L. Caelii Lactantii Firmiani De ira Dei liber singularis ad Donatum recensuit, variantibus lectionibus, annotationibus, castigationibus, ac dissertationibus illustravit Fr. Eduardus a S. Xaverio C. E

51쪽

Nondum venio ad virtutes animi, & ingenii , quibus homini cum Deo mani ita cognatio ε est . Nonne ipsius corporis status& oris figura β declarat , non esse nos cum mutis pecudibus aequales ς p Illarum natura in humum, pabulumque prostrata est , nec habet quicquam commune cum cano , quod

non intuetur ψ . Ho-a Homini eum Deo manifesta cognatio. Al. quihus homini festa cognatis. Al. manifesa cogitatιo. ALmanifesta cognitio. b corporis satus , O oris figura . vide L. II. c.I. Al. O omnis figura .c Pon esse uos cum mutis pecudibus aquales 3 Al. Τo nos non habent. Al. aequalem λ Notant heic singularem iuncturam Philologit aequales eum aliquo; sed sane miror ; quum Cicero saepe aquare cum alio dixerit ; nec Caesar , ct alii boni ab hac iunctura abhorruerint. Ille siquidem in Laelio ait: Di igitur. ii, qui sunt in amicitiae , conjunctionisque necessitudine superiores , se aequare cum inferioribus debent. Idem i. de Invient. dixit a Cum iis se patereatur aequa re . Similia habet LIII. de Leg. Ne. Caesar de Bello Gall. cap. v I. inquit: Quum suas quisque opes cum potentissimis aequari lideat. Sallust. Orat. II. ad caesar. de Republ. ordin. sive quisquis sit Author eIusdem e Tametsi domi , militiaeque praeclara Deinora egissi eta meu gloria tua cum multis viris fortibus aqualis

d om ecti , quod non inluetur. Al. intuentur. Vide L. IN. cap. x. seg. IO. seq.

52쪽

Ηomo autem recto flatu , ore sublimi, ad contemplationem mundi excitatus , consert eum Deo vultum , & rationem ratio cognoscit.

a confert eum Deo vultum. Waleh. Mallet con- fert ad Deum. Vide L. II. e. II. a se g. 23. seq. Bunem. Lactantium dicit, a Seneca hanc phrasim accepisse Epist. xxx I. ubi ait: Alius jam in tantum profecit , ut contra fortunam audeat attollere oculos ἔsed non pertinaciter ; cedunt enim nimio splendore praefricti ; alius in tantum , ut possit cum illa conferre vultum. Sed expresse idem legitur L. c.

Propterea nullam est animal ut ait Cia cero ) praeter Bominem , quod habeat alt- quam notitiam Dei. Solus enim sapientia instructus est , ut religionem solus intelligat. Et haec est hominis, atque mutorum vel praemcipua , vel sola distantia . .

Nansa ut ait cicero . Vide L. III. Cap. x. Inst. Divi Anar. ubi se g. . eadem haec habentur . b Vel praecipua , Cel sola distantia. Vide L.II. c. I. seg. I. S lII. 1eg. r . e) ubi ista sunt a nobis illu- strata, & iterum illustranda ex cap. v. seg. 19. ejusdem libri.

53쪽

Nam caetera , quae videntur esse homini propria μ , etsi non sunt talia . in mutis, tamen similia videri possunt. Proprius est homini sermo ; est tamen & in illis quaedam similitudo sermonis φ . Nam & dignoscunt in-vieem se vocibus . , & quum irascuntur , edunt sonum jurgio similem : & quum se ex intervallo vident , gratulandi ossicium voce declarant,

NO- Uie homini propria . Al. hominis , Al. hominum esse . b Etsi non sunt talia. Quod placet Heum anno. Al. sint . Leo Allatius vir non facile cum aliis sui temporis in eruditione comparandus , diff. de Erroiarib. Magn. viror. in dicendo. Cap. I. hocce Lactantii lucum indieat, quasi in eo non longe ab ludat a Porphyrii opinione . Verum quantum inter utrum isque distet ex collatis locis apparet dig. nostra xxv.

cap. VI. g. Vm.

c Proprius est hominis sermo ; est tamen O illis qued m similitudo sermonis. Al. est homini . Al. proprius homini Iermo est . Anonymus quidam libellum scripsit de Simiis , in quo etiam de aliis animalibus

.. loquens, quaedam narrat, de hirundinibus praesertim, quae hoc demonstrare videntur. d Et dignoscunt invicem se vocibus. Bon. de So-eibus . Vide Lib. III. c. T. seg. a. & L. VI. c. xx. seg. 2.

