장음표시 사용
191쪽
RECTE mea sententita Paulus Iouius, uir hac nostra aetate dossisimus,libello suo,quem de Romanis aliquot edidit piscibus, post longam di,tuta, steptationem, ac multorum confutatis opinionibus, conclusit filuru Gla-siurio es. corum,nostrum ess e sturionem,cui Hispanica nomenclatura multum fauere uidetur,unde enim Hispanis, lingua Romana, sed parum emendate loquentibus,in mentem uenit,ut sturionem solliinuocarent,nisi ita a malos bus suis,hoc est,ab his qui Latina lingua incorrupte utebantur, uocatum quasi per manus accepistent,facile enim a siluro uox sollio deduci creditum Manar si est.Proinde Manardus, & alii illum sequentes,in hac re ueluti scopum no attingentes,non sunt audiendi, quum re uera, silurus sturio fit,piscis ingentis magnitudinis, praesertim apud Belgas; in Pado uero Ferrariam praetet labente frequens is piscis est,qui si non adeo praegrandis magnitudinis sit, sapore tamen caeteros excellit. Caeterum ex sturionum ouis, caularium, in ., . , si Ponto conficitur, & ad nos salitum in massas ingentes coactum affertur, hitur. quod primatu inter salsamenta hodie habet.
smarii pi- SMARIS piscis,maenis similis est que hodie Graeci quos Mari eae
si se uocant, Veneti uero giroli, uel gimilos,uel gerrulos nominant. Dicuntur autem Marides,pisces ii, ob colorem illis album insitum et unde homines prae metu albidos,& exangues redditos, smaritos hodie Itali appellant.De iis uero piscibus, Aristotcies. libro octauo de Historia animalium mea,tionem fecit.
Mem th MAE N A pisciculus digitalis longitudinis est,qui in hieme albescit,aestasi ' te uero nigrescit, ex albo caeruleus quodammodo redditus,de quo Pliniuilibro,s uerbo um facit,& Aristoteles. libro octauo de Natura animalium.
192쪽
G o BIV S, siue gobio, aut ut Plinius co bio, piscis paruus est, ex ni- edi. gro &albo uariegatus,capite magno,inter praestantes hodie habitus, quem ' Veneti uoce deprauata,hoc est prima tantum syllaba mutilata goo appetis lauHispani uero Lusitani, Hebraica uoce pisces istos,cadoge id est sanctos appellant. Sunt tamen pisces alii, quos uniuersa Hispania gobiones appel- Σ-r- .llat, quos potius inter tincarum species adnumerandos esse autumarem, quum parum cum figura tum temperamento inter se differant, de quibus Galenus libro tertio de Facultatibus alimentorum capite vigesimo nono ita tradit:Gobio littoralis est piscis,ev numero etiam eorum,qui parui pedipetuo manent: praestantissimus autem omnium ad uoluptatem, coctione, distributione ac denique succi bonitatem is est, qui in arenosis littoribus, aut saxosis promontoriis degit. Caeterum gobiorum caro, ut carne saxat, lium est durior,ita mollior quam mulloru, ipse igitur proportione uesce tium corpus nutrit.
THYNNORVM praecipua hodie est captura in Algarbiis Lusi
taniae, unde in uniuersam Europam , eos cadis membratim dissectos salitosque tanquam celebre mercimonium deserunt. Caeterum, in thynno duae seruantur partes, tera nobilior,circa abdomen, quam Romani,taram tellam dicunt, nostri uero a uentre uentristam appellitant; quae ut pinguit S palato grata est, ita facile stomachos subuertit, ad nauseam eos promouendo : altera uero pars,dorsi,& cauda totiusve corporis,melandrya a Plinio nucupatur, sicca, omni pingui succo admodum carens, quae deiectiim stomachum reuiuiscere omnino facit Dicitur autem thynni foetus quum primum ab otio prodit,cordylla, postea liero limaria, tandem adolescens, pelamis,sive palamia nominatur; quum uero pedalem excesserit magnitudinem,in thynnum abit, qui ut placet Aristoteli , intra biennium moritur, nec amplius uiuit, de quo Galenus,citato loco , intra dura carne,pr dictos pisces,mentionem fecit
193쪽
GARV M liqua men ex salinuria saliti fiscis gari apud Graecos gici
confectum et , ut ex Plinio libro trigesimo primo capite septimo didici mus: quod in uarios culinae usus ueniebat, olitn apud Aphros optimu conficarum ciebatur, quod sociorum quoque appellabatur, in unitierlana abolituti; o ' die tamen ex scombris sardis apud Hispanos dictis,garum,ueluti ex thyad et ' no,& aliis uariis piscibus habetur, quod salinuriam vocamus, de qua ueluti ea, in qua carnes seruantur, Dioscorides in praesenti loquitur, intelligitur Animaduertendum tamen, quod garum ut diximus, proprie sanies intestiui talis quid i rum piscium est, haline uero muries &salsugo piscium iiivetera totum hoc est, ius salsum, in quo pisces seruantur, & illud, saliniuriam appella Oaeatae mus,quam Dioscorides intelligit. Caeterum, eX aceto & muria, compo-q situm paratur quod Oxalme nominatur, ueluti ex muria & allio, scordat, me dictum.
