장음표시 사용
171쪽
ico AMATI LUSITANI co MMENT. queunt affirmare. Quid enim dicturi sunt, de arbore illa transplantata de Persia in Aegyptum, quae quum in solo Pellarum foret mortifera,in Ae-gupto absque nocumento reddita est,& quae de qualitate pessima mutata P ea O est in bonam Haec Galenus. Quibus satis liquet, siue persicam,uel persea perscat dicas nihil interesse,quum res eadem omnino sit, in Mersia mortifera &le. thalis;in Aegypto uero salubris: nec hoc mirum esse debet, quum uariet tes regionum non solum in arboribus & plantis disserentiam faciunt, sed etiam in hominibus & animalibus,adeo ut specie differre uideantur, quod Platonici de hominum animis concedere uidentur. Vnde simul sit, quod Ligures uani,Latini superciliosi,Galli fortes,Itali graues,Germani hodie li terati,Angli inurbani,iactabundi Hispani, eni fedifragi, & ut Epimenides
poeta Graecus,quem citat D. Paulus Apostolus,Cretenses semper mendaces,malae bestiae,uentres pigri. Demum ut unico concludam uerbo, tantae e diuersitate regionum elevantur oppositiones,tantaeque contrarietates, ut
multa quae aliquibus saluberrima sunt, reliquis praesentissima atque exitiblia uenena uideantur. Vnde non mirum, si Galenus haec animaduertens ii bro secundo de Facultatibus alimentorum,duo capita diuersa facit,in quorum altero de persea tanquam apud Persas uenenosa, tractat;in altero uero lnon ut uenenosa,sed Aegyptia & salubri uerba fecit. Huic uero nostro is lIoannes dicio subscripsit Ioanes Agricola Ammonius, uir mea sentes tia apud Getvr c ' manos doctissimus, ct qui quotidie in lucem aliquid noui profert, praesedi lim n eo libello,quem Herbis & simplicibus superioribus annis edidit AGRICOLA. Ita certe a commentariis tuis acceperam, in quibus,te Ioannem Rodericum Castelli Albi Lusitanum nominatum inuenit nunc uero quum Amatus potius adpellari mauis, in dubium uertebam,an tuum illud esset opus. AMA T. nouum non est, uiros rei literariae deditos, sua Paula, i .. pleri inque immutasse nomina,ut apud Paulum Iouium uirum do istissim tuus, legitur in eo libro,quo de Imaginibus doctissimorum uirorum agit.
De Hiberisse. Graece, imis TZio; : Latine, beris, lepidosusce toxicumfla re nasturtium: Hlyanee , nasturtio montesimo: Ita
AB S QV E Ambagibus & controuersia ulla, herba, lepidium
g .es ' est,ut testatur Galenus libro decimo de Compositione medicamentorum', per genera, dicens: Damocratis extat libellus Clinicus inscriptus, in quo uersiibus
172쪽
,I N DIO sc o RID. LIB. l PRIMv M. iis mersibus iambicis (quemadmodum solet) de tribus disserit medicamentis; Ac primo quidem de eo quod ex herba,quam ipse iberidem appellationi stat et secundo ex semine dogores sedante composito aertio uero purgatorio,& ab ipso Hiera appellato.De primo in ischia dicorum curatione in eo libello haec scripsit: in Iberide, inquit, medicum quendam amicum suum per hanc herbam curatu esse, quam herbam, ut dixi,ipse Damocrates Ibetidem appellat, ut qui ipse uisu herba cognorit, nomen autem eius nullum audierit, quu etiam id ipsum ignorarit is qui eum usum eius docuit; Veruex signis quae scribit,uidetur ibe idem appellare, quae a Graecis lepidiu nominatur, a regione in qua amicus eius curatus est appellatione ducta. Describit autem ipsius signa per hos iambos. Herba hae ubis multaq; frequens nascitXr,
Monumenta iuxta antiqua, muroso ueteres
Tritasq; quondam publice pedibus uias, Quas iuxta aratrum duxit haud quis agricola Semper uirestem,soliis nasturtii in tu et Florentibus vere; attamen maioribus. caulem cubitalis longitudinis gerit Palilo minorem aut rκrsius ampliorem, ab hoe Aestate pendent folia, donec multa hoem Sarmentitiam de litat hac ad imaginem, Dei adi exiccata depereantgelu, Adratae radici tamen cernes alia. Aestate florem fert colore lacteo Misitum tenuem uariums valde cauliculum,
Ad quem sequitur semen penitus sic exiguum visum fere ut fallens, oculos quos effugiat,
Odorem habet radix at inde acerrimum, Vero similem quam maxime nasturtio.