54쪽

in S

Nobis quidem voces eorum videntur inconditae o , sicut illis fortas e nostrae : sed ipsis, qui se intelligunt Φ, verba sunt : denique in omni affectu certas vocis notas AE exprimunt , quibus habitum mentis ostendant.

a Videntur ἔκcondita. Al. incognita .

b Sed ipsis, qui se intelligunt. Aldus Al. sed ipsis,quc &c. Bon. quia .c Denique in omni affectu i Fulvius Ursinus se legendum iudicat. Al. assectum . Al. affectione. In Bon. Codice habetur Dei, qua pro denique .d certas vocis notas .. Bon. certas Soces mutas. e Habitum mentis . Horat. L. I. Sat. Ix. 2o. Iniqua mentis asellus . Virgil. L. Iv. Georg. 'st. et I a. de Apibus ait r Mens omnibus una est.

Risus quoque est homini proprius et 8ctamen videmus in aliis animalibus quaedam signa laetitiae, quum ad lusum gestiunt O , aures demulcent , rictum contrahunt, frontem serenant , oculos in lasciviam resolvunt.

Quid

a Quum ad lusum gestiunt. Sehottus et ad ludum. Vide ad Lib. III. cap. X. seg. 2.

55쪽

De Ira Dei Sega O. ii. in io 'ς Quid tam proprium homini , quam ratio , S providentia futuri ξ Atqui sunt animalia , quae latibulis suis diversos , & plures exitus pandant, ut si quod perieulum inciderit , fuga pateat obsessis: quod non facerent , nisi inesset illis intelligentia , & cogitatio O .a Intelligentia , σ euitatio . Intellige cognitio nem ad sui tutelam necenariam, ut Lib. de cap. superius laudato seg. 3.

in II

Alia providentia in futurum , ut:. . . . Ingentem formicae farrit acersuis suum stopulant , Demit memores , Iectoque reponunt. Ut apes saeuae patriam βω - ct certos novere penaret, Ven-

a Quum populant. Sic Virgil. L. I v. AEn. e. qΟIaetiam in Cod. Mss. Uatican. , ct Mediceo . Bon. con populaut. Al. perperam et comportant. Servius L. C. notat apud antiquos Populo pro Populor usurpari consuevis. . .

b udae patriam Dia r Versus itidem Virgilian.

56쪽

isorem

Experiuntur: ct in medium quaesis

reponunt.

Longum est , si exequi velim , quae asin viis generibus animalium fieri soleant humanae solertiae simillima . Quod si horum omnium, quae adscribi homini solent, in multis quoque deprehenditur similitudo : apparet solam esse religionem , cujus in mutis nec vestigium aliquod , nec ulla suspicio inveniri potest .

a Qua adseribi hominibus solent, in multis quo

que .... cujus in mutis. Sic omnino legendum cum melioribus Cod. ubi Al. in mutis ....u mutis . Vel in multis .... in mηltis. Vel in mutis .... in multis.

Religionis enim est propria justitia , quam nil Ilum aliud animal attingit - . Homo enim solus impertit . : caetera sibi conciliatar sunt

a Quam nullum aliud animal attingit . Al. quam . Idem Lib. III. cap. xvi. seg. s. de immortalitate loquens ait: qua nee aliud animal attingit.b Homo enim solus impertit. Al. imperat. Aldus secundam vocem delet.

57쪽

46 De Ira Derso I 3. q. IS. sunt. Iustitiae autem Dei cultus adscribitur rquem qui non suscipit, hic a natura hominis alienus , vita pecudum ε sub humana specie vivit .

c Vita peeudum . Al. vitam, quae lectio improbanda non est.

Quum Vero a caeteris.animalibus hoc pene solo differamus, quod soli omnium divinam vim , potestatemque sentimus , in illis autem nullus sit intellectus Dei μ. Certe illud fieri non potest , ut in hoc vel muta plus sapiant , vel humana natura desipiat equum homini ob sapientiam & cuncta quae spirant , & omnis rerum natura subjecta sit .a Intellectus Dei. Cognitionem intellige , quia Deum intelligant, & venerentur naturali institutioinne . Vide infra cap. XII. seg. a.

