장음표시 사용
301쪽
litem suscipiendam datum, pro quo consentiente,dominus, iudicatum solui exposuit,iudicium accipere cogam, nili sorte iusta causa interuenerit. Na quantum ad ipsum dominu attinet, is ante susceptam litem, procuratorem
mutare ac reuocare potest. post acceptum vero iudicium, non nisi cause cognita. Praeterea, cuius nomine quis actionem sibi dari postulauerit,is eum,viri boni arbitrarii defendat:&ei quo nomine aget,id ratum habere eum,ad quem ea res pertinet, viri boni arbitratu satisdet. Nam aequum visum est praetori, eum qui alicuius nomine , veprocurator experitur,eundem etiam defensionem suscipere. Et quidem ei, qui madatu absentis agit,hoc incumbit, ut ratam rem dominu habiturum satisdet:qui absentem defendit, iudicatu solui, nisi si forte utrumq; dominus in iudicio corii expediuerit. De syndicis, licet regulariter propter factioes, neq; lbcietate, neq; collegii , neq; huiusmodi corpus pallim omnibus habere concedatur: quibus tame permissum est corpus habere,collegi j vel lo-eietatis, ijs ad exemplum Reip. res comunes habere licet arcam communem,&actorem ac defensorem, siue ecdicum ac syndicum , per quem tanquam in Republica, quod comuniter agi fieri ue oporteat,agatur,fiat. C tertiru nulli permittitur nomine ciuitatis vel curiae experiri, nisi ei, cui lex permittit, aut lege cessante , ordo dedit, eum duae partes adessent, aut amplius quam duae. Qiuod ad negotiorum gestores attinet, quoniam magna utilitas absentium versatur , ne indefensi, rerum possessionem , aut venditionem patiantur, vel pignoris distram ctionem,uel poeni comittendς actionem, vel iniuria rem sua amittant: ideo si quis absentis negotia gesserit, licet ignoratis,tame quicquid utiliter in rem eius impenderit, vel etia ipse se in rem absentis alicui oblisauerit,habet eo nomine actione. ait naque pretior. Si quis negotia alterius, siue quis neῖotia,quae cuius cum is moreretur fuerint gesserit,iudiciu eo nomine dabo. Quonia autem s*pe nu
mero accidit,ut calunit insertae quis animo,ad postulan
302쪽
dum, tam suo, quam alieno nomine, procedat: merito comparatu est,ut in eum,qui ut caluniae causa, negotium faceret,vel non faceret,pecuniam accepisse diceretur,intra annu in quadruplu,ad exeplum iuris,eius pecuniet qua accepisse dicetur,post annii simpli, in factu actio competat. Ac diuinus quide aut hor Plato, in extremo dialogo, de legibus undecimo , modis omnibus dandam operam esse censet,ne iudicialem disceptatione, quq quia humana omnia mansuefacit,utiqbonii est, peruersa eius imitatrix calunia, corrupat,nec in ciuitate bene instituta aditu habeat. Hoc edicto, tenetur etia is, qui depectus est. Depectus aut dicitur, qui turpiter pactus est,de lite quam coepit non perageda. In integrii restitutiones, magno Reipub. bono sunt constituiq. Na cum in multis causis cotingat, ut in fraudem quis illiciatur, nec fas sit legem conuentionis, directa via infringere, quippe ne elu loria reddantur iura ciuilia: recte constitutum ac inductum est, ut per restitutionem in integrum, quasi per obliquu ei qui vel sua
facilitate lapsus,vel alieno dolo circumuentus est, subueniatur. Veluti si vel metu quis ta vi coactus,vel quod comtrarium est dolo S machinatione inductus,promittat: si per aetatem, aut absentiam, aut status mutationem, aut
iustum errorem , in captionem incidat. Nam prioribus easibus, etiam actio tribuitur, aduersus eos, qui vel vi, vel dolo quid extorserint: posterioribus,redintegratione facta perinde quasi nullum negotium intercessistet damnum acceptum restauratur. Sed tractemus ordine de singulis , dc primo quidem de eo, quod metus causa sactum est. Nam metum accipiendum Labeo ait, non quemlibet timorem, nec vani alicuius hominis, sed maioris malitatis ,& qui merito in hominem constantissimum cadat. de hoe sic praetor ait. Quod metus causa gestum erit, ratum non habebo. Aut enim im- ,, persecta res est, aut perfecta. Imperfecta, veluti sistipulationem numeratio non est secuta, quo casu exce