In iis enim uersibus, tam clare herba haec pingitur,ut nihil sit quod desiderare quis possit, quae passim in ruderibus, & ad parietes, ubi herbae aliquot nascuntur, inuenitur,cuius radicem quum quis gustaverit, nasturtium mandere dicet, quo fit,nasturtii suiuestris nomine appelletur.Credere igitur es caput hoc. adiectum ab aliquo in huius libri fine esse, quum re uera lepidiu, hiberis sit,ut testatur Paulus libro tertio,suae medicine capite. .dicens: In totu uero ischiadicos restituit sanitati iberidis herbae usus,quam lepidion quoq;,alii sylvestre cardamum appellant. Plinius porro libro octauo capite. is.longe aliam herbam pro lepidio delineat, cubitalem scilicet, & foliis laurinis ornatam, quam quoq; Paulus citato loco nouit, & eam alteram lepidii speciem uocatiquum dicat; Quae uero apud nos fruticosa nascitur, h
173쪽
P perella herba, fecuda ibendis pecies est.
A M ATIt Lusi r ANI co MM N T. milibus lauri soliis,& multo amplioribus, respondere multa expetiui istantur,non solum in coxarum sed aliis quos diuturnis affectibus: Qdit: per aetatem uero longe sunt efficaciora; atqui si folia tunc non pho gxerit, cortex ipsius radicis contunditur cum adipe suillo, ut emplastris, 'ciem repraesentet,& caetera. Quae uero haec secunda lepidii aut ibetis, si cies sit,non facile est coniectari, quum Ruellius Gallui ct Hermolaus bis batus, raphanum ab Hispanis Gallicum dictum,esse putent, sed re ueta te ita non esse,ipsius folia testantur,quae dubio proculino lauri, se M tius lata,oblonga & fere lapathi aut enulae sint.Erit igitur ut finem huic primo imponamus libro, secunda haec ibdis iiridis, uel lepidii species, herba illa quam piphrellam, uel piperitim in hortis passi in qu
174쪽
i N DI OS CORIDIS A NAZARBE ILIBRUM SECUNDUM ENARRATIONES DO C TORIS AMATI LUSIT ANIME DICI CELEBERRIMI.
His anice, remo dela mar, oliris maris no : Italice, emccio marino: Gallice, eri
cio marim, aenarratio Pricti Capitis. E C HIN VS tam aquatilis, quam terrestris, notissimum animal est, quod Latini erinaceum marinum,& terrestrem appellant,quanqua Theodorus GaEa Thessalonicensis in suo a se uerso Aristotele, echinum marinum hon aliter quam echinum interpretatus est, Plinium forte imitatus:
Terrestrem uero echinum erinaceum uertit. Est igitur echinus marinus sis Echhis,ue erinaceus marinu piscis rotudus, aculeis armatus,veluti castanearu echi min/-nnus,unde & nomen, clam enim Graece,Latini hirtum uertunt non minus
enim hirtus piscis iste est, quam castanearum calices, aculeis siue spinis at matus,quibus pedum uice ambulat rotaturve. Ctterum piscis iste esui idoneus est.& mari Adtiatico,& Turrheno familiaris, quo pro lotio proritando multi ucscuntur . Porro echinorum genera sunt plurima, quorum Aristoteles quarto libro de Historia animalium,ianum minutum spinis lingis, praeduris,ornatum,non nisi in alto gurgite gigni solitum, maxime contra destillationes urinae laudat. Vnde Paulum Iouium hic decipi certum risula, i,. est,quum libello suo de Piscibus,capite. i.non hoc genus, sed aliud mam vius errat. ius, echinometram, Atlasi echinorum matrem,aut matricem dicas, appellatam ab Aristotile, laudari contendat. Certum enim est, citato loco ab Aristotele non echinometram contra urinae destillationes laudari , sed potius minutum illud genus a nobis delineatum, ut legenti manifestum erit. At de utroq; echino,Galenus libro undecimo de Facultatibus simpl. medic. ita traditi Erinacei utriusq; tum marini tum terrestris corpus ustum cinerem efficit, facultatis tum extergentis,tum digerentis tum detrahenti .
