장음표시 사용
341쪽
AD PANDE. IvR. CIVI. LIB. IIL 333
uti censetur, qui tantum it, nam ostendit se non negligere. Denique si ego & pupillus negligamus seruitutem, quia seruitus est indiuidua, propter pupillum, ego quoque retineo.
Xpostis iis iudiciis qui in rem sunt, dinarium est,ut de his quet in personam
inferuntur,explicandum sit. Haec auistem tu e competere diximus,eum inteleum qui agit ,& eum qui conuenitur, nullum nec negotium contractum est, nec maleficium commissum. Nam vel
de illo ago aduersum te,quod tua mihi quadrupes nocuit vel quod tuus seruus, tuaue familia,sine tua voluntate, de domo tua mihi damnum dederit, vel quod tu rebus meis damni sile scelere snam alioqui eriminale iudi-eium essetὶ intuleris. Atque haec quidem ideo proprio nomine dicuntur iudicia ciuilia quoniam cum legibus aerebiscitis comprehensa sint, nec ullum in se contrais um ae maleficium habeant: merito nec ad ea referri possunt, in quibus negotium aliquod contrahi ae geri dicitur, nec ad ea quoque, quae praetoria nominantur, nec denique ad eriminalia, siue publica iudicia. Sed tractemus ordine de singulis,ec primo quidem de quadrupede. Nam si auadrupes pauperiem fecisse dicatur actio ex leser a. Tabularum descedit quae lex voluit,aut dari vivum id quod nocuit hoc est,id animal quod noxiam commisit, hoe enim est noxae dedere, aut aestimationem noxiae onferri. E i quidem cum nec eum cui nocitum est aequum se in damno morari, nec dominum quadrupedis , sine culpa sua , damno pecuniario affici recte se teperata res est. etiam Platone in undecimo de legibus aut nore post Mosen & Solonem, ut optio domino detur. vel tradendae quadrupedis quae nocuit, vel resarciendi damni quod i datum
342쪽
datum est. Ideo aute dicitur in lege , SI PAVPFRIEM
peries est danum sine iniuria facietis datum, nee dici potest animal iniuria secille quod sensu caret. Habet a latera proprie loca toties hic actio, quoties cotra natura seritate comotu animal, pauperie dederit. na alioqui, si id culpa
aliqua domini ducetis accidat sufficit actio legis Aquilis, aut in factu. Ite in belli js propter naturalem feritate haeca ct io locum ii 5 habet, & ideo si ursus fugit & se nocuit, non potest quondam dominus conueniri,quia desijt dominus esse,ubi sera euasit. De cane, solet nominatim exstare lex Pesulania, cuius Iulius Paulus in receptis sente- AD LEcΕΜ tiis meminit. Iam autem de damno rebus meis iniuria A V ιιι A, dato, superest lex Aquilia quae omnibus legibus,quet ante se de dano iniuria locutae sunt,derogauit,siue lex ia .rabo siue alia quaecuq; fuerit,quae lex Aquilia plebiscitum est, is ciseam Aquilius tribunus plebis a plebe rogauerit. Ca- pite aute huius legis primo cauetur,qui seruu seruamiae, , , alienum alienave, quadrupedem vel pecudem, iniuria oeri ciderit quati id in eo anno plurimi fuerit tantu aes dare,, domino damnas esto:& infra deinde cauetur, ut aduersus inficiantem in duplum actio sit. Quadrupedes quae pecudum numero sunt,dc gregatim habetur, hae sunt: oues, caprae,boues,equi, muli,asini, es. canes & bestiae, in eo numero non sunt, veluti ursi, leones, pantherae: elefanti autem A cameli,quasi mixti sunt, nam & iumentorum operam praestant,dc natura eorum sera, ic ideo primo capite contineri eos oportet. Iniuria occisum esse merito
adi citur, non enim luisicit occisum, sed oportet iniuria id esse factum. Itaque si seruum tuum latronem insidiantem mihi, vel larem nocte deprehensum occidero, securus ero. nam aduersus periculum naturalis ratio, permittit defendere. Tantudem est si quis in colluctatione vel in pancratio,vel pugiles dum inter se exercentur, alius alium publico certamine occiderit cellat enim Aquilia . quia
gloriae causa, dc virtutis ut tractat pulchrὸ Plato no iniuriae
343쪽