ptio competit aduersus agentoni: petiebat veluti si post stipula-
303쪽
stipulationem, & numeratio saeta est, quo casu interdum exceptio competit,& regulariter actio.Vertitur autem in hac actione, intra annum quadruplum, si admonitus a iudice reus contumacem se praebeat, nec rem restituat. nam alioqui simplum dando , liberari potest , nec debet propter ius stipulationis quo nititur, in quadruplum , niti per admonitionem conuictus fuerit de contumacia,condemnari: post vero annum in simplum, quia scilicet quadrupli poena , cum per praetorem infiigatur , merito finitur anno , quemadmodum & ipsum- DE DOLO munus praetoris. Dolus malus,est omnis calliditas, fal- lacia, machinatio,ad circumueniendum fallendum, decipiendum alterum, adhibita. De hoc ne fortasse dolus ali- ,, quel uero afficiat,verba edicti talia sunt. ae dolo malo se facta esse dicentur, si de his rebus alia actio non erit,& iu sta causa esse videbitur, iudicium dabo. Ideo non contentus fuit prςtor,dolum dicere,sed adiecit,malum:quoniam veteres etiam bonum dolum dicebant,& pro soler, tia hoc nomen accipiebant, maxime si aduersus hostem latronemve quis machinaretur. Ideo ita demum hane actionem pollicetur praetor, si alia actio non sit, quia cum dolus tanquam vulpeculae, maiore odio dignus habeatur, quam vis, quemadmodum inquit Cicero,famosi est lite actio, & ideo no temerὲ debet a praetore decerni,
si sit ciuilis, vel honoraria, qua possit experiri. Ideo deniq; causae cognitionem pretior inseruit, quia no est pas sm haec actio indulgenda, veluti, si modica summa sit,
id est, usque ad duos aureos, vel aduersus parentes patronosue, quorum famae parcendum est,agatur. Cum prius impunitus ferme dolus esset, primus fundauit hac actionem Gallus Aquilitis,quam Cicero,euerriculum malitiarum omnium appellat. Nam comprehenditur arbitrio iudicis per admonitione,ut supra diximus, restitutio sest enim eadem utrobique ratio) & nisi fiat restitutio , sequitur condemnatio, non quide in quadruplum, quia res no habet speciem rapini,quemadmodum in me
304쪽
tu fit, sed qti ea res est,quasi scilicet oditi doli, satis punia- tur per intamia. AState lapsos accipimus eos,qui minores a . annis circusseripti sunt. Nam prς tor naturale equi atate secutus, tutelam minoria suscepit,vtpote cu inter oes
con stet,si agi te esse & infirmii huiusmodi stati u consiliu , he multis captionibus t uppositu, multo ruq; insdijs expostum. Praetor edicit: Qtiod cu minore u viginti quinq; te annis natu gestum esse dicetur,uti qusq; res erit animad te
uerta. Illa verba: VTI RV ERVE REs E R I T: causae eccognitione significant. Nam sciedum est, non passim minoribus subueniri,sed si capti esse proponantur,& proinde, qui sobrie rem suam administrans occasone damni, non inconsultὸ accidentis, sed fato , vult restitui: non auditur. Et praeterea, si sorte alia quoque actio possi i cometere,citra in integrum restitutionem, non admittitur,oc enim quoque in causae cognitione versatur. Item non semper ea, quae cum minoribus geruntur,relcindenda sunt, sed ad bonum Sc sequum redigeda, ne magno in commodo huius aetatis homines afficiatur, nemine cum his contrahente, Sc quodammodo commercio eis interdicetur. Itaque nisi aut mani bella circunscriptio sit, aut tam negligenter in ea causa vertati sint, praetor se interponere non debet, sed quoties se interponit, restitutio ita facienda eit,ut unusquisque in integrum ius suum recipiat: pendetq; huius edicti executio, no ex propria aliqua actione, vel cautioe, sed ex mera prstoris cognitioe, quet meri est ossicij. Per status mutationem alterius, dam DE CAPITEnu patiuntur illi, quorum aduersarij, cum quibus co tra- MimVTIS. Nerunt, in alienam potestatem se tradunt, quo casu, ipso iure, extinguitur aduersum eos utilitas actionis, cum bona eorum , cum capite ambulent. Sed ne tamen ex ea re damnum cuiquam fortallis aliquod accedat, ait