175쪽
Exhirum i E C HIN V S siue erinaceus terrestris, marino admodum similis est, tauo uel potius histrici similatur apparetve. Animal omni ex parte spinis horridum,& aculeis armatum. Quod quum uuis aut fructibus aliis ab heret,eos spinis transfixos,onustum incegit,& ad cuniculos & nidi sui an fractus portat. Est enim animal hoc frigidum natura, multis scatens supe fluitatibus. Qua de causa eius caro potius in medico usu,quam tu continuo uictu accipie da est. Iabetenim animal hoc ut obiter hoc notemesticulos renibus adhaerentes, de quo Rages multa tractatu de sexaginta animalibus
scripta reliquit: quae omnia apochrypha, & nori Rassis esse certissime crediderim.Ad multa tame ualet,quae Dioscorides in praesenti scribit,inter qui alopeciam pilorumue defluuium praecipue nominare est. H D E
m t. dis N V S QV AM quod equidem no tau erim frequentius hippocam
3 1. Pus,quam in Anconitano flexuosol c mari cernitur,ubi piscatores illum, dracone, alii uero equulum circusse iam appellitat,pisciculus scilicet,sub niger,equinum habens caput,oblongum & rotundum, collum uero latumultis clauatum ordinibus; nam cauda quadrata, subtilis, ac circvflexa in eo cernitur Verum,hunc pisciculum marinum Dioscorides no descripsit ipsius nomenclatura contentus, quae satis ipsum exprimit declarat . Dicitur enim Hippocampus Graece, vis em et narcu --,id est ab equo SM issici, flecto,quasi flexuosus equus. Vnde Mathiolus Senesis haec ignorans,plurari . non nisi absurda,de hippocampo scripsit:inquit enim ille,particulam hippo,magnum significare,ut in hipposelino,& hippomaratro fit; ignorabat enim Mathiolus,hippon equum crebrius signincare, ut in praesenti euenit, di capite.11.sequenti,ubi de hippopotamo, id est fluviatilis equi testiculo agit, ut sexcentos alios praeteream locos, in quibus hippos pro equo acri' pitur.Caeterum,mulieres Anconitanae , Pisciculo isto in puluerem re om
176쪽
IN DI OS CORID. LIB. sscvNDUM etcs& uino excepto, pro lacte euocando in potu utuntur, ae ea uero quoque suae Dioscorides ualere tradit, potentem esse, experimento compertum habeo .
Enarratio g. PURPURA& buccinum, e genere concharum in mari repertaru Purpura sunt,nam purpura aculeis clauata, lingua digital silma, torosa, & ualida, ut reliqua conchilia perforare ualeat,est; in cuius colli uena liquor ille pretiosissimns,purpureus dictus reperitur, quopurpureae Imperatorum & Regii
uestes fingebantur.Hunc uero liquorem, casu canem Herculis inuenisse dictitant, quem Latini non solum liquorem uel succum, & florem ; uerum Etiam,rorem,&sarranu,& tyrium,&saniem,& pelagium,ueluti Vitruvius, ostrum appellant. Extrahitur enim liquor iste a uitiis purpuris,nam in mortuis illico evanescit: qua de causa, piscatores uiuos purpuras ad manus hambere, maxime soliciti sunt.Vivunt autem purpurae extra mare, quinquagenis diebus,saliua sua;si tame aquam dulcem gustare illis coligerit, illico moriuntur,Latitant uero, ut placet Aristoteli libro octauo de Historia anima.lium, es libro quinto eiusdem uoluminis, circa Canis ortum tricenis diebus.plura uero Apud Plinium legit ob&illius enarratorem Massarium lib.