i iri et gratia videtur damnia datum. Occisum aute accipere debemus, siue gladio, siue etia fulle, vel alio telo, vel manibus, si forte strangulauit eum,vel calce peti jt, vel capite,vel qualiter qualiter. lniuriam autem hic accipere nos oportet, no quemadmodum circa iniuriaru actione, contumeliam quandam. sed quod non iure factu est: hoe est contra ius: id est,si culpa quis occiderit,& ideo inter dum utraq; actio concurrit,&. legis Aquiliae, Sc iniuria- ru m: sed duet erunt aestimationes,alia damni, alia contuis melit. Igitur iniuriam hic accipiemus,damnu culpa datum etiam ab eo qui nocere voluit. Quod dicitur, hoe iudicium ad id dari,quanti is homo ,eo anno plurimi suis set: poenam illatae iniuriς continet,cuius quidem e cenae vis haec est,ut vicem quodamodo rei iudicatae obtineat, ex quo fit, ut nec pacto decidi possit,nam post rem iudi-, catam non est locus transactioni: dc aduersus inficiantemst dupli, propter odium mendaci in re iam definita. Huius legis secundum quidem capitulit in desuetudinem ab ii t.Tertio autem capite ait eadem lex Aquilia. C te- ς rarum rerum praeter nomine & pecudem occissis, siquis alteri danum faxit, quod uterit,fregerit , ruperit iniuria: ς quati ea res erit in diebus xec. proximis, tantii aes domino donare damnas e sto. Ideo aute post j d ictum est, qde occiso, vel homine, vel pecude separatim tractatur, de alijs aliarum reria damnis: quonia minus est rupere, sue corrupere, q occidere, minus rei alicui, vel inanimatae, vel animatae quide, sed cuius nult' usus sit ad vitam, quam homini,vel pecudi nocere, ac ideo poena no in annia , sed ' et in messem tantii retrospicit. In danis,quae lege Aquilia no . i tenetur, in factu datur actio. De his qui de domo tua dete DE HI scerint,vel effuderint pritoris verba sic dicut: Via in eum .i xke V lacu, quo volgo iter het,vel in quo cos stetur,deiectu, vel V Uri tit in effusum quid erit: quantu ex ea re damnu datum, factu ue CER IN
erit, in eum, qui ibi habitauerit in duplu iudicium dabo, iis eo ictu homo liber perisse dicetur: quinquaginta au ii eorum iudicium dabo: si vivet,nocitumque ei esse dice .
344쪽
es tur: quantum ob eam rem aequum iudici videbitur, eum et eum quo agetur, condemnari , tanti iudicium dabo , ιι si seruus insciente domino secisse dicetur , in iudieio adijciam,aut noxam dedere. Exemplum huius edicti, quod quidem summa cum utilitate factum est, videlicet, ut sine metu & periculo, per itinera commeari possi exstat apud Gellium lib. . cap. 3 . cuius verba subieci. Cum librum i κ. Atrei Capitonis coniectaneorum, legeremus, qui inscriptus est, de iudicias publicis, decretum tribunorum visum ei l grauitatis antiquae plenum, propterea id meminimus: idque ob eam causam, & innane sevientiam scriptum e b. A. Hostilius Mancinus aedilis curulis fuit. Is Manutiae meretrici diem ad populum dixit, quod de ambulacro eius, noctu lapide ictus esset: vulnuin ex eo lapide ostentabat. Manutia ad trib. pleb: prouocauit. Apud eos dixit, comesatorem Mancinum ad aedes suas venisse. Eum sbi recipere non voluisse, in aede sua . sed cum vi irrumperet, lapidibus
depulsum. Tribuni decreuerunt, aedilem ex eo loco. iure deiectum, quo eum venire cum coronario non decvisset,propterea, ne cum populo aedilis ageret, intercesse-tarunt. Hactenus Gellius. Rem Praetor ait: Ne quis in suggruenda protecto ue, vel supra eum locum,quo volgo
ιι iter fiet, inue quo consistetur, id positum habeat, cu- ει ius casus nocere cui possit. Qui aduersus ea secerit, in vi eum solidorum decem in factum iudicium dabo, si ser- ει uus insciente dito secise dicetur, aut noxae dedi iubebo.nc NoκA. Quantum ad eas actiones pertinet, quae non ex contra Linus Ac, ctu, sed ex noxa atque maleficio seruorum, contra nos τιο a V s. eompetunt, quaedue noxa les 'appellantur: harum visatque potestas haec est, ut si damnati fuerimus, liceat nobis deditioe ipsus eorporis quod deliquerit, euitare liti restimationem. Meminit aute harum actionum,etia Plato. post Mosem in ii. de legibus:& habent ratione,quia non debet ex maleficio serui in plus teneri dominus quam ut
noxae eum deda sed si seruus sciente domino occidat,in
345쪽