praetor: Qui qliaeue , posteaquam quid cum his actum co traminave sit, capite deminuti deminuis esse dicetur, qin eos easue , perinde quas id factum non sit, iudicium dabo. Cum autem tres sint capitis deminutiones, pro i numero
305쪽
numero eorum, que tumia regantium, tum ciuili, tum familiari,competunt, cuiusmodi sunt libertas,ciuitas,ic familia: hoc edictu pertinet ad eas capitis deminutiones,quq salua ciuitam contingunt. Cetterum, sue amissione ciuitatis, siue libertatis, cotingat capitis deminutio: cerusabit editium, neque possunt hi penitus conueniri: dabitur plane actio in eos ad quos bona eorum peruenerunt. Nomen capitis deminutionis inde profectum est , quod quemadmodum illa res deminui, non perire, Cato Iurein consulto dicitur, quae in aliena venit potestate: ita etiam is,caput aliquod, status sui, no perdere dici debeat, sed eo minui, qui in alterius potestatem, &iura concedit. Fit autem horu trium capitum mentio .apud Terentium,in Eunucho, sub persona Chremetis,asserentis lorore suam in libertate: Principio dico eam esse liberam, ciue Atti- EX QUI eam meam sorore. Qui per absentiam suam vel alteriusnvs CAV laesi sunt, uti ijs succuratur, inquit Vlpianus, nemo non
kr, xx. iustissimum osse confitebitur, ne videlicet aut officium ANNis i M ijs sidamnosum,aut alteri per alterum, iniqua conditio INTEGRV offeratur, Scideolqsum ius per id tempus quo quis Reip.
RE STIT V/ operam dabat, vel aduerso casu laborabat,corrigitur,nec non & aduersus eo , qui vel absentes Reipublicae causa fuerint,vel apud hostes detenti,succurritur, ne vel obsit, vel prosit, quod euenit.verba autem edicti talia sunt. ,, Si cuius quid de bonis , cum is metu, aut sine dolo,, malo Reipublicae causa abesset, inue vinculis, seruitute,hostiumque potestate esset: siue cuius actionis eorum, ,, cui dies exisse dicetur : item si quis quid usu suum se-
,, cisset aut quod non utendo amisit cosecutus, actione ue, , , qua solutus ob id quod dies eius exierit,cum absens non ,, defenderetur, inue vinculis esset, secumue agendi pote-
,, statem non faceret, aut cum eum inuitum in ius vocare,, non liceret, neque defenderetur,cumue de ea re magistra, , tus appellatus esset, siue cui pro magi lira tu,siue dolo ipsi-D us actio exempta esse dicetur,earum rerum actionem in-ν, tra annum, quo primum de ea re experiundi potestas erit:
306쪽
AD PANDE C. IVR. CIVI. LIB. II. aps
erit. item si qua alia mihi iusta eausa esse videbitur, in integrum restituam quod eius per leges, plebiscita, senatuscos ulta edicta decreta principum licebit. Iam autem quantum ad eam let sonem pertinet,quae iusso errore contingit. omnibus modis magistratus id agit,ne cuius deterior causa fiat ex alieno facto. Et cu intelligeret praetor, iudiciorum exitum, interdum duriorem nobis coniti tui, opposito nobis alio aduersario : in eam quoq; rem prospexit: ut si quis alienado rem alium nobis aduersarium tuo loco substituerit, idq; data opera in fraudem nostram fecerit tanti nobis in factum actione teneatur, quanti nostra intersit,alium aduersarium nos no habuisse, itaque si alterius prouinciet hominem, aut potentiorem nobis opposuerit aduersarium, tenebitur. Dicimurq; isto modo, per iustum errorem, hoc est, per deceptionem aduersarij, quae nobis, iustam querelam pariat, laedi, nam sic acci
pitur apud Virgiliu ERROR , du dicit: Aut aliquis latet
error,equo ne credite Teucri. Et profecto cum ad eam
rem potissimum constitutus sit princeps, ut humilio rea a potentiorum vi defendat, & ne quam iniuriam ab ijspatiatur,lege lata,vti inquit Cicero,prohibeat: recte prouisum,ac cautu est, ut ne ratione potetatus, in alique alies
nare cui liceat. Restat ut de arbitris dicedii sit, quoru magnus Sc pernecessarhis est usus in Repti. Nam diuinus author Plato,primu illud monet periclitandii, utrum lis aut cotrouersia, interpositis vicinis arbitris, componi possit, nec ne . priusquam ad iudicium eatur. Et est quidem compromi ilum ad similitudinem iudiciorum redactum, sed cum ex eo non possit exceptio rei iudicate nasci, ne priuata publicis exequentur,placuit plenu compromissum, non aliter fieri, quam cum poenς adiectione, ne elusoria fiat arbitri sententia , sed ut metu poenae ei pareatur. Quantum ad ipsos arbitros attinet: Tametsi neminem Praetor cogit arbitrium recipere, quoniam haec res libera & soluta esse debet,& extra necessitatem iurisdictonis