De Recentium piscium es lecto iure. Graece m: Latine recentium fictum esculentumsu:
Hispanice, caldo desese, bi odio depeste: Italice, bro dei pesti: Gallice brore de possen.
ita inc RECENTI VM piscium esculentum ius facile paratur: pro quo
animaduertendum,quod Dioscorides,illud parari iubet ex piscibus petro- γ ph, s . A & saNatilibus,qui omnino marini sunt non autem fluviatiles,iit multi sal tires de ma se rentur, credentes quum pisces sa atiles, aut petrosos apud authores ibDm res gunt, non marinos, sed fluviatiles intelligi. Caeterum phycides ex iis pise, . . . ' bclS sunt,qui colorem mutant,& in alga nidificant, atque pariunt, ut placeti heides Aristoteli libro octauo de Historia animalium,qui omnino tincarum uiri.psc . dium colorem atque effigiem reserunt, uulgo Romanoru, dicti fici,omnino insipidi, qua de causa raro procerum mensas occupant. De scorpionibus uero supra abunde diximus. At ivlides qui sint pisces hon satis codiiub D, F;. stat Hermolaus Barbarus, in C orollario tulidas siue tulides, ait porcos ses. cari, utcumque tamen crederem ipse,piscem partium & saxatilem esse, sed herea ii, perca piscis satis ei notus,quem Itali,prscipue Ferrarienses,apud quos massu, gna illius est captura,Persicum piscem appella i,Theutones uero Ahthuer pienses, illum sua lingua basim dicunt, & eum maximo in pretio habent, fluviatilem & marinum, brachis subrufum,dorso spinis armatum. Pondhre ad summum semilibrem, gustui gratum , & languentibus salilbrem.
194쪽
IN UlIo Sc OR ID. LIB. sa evNDUM 183 Quomodo uero us hoc parari debeat, ut aluum moueat,aut quantum an
thi, olei,& salis injicitaebeat,quaeret aliquis: cui respondcinus, id coqui arbitrio relinqui, qui secundum piscis qnalitatem, plus & minus addere uel detrahere poterit. Caeterum antiquitas esculentum ius hoc, veluti gallinaceorum , post purgationem, ad infringendam eius erosionas acrimoniam propinabat, ut libro quinto capite de A qua marina testatur Dioscorides,& nos ibidem uberius dicemus.
De Cimicibus. Graece,' M: Latine, mices:Hissanice,chisees,ctimebas, parauellos: Italice, cimici: Gallice unses.
