Pauli Iouii Nouocomensis ... Illustrium virorum vitae. Accessit ad posteriorem hanc editionem rerum memorabilium index

391쪽

ν LRDIN. DAVALI PISCARII LIB. VI. rara eenturione caperetur. Eo rerum successu Vastius factus alacrior, minorem Helvetiorum aciem tormentorum amissione & fuga equitum

absterritam,& ob id haesitantibus animis pugnam capellantem adoritur. Tum vero incredibile dictu videre licuit gentem paulo ante ab excellenti probatque virtute campestri praesertim in acie formidandam, cum decoris ct disciplinae, tum innatae ferociae penitus oblitam. vix inclinatis hastis pugnam detrectare; & metu mortis egregiae ab infami fuga turpis

simum interitu praealto in flumine quaeritare, frustra eos retentare, co

firmareque magnis obtestationibus conante Florantio Sedanio, qui genti familiaris ct dignitate equitum Marascalchus cum peculiari ala cataphractorum dimissis omnium equis in prima acie se pugnaturum proliutebatur: adeo ut pristinum illum immanium corporum ac animorum vigorem celeste aliquod infestum numen, aut certe fatalis is Regi dies erilpere videretur. Nec minori deformitate eundem fugae exitum tulit autera Helvetiorum acies, quae uti numero cohortium plenior aliquandiu

immota constituerat. Sed quum circumfusis undique sciopetiariis perpetuo quodam pilarum imbre eminus obrueretur, S promptissimi Cetuiarionum ut plerunque accidit, in ipso primo ordine cecidissent, conspecta demu strage Regii equitatus .abiectis hastis terga vertit. Ferunt Ioanne Diespachium qui summam inter Helvetios duces authoritatem obtin

bal,quum cohortes ne tentato quide coramine turpiter fugientes intu

retur.& obuersus ac iratus signiferos increpando caedendoque sistere neriret, grauissimo compulsum dolore tantae acceptae cladi ac ignominiae peresse noluisse; in eoque praesentis animi decreto peruadentem in co-fertos hostes honestissime cecidisse. Hanc tamen cladem Helvetii qui superibere Alanconio Regis sororio acceptam referebant, quod ille uti parum strenuus & diu inclinantis praelia spectator, dum ardente adhuc pugna cum integro totius postremi agminis equitatu in fugam se proriperet. Helvetiam aciem egregie densatis ordinibus praelium subeuntem, transuersa & praecipiti impulsione perrupit t. Caeterum a dextro Gallorum cornu uni omnium peditum Digri Germani uti in ipsa salutis atq.victoriae desperatione,cum Germauis acerrime & costantissime depugnarunt eoque maiorib.prope odiis quam viribus, quae summae erant, iunt gressi.quo esseratis diuturna dissensione animis, neutris qui paululum loco pulli pedem referrent, ulla omnino spes veniae aut militaris misericordiae relinqui videretur. Indignabantur Caesariani qubd Nigri cotempta & irrisa Caesaris maiestate, spretaq.authoritate Germanici nominis pro Gallo vetere hoste mercenariis armis fratreς & consanguineos o fessum atque oppugnatum venissent. Ex aduerso Nigri maxime dec rum existimabant, pro eo Rege qui multis annis ipsos liberalib. stipe diis aluisset,sortissimam opera praestare tueri sacramenti fide: & nihil omnino admittere, quod veteranis militib.indignum foret. Nec hercle ex his

quisquam erat in eo haud dubie supremo vitae actu, conatuque bellici

392쪽

F ER DI. DAVALI PISCARII LIB. VI. orcrassiore selopello crudeliter interficit. traiicitur duplici vulnere & ipse