AD PANDE C. Iun. CIVI. LIB. III. 33
solidum dominum obligat, ipse enim dominus videtur
occidisse. Item non alias datur haec actio, nisi apud mest seruus: nam noxa caput sequitur. Et ideo si is inquit praetorὶ in cuius potestate esse dicetur negauerit se in sua tapotestate seruum habere, utrum actor volet, vel deierare . iubebo, in potestate sua non esse, neque se dolo malo se- cicilla quo minus esset: vel iudicium dabo sine noxae dedi. . tione per quod vincet, si probauerit, eu in potestate esse, iavel dolo eius famin quo minus esset: qui autem no probauerit in potestate aduersari esse seruum, rem amittit. φIs qui in aliena potestate est si noxam e5misisse dicatur si non desendatur ducitur: dc s prisens est dominus,tradere eum,& de dolo malo promittere debet Nomen autem huius actionis noxalis, collatum est, a noxia: Nam noxia, inquit Festus, apud antiquos damnum significabat, sed a poetis ponitur pro culpa. Item ponitur pro peceati poena, cum lex iubet noxae dedere pro peccato. Quoniam vero dictum est de iudicijs in rem lil in personam, sequitur vide hs γε mixtam caulam habent, nunc dicamus a
I X T o R V M iudiciorum,alia redunt dant i rebus ad iudicium, ae pristationes personales:alia contra, a facto aliquo peri thnae ad rem,sue ipsum iudicium. Quae prioris generis sunt, trium causarum nascuntur ex alisua: vel enim agitur ad rerum distinctionem,uel ad diuiuonem, vel ad exhibitionem. De rebus distinguendis, quiritur in iudicio finium regundorum,quod quidem discordiae vitandae eausa constitutum, nam huius rei gratia Termini temptu condidit Numa Pompilius longe lateq; patet, quippe non solum terminos agris positos, verum etiam gentium & regnorum discretione, territorioruque diuisionem, apprehen
346쪽
dens. Moneti autem Marcus Varro, in primo de re rustica, uti fines suos quis, vel septis, vel arborum notis diligenter tueatur, ne familiet rixentur cum vicinis, ac limites ex litibus iudice quetrant, utpote cum per contrarium limites ad hoc figantur , ut ne qua litium inter attiguos
causa existat. Limes sinquit ille in erat positus, litem vediscerneret agri. Nomen autem est huic iudicio positum, a regenuis id est dirigendis,& quasi ad certam regulata ac certis regionibus, disterminandis agris ac eorum snibus. Nam cum duet sunt materiae controuersiarum,finis Sc locus : hoc iudicium pertinet ad fines . Constituuntur autem snes,tribus modis,authore Frontino. Vno
cum ab i nitio id agitur, ut Ver certis regionibus, limitibus positis, diuidatur , & tua cuique pars assignetur .
ui ager limitatus vocatur. Altero cum certus mo-us iugerum ex illo agro, illo loco, assignatur: quo casu nona limitibus sumitur exordium, sed a mensura, a qua ipse ager mentura comprehensus nominatur, licet post ceinde accedant, subinde limites. Tertio cum nec modi nec limi tu ratio ulla habetur sed tantum arcendorum hostili , ut videlicet quousi; hostes submouentur,eo usq; limites extendantur. Diciturque ager ille ab arcendo,arctfinius, siue occupatorius ab occupando , in quo nul Ium ius subsecivorum interuenit. Nam subseciva sunt, quae post peractam mensuram, expletis centurijs, supersunt, veI in toto vel in parte aliqua. De quorum genere sunt ea quoque, quae extractusa dicuntur, quae videlicet nulli a principe assigata sunt,& item quet insoluta, qui aut in sepositis & sterilibus locis sunt aut paludibus,
ubi nulla potuit exerceri cultura,quia dii no esse qSςxcoli posset nullis necesse suit,limitu regulis obligari,pro pterea Sc soluta loca, vocata sunt. Diuiduntur aut inter se fines his signis ta naturalibus q artificialibus: fluminibus, rivis, sonis, motibus, arboribus, aquarii divergijs, itineribus, iugis, quae ex eo nomine accipiuntur, quod continuatione ipia iungantur, item petris, terminis, septi aedi fi-
347쪽
AD PANDEC. IVR. CIVI. LIB. III. 339
dificiis veprib' normalibus, marginibus, rigoribus proximarii possessionum, titulis, inscriptionibus, fanis sepulchris, superciliis, cum qualitas proximi agri, ipsa per se