CIMICES tam sunt noti, ut eos ob putidum & pestilentem, quem
emortui relinquunt, fetorem, satius esset praeterire:quδd uero Dioscorides illis, in quartanae curatione tribuit, id ut fabulosum Plinius refutat, libro vigesimo nono capite quarto dicens: Caetera quae de iis tradunt,uomicae &quartanarum remedia, aliorumque morb orum, quanquam ovo aut cera, aut faba, inclusos censeant deuo andos, falsa, nec referenda arbitror: quod uero uirgae pro irritanda utina concisi immitti debeant,id hodie consultius factum iri puto, quum uiuos in urinae canali indunt quia sua uelicatione exput tricem quoquo modo uirtutem,ad excretionem incitant. Sunt pro terea cimices agrestes,in maluis & uariis aliis herbis uigentes, de quibus Plinius ita inquit et eos qui agrestes sint,&in malua nascantur,crematos cinere permixto rosaceo, insundunt auribus . haec Plinius . quae ideo in istum io, cuin transcripsimus, ut Mathiolum parum oculatum in hac re monstrae remus, qui de illis nullum usum in medicina, apud aliquem reperiri
S V NT Onisti,id est aselliue mes . admodum parui, multoru pedum, xcineritu colo nequi sub tyd sis: S humectis locis niaxime reperiuntur,&tacti illico in globum plicantur, quorum frequens apud inrigares in potupro cienda urina risus est seps enim siccatos & in puluerem redactos,in uitio uel iure aliquo, offerunt. De quibus Galerius libro undecimo de faculta-
cimicei. Mathioturparum ocis latus
195쪽
18 AMAT: LusITANI COMMENT. tibiis simpliciorum medicamentorum, capite de dracone marino mentis nem facit,non minus quos libro secundo de Compositione medicamen torum secundum locos,capite de cephalea.
De Elatia molendini. Graecedihex : Latinnia ista uermu: Hspanice, Lusitam ce rapa coua rapa cona: Italice latio .
Enarratio 3s, hiatia , B L AT T AE, testante Plinio libro vigesimo nono capite ultimo,plumi, res sunt species,quae tamen a Dioscoride in praesenti describitur,ea est,qiuae circa molas, & in pistrinis reperitur, uermis scilicet gliri admodum similis, quem nostri Hispant,rapa coua,uel rapa cona, quasi dicerent, scalpentensoueam appellant.
Graeco mc x-: Latine ,pulmo marinus: Hi Gnice, Lustransce, natura de uioa, capacis, deuelba : Italae,
Porta marina.Enarratio 3 c. h. ,-, S V PE RN atant Pulmones marini, carnositate quadam chartilagi.-' ,. nea,& translucida constant es,forma rotunda,superne concaua,ut inde uulua marina ab Italis & Hispanis,communi uoce dicatur.Ii enim silicea testa qui hises inclusi,ueluti ostreae,stellae, & alii pisces,plantarum modo, sine ullo uiuunt Frum sensi sensu,ut tradit Aristoteles,libro quarto de Partibus animalium, & Plinius ''' ' l bro nono capite. Praesagiunt enim pulmones marini, ut idem Plinius tradit, futuram tempestatem, in quibus si uirgae ligneae inungantur , nocte tanquam accenta candelae lucent.
De Sulmondus nonnullorum animalium. Ecqκ-οummam: Latine pulmo ulmosuillos: Hispanice, ulmos depuerco,b rad ueram Italice Olmone dipor eo: Ga lice Olmon de porcem. imo agninus: Hispanice , leuianos de cordem, boses decordiem talicessu med agnelimGallice simon de agneam
Pulmo ursi Hispanice , leuianos deusto: Italice , se molle
196쪽
deorso: Gallice ,pulmon deu O. Pulmo uulpis: Hi panice euianos de ruposa, bina de nubpila: Italice , pulmone de uolpe: Gallice , piuisorum ae renari:
-PVLMOMES praedictorum animantiunt,facile habentur, vulpis tamen,in usu quotidiano est medico,quum ex eo locli officinae contra pe-inoris uitia paratum habeant.