posita attamen ubi semel quis receperit in se arb trium, i ii ad cuis
307쪽
delictis tractat pertinere,huc autem, illa proprie spectare, quae neque tractatum inter personas litigatoru aliquem, qui quidem actionem producat, ante se habeant, nec co- tineant scelus aliquod ,ac maleficium, quod criminale iudicium adferat, neq, deniq; factum ullum, quod pritoriasinum remedium inducat. Sunt aute horum iudicioru, alia in rem,alia in personam, alia mixta. In rem sunt,per quae re nostra, quae ab alio possidetur, petimus,&semper aduersus eum sunt, qui rem possidet. In persona,quibus aduersus eum agimus, qui nobis sine conuentione aut scelere obligatus sit, ad dandum vel faciendu,& qui semper aduersus eunde locu habet. Mixta, quae vel cu in rem unt, praestationes tam e habent personales, vel quae cu in personam in serutur, tame aliquid cotinent, quod in rem sit. Sed cu eorum quae in rem sunt, quςda snt uniuersitatis, qu dam singularu reru: prius explicabimus,de his,que ad uniuersitatu petitione pertinet, post deinde vero,ad singularii reru vindicatione trasgredietes, qd in ijs iudicijs,quq vel in persona,vel mixta sunt,obtineat,secudu propositu ordine ostendemus. Caeterv priusq eo perueniamus,no erit alienu, si de ipsis in genere iudicijs,det ordine procededi,& ubi quis agere vel couenirvdebeat,nonihil praeposuerimus. Na qui neq; iurisdictioni praeest, neq;
a principe potestate aliqua prςditus est, neq; ab eo qui ius dandorii iudicia habet, datus est, nec ex copromisso sum plus, vel ex aliqua lege co firmat' est, iudex esse no potest. Iudice aut dare possunt,quib'hoc lege,vel costitutioe,vel senatusconsulto coceditur. Lege, sicut proco sui. Is quoq; cui madata est iurisdictio iudice dare potest,ut sunt legati procosulum. Ite hi quibus id more cocessum est, propter vim imperi , sicut praesectus urbi, caeteriq; Romae magistratus. Non autem omnes iudices dari possunt, ab his
ui iudicis dandi ius habent. Quidam enim lege impetu tur ne iudices sint, quidam moribus, quidam natura. Natura, ut surdus, mut',& perpetuo suriosus,& impubes, quia iudicio caret. Lege impeditur, qui senatu motus est.
QUE AGEsRE, VEL CONVENIORI DEBEAT
308쪽
Moribus, foeminae 3c serui, non quia non habeant iudicium, sed quia receptum est, ut ciuilibus ossicijs non sungantur. Qui possunt esse iudices, nihil interest, in potestate an sui iuris sint. Nam in priuatis negotijs, pater filium, vel filius patrem iudicem datum, habere potest, propterea quod is sententiam a pretiore praescriptam sequi debeat, sed ut is, qui iurisdictioni ipse praeeli, cuiuia
modi est praetor, vel sibi ius dicat, vel suis, nulla ratione, seeudum Ulpianu, sub titulo de iurisdictione c. to .permittitur. Ordo quo aduersus eum,qui absens est,proceditur, A secundu Vleianu hic est. Ut primo, quis petat post absenis tia aduersarij edictum primu , mox alterum, per interual, , tum no minus dece dierum,& teritu, quibus propositis, is tunc peremptori u impetret, quod inde hoc nomen siimis psit, quod peremeret disceptationem, hoc est, ultra nomis pateretur aduersarium tergiversari. In peremptorio is autem comminatur is, qui edictum edit:etiam absente di, , versa parte,cogniturum se, Sc pronunciaturum. Non- ,, nunquam autem hoc edictum post tot numero edicta,ri quae praecesserimi, datur: nonnunquam post unum velis alterum monunquam statim, quod appellatur, unum pro ,, omnibus. Hoc autem aestimare oportet eum, qui ius di- xit,lc pro conditione causae, vel personae, vel temporis M ita ordinem edictorum vel compendium moderari. Et