nono,capite trigelimo sexto. Buccina uero ut praediximus, purpura- B cis
rum sunt species, minor tamen,quae ideo buccinum dicitur, quia adsimilitudine eius buccini quo sonus editur,est et habet uero orificium quo sonus illiditur,ut ori sonantis applicetur,aptissimum:hoc enim buccinum crederem ipse,concham illam esse qua olim Triton apud Olyssipponenses cane Trito siuilbat,uteorum legato ad Tiberium Caesarem, (reserente Plinio nunciauit : Obrari' caeterum,iis buccinis ut diximus,purpurae sunt maiores, quae rostrum cana m liculi modo oblongum,in quo lingua continetur,habent; non nisi clauatu, ad turbinem usque:septenis fere in orbem aculeis,qui in buccino non repelariuntur: at comune purpuris & buccinis, unum est,quod tot orbes siue uo, lutas habent,quot annos:Buccina tamen non nisi petris adhaerent,circaque scopulos leguntur: quarum puluis, ut hodie operatur uel cinis, ut Dioscorides & Galenus suadent, ulcera maxime purga t. Buccinis hodie uice cadorum Lusitani nostri ututur,praesertim ev India delatis,quae procul dubio, alba, nitida, margaritarum colore conspiciuntur, & in maximo pretio
habentur. Non est: quoque in praesenti silere id quod dicit Dioscorides,scilicer vpe in buccinis cata fit, quum hodie apud Indos, non alterius calcis
177쪽
iδc AMATr Lu SIT A NI COMMENT.l quam huius, pro serruminandis lapidibus, & construendis parietibus c, pia detur.Sed qui in de conchis agimus,non alienum erit, inter eas anumtarare eam in qua margaritae siue uniones nascuntur, quum de illis, nec Dio Marra ita scorides,nec Galenti ullam fecerunt memoriami Nascuntur igitur marga. frumi medico ritae in concha non multum ab ostreorum conchis disserente,ut quotidianas tapetientia testatur, & Plinius non siluit, libro Naturalis Historiae nono, capite trigesimo quinto,non quatuor aut ad summtim quinque in conch una,ut ille tradit,inclusae,sed plures, centum numero excedentes, quae pro cul dubio ut Arabes testantur cordis & oculorum affectibus subueniunt. 3 Nec audiendi sunt hodie nonnulli, qui ut aliquid noui asserere uideantur,
margaritarum contemnunt uires, ignorantes alioqui, margaritarum usum; tei messicae magnum ornamentum, ac aegrotantibus non infimum nec contemnendum iuvamentum esse, ex quibus conditum diamargariton dimissi passim in officinis paratum habetur, sed quod margaritae integrae, uel per foratae inDiu medicoaccipiende sint,id recentiorum est commentum.Nam quae ex India adseruntur margaritae, Solis ingentissimo aestu flavescunt: se cus autem ex Peru prouincia,ex qua hodie ad nos abissimae,roludae admodum in magna quidem copia aduehuntur,quarum si quis exactam deside, rar historiam, legat Plinium, loco citato, qui recte mea sententia uniones praestanantissimos,in mari Rubro reperiri tradit, id quod nos hodie uerum esse deprehendimus, quum Lusitani nostri,apud Ormiasium, insulam Pelasiae,no procul amari Rubro negotiantes, inde praestantissimos albissimosq;
portent uniones ; Senio tamen confectae margaritae flavescunt, & rugosae fiunt.In Hiberniae uero mari, hodie margaritae reperiuntur,non admodum tamen excellentes, olim tamen perfectissimas ac maximi pretii reperir I p.rcellit . lii Cesaristhorax indicat. Sunt quoq; hodie buccina quaedam parua,qu ex Aegypto aduehutur, Italica uoce porcelletia dicta,quibus mulieres pro decoranda facie maxime utuntur. Haec enim in succo limonis quum merguntur,liquefiunt, &tanquam unguentum evadunt, quo mulieres ut dixi suas fucant genas,& tanto magis,si parum sublimat illi miscuerint.