Tramulius multarum palmarum vetus Imperator. Galeacius item San-

seuerinus, dum singulari peritia huc & illuc adacto equo hostes summouet,& praeclare decertat. in conspectu Regis cadendo, quod Regiae gratiae di famae inclyti nominis debebat honesto vitae exitu persolvit: quum sirocumbente equo laberetur, proximum sibi Gulielmum Langeum ilia ut rem equitem in supremo casu opem ferre cupientem appellans, sne me inquit fili fato meo fungi :& quam celerrime potes hinc ad protegendum Regem recurre, nominisque mei & honesti exitus memoriam,s euades pie amiceque colito. Erat pugna omnium maxime senesta.&magnopere iniqua Gallis equitibus: nam 2 circumfusis & expeditis Hispanis in omnem partem ad lethales ictus pilae plumbeae spargebantur. quae non iam tenuioribus tuti paulb ante erat solitum in ied grauioribus Sopetiis quos vocant arcabusos, emissae non cataphractorum modo, sed ὀuos saepe milites & binos equos trasverberabant;sic ut miserabili nobilium equitum strage, & morientium equorum cumulis constrati campi, & alarum virtuti simul officerent , si densato ordine irrumpere conarentur,& passim veluti obiectis aggeribus, si cui decore vita potior foret , minime expeditum ad fugam iter praeberent. In tanta rerum iniquitate Villermus Boniueitus Amiras aliquandiu discurrendo & cohortando Helvetios & equites in fugam inclinatos confirmare conatus, quuhaud dubie aduersam eius praelu Fortunam agnoscerent, nec tantae cladi, cuius ipse praecipuus author fuisse diceretur, ad poenam vel ignominiam superstes esse vellet, graui&obstinato pudore in medios hostes incurrit, atque ibi quod aperta galea discurrentium ct imperantium Ducum more uteretur, iugulum mucronibus obiectans est interfectus. At Franciscum nudatum omni fere praesidio alarum cultodiae corporis tot circum intersectis & caeteris circum quaque palantibus sese eripientem, mixti ex variis turmis aliquot equites usi habitu i nugnem persequuntur

Nee Rex impiger se ipsum deserit quanquam ab equo & a Fortuna deserebatur; passam inflexo equo cum insubantibus gladio rem gerit, illatisque aliquot & acceptis vulneribus strenue repugnat. Sed dum ad proximum riui pontem contendit, confosso & corruente equo, sternitur

Primi omnium Didacus Abila & Ioannes Urbieta Cantaber,supergrauante equo iacentem circumsistunt; nec adhuc plane cognitum intentatis gladiis, ut se dedat ni perire malit cohortantur. Interim superuentu Mottae Anoierii Galli, qui erat Borbonii equitum praefectus, de facie noscitur, quanquam erat ex vulnere totum os manante sanguine foedatus.

Sed dum Motta ut se Borbonio dederet qui non procul abesset hortaretur , Rex ad proditoris nomen indignabundus ac imperanti similis , accersitote inquit Lanotum .isque dum Motta ad Borbonium peruolaret, undiq.voce & discursu militum quaestus, opportune superuenit,summotaq. incumbentiu turba subtractum equo exporrecta dextra subleuauit,

393쪽

or . I PAVLI IO V II DE v ITA praeoccupanti Abilae chirotheca serrea traditur, proximi paludamentuin frusta discerptum abripiunt; alii baltheo & calcaribus potiuntur: quum quisque aliquid ex Regiis exuuiis rapere properaret, quod mox ad decus, petendaque praemia non obscura fide pollet ostentari. Capto

