Ioachimi Hopperi Phrisii iureconsulti De iuris arte libri tres. Eiusdem, Iuris ciuilis, siue ad Pandectas libri sex priores

281쪽

diuisio, nune penitus exoleuit, sunt enim omnes ciues Romani: propter exaequatam conditionem eorum, qui

subditi sunt Imperio Romano, qui quidem omnes ciuitate sunt donati. Iure ciuili,diuiduntur homines, partim in eos qui sui iuris sunt, partim in eos qui alieno iuri sunt subiecti. Horum alij sunt in potestate dominorum,quae quidem potestas est iuris gentium , nam apud omnes peraeq; gentes, animaduertere possumus,dominis in seruos, vitae, neci potestatem fuisse, & quodcunque per seruu acquiritur, id domino tanquam per instrumentum,aequiri: ali; in potestate sacrisq; parentum, quod ius proprium ciuium Romanorum est, quemadmodum ius legionariae militi ,toget serendς, gentilitatis, adoptionis,&aliorum omnium, quae ad eandem similitudinem rediguntur,quae quidem,licet apud alias quoq; gentes,aliquomodo reperiantur quis enim nescit,apud Gretcos, ius vitae ac necis,in liberos quoq; Hilse tamen ideo propria dicuntur ciuium Romanoru , quoniam haud alijs, de subditis Romanorum,conceduntur, quam qui ciuitate donati sint,idque non alia de causa quam quod quibusdam, non comunibus omnium gentiti, sed proprijs Romanorum constent ceremonijs ac solennitatibus.Consti tuitur autem haec sacrosancta potestas, vel per iustas nuptias,de quibus idoneo loco tractabitur: vel per adoptionem,quae quidem tu ad solatium eorum,qui liberos non haberent,

primum suit constituta: tum iis etiam, qui sine sui nominis &familiae haeredibus, alioqui decessuri essent, apud nonnullos Graecos, quemadmodum author est Plato, per legem imposita. Haec rursum si duobus modis , aut Imperio magistratus , praetoris, vel praesidis: aut populi , vel principis authoritate. Imperio magistratus adoptantur,qui a parete,in cuius potestate lunt: tertia mancipatione,queau modum resert Gellius, in iura

cedutur,atq; ab eo qui adoptat,apud eum,apud quem le s actio est, vendicantur . Authoritate principiti vel

282쪽

populi adoptantur ij,qui sui iuris sunt, Sc in alienam potestatem se tradunt, ut species adoptionis,dicitur arrogatio. Na si apud principe fiat,& is qui adoptat rogatur, an velit eum,que adoptaturus sit,iustiam sibi filium esse Scis qui adoptatur rogatur,an id seri patiatur.Si vero apud lino pulu, rogatur uniuersus populus, secudum hanc formuana: Velitis, iubeatis, uti Luctus Valerius, Lucio Titio, tam iure legeq; filius,sbi fiat,' si ex eo patre,matres familias eius:natu sesset,utq; ei vitet necisq; potestas fiat,uti pariendo filio est, hoc ita ut dixi, ita vos inirites rogo. Soluitur aut OIs patria potestas, vel adoptione,vel emacipatione,vel alijs quibusda modis. Adoptione,veluti, si sistili u situ alii das adoptandu ,eu,de potestate sua dimittat, qJqui de olim semper fieri solet,authore Cicerone. Ema- cipatioe,veluti si quis, quinq; testib', pro numero tribuuPopuli Romani, praesentib',& ite libripede praesente,quitanu publica persona,omnibus olim emptio ibus interuenire solet,cu nodum signato,sed appeso aere,populus Roman uteretur,vederet filiusvu,fiduciario alicui emptori, uno num o,hac spe ac fiducia,ut is,no pro seruo eu retineret, sed colastim vindicta manumitteret,qua quide solent tale,ter reξetita,co cingebat plena solutio, patri et potestatis. Et causa quide, cur nac circuitione potius, qsimplici manumissione uteretur,haec erahq cyni nil iure Quiritu a. lienatu celeretur, nisi qJ vel anno possessum esset,vel cessum in iure, vel legitii me macipatu .Ter vero repetede solenitatis ratio erat,imitatio ipsius veritatis: na filius reueraueditus,&ab emptore manumissus, n5 aliter plena adiapiscebatur libertate,qua si terveditus,& manumissus e Diet.author Diony sus. Nuc sequitur ut de reru diuisioe, de qualitate dispiciedum sit. Et lumma quide reru diuisio, in duos articulos diducitur,idq; pro ipsius uniuersi partitione,nam aliet sunt diuini iuris,aliae humani. Diuini iuris sunt,ueluti res sacrae,religiosae,& sanctae, quae dc nullius in bonis sunt. Humanae, quae alicuius plerunq; creduntur esse in bonis. Alia diuiso rerum, in corporales ta