is post edictum peremptorium impetratum, cum dies eius,, superuenerit,mne absens citari debet,& sue responderit, is siue non responderit, agetur causa, Sc pronunciabitur, no,, utique secundum praesentem, sed interdum vel absens si. bonam causam habuit, vincet. Quod si is, qui edictum is peremptorium impetrauit,absit die cognitionis, is verbis aduersus quem impetratum est,adsit, tum circumducen-ri dum erit edictum peremptorium , neque causa cogno- , , stetur, neque secundum praesentem pronunciabitur. Foru autem,quo conueniri possit,sortiturqisis, varijs de causis. Primo ratione domicilij, quae quidem causa praecipua est, & potissimum spectanda. Deinde contra-
309쪽
que iuri subiectaru,ae iudiciorum, quq TA n PQTA Iustinianus appellauit, ordo postulat,ut ad ipsa deinceps iudicia, sub quibus ti res omnes,& iura o
mnia continentur,transeamus.Horum
aute ratio tractatioq; , tribus in totum membris ac partibus continetur. Nam iudiciorum alia sunt,quae vocantur ciuilia alia praetoria,alia criminalia, Et quidem cum hoc naturaliter eueniat, ut vel de iure
disceptetur, ac rebus ipsis, vel de facto ac possessione, vel de malescijs:recte ac consequenter naturae iactu est,quod iudiciorum,alia eonstituta sunt ciuilia,de quibus in iure disceptatur, & lege agitur: alia praetoria , quae viva quasi voce magistratus expediuntur: alia criminalia, quae exquisitis Poenarum generibus administrantur. Nam cum his apprimὶ congruit, quod Romae, vel in iure actio est, vel ad praetorem, vel ad populum: item quod iurisdictio omnis, tum in simplicem iurisdictionem tribuitur, tum in mixtum imperiu,tum merum imperium.adhse,quod alia priuata eausam habet,ut ciuilia:alia publicam,vteriis minalia:alia mixtam,ut praetoria:postremo, quod quaedam legibus, & legis actionibus ivt author est Cicero)vindicantur , ec eausae suae restituuntur : quaedam ipsius magistratus,tanquam viventis legis, manu ac iussionet
310쪽
AD PANDEC. IVR. CIVI. LIB. III. 3ο3
furiosus esset, vel demens, nullum esset testamentum.
Licet autem de in officioso disputare intra quinquennium , ab adita haereditate, non solum liberis, verum qiiam fratribus, si turpes personae fuerint institutet. Item parentibus, nam eis parentibus non debeatur filiorum haereditas, propter votum parentum,& naturalem erga filios charitatem,turbato tamen ordine mortalitatis,non
minus paretibus quam liberis pie relinqui debet. Enimuero cognati,si sunt ultra fratre, melius fac rent,si te sumptibus inanibus non vexaret,cum obtinere spem no habeant, ne scilicet in infinitu extendatur numerus instituendo ru,& libertas ultimaru voluntatu impediatur. Esseuctus aute huius querelae, siue accusationis est,ut expugnato testamento , res ad intestati causam redeat, adeo quidem, ut nec legata, nec fidei commissa, ipso iure debeantur,ic rescisso simpliciter testameto,etiam is preteritus, vel exhqredatus, ad successione ab intestato vocetur, quino egerit. Qitan' tamen hic fieri assolet,ut in una atque eade causa, diuertet sententi et proseratur: quid eni si fratre agente haeredes scripti diuersi iuris fuerunt' quod si suerit, pro parte testatus,& pro parte intestatus decessit se ex postfacto, quod non est absurdit,videbitur. Excludit autem querela, quarta debitae portionis, quoniam ut habeat paretes, quo liberos suos,etia circa minora obsequia in ossicio retineat, recte hoc illis permissum est, ut si quartam liberis relinquat,de reliquo, quomodociique voluerint, statuere pollini. Iudiciu petitionis haereditatis,cen tu uirale est, secundu Iustinianu , ec Plinium in epistolis, cui pretor pret sidet, poniturq; apud Asconisi inter rei ve-
dicationes. Ac haereditas quide ad nos pertinet, aut Veteare iure, aut nouo . Vetere,ex lege duodecim tabularum, vel ex testamento , quod iure factum est, vel ab intestato,quod sui haeredes defuncto sumus,vel agnati,vel quod manumismus defunctum , quodue parens noster manumist. Nouo iure, veluti si ex senatuconsultis, aut ex constitutionibus, ad haereditate m vocemur. Quo