Enarratio. 38. IE C V Rhasininum, quod tostum comitiali morbo conueniat,id a to- A ih.iata substantia conuenire credibile est,quum iecur,sanguis coagulatus est, cras ' r. sum praebens alimentum .Medicamenta uero quae comitiali morbo medentur,incidentis opus est,sint facultatis,ut Galenus lib. it .de Facult.simpl.me- dic capite de sanguipei adnotavit. Ad caprinum iecur assatum,& ipsius sa- Caph huis Niem,ad eadem ualere, d quae Dioscorides notat, subscribit Galenus lib.a ' με nobis citatos: obnoxium tamen tam caprinum quam hircinum iecur epile- φ si sticis esse,imo illo comesto,morbum irritari,ac de nouo moueri tradit G tenus quoq; libro praedicto: Proinde qui hircinum iecur tanquam sanum laudant,animaduertant etiam atq; etiam moneo. Porro aprinu iecur, id est porci sylvestris,ad ea quit Dioscorides tradit ualere,credere est .canis itero ra is, his hidi iecur,ad ea non ualere quae tradit Dioscorides testatur Galenus eodem ieeu . citato lilai r .imo omnes mortuos esse, qui eo solo usi fuerant eodem capite Exiecoreta confirmauit.Nec id mirum uideri debet,quum ex iecore canis rabidi, Pen ' num inter caetera ueneni genera potentissimum paretur , ut ipsi nouimus. Mis,A. Mergi hepatis non meminit Galenus, At Paulus Aegineta lib .r .suae medici Merti he.nae,siccu & potu calculos eiicere tradit, sed ut opinor textus ille corruptus pqr est,quum loco earum vocum,secundas eiicit,ut scribit Dioscorides, calculos in eo legitur.Caeterv & si Galenus mergi iecoris mentionem mullam fecerit,ucit tamen de illius uentre,quum dicat: Ventrem mergi quidam commendant tanquam medicamen cocoquens,& pepticum, idq; siue protinus elixum,sive arefactum comedas.At nos id experti uanam esse promissione comperimus,siciit sane etiam quod de interna tunica gallinarum memoriae est proditum. Aiunt enim quid si ea arefacta bibatur, iuuare stomachicos.
197쪽
Lupivum se Quum igitur,de iecore animalium agimus,lupinum praetermitere exsti r. rationem erit quum do illo hodie multi ambigunt,dubitantq;, nec sane itime ito,qtium Galenum in eo dubium ac sere sibi ipsi contradicentem an, maduertant. Dubitant igitur,an iecur lupinu,hepaticis, id est epar maleas festim habentibus,siue influxu hepatico,hydrope, uel alia quavis affecti ne iecoris conueniat.Et quod sic,cum Galeno lib. de Copositione medic,
mentoriiIII secundum locos.8. &eiusdem numeri capite, fespondent, ubi ait: Videtur autem haec iuxta totam substantiam efficacia esse, non seculi utinam aut .altera qualitatem,quale est & lupinum hepar, cuius abunde experimentum habemus.& subdit: teiitur enim exacte hepar lupinum,& arur drachma una, cum uino aliquo dulci. Porro libro undecimo de Facul, talibus simpl.medic. dictis contraria innuere uidetur , quum de illo nullari habere experientiam tra aliquum dicat:iecur lupinum laepenumero inmedicamentum indidi hepaticum,quod ex eupatorio conficitur , neq; tamen
quod mentione dignum sit, amplius praestare competi, ad illud uidelicet comparans, quod sine ipso componitur.Haec Galenus .in quibus nullam Zeiecore lupino experientiam habuisse inquit,quae dubio procul, contraria iblis a nobis citatis e lib. 8. de Copositione medicamentoru secudum locos uidentur,imo sexto lib.huius citati uoluminis,capite.1 .tradit ipse Galenus, ip compositione quadam Archigenis,oris crustis dicata.De lupino hepatens habeo quod dica, ob quae multi ut dixi,in hac re ambigui dubiis sunt, imo quod Galenus sibiipsi contradixerit, clamant ; Quibus nos paucissimis re spondemus,& primo apud Galenum nullam esse contradictionem; satelut enim Galenus lib. s. rasta metigis lupinum iecur hepaticis conuenire, quoiletus, , undecimo de Facult.simpb no negat mo siquis interius aduerterit, laudi niet hoc dicere,uidelicet, q=tanta inest uis iecori lupino,quanta medicamento ex eupatorio pro hepaticis cofecto; uel aliter respondemus Galenu ulla quam de illo experimentu habuisse,qiloum; locum illum, libri de Copostione medicamentorum etdetmir attigit , ita enim illi euenire posse adibitramur, ueluti & morbis, quibus nonnulla hodie innotescunt, quae alatea ignorabamUS.
Cervi masu genitale. Graece , re Amae Mas-: Latine, virga cerui: Hispani re,vergatho de ceruo: Italice, verga dei ceruo: Gallice uerge de ce .