283쪽

incorporales deducitur. Na quaecunq; hoc mundo continetur,ea,vel manibus tractam, & in senium oculorucadere possunt , vel sola mentis Zc animi cogitatione prehendutur. Corporales hae sunt, que lagi possunt veluti sun dus,homo,vestis,aurum,argentum d deniq; alis res innumerabiles. In corporales sunt,quae tangi non possitiat, qualia sunt ea, quae in iure si sistunt,sicut hareditas. usus fructus, obligati sies quoquo modo cotractet. Tertia diuisio, lecti du illum reru ordine qui a latissime Dietibus. ad indiuidua proficiscitur est colli tuta. Na qusdam naturali iure sunt omniu, quaedam uniuerstatis,qu da singuloru, quaeda nullius. Naturali iure omni u comunia lunt, illa: aer, qui omnes ambit:aqua profluens, qui suo perpetuo

cursu, se omnibus comunicat: mare,quod omnem circuit

terra,& eam in secludit. Vniuersitatis sunt,ueluti, quet in ciuitatibus sunt theatra, & stadia, & si qua sunt alia communia ciuitatu. Nam publica,vel eade sunt,cum rebus V- niuersitatis,vel cum comunibus, vel media,veluti getis alicuius & nationis. Singuloru sunt, quae varijs ex causa uniuscuiusque dominio applicatur. Nam quia vivitur cum imperfectis,inter quos materia tum discordiae,tum inertiq. pr bet rerum c5munio: recte ac prouidenter introducta est bonorum proprietas ac distinctio.quae quidem & hoe etiam essicit, ut inexplebilem illam animi nostri cupiditatem, nonnihil mitiget ac sedet. Nullius res sunt, lacrs religiosi & sanctet, quq nimiru ad superos, in seros & medioximos, quos antiquitas colere solebat, adhibetur. Sacrae res sunt, quae uti Plato praecipit public.

consecratae sunt,non priuatὁ. Forma vero, qua consecratio sebat, hete erat: ut vel a costule,vel Imperatore,accenso foculo,seret,cum tibicine, verbis solennibus, praeeunte vero pontifice Maximo, praefante carmen,capite Velato,& cocione aduocata, ac iussu populi. Religio tum locu ,V- nusquisq; sua voluntate facit,dum mortuit infert, in locusuum, & est religiosum proprie secudum Massuri u Sabi-nu apud Gellium, quod propter sanctitate aliqua, remotum

284쪽

AD PANDEC. IVR. CIVI. LIB. II. an

tum ac sepositum a nobis est,ducto verbo, a relinquendo. Sanctum est, quod ab iniuria hominum, munitum atq; defensum est, sumpto nomine, a sagminibus legatorum, profici lcentium ad foedus faciendum , bellumve indicendum, vel a sanciendo, id est,confirmando. Atque hinc quidem factum est,cur sacrosanctum dictum sit, quod iureiurado interposito, sit institutum, ut si quis violauerit, morte poenaspendat: item cur sacrati leges dicantur, quibus sancitum est ut si quis aduersum eas fecerit, sacer alicui deorum sit, cum familia pecuniaque . denique cur muri etiam & poris, sanctorum nomine veniat, utputa, cum non nisi per portas urbem ingredi ac egredi liceat. Plane inter sacrum &sacrarium, hoc interest, quod sacer locus est consecratus, sacrarium,locus in quo sacra reponuntur, quod etiam in aedificio priuato esse potest:& lent, qui eum locum liberare religione volunt,sacra inde euocare, cuius quidem euocationis,cum oppugnatione ciuitas cingitur,carmen est huiusmodi: Si deus, si dea es, cui populus ciuitasque Carthaginiensis,est in tutela, test; maxime ille,qui urbis huius populique tutelam suscepisti, precor veneror';,veniamque a vobis peto, ut res, popuIum,ciuitateque, Carthaginie sesque, deseratis, loca, templa, sacra, urbemque eorum relinquatis, absque his abeatis, eique populo, ciuitatique, metum, formidinem, obliuionem in i jciatis, proditique Romam ad me meosq; veniatis,vestras vobis loca , templa, sacra urbs acceptior,

probatiorq; sit, mihi quoq; , populoq; Romano, militibusq; meis propositi sitis,ut sciamus, intelligamusq;. Si ita feceritis, voveo vobis templa,ludosq; futurum. Sed de personis & rebus, hactenus breuiter dixisse sufiiciat: nam

si qua erunt alia, quae eodem pertinebunt, ea una cuipsis actionibus & iudicijs percipere,

non erit alienum. Nunc vero transis eamus ad T A Π PQTA iudiciorum .