Rege undique a Caesarianis victoria conclamatur. Gallis animus concidit. Fit foeda fuga in omnes partes, Helvetii pecorum modo pauentes dum caeduntur, Ticino flumini se committunt, natandique prorsus imperiti foeda & miserabili colluuione connexi impeditique agminatim gurgitibus rapiuntur. alii supplices proiectis ad terram armis salutem petunt. Sed rara eo die nisi in multa caede fatigatis, humanitatis & mi-iericordiae laus refulsit. superbos enim& immanes ea ingens victoria milites reddebat, & Antoniani qui ab arce cta Noua porta cunctatius& serius eruperant, ante alios auidissime & crudelissime gras Liban. ur; utpote qui, quum praelio minime interfuissent,post partam demum victoriam opportune effusi, intercepta spe sugae,co sternatis & sauci is occurrerent. Itali quoque & Galli pedites quos circa arcem S castra relictos diximus, quum Rex eos summae victoriae diffidens in subsidium euocasset & Bulsiuius Ambosius ad praelium contendens secum adduceret, in Germanos qui tum Nigrorum legionem deleverant, inciderunt: ct ab his interfecto Ambosio caesi fugatique sunt. multis tamen elabendi spatium, castrorum propinquitas praebuit. neque enim ullos Germani extra ordinem sunt persequuti:qui ad extremum pugnae exitum immoti ct erecti in omnem casum, in acie perstiterunt;quando seuera& maxime nobili disciplinae lege, donec debellatum foret, extra aciem progredi, hostem capere,& quae alii avide raperent,spolia legere vetarentur . Ob id constat neminem sere illustrem captiuum,& exiguam admodum praedam ad Germanos peruenisse quum Hispani sicuti audaci praestantique

opera sussi equitatu & pulsis Helvetiis haud dubie victoriam peperissent;

optimo veluti iure in praemium virtutis pretiosiore praeda & nobiliori bus captiuis potirentur. Capti sunt Henricus Rex Nauarrae, & Renatus Bastardus Sabaudius Regis auunculus, Regiae domus magister; qui non multo post dum se multo auro redimere cogeretur,ex vulnere exorta febre apud hostes interiit; itemque Memorantius, Brionius, & Boetolus.

ipseque item Obegninus, & Florantius qui Helvetiae legioni erat prae positus. Franciscum e Borbonia familia Sancti Pauli comitem grauiterlauciatum inter cadauera iacentem, dum ei veluti iam mortuo Hispanus digitum abscinderet,ut annulo potiretur. Fortuna seruauit. Contraria sorte Lescutus coxam crassiore pila traiectus, quo nemo Gallorum

Procerum, corporis atque animi virtute superior fuit, nono die apud hostes Ticini extinguitur. Ferunt eum dum lethali vulnere grauatus iace ret, ct Caesariani duces inprimisque Uastius eum saepe inuiserent, mul tas diras Boniuetti manibus fuisse imprecatum, plurimumq. execrando

pestilentis eius hominis ingenium subiunxisse, ea infelici acie ab se illum

394쪽

pERDIN. DAVALI PISCARII LIB. iri. qo3suisse quaesitum , ut publicum scelus infesto gladio vindicaret: quando

is tantam cladem Gallico nomini,& immerenti praesertim Regi peruersis consiliis intulisset. Periit etiam Toneratus vir illustris; desideratusque. est nusquam reperto cadauere Tornonius qui cum Asparoso Le scuti fratre Nauarrico bello dux fuerat, quum tumultuantibus Hispanis, Gal-Ii arma ad Hiberum usque amnem promouissent. Solus Alanconius, uti tantae cladis nuncium in Gallias deserret cum ingenti cataphractorum

agmine intactus effugit. Qui fortasse singulari prudentiae laude dignus

foret, si non potius , ut se incruentum & iure imperii equites secum trahenteni periculo eripere, quam ad subsidium orbatae Galliae fortium viarorum alam seruare voluisse crederetur. Sed Alanconio intra paucos dies ex dolore animi desuncto, eius receptus famam, Humenius Rocha Iegatus alae, praeclaro testimonio defendit, quum vir impiger & belli peritia spectatus desperata victoria, vel inuito retinenteque duce, necessitati parendum esse censuisset. Porro Claramonitu, qui in Insula Memorantianis in castris praesidio erat relictus, ubi perditis rebus frustra auxilium se ferre posse animaduertit, cohortatus suos vi nihil ea rerum asperitate perturbari vellent,sed confirmato virilique animo ad salutem non dubiamque laudem constanti receptu signa sequi properarent, militari more copias eduxit, & Graualone superato, concis sque pontibus ad Nortariam primo oppidum, & nullo demum accepto incommodo in Galliam contendit. Idem fecere Mediolani qui arcem obsidebant; lup pressa etenim acceptae cladis fama,& vulgato interim falso victoriae nomine cum omnibus impedimentis duce Theodoro Triuultio, ad V eriabanum lacum incolumes euaserunt. Caesa autem eo praelio ad decem milia reseruntur. At Rex armatus, uti erat in equo humili asturcone quum