Enarratio. 3 p. vi g. heur N o N solum contra viperae uenenum Virga cerui ualet; sed etiam ut testator Rafixad colicas assectiones,& utinae retentionem,uel ut aliis placeb
198쪽
ad stimulandam uenerem. Caeterum, circusettur hodie lapillus quidam ex India ad Lusitanos primo adilectus, ut plurimum, magnitudine & figura glandi colore cineritio, ad cyaneum inclinante,multis compositus laminis, quem cerui lachrymam quidam , alii uero lapidem belEahari appellant, &illum tanquam praestantistimum ac diuinum antidotum, contra omne genus ueneni approbant. De quo AbinEoar libro sui Thei sir testatur, se illoquendam deploratum a perniciosissimo ingurgitato ueneno liberasse, cui granorum hordei trium pondere belZaliarti,in quinq; unciis aquae cucurbitae propinauerat.Nam aeger ille illico in auriginem is eritiam dictam deue nit,in qua bilis uigebat, pro qua infringenda ac domanda, antidotum in citcurbitae aqua dedit. Quo uero modo lapis iste gignatur, aut unde gignatur,
non alienum erit inquirere.Gloriosus Abindo alieo citato loco,hunc quem modo citaturi sumus,ordinem insequitur. Nam cerui ut testatur Plinius caspite .s1.libri octaui,cum serpentibus habent pugnam, ita ut inuestigent camuernas,& eas narium spiritu extrahant, renitentes: quod libro. 18 capite. p. prope finem confirmauit,dicens; exitio iis (hoc est serpentibus esse ceruos nemo ignorat,ut si quae sunt extractas cauernis,madant.Hoc innuit Regius
Propheta David in psalmo , quum dicat, sicut ceruus desiderat ad fontes
aquarum,ita anima mea desiderat ad te domine. Nam post esum serpentiu, in orientalibus regionibus, ubi praegrandes reperiri solentituuc uero ea infestus siti,ceruus praesto ad stagnantes aquas confluit,in quibus immersus, natura ita docent uelut Tantalus in mediis fluctibus,sitiens, no bibit, nam si quid aquae degustaret,illico concideret mortuus: interim ad eius oculos humor defluit quidam qui paulatim crassescit, cogitur,& coagulatur, atque in glandis magnitudinem excrescit, quem postquam ex aquis exivit ceruus, deciduum homines qu(rut,& tanquam rem pretiosissimam seruant,lachrymam cerui appellantes, uel potius lapidem beletaliarticum,id est, lapidem antidotum. Hodie uero Lusitani nostri, qui ex India multa referunt , quae hucusq; de isto tradidimus lapide fabulosa esse testantur, quum illum potius e stomacho uel cuiusda animalis corde extrali pro firmo contendant, quod ita esse certum est: quu lachryma cerui lapillus alter est, coloris mellet,latus, in pyramidem teden a paucis hucusq; uisus,quem nos, quum liscscribimus,ob oculos habemus & Belaaliarticus dictus ad ea ualens, ad quae lapillus in corde uel stomacho animalis extractus.Datur enim ad minus podere trium granorum horde non nunquam contra uenena in oleo,uel aqua naphae,potu,contra febres pestilentes magno datur iuvamento in aqua ne-nuseris,uel aceto in uel alia frigida pueror imuermes extirpanuigete febre, in aqua portulacae datus,vel sine febre in uino potus, experti sumus, rebellem pietatidem huius potu domari. Coplet enim opus suum lapis iste aliquando per uomitu non nunquam uero per secessu plerunq; tamen Per
199쪽
38 8 .HAMATI LUSITANI eo MMgNTlsudorem . Nunc quum haec literis comedabamus illustris Domina BeatEx' .imis a Luna,mulier opuletissima, Venetiis agens,lapillum unum ex iis quos deis.. i v scribimus ab Indiae animali extractunt a quodam nobili Lusitano,qui apud Indos Prorex fuerat,centum & triginta aureis ducatis emitrerat enim lapibius ille,ut hoc quoq; dicamus oualis fere magnitudinis.Caeterum,non ab re quoq; esset,in praesenti, postquam de praestantissimis antidotis contra uenena egimus, de unicornio quoq; memoriam facere, sed quoniam capite de cornu cerui,de illo sermonem facimus, ideo supersedimus, lectorem ad cibratum locum relegantes.
ngulis animalium. Graece, cinius qM: Latine, ungulae asinorum, ungues: Hossanice, unbas de animai: Italice, tin se.