285쪽

RA, PARATORIA iudiciorii, partim consistunt, in ipsorum iudicu ac mai sit gistratuu , quoru imperium &iurisdictio: est, descriptioe partim in ingressu & exordio litis instituendς:partim in his qua -- incidere solent,& incurrere in litem. Ae quantum quidem ad magistratus attinet,quorum nomen hinc ductum est, quod maiorem Reipublicae curam susti neat,nihil utiq; dubium est, quin eoru descriptione, omnis Reipubl. moderatio,contineatur,& sine prudelia eoru ,ac dilipentia,ciuitas esse non possi t.Na ut mali stra tibus leges,ita populo praesunt magistratus . vereq; dici

potest, magistratu legem esse loquente, legem aute, mutum magistratu. Sunt aute Romani magistratus omnes,duu praecipuὲ generu, vel enim sunt magistratus urbici, qui ipsius Romanae Reipu. rectione domi sustinent: vellunt prouinciales,qui prouincias gubernant. His utrisq; acced ut alij, qui vel mandata iurisdictione obtinet,vel a sessorsi officio sui suntur,de quibus post dicemus.Vrbici magistratus,quoru quide in iudicio usus est, hi sunt, senatores,cosules, pretiecti praetorio,prqsecti urbis,qu stores, praetores,praesecti vigilum. Senatores, i Romulo primucetum electi,sic dicti sunt,ab aetate,a qua & patres appellabantur,& patroni multitudinis. Eoru posteri, patricii vocabantur. Sed haec quidem ratio, secundum Iustiniani lepora,paulo aliter se habet.Na patriciatus dignitas,non semiliae nune est,& successionis senatoriae, sed summi apud principem loci & ordinis. Item eorum qui munus aliquod in Republica tuentur, quatuor serme sunt gradus. Superillustrium,illustrium, spectabilium, de clarissimorum,quibus nonnulli ad ijciunt, persectissimos. Ergo senatores hodie describuntur, in hunc modum. Senatores sunt, qui a patricijs,lc consulibus,vsque ad omnes vi- , ros iu

286쪽

AD PANDEC. IVR. CIvI. LIB. I. ars

ros illustres,descedunt, quasi dicas, senatores sunt, omne a

superillustres,& illustres, quia hi soli, in senatu sentetiam dicere postunt. Consules dicti sunt a consulendo,id est, prouid edo, nam pulsis regibus,cosulare imperi u factu est, cu omni regia eo testate,&insignibus. Hic potestas, sub Augullis multu suit imminuta,& ad sola sermi insignia,spotaneamq; iurisdictione,redacta. At3; hoc quide est,qa

ait Vlpianus, ossiciu consulis esse,consiliu cogere,ae prebere, manumittere voletibus. Praesecti praetorio, ad vice magistri equitu antiquitus instituti sunt, na cum apud veteres, dictatoribus ad lepus summa potestas crederetur,&magistros equitu sibi eligeret, qui adsociati, participales curae admilitiae gratia, summa post eos potestate gereret: regimetis Reipu. ad imperatores tranatis,ad similitudine magistroru equitii,pret secti praetorio,a principibus electi sunt. dataq; pleniore licetia,ad disciplinae publieae emedationem, in tantu meruit auseri pretfectoru authoritas,ue appellari a praesectis praetorio no possit.Nomen aute castres vocabulo profluxit. Na eraetor,omnis magistratus appellabatur cui pareret exercit': & praetortu, locus, quo pretior degeret. Praefectu urbi, qui urbanis negotijs praeesset,primus Romulus costituisse dicitur. Etenim posterioribus teporibus,no aliter, q si reliqui magistratussa scisceretur,unus relinquebatur, qui ius diceret & praesectus urbi vocaretur. Per tpa Imperatorii,ccepit ordinaria forma magistratus esse, praesectura urbis, quq oia omnino crimina sibi vedicabat,no ea tantu,quq intra urbe admitteretur ea quoq; , quae extra urbe,intra centesimu miliarium in Italia. Origo quet storibus creadis,antiquissima est,& pene ante omnes magistratus.Na Gracinthus Iunius, etia ipsum Romulsi & Numa Pompiliu binos quq stores habuisse, quos ipsi non sua voce, sed populi

su stragio crearet,resert. Nome illis colla tu est,a quq redo, nam & in maleficia inquirue, & pecunias coquirunt.