De Noe tuis. Graece , ML Latine, maces , moerub, musculi: Hissarice, Lusitanice rexissus: Italice majorte di lumache marini.
EnarratiΩ s. N O N elevo iudicium Pauli Iovii uiri doctissimi, quum dicat Athe ibus . naeum insequendo in eo libello quo de Romanis piscibus egit , mytulum tellinam esse, ut apud ipsum est uidere capite quadragesimo primo, Dioscoridis forsan oblitus, qui mytulum a tellina differentem facit,ut ex praesent
178쪽
INT DIIS CORID. LIB.dis sev NovM I cI capite &sequenti satis clare patet.Nec minus ex Hippocrate hoc satis prolatipotest, librosecundo de Diaeta, ubi mytulum a tellinis differentem facit,quum dicat rinytuli uero & pectines, ac tellinae,magis aluo secedunt. Est igitur mytulus, conchae margaritiferae species quaedam,testa leui, subtili, nigricapte,hirsutaue,nam intus lucens,nitensue est, quae ut tradit Pinius, libroliono capite trigesimo quinto, ubi de margaritis & unionibus agit, in Bois sphoro Thracio, russos ac paruos uniones producebat, at hodie mytulos non solum in mari, sed fluminibus intrantibus mare,non tamen margaritim feros obseruatrvis, quos musculos Latiniores appellant, quanquam no me lateat Theodorum Gagam libro tertio de Historia animalium, mystocetum in Aristot et musculum uertisse,imo Hip ocrates,citato loco, musculum diuersum a maetulis facit. Verum mytuli sua sponte in arenosis, extra mare, & fluuiis mare intratibus nascuntur, ut meminit Plinius citato libro, capite si . Qui capite decimo libri trigesimi secund myacas in mytulos d generare' in algosis, non arenosis uitiere gerit.Caeterum,mytul ut caetera conchilia in uictus usum ueniunt, quoru cinis quom causticam uim habet.
Enarratio H AEC conchulae quoque sunt,&e conchiliorum genere, quae ubiq; in mari reperiuntur,& inuictus usum quotidianum ueniunt, gustui admore dum gratae, uertim ob arenulas quibus scatent, renibus officiunt, & ne phritim generant.
S V N T ut paucis dicam chamae, conchilioru genus, ueluti plura alia, ut digiti,ungues,patellae,&alia uaria, quae Dioscorides praetermisit, & eoiu
ius esculentum,tantum aluum Prorritant.
blatta b antia: miuo blatta bifantia.
EST O RIndica conchula dicta,unguem magnum reseres, quae
Tec meis Chama ob ae blatista bisantia est.
179쪽
rcs AMAeti LusITANI eo MMINT odorata, ungula odorata appellatur, hodie uero ossicinae eam blattam bi. sentiam appellant, cuius odor teter, ac castorei, quam bonus uel suauis rei, putandus est,ut ex Dioscoride in praesenti colligitur.
ei stat , C O CH L E AE terrestres omnibus sint notae, ex equino capite corre res. nibus armato,illis saltem insito,quarum,magnae,paruae,& mediocres, imperiuntur,& illarum quo)ue aliae bonse, aliae malae & uenenosiae; aliae uero mediae. Sunt autem bonae,in cibum ganearum receptae, quae in bonis es odoriferis reperiuntur herbis,ut calamento,origano, enicul o, petraselino, ste: chade,& aliis. Verum,iis nostri medici,ad antiquoru imitationem, pro tinberculis maturandis per se uel aliis admixtis medicamentis utuntur. Non minus quoque, nonnulli hodie eas hectica febri laborantibus concedunt, non contemnendo profecto iuvamento: de quibus Galenus libello de sibbis boni,& mali succi dixit; cochleae crassi succi censentur;& undecimo de Facultatibus simplicium medicamentorum, ubi de uiperae carnibus agit: At cochlearum inquit, caro prius in mortario cotusa ac postea ad leuorem redacta, omnium ualentissime desiccat partes superfluo humore grauatas, adeo ut & hydericis conueniat, & caetera, quae in eodem capite sequuntur, ct capite proprio, a lectore uidenda, de quibus quoque Plinius consulen idus est,libro nono capite quinquagesimo sexto, & libro octauo capite tibcbe, a gesimo nono. Porro, marinae cochleae, stomaeho quoquesunt gratae, marine. qua de re in coenis maxime expetuntur,quas Lusitani uoce sua caramuros
appellitant. - - . De Careris.