-ώώ- s v N T enim ungues animalium,ex iis medicamentis, quae paratu ib - cillima dicuntur, praeter tamen ungues asini & caprande quibus Dioscori des in praesenti agit, a Rasi summo Arabum medico, bouis quoq; lauda
tur, praesertim manuum, ad lactis euocationem, modo usti & in cinerem redacti,in liquore aliquo, poti dentur,non minus quoque multae ungulae pro sterilitate inducenda,ab eodem commendantur.
De Equorum lichengussiue callis. aerasse: Larige, imbelles e stra calli suo rum: Italice porri deIlegambe de icauath: HHyanee, impigra
P E D V M equorum lichenes, ad cuiusuis ferae morsum quoq; nale re tradit Galenus lib. i l .de Facult.fimpl.medieamentorum. De ueterum calciamentorum cono.
Graece umi pinis, Hiratur: Latine, corium veteris cap
ceamenti, Iolea calceamenti: talpatisice , secta de etesatos me gos: Italice, sca euecchie.
F V M V M ueterum calciamentorum, matricis strangulationibus uagaiphata lere, omnes uetulae nouerunt, quo serpentes quoque fugari certum est, de historia, quo Marcus Gallinaria admiradam enarra i historiamiquum dicat: in agro
200쪽
quum quidam apertolore dormiret,uipeta per os ingresa est,quae multi it hibitis remediis,nunquam a corpore profligari potuit, tandem suffumigiti ex iis ueteribus calciamentis: apparatis,& naribus admotis, illico uipera peranum extitit, quae an uera sit historia, dubito, quum Hippocrati remedia haec ignota non esse clam, qui libro quinto de Morbis populariter uagantibus,ita de quodam,qui serpentem dormiendo deuorauit,& mortuus fuit, dixit:Adolescens (inquiens, quidam multo meraco poto, supinus in hae M phoeris bitaculo quodam dormiebat, huic serpens arges appellatus,in os ingressus tu MystriR,
est ;& sane quum sensisset, & loqui non posset, dentibus stridit, & serpei,dem deuorauit,& dolore magno tenebatur, & manus praetenses adhibebat uelut qui strangularetur, &iambat seipsum, & conuulsus modituus est.
Graece,---: Latitie, a linace gallinae
F panice , gallinas '. Italae , galli e galline: Gallice , galetidi polles.
S V N T procul dubio in regionibus tempera allin 'primum sit
gnentes succum, secus autem in stigidis, ueluti apud Germanos inferiores, apud quos experientia comprobauimus, gallinas illius regionis,carnes hircinis ilei caprinis duriores habere,quae malum,& uitiosum praebent alimen rum,quo sit, ut ibi raro in cibi usum ueniant.Caeterum,gallinarum esculentum ius simplex,retinendi uim possidet, ueluti galloru subducendi,ut enat 't mrat Galenus undecimo libro de Facultatibus simplicium medicamentoru, Aeapite alectorides iiod animaduersum a practicis deinceps uelim, qui post tinet. exactam medicamentorium purgationem,tanquam ( lauatiuum ut dicunt nihil praeter ius gallinae purgatis ibibendum porrigunt , ut purgantium medicamentorum reliquias stomacho herentes, descendere ad intestina faciat, quod sane contrarios effectus,utpote adstringentes, non uero abstergentes, aut lauantes inducere,ipse Galenus expertus est. Porro ius gallorum subdu Gallo a Iu, cendi uires habet, & eo magis si polypodio, aut mercutiali, soldanela,aut T Jμcem cartamo, sena uel epithimo coquatur. L. Pullorum tamen gallinaceo. -- is et rum nondum c untium iu ueluti eunuchorum gallorum, optimum esse pro praedicta exequenda operatione, credendum est, quod hodie admixto ifaccharo, pro parandis ad expulsionem humoribus, delicatioribus damus, imo eorum testes & iecinora, tanquam cibum corpori multum alimenti num reis e praebente extenuatis concedimus .Irridendi proculdubio sunt illi,qui gal aliment;