stringit, una pos essione ab altera. Nam limes proprie est, quodcumq; in agro opera manuu iactu est ad obseruationem finiu. R. igor naturale cuiusque rectitudine significat. Et is quide ager, qui a septentrione in longitudine in me ridianum decurrit per cardines, strigatus dicitur: qui vero ab occidente, in oriente assurgit ac attollitur,per decumanos, scamnatus, idque sue flexuosis Sc rationalibus, sue rectis,siue circumferentibus, siue mixtis lineis consent. Et cum in reliquis ferme controuerses, ad praetoroae iudicem eatur: in hoc genere receptum est , ut bonus aliqnis vir, tanquam arbiter, qui disterminandorum agrorum peritiam habeat,potius eligatur,nam etia si ad
ipsum iudicem recta via iretur, is nihilominus necesse haberet talem aliquem sibi ad iugere, quemadmodum Minfamilia herciscunda ac comuni diuidundo cotingit, atq; hoc est,idicit apud Terenti si Chremes, Symo de Crito vicini nostri hic ambigunt de finibus, me cepere arbitrisi. Hoc iudiciu locum habet in eo finio praedioru rusticoru, in urbanorii displicuit meq; enim colinia liqc sunt sed ma is vicina dicuntur, & communibus parietibus plerunq; istermina tur. Finis eius est, ut si vel irruptione fluminis, vel deiectione , vel exaratione , vel quo alio modo , sines confusi fuerint: termini, per mensorem declarentur: quod si fieri non potest, permissum est iudici,adiudicatione controuernam dirimere. Et si sorte amouendae veteris obscuritatis gratia per aliam regionem sines dirigere iudex velit: potest hoc facere, per adiudicationem condemnationem, quo casu opus est, ut ex alterutrius praedio,alis adiudicandum sit, quo nomine is, cui adiudicatur, inuicem pro eo quod ei adiudicatur, certa pecunia condemnandus est. Sed & loci unius controuersia in partes scindi adiudicationibus potest, prout cui ut lue dominium, in eo loco iudea compererit.
348쪽
Oportet autem in his finalibus quaestionibus,vetera monumenta sequi modo si non varietate successiopum, Marbitrio post esse tu, fines, additis vel detractis agris, postea permutati probentur. Praeterea illud etiam lite obseruandum, quod ad exemplum eius legis scriptum est, quam Athenis Solonem dicitur tulisse,cuius verba recitat Caius cap. 33. Adhaec de fine ilex Nanilia quinq; aut sex pedum latitudinem praescribit, quoniam hanc ratitudinem, inquit urbicus, vel iter ad culturas accedens occupat, vel circumactus aratri, quod usucapi non potest. Iter etiam, non quo ad culturas peruenitur capitur usu, sed id quod in vut biennio fuit. Atque haec quidem dedistinguendis Si disterminandis finibus. Quae autem ad diuisionem rerum pertinent iudicia, ea vel sunt uniuersitatis alicuius . vel rerum singularum. Universitatis sue haereditatis , est iudicium familiae herciscundae, rem singularum,communi diuidundo . Nomen iudicii familiae herciscundae , ab antiquo verbo hercisco, id est, diuido, nam Kκιδε ip intersepire est, consertur: dc familiae verbum, ad res diductum, nihil aliud , quam uniuersas res haereditarias significat. Proficiscitur autem hete actio,ex lege duodecim tabul. Nam cohaeredibus volentibus a comunione discedere, vel prouocante uno ad diuisionem: necessarium videbatur aliquam actionem sonstitui, qua
inter hi redes, res h reditaris distribuereturvis quidem actio,nihilominus ei quoque ipso iure competit,qui sua partem non possidet, sed si is qui possidet, neget eum sibi colit redem esse, potest eum excludere,per nanc exceptionem, sI NO N IN EA R E DE RUA AGIT URP RAE IVDICIUM HAEREDI τ As FIAτ. quo casu
transitur ad petitione haereditatis, in qua ad officium iudicis nihil amplius pertinet, quam ut parte haereditatis, pro indiviso restitui iubeat, clim in fani dis herciscundet iudicio,hoc agatur,ut a comunione hqreditatis discedatur: qua quidem causa fit,ut cum si uniuersalis, no amplius quam semel, nisi causa cognita, proponi possit. Diuidi
349쪽