litanoto in castra duceretur. Alfonso Vastio fit obvius. Istum forte a persequendis Helvetiis redibat, ut de Piscario quem falso cecidisse fere bant certius agnosceret. Nec mora Vastius ab equo propere desilit, &Remam dextra apprehendens custodientium N aggregantium sese vltro militum coronam late summouet; ita ut his pudorem muceret qui nullo prope respectu maiestatis,adeo arcte iam captum Regem cultodirent. Tum vero FranciscuS haud parum eius conspectu recreatus silentium exoluit. Eum enim cum iuuentae flore S specie corporis,tum virtutis & omnis militaris elegantiae laude insignem uti praeclarus velinii ste excelsae virtutis aestimator vehementer adamabat. Consolanti , altiomagnitudinemq.animi & humanitate in Carolo Caesare plurimu attolleti .statueram. Rex inquit, non ndecoro casu inter armatos coneidendo animum ab hac tanta rerum mearum acerbitate Vendicare, ne tot clarit

simorum meorum Ducum senerab .superessem. Sed Fortuna iam pridem nomini nostro inique & peracerbe insensa, ut vitam inuito ad illudentis Fortunae spectaculum reseruaret, honestissimam mihi mortem inuidit. hoc uno tamen me me in tantae cladis memoria consolabor, quod nul i

395쪽

co PAVLII v IIDE v ITA mihi in posterum Fortunae viserit pertimenda. Quandoquidem illa s.

Distime semper furetis. nec tot cumulatis cladibus unquam abunde saturata . nunc tandem reliquas supremi odii faces in hoc publico totius Galliae luctu, ct summa mea ex tanti infortunii casu iactura, restinxerit. His verbis non modo ipsis victoribus singulari assectis laetitia lachryamas propemodum excivit; sed circumfulbrum etiam omnis generis

militum animos tantae victoriae reputatione usqueadeo confudit, ut faci-

Ie a caedibus & ab ipsa etiam praeda ad tanti Regis capti spectaculum

undique verterentur. Ductus est in Gallica castra ipso imperante, ne a Ticinensibus quos summis affecerat detrimentis & ferociente praesidiario milite, tanquam diuturnae obsidionis incommodis vehementer afflicto, ad ludibrium in ea Fortuna conspiceretur. Ibi ea vulnera quae in auersa parte femoris & in dextra, summaque gena, leuia tamen acceperat , facile curauit: aliquot etiam pilarum ictus duplici thorace adeo egregie sustinuerat, ut quum Christi crucis frustulum aurea conclusum bulla collo gestaret, quod plane foret seruatus, in miraculum a piis hominibus referretur. Ferunt Regem Borbonio ad genua prouoluto&dextram appetenti, nectuaquam sese irati sed cuncta aequissimo animo ferentis habitu praebuille. Ipsum vero Borbonium demisso vultu haud dubia dedisse pudori & poenitentiae signa, utpote qui non omnium modo tacita cogitatione, sed liberis etiam sermonibus sese inuidia plurimum onerari &defectionis suae nomen latissimae famae pandi mani se

ne perspiceret. Ccenauere cum Rege magnis precibus inuitati Latroius& Uastius; lauanti autem Borbonius honoris causa linteum dedit. Sed Rex infressus in sermones de praelii euentu tam graui ct tam facu do ore consiliorum suorum rationes explicauit, periti Imperatoris more singula recensendo, quae apud se vel ipsos hostes uti potiora prouidem potuerint, ut si res in integrum restitui possent, se iterum ea tanquam optima conditione dimicaturum dicere minime dubitaret. Sed se de ceptum ab Helvetiis qui non modo suam sed omnium etiam opinionem turpissime fefellissent: ct auare ab Italis fraudatum qui in recensendis cohortibus falsum militum numerum referre essent soliti;desertumque deamum nimis propere a tertio equitum agmine, semel inclinatam aciem vita arte belli cae virtutis, ulloque praesentis animi conatu reparare nequiuisse. Atque ita quum omnia serE in unum coniurarint ut fortunae