Non ulli eoru , solis libris principalibus in Senatu legendis, vacant, qui candidati principis appellantur,& pro-d iii uincias

287쪽

uincias non sortiuntur, quemadmodum alij. Olim inquit Pedianus, prima administratio erat, qstorem fieri . Hodie obtinuit, indifferenter quaestores creari, lapatricios quam plebeios, ingrest us enim est & quasi primordiu gerendorum honor u,sententiaeque in senatu dicendoeia Paetorium nomen, quod a praeeudo tractum est, etiam consules olim,author e Liuio,coprethendere solebat,post deinde,eum consules bellis finitimis auocarentur,nequo

esset,qui in ciuitate ius reddere posset, factu est,ut pretior

crearetur, primum urbanus,deinde peregrinus, mox no-

nulli alij, quorum authoritas in edicendo, decernendo, iudieando, iudiceq; dando,consisteret.Prffectos vigilum, primus Diuus Augustus constitui t, nam pluribus uno die

incendi js exortis,septe cohortes, oportunis locis constituit,ut binas regiones urbis,unaquaeq; cohors tueretur,

praepostis eis tribunis, & super omnes , spectabili viro,

rui praefectus vigilum appellatur. Atque haec quideme magistratibus urbicis. Prouinciales magistratus, pro ipsarum prouinciaru formula,distinguuntur. Quia enim ex ordinatione Diui Augusti, prouinciarum: aliae populo cedunt, aut Senatui: aliae ipsi principi: quantum ad eas attinet, quae populi sunt vel senatus, ijs yraesciuntur, praetores, consules,proconsules, dc legati, a quibus ipsae prouinciae, vel praetoriae, vel consubres dicuntur. Quantum ad illas alteras,eas solet princeps,uel praesidibus,vel legatis Caesaris,vel praesectis augustalibus, vel iuridicis, vel alijs similibus committere,quq inde praesida-Ies prouinciet appellantur. Igitur magistratus prouinciales, quorum Iustinianus hic meminit, hi sunt, procosules,& legati, praesecti augustales, praesides, procuratores C saris Sc rationales, iuridici. Proconsules eodem modo dicti sunt, quo prolutores, nam Posthumio Albo & Sexto Fuso Coss. bello infeliciter contra Equos gesto, proconsul creatus est Titus Quintius,qui primi' in eo magistratu suit: eum sex lictores praecedebant, caetera Omnia ha

bebat, uti consules, dc inde stitutum est, ut qui consules

288쪽

AD PANDEC. IVR. CIVLLIB. II. aravno annosuissent, sequenti proconsules essent. Deinde pr' consules,ad prouincias mittebatur,qui plenissimam iurisdictionem haberent, ut omnium partes, qui Romς, vel quasi magistratus, vel extra ordinem ius dicerent, sustineant,& maius imperium,in ea prouincia, post principem habeant. Legati proconsulum sunt, qui eorum adν ministrationi praestant auxilium , sic tamen, ut nihil proprium habeant, nisi a proconsule eis mandata fue- tuerit Iurisdictio. Et propterea, si quid erit, quod maiore . animaduersionem exiget, remittere legatus ad proconsulem debet, neq; enim vel animaduertedi vel coercendi, vel atrociter verberadi ius habet licet iudices & tutores dare, mandata iurisdictione possit. Praefectus augustalis, DE OFFr, ab Augusto,per quem rebus praeficeretur, nome accepit. CIO

Et erat quidem sic potissimum dictus is, qui AEgyptum V, 2ALi,'

teneret. quoniam Augustus, AEgyptum,a reliquis prouinc ijs seponens squemadmodum author est Cornelius δε- citus) praecipuam quandam eius prouinciae curam habebat, prohibens,ne quis illustris, nisi concessu principis, ingrederetur Azgyptum, ob eam causam,quod quicunque eam prouinciam occupasset, facile posset, fame premere Italiam. Nomen praesidis generale est , eo quod & pro- PS OFFICIO consules,& Iegati Caesaris,dc correctores, Sc omnes pro- PRAE .Pii uincias regentes, qui maius habent imperium in pouincia , omnibus post principem , pretsides appellantur. Procurator Caesaris est, qui fisci procuratione habet. Na

cum in pecuni is principis est enim aerariu populi) vel s- ζ sthio :

scum publicu spectemus, vel patrimoniti eius priuatu:q RIS CAEsArebus fiscalibus praeest, procurator C saris,qui patrimo- Ri , VLLnialibus, rationalis rei priuatae, nominatur. Iuridicum eu R6xiQΝ' dicimus, qui post rectorem prouinciae, Iocum ab eo secu- ,

dum obtinet, &iudicia prouinciae , in sua potestate ha- cio iv Ii: bet. Nunc sequitur, ut dicendum sit,de his, qui manda- DICI.tam Iurisdictionem habent, & item de iis, qui assessores appellantur . nam saepenumero fit, ut ipsi magistratus , commode rebus superesse non possint. Qui mandatam