Diuiditur autem per hoc iudicium,haereditas, sue ex teis flameto, sue ab intellato, sue ex lege duodecim tabularum sue ex alia lege deseratur haereditas, vel ex Senatus cori sulto , vel ex constitutione, vel per bonorum pose essione. Nec distinguitur, utrum res mobiles snt,an soli,nostri patrimonii an vectigales vel superficiariae, propriae,an quarum usum fructum vel oppignorationem has Demus mam venit in hoc iudicium & illud quod unus sorte haeredum percepit vel impendit,uel culpa perire passus:estq; generalis regula, familiae herciscundae iudicium duobur constare, rebus videlicet atque praustationibus, quae sunt personales actiones. Non veniunt autem in hoc iudicium , mala medicamenta , & libri improbatae lectionis . Item nec ea , quae indiuidua sunt, aut relisio se , nec quae pater filio emancipato studiorum cauissa peregre agenti subminiltiauit, vel testimento praelegauit,cu quibus sunt Sc illa, quae unus cohaeredii pro eminptore vel donato possidet, nam non potest uniuersalia actio , dictari aduersus eum, qui titulum specialem habet. Non veniunt etiam ea, quae in nominibus sunt, nam illa ipso iure, lege i a. tabularum,quatenus in quantitate consiliunt, pro portionibus haereditarijs , sunt diuisa . Tabulae testamenti & cautiones, rationesque, vel ad aedem deponuntur, vel apud illum manent, qui ex maiori parte haeres est, qui quidem caeteris eas descriptas & recognitas iacere debet, interposita cautione , ut cum res exegerit, ipsae authenticae exhibeantur.
Si autem omnes ijsdem ex partibus haeredes sint, nec
inter eos conueniat, tortiri eos oportet, aut ex consensu vel suffragio eligendus est amicus,apud quem deponantur, vel in aedem sacram deponi debent. Ossicium eius qui huic actioni aditur, est, ut nihil indiuisum relinquat,& de euictione caueri iubeat, inque omnium persona , condemnationes & absolutiones faciat, et si difficilis sit diuisio , uni rem, alteri pecuniam addicat.
Plane s pater inter silios bona diuisit , de onera aeris k alieni
350쪽
alieni pro modo possessionum distribuit non simplicem donationem ,sed potius supremi iudicij diuisionem vid
ri, Papinianus ait. Per communi diuidundo iudicium corporalium rerum singularum, si diuisio, quarum re rum dominium communiter habemus: non etiam haer ditatis, aut incorporalium, religiosertimue rerum. Venit autem in hoc iudicium nihil ultra diuisionem rerum ipsarum, quae communes sunt,dc si quid in his damni datum iactumue est, siue quid eo nomine aut abest alicui sociorum, aut ad eum peruenit ex re comuni. Ossicium iudicis in eo consistit, ut ipsas res diuidat Aut si commode diuisionem non recipiant, adiudicationes earum faciat, in quo quidem, quod omnibus utilissimum est, vel quod malunt litigatores, exequi conuenit Nam in hoc iudicium, omnes res veniunt: nisi si quid fuerit ex communi consensa exceptum nominatim ne veniat. Ideo autem necessarium fuit hoc iudiciu , quod pro socio actio magis ad personales inuice praestationes pertinet, quam ad communium rerum diuisionem. Atque haec quidem de distinctione rerum ac diuisione; a quibas tria existunt iudicia, finium regundorum,familiae herciseundet,comuni diuidundo. In quibus tribus iudicijs, quaeri quidem Q Iet, quis actor intelligatur, quia par causa omni u videtur: sed magis placuit, eum videri actorem, qui ad iudicium prouocasset:estq; iudiciu comuni diuidundo, bonae fidei,& ideo si una res indiuisa relicta sit,valebit nihilomin' Mcaeterarum rerum diuisio:& poterit iterum communi diis uidundo agi, de ea quae indiuisa remansit. Ad exhibendum actionis finis proprie is est,ut res qua de agitur, sea creta habeatur: nam exhibere est, in publicu producere, dc materit ipsius videndς tangendς,apprehendendς , ac
petendet,copiam facere. Tunc autem decurritur ad hane actione, cum ea res, qu am ego abs te petiturus sum , vel cuius mea interest exhibitionem fieri, sic a te possidetur, ut propter mixtionem eius .cum reliquis rebus tuis, i G
recte putaturi ves hibeatur, nisi prius fuerit segregata. Et