Caesaris seruirent, fatali sorte potius quὶm errore hominum cuncta ipsis prospera sibi verb aduersa omnia contigisse. Non videtur silentio priete eundum quod ad historiae pariter ac diligentiae meae fidem pertinere arbitror; came omnia quae hoc peculiari volumine continentur, ex

sermone maximorum Principum& Ducum accepisse, quorum ser)omni uin & li externae linguae duriorisque naturae fuerint, veritatis explicande causa, amicitiam meruisse profitemur; tanta curiosi ingenii pers uerantia felicitateque, ut non modo mores, consilia, factaque eorum

scriptis

396쪽

PERDIMτDAVALI PISCARII LIB. VI. 6os seriptis expressa; sed singulorum quoque ex veris sormarum lineamemtis depicta ora ad delectationem spectantium in Musaeo nostro repraesentemus. Uerum in hoc longo atque dissicili honesti laboris studio. nemo certe nobis vel liberalius vel disertius Francisco Rege fauit;admirabili enim fretus memoria, ingenueq. arcana animi nudare solitus, cuncta miro ordine atque integra fide de successu praesertim huius pugnae nobis enarrauit, primo ad Massiliam, ct aliquot post annos ad Nicaeam;

tanta quidem cum admiratione nostra, ut quae incerta & obscura erant,

collato hostium testimonio liquidissime deprehendisse fateamur, & tantum Regem immaturo prorsus fato nuper ereptum, tanquam longiore vita dignum, merito celebrandum existimemus. Nec multo post ad Pisleonem in custodiam est deductus. Eo tum demum ipse Piscarius venit, non plane obducta oris cicatrice, Regemque inuisit non in purpurea aureaque veste, ut caeteri qui ab ea victoria in pompae morem sese

Gallicis spoliis exornarant i sed ad singularem animi modestiam, laneo ct nigro in sagulo, quasi non victoris sed victi habitum praeferret: & tria

serari Regiae conditionis sortem, nequaquam ficto dolore videretur. Eum venientem ac insignium Ducum turba, veluti praetoria cohorte circumseptum, Franciscus adeo humaniter & avide complexus est, ut aliis quandiu animum atque oculos in eius viri admiratione defixos teneret:& coeptis demum grauioribus termonibus in haec verba,non tristi, vera

subblanda gestus & oris grauitate prorumperet. Nunquam inquit, inuicte Piscari natura fieri posse putaueram, ut eum plenis assectibus amare atque suspicere possem, qui unus omnium hostium Gallico nomini m xime fuerit infestus: & mihi demum victo captoque longe grauissimum cladis vulnus intulerit. Sed profecto eam esse vim praestantissimae virtutis, vel hoc meo aeque nobili ac tristi rerum experimento constanter agnoscimus, ut in se ipsam admirabili sulgore late radiantem omnium oculos, tanquam ad praeclarum lumen ab obscuro facile conuertat: ac ipsis demum animis impotentissime dominetur. Sed tu Piscari dignum illustri fama tua feceris si eo tenore verae virtutis, quo me & meos saepe duces feliciter vicisti, enixe dederis operam, ut hoc totum singularis victoriae decus quod vestra virtus & sortuna Caesari peperit, ab altitudine eius animi excelsaque virtute longe clarissimum reddatur, dum mihi plane victo captoque non iniquis legibus impositis libertatem maximorum Regum exemplo restituit. Neque enim vel in hac mea calamitate Caesari vestro regna ac imperia, aut tam praeesar. votis eius arridentem fortunam invideo: quum hunc potius diuini muneris locum inuideam, quem ei benigna sors ad deferendum in coelum nomen ruina mea pat

fecit , parari quidem lata Imperia vi atque opibus possunt, & fortuna plerunque quum eam maxime conuersam credas, sua libidine dat terga; &leui momento dilapsa peruertitur. At certe in Caesaris arbitrio rara felicitate positum est summae humanitatis di clementiae immortali gloria