180쪽
i N DIOS co RID. LIB. SECUNDUM. Enarratio. Ioa
CANCRI & fluviatiles, ct marini sunt ; quorum alii parui, alli ma
gni, alii uero ingentis sunt magnitudinis ; cauda omnes carent,& lato rotu-doq; corpore constant. Caeterum,de fluviatilibtis cacris, hic agit Diosco ti-des,a quibus affatis,cinis, tantopere decantatum medicamen , coiitra rabidi canis morsus paratur,ut ex Galeno,libro undecimo de Facult. simpl. medicamentorum percipitur,qui ibide a tota substantia,non uero qualitate manifesta, medicamen hoc agere, contra Pelopem praeceptorem suum contendit . Sic enim antidotum hoc parari,ut illi placet, debet,hoc uno proposito, quod mense Iulii cancri in patella uiui urantur, & inde cinis paretur. Recipe cineris cancrorum fluuialium, partes decem ; thuris partem unam; gentianae partes quinq;,misce, fiat puluis, cuius podiis drachme in aqua bibendum propinetur.Est enim cochleare magnum sex continens obolos; paruum uero tres tantum. Animaduertendum tamen, quod pondus hoc,
singulis quadraginta diebus dari debet. Si tamen demorsus no illico ab eo die in quo inflictum fuit illi a canc rabido uulnus, antidotu hoc acceperit, tunc potius drachmam duarum pondus quotidie, ad quadraginra usq; dies bibere debet,& tanto magis,quanto morsus uenenosior fuerit. Solet enim perniciosum hoc canis rabidi uirus, aliquando illico interficere, saepe uero post aliquot meses imo & annos,repullulare, ut ex Galeno tertio libro de Morbis uulgaribus commentario. a.didicimus,& res ipsa experimento co- probata attestatur: ob activitatem enim ueneni, & dispositionem patiemtis,aetio & reactio illa, breuis uel longa fit. Caeterv cancri fluuiales ii quoq; dicuntur quos testudines appellamus,qui hecticis & lenta febre laborantiet bus maxime commendatur, quoniam humidum, leue, & ualde refrigeras praebent alimentum: Sunt enim harum pulpamenta tanquam gallinae, aut capi, quae prius optime lauari debent,ut illis innatam salsedinem exuant,&postea,per se uel pullorum carnibus admixtae,in aqua coqui debent. Vnutamen praeterire non est,quod Dioscorides inquit ; Elixi cancri, cum iure suo in cibo sumpti, tabidis opem ferunt. Quibus uerbis Aetius subscribes sermone. io .suae medicinae, inquit,ut iure at bo incoquantur: est enim ius album,copositu ex porro,anetho,& cepis,& aliis similibus, quae proculdubio phthisicis,& hecticis,magis obsunt q pro sunt. Proinde intelligere opus est apud Aetium,cancros iure albo coque dos,id est,in aqua nulla sibi re admixta,tunc enim ius albu quoq; appellamus,quu Pr ter carnes,& aqua,in elixatione nihil quicqsuperaddimus. Porro, cacer fluviatilis tritus illi tu ;, spicula,& surculos extrahit, ut testatur Gai .lib. de Theriaca ad Pisone.
De Scorpione terre ibi. Graece, Latine , corpio terremu: Hi