Quare si ratio , si vis φ hominis , hoc praecellit, A superat caeteras animantes, quod

a Si ratio, si vis. Al. si ratio, si sei.

58쪽

Lib. set. Cap. VIII. Set is. 3- Α solus notitiam Dei capit: apparet, religionem nullo modo posse dissolvi . .

b Posse disseisi. Ultimum verbum in Bon. Cod. est omissum di in praecedentibus legiti auod flus notitia decapit apparet Sc.

C A P. VIII. DIssolvitur autem religio , si credamus

Epicuro ' , illa dicenti: Omnis enim perie divum Φ natura , necesse es,. - Immortali a posumma campace fruatur, Semota a nos,ir rebar , sejunctaque Iove: Iam privata dolore omnI , privata portelii . , '

Ipsa

a Epicuro Al. Lucretio . Nam Epicurus apud Lucretium loquitur Lib. I. a V. 37.b Divum. Hocce verbum in nostro Cod. punctis est distinctum . /c Semota a nostris rebus . Praepositio in Bon. Cod. 'deest , quam alii omnes habent . Scholius a nostris oculis.

d Iam privata dolare omni , privata periclis. Sic

59쪽

I a suis pollent opibus , nihil indlare

nostri φ, Nec bene pro meritis copitur , nec tangitur i ira .

Sie Lucretii libri ; at in nostro Cod. nam privata periclis r legitur ex vocis repetitione , iis quae me diant, omissis , ut saepe nostro amanuens librario contigisse deprehendimus. e Nihil indiga nostri . In Bon. nihil indiget nostri . Al. nil indigna . Al. indiga nobis .f capitur, nee tangitur. Primum verbum punctis distinguitur, in nostro Cod. , & pro nec legi

tur neque .

in a

Quae quum dicit, utrum aliquem cultum Deo o putat es e tribuendum , an evertit omnem religionem p Si enim Deus nihil cuiquam . boni tribuit , si colentis obsequio nullam gratiam refert , quid tam vanum , tam stultum , quam templa aedificare , sacrificia facere , dona conferre , rem familiarem minuere , ut nihil assequamur ς ta Aliquem eultum Deo. Haec ultima vox deest in nostro Cod. BOB.b Nihil euiquam . Al. nihil umquam . Al. ηibil

euiquam unquam.

c Quam Templa adisi care, sacrificia facere, dona

60쪽

Lib. sng. Cop. VIII. Seg. 3.

conferre, rem familiarem minuere , ut nibit assequaa in muri Sic in nostro Bon. Cod. , ω in omnibus Mss.. quos vidimus habetur: in editis vero, praesertim . in Sublaςensi, & Veneta apud Simonem Bevit aquaman. Iq97. quatuor verba desunt: scilicet : Derseia' facere, dona conferre, quae ex Bunem anno desunt '' etiam Emmanuel. , Cant. , Reim m. , Rost ἔ & Venet. ' an . t 93. Homo autem Lutheranae sectae professoequamquam non dubitet, haec esse genuina Lamnii in verba, addit tamen e Templa enim non semper, nec ab omnibus aedificabantur; faerificia vero, in dona ad euitum omnium . oe omni tempore pertinebat ν, de quo cap. t s. a. Dona, O sacrificia ostierunt. Laet. vi. Cap. as. Apud istos , qui nullo modo rationem diminitatis intelligunt &c. O L. v I. c. s. Epitom. c.LUI II. Sc. quasi de solis paganorum sacris heic Noster los queretur ἔ At non de Ethnicorum tantum ; sed etiam

de Christianorum Templis, Sacrificiis, de Oblationi- 'I' hus heic Lactantius agit ; quod demonstrat Verbum iit illud assequamur , scilicet quotquot fumus , qui Tem- in pla aedificamus , qui sacrificia facimus dee. Unde opintimo jure Isaeus ex hoc loco ad cap. II. L. II. colli-.' gere potuit, frequentari tunc a fidelibus consuevisse ' Sacrosantum Missae sacriscium , quod heic fabulo-ῖ sum , ac nefarium , impudentissime appellat blasphe mus Gallaeus, cuius saepe audaciam fregimus , & penitus suis locis in Dissertationibus nostris pro

- seruimus.

At enim naturam excellentem ' honora

ri oportet. Quis honos deberi potest nihil cu- . L. SingaraDei. D ran-