397쪽

se potiri a secura manu velle decerpere nobilissimae laudis fructu. quem hercle nulla vis eripiet, nec ipsa quidem fata ullo unquam tempore delebunt . Quandoquidem post partam victoriam, cuius nomen dc decus minores saepe duces & milites sibi vendicant,nullus in Regia fortuna clarior est triumphus, qutim ad eximium propriae virtutis specimen, ab ipsa maxime generosi animi magnitudine celebrari. Ad ea Piscarius pauca praefatus quae ad declarandam Caesaris moderationem & lenitatem pertinebant grauiter & apposte respondit addendo quantu ille in omni controuersia re disceptatione lenis & aequus esse consueuisset: & quam procul ab inhumana duritie, omnique Levitia sensus omnes auerteret: utpote qui ab ineunte aetate propter facilem mitemque naturam, nunquam ab immoderatis atque superbis,sed ab honestis decorisque consiliis. vi tutis S pacis amore duceretur. Non tulisse eum ab initio bellum: sed grauissimis lacessitum iniuriis ita repulisse, ut post multas victorias locum paci ct concordiae non iniquis conditionibus relinquere videretur. Propterea se sperare Caesarem tanta animi moderatione usurum ea victoria, ut nihil minus aequum a victo postularet,quam quod integris rebus repet re esset solitus: suturumque elli, ut ipse non multo post, licitae matri S carissimis liberis insigni Caesaris liberalitate redderetur. Quibus sermonibus Franciscus aegrum animum in spem haud dubiam maturae libertatis erexit; ratus Caesarem sola victoriae felicitate contentum foret nec in ea quicquam impotenter, sed solum lenitatis & clementiae nomen esse quaesiturum. culus animi nequaquam atrocis & superbi praeclarasigna dudum ostendisse cognouerat, quum Caesar qui tum erat Barchinoianae nuncios tantae victoriae quae ipso etiam natali eius die parta fuerat, nulla cum hilaritate suscepisset: sed singulari pietate indictis tantum trium dierum supplicationibus, ut is secundus belli euentus Reipublicae Christianae commodo verteretur. publi- cam laetitiam festis ignibus & torment i. rum bombis celebrari vetuisset. -ktri iiii: LIBER

iii a

398쪽

LIBER SEPTIMUS.

LLAT Is ad Ticinum Gallorum copiis atque

ipso Francisco tanti modo nominis Rege capto, nemo totius Europae Regum vel Principum fuit,

qui non summo metu aut certe grauissimo dolore commoueretur. Nam qui finibus atque perticulo proximi erant, non modo opes,tot coactis in unum regnis, in immensum auctas,sed ipsam quo,

que Caesaris fortuna horrebant. Apparebat enim eius exercitum e prouincia per Ligusticas cautes fuga elapsum, egentem te cunia,Mediolano exclusum,destitutumque sociorum auxiliis, incredilli potius aspirantis Fortunae munere, quam ulla consilii ratione, inc Iumem , ac demum victorem euasilla. Nec iam ullas bello rationes Caesarianis tantam inusitatae fortitudinis, tantamque selicis disciplinae opinionem adsecutis in posterum conserendas videri; quum ingenti audacia, fiatenti campo, procul insidiis, veteranum ac ornatissimum totius Galiae equitatum tot clarissimis ducib. intersectis & captis,unius horae momento deleverint. Ipsaque Sicambrorum robora caeteris inses a Germanis, ac Helvetias legiones inuictas antea & frequentibus victoriis nobilitatas, aut in acie trucidarint, aut inulto foedoque interitu perire coegerint. Caeterum Rex ipse in arcem ignobilis oppidi coniectus,ac sali

tantium turbae frequenter ostentatus omnium animos in sui miseratione conuerterat. Fortunaque tum maxime ut impotens & saeua & instabilis