289쪽

datam Iurisdictionem suscepit, proprium nihil tabet,

sed eius qui mandauit iurisdictione utitur. Verius est tamen , more maiorum, iurisdictionem quidem, quae ure magistratus competit transferri , sed merum imperium,quod cum solius populi sit, lege datur, non transferri. Nam quaecunque specialiter , lege , vel senatus. consulto, vel constitutione principum tribuuntur , mano data iurisdictione, non transeruntur. Et ideo quod ad mixtum imperium attinet, mandata Iurisdictione, a praeside , consilium non potest quidem exercere is, cui mano datur,propterea quod ea res non longe abest ab imperio: bonorum autem possessionem dare potest, quia sapit Iurisdictionem . Plane imperium quod Iurisdictioni co- hqret, mandata Iurisdictione, tanquam cum sua uniuersitate transit,quia Iurisdictio, sine modica coercitione,nulla est. Officium assessorum,quoru iuris studiosi partibus suis fungutur, in his sere eausis constat: in cognitionibus causarum capiendis: postulationibus litigatorum audiendis: libellis supplicibus accipiendis: edictis, vel per- tuis, vel temporalibus ad Iurisdictionem pertinentius, proponedis : decretis inter litigantes & interlocutionibus dandis:epistolis principis,quibus de iure rescribitur, excipiendis. Et possunt quidem assessores esse,non solum ingenui homines,verum etiam libertini. Ordinarium est,ut de ingressu Iudiciorum dicamus.

DE INGRESSU IN IUDICIUM.

RIM V S ingressus in Iudicium, qui

litis contestationem antecedit, tribus omnino gradibus, pro numero personarum quae in iure versantur, ut sunt iudex ,reus, &actor, continetur. quorum unus est , ut is, qui iurisdictioni praeest, adeatur: alter, ut iussu aut permissu Iudicis, aduersarius in ius vocetur: tertius , ut is qui agere velit,edia

290쪽

AD PANDEC. IVR. CIVI. LIB. II. ars

editionem iaciat eorum, quibus intentionem suam lanis det , ut proinde sciat reus, utrum cedere an contendere, ac litem contestari, ultra debeat. De eo autem, qui

Iurisdictioni praeest, is vel merum imperium habee vel mixtum,vel Iurisdictionem, speciali nomine se dictam. Merum imperium est uti alijs libris latius expositu est

habere gladij potestatem, ad animaduertendum facinorosos homines, quod etiam potestas appellatur. Mixistum , quod ex imperio simul & iurisiuictione temperatum, in danda bonorum possessione praecipue consistit. Iurisdictio est priuata iudicandi, iudicisue luper ijs dandi licentia. Leges autem quet circa iurisdictionem ex edicto pretioris proditet extant, tres ferme sunt: quarum prima pertinet, ad ea, qui publice proponuntur, a praetore, perpetuae Iurisdictionis causa. nam is vel priuata proponebat olim, veluti si quem absentem in ius vocaret: vel publica, veluti, si quid quod in fori usu perpetuo versari vellet, madaret. Nam cum prius pretiores, singulis annis, noui aliquid excogitaret, circa Iurisdictionem, Iese Cornelia cautusuit,ut ex edictis suis ppetuis,ius diceret. Secuda pertinet ad eos, qui tepore magistrat' sui, ius iniquu in alique statust. Na cu tata esset olim pr torii authoritas,utia iuriscondedi potestate haberent , idq; tum in omnes,tum in psonas litigatorum : valde prouidendum erat , ut siquid in aliquem inique statuissent tempore magistratus, priuati facti, idem paterentur . Tertia de his est, qui ius dicenti non obtemperant, quod quidem

non tunc censetur fieri, cum vocationi non paretur,

sed cum ipsi executioni, quae quidem ultima est in iurisia dictione, non obtemperatur. sed recitemus ipsas leges. Verba Vlpiani haec sunt. Si quis id quod Iurisdictionis is perpetuae causa, non quod sprout res incidit) in albo, is

vel in charta, vel in alia materia propositum erit, dolo is malo corruperit,datur in eum, quingetorum aureorum a iudicium i quod pophure est. Praetor ait: Qui magistra- Dium potetatemue habebit, siquid in aliquem noui Iuris is