accusebatur,quae florentem belli gloria, aetate atque opibus Regem, Esummo amplissimi regni potenti aeq. fastipio, puncto temporis praecipitem dedisset. Quippe eius ori atque oculis, tanta vis tantusque honos inerat, ad promerendos omnium animos,ut non modo ii quibus neque beneficio neque iniuria suisset cognitus;sed etiam hostes ac inimici ea calamitate indignum existimarent, militarem enim cum inuicti animi,tum eximii corporis habitum,omnibus regiis atque ciuilibus virtutibus exornarat. Quum pedes siue eques tractando arma, artem ac robur ostendere aut de optimis artibus ac liberalib. studiis disceptare vellet,omnem in id totius aetatis operam contulisse crederes. Accedebat praealto illustrique ingenio, bellorum rerumque omnium memoria incredibilis, ac inex nausta quaedam in his explicandis nitidi sermonis eloquentia, qua primis fere congressibus abdita suorum sensuum liberaliter expromendo, omnes miro sibi amore deuinciebat. Sed quum per ocia pacis alacri semper comitate,more gentis, ac erudito luxu, iocis munditiisque praestaret, una maxime liberalitate, quae in Principe optimo praecipua vi tus existit, apud omnes longe clarissimus erat. Iis de causis neque in ea

399쪽

4M pavLI Io v II DE v I TRarce.totaue Gallia Cisalpina recte custodiri, neque alio terra mariue t to traduci posse videbatur. Nam Veneti in terso erant iam plane quod a foedere defecissent, pro hosti Sus habiti. R Attonsus Atestinus Gallorum socius Pontifex q. ipse,& Florentini qui non modo auxilia no misisse, sed foedus eum Gallo percussisse, repertis ad Ticinum super ea re tabulis , arguebantur; cuncta cis Padum ad ultimos Ligurum fines certis praesidiis obtinebant. Milites quoque Caesariani quanquam praeda diuites merita stipendia flagitare, ducibus ni pecuniam expedirent seditiose vincula & caedem comminari, alioque subinde atque alio ad deponendam praedam absque commeatu discedere , eo insolentior atque ferocior, quod gratuita opera ad retinendam pri stinae virtutis dignitatem. se maximam victoriam ingrato Caesari peperit se praedicabant. S in eos saepe de industria Franciscus veluti per lusum aureos nummos dispergere erat solitus, tanta praesentis fortunae contemptione, ut Hispani milites applaudendo, petulanter Deos incusarent,quod ad subigendum terrarum orbem Franciscus ipsis non imperaret, aut ipsi omnes sub eo soluti Caesaris sacramento, militaret, Adeo ut duces, ct ante alios Alarco custodiae praesectus,& largitiones regias cohibere, & familiaritatem militum no nunquam abrumpere cogeretur. Interea Clemens qui ad tuendam Pontificiae maiestatis aequitatem moderato quidem .sed periculoso & parum illustri consilio, ab omni contentione abesse 2 sese inter certantes. pacis equestrum profiteri voluerat, diuersis suorum consultationibus agitabatur. Plerique enim suadebant, ut Gallicarum partium obliuisci vellet.&Caesarianis ducibus quibuscum praeclare atque feliciter bella gerereconsueuisset, sensus omnes facultatesq. coniungeret. recentes iniurias haud multa expiari pecunia facile posse, ct antiquum subinde foedus renovari, si salutaris ocii quam exitialis belli cupidus esse mallet: ct sacrosanctae potestatis iure, longe lateque sibi utendum arbitraretur. Abi degeneris abiectique animi ea esse consilia dicere: si pacem male fidam auro mercaretur, eam propediem Galliae atque Italiae seruitutem esse parituram , nec ideo Regem in tanta calamitate ac rerum desperatione deserendum , quem ipse imprimis, Venetique perniciosa cunctatione in eas carceris miserias praecipitassent. non ampliore pecunia opus fore, si Regem inuicti gratissimique animi custodia eripere vellent, quam ea, qua pax seruili consilio emi posse videatur. Neque meditato facinori dubiu

proponi euentum, si fortiter rem gerere, o care Helvetiorum expeditam manum , & subitarias per Italiam cohortes cogere maturaret. Tum

enim Pontificem, Rege libertati restituto, de uniuersae pacis nomine communique concordia tempestiue consilia initurum, imperiisque Italiae legitimis possessoribus adiudicatis,non simulatam ac instabilem , sed veram ac diuturnam pacem obstinatis ab Regibus expressurum : ut ipso authore ac duce,uti semper exoptasset, impie tum commota arma aChristianis in Turcas verterentur. Sed quantum priori sententiae securitatisi a po

400쪽

FERDIN. DAUALI PII CARII LIB. iVII. Oct. in posterum ac dignitatis deerat, tantum huic immoderati & impuden iis animi superesse videbatur. Propterea, haec uti aliena nimisque atronei a Clementi quietis auido & incertos belli exitus maxime timenti, mirς displicebant, quod Canisrem perpetuis maximisque amicitiae ossiciis sibi coniunctum, adeo insigni iniuria affici,& ab se propterea Germani ae I sispaniaeque populos , & Henricum Britanniae Regem alienari nolebat Itaque eum Carolo Lano io qui pro Caesare summae rei in Italia praeer

amicitia repetita, solemne foedus percutit: his ferme conditionibu , ut ipse centum S triginta milia aureorum nummum Cassarianis in stipendium numeraret. Contra vero Pontifex ab iis in recuperando Regio Lepidi iuuaretur, quod Alfonsus Atestinus uti suae ditionis, Hadriancivita lancto, per interregnum cum Ruberia oppido antea recepisset, Ue- metis autem intra certum tempus, sorderi atque amicitia: locus foret, si centum & ipsi milia nummum aureorum subsidii nomine pers iassent.

At Alfonsus cui Clementis:consilia admodum erant suspecta , & quod Gallicarum partium semper fuisset, Caesarianisse merito inuisum esse

meminerat, cum Lanoto pecunia perqua mature trausegit, ut sibi parceretur. Ita Lanotus repetente Regium Pontifice, atque auxilia ad id do poscente, alias atque alias moras nectere;& quonia ea loca antiquius Caesaris imperium communi Italiae iure respexistent, praeiudicare inconsuuto Caesare nolle dicere, ac demum polliceri se medium atque adiutoremisere, ut ex aequo ea controuersia componeretur. Caesar enim rata habere noluerat, quae Lanotus solemni sordere pepigisset . quae res in;Pontificis Italorumque omnium pectus alte descendit, quum praebita & frustra demum repetita pecunia, mire elusus esse diceretur. Interini Caesarianus exercitus ferme totus in Placentinum & Parmensem agrum inaestiua sese etadit, tanta rapiendi oblatas atque recondit s fruges obuia quaeque vexandi licentia; ut ex villis vicisque afflictorum agrestiuque relis urbes complerentur: ct mox frequentes earum ac oppidorum legationes ad deprecandam agrorum vastitatem, Romam usque peruolarent. Quibus de rebus deceptus Ponti sex grauis imo animi dolorcpremebatur. at tum maxime castigabatur a Venetis, qui dudum ullam cum Caesarianis amicitiam, quae auro coemeretur se inituros constantis.

si me pernegassent, contra multo ampliorem pecunia summam Cassiari pollicendo, si ad certam rerum tranquillitatem, communi Regum & cuuitatum omnium libertati S paci consileretur. Eo enim Caesarianorum consilia spectare videbantur, ut quum in Italia cunctis sibi foedere obstrictis, pacem atque ocium peperissent, totius mox Italiae innui opibus in Galliam rursus penetrarent. Nec deerant Borbonius atque Pilcarius eius belli cupidine deflagrantes,qui irritos ad Massiliam, natus, atquς ea sestinati reditus detrimenta resarcire nobiliore victoria cupiebat:qui Galliam Rege, ducibus, equitatu penitus orbatam, eamque exhaustam pecunia, inopem consilii, dicunctis inusitata clade perterritis de salute