장음표시 사용
231쪽
dicto ptisana ita' ualida & potens ae antiquorum ptisana parati possit, quae
Hisb. d. duplici modo conficitur, eolata, & non colata: Non colata ptisana ea dulata di is, citur, quando hordeum totum probe decoctum,cum ipsa aqua manet : Co 'ut , lata uero,quando ab hordeo probe dec deSpressio fit,quam cremoremptisanae nonnulli quoq; appellant: quanquam Galeno succum ptisanae ea aliquando appellare placuit ; tametsi non ignorem aliquos,qui differentia; inter ptisanam no colatam,& cremorem ptisanae faciant. De ptisana ueto Galenus libro de Euchymia & cacochymia ita tradit: Ptisana probe exoptimo hordeo confecta,inter cibaria omnia prorsus omni noxa caretinutri tamen q panis minus i de qua plura legito lib. de Ptisana Galeno inscriptoae libro de Ratione uictus in morbis acutis .Humectat enim ipsa ptisana,ubi plurimu intumuerit coctione longa,ut refert Galenus libro de Alimentis, capite de hordeo,quod & de aqua hordei idem dicendum crediderim. NaHoi xlii tea hordeum in exiccando & refrigerando primi est ordinis, habetq; pauxilipq - β, tum abstersionis, ut Hippocrates libro secundo de Diaeta non procul a principio tradit: At secundum se totum hordeum a paleis non purgatum , magis abstergit &ipurgat: decorticatum uero magis refrigerat , ct aluum sistit.
Graece , M i: Latme, et thum, cur mi, ceruisse granera: uulgo ceruosa, stra.
HABET unaquaeq; regitumi Ioco,suas sibi deputatas potiones.m Aegyptus olim ut testatur Plinius libro vigesimosecundo,ultimis uerbis;
Itb-- Zythum habebat,Cantabria uero ex pomis in hui, usq; diem suam caerea G parat et Angi Flandri, multi Germani,Boemi, atq; Galli nonnulli cervisa Gqr parant eae hordeo & tritico lupulorum adiecius floribus in aqua maceratis; aliquando simplicem, nonnunquam uero lauri baccis compositam. Est iproculdubio ceruisia,Optimus potus,& febricitantibus conuenientissimus, praesertim simplex. Quia lupulus,quem Dioscorides & Galenus praeterierunt,& salictarium, siue reptilium lupum Plinius appellat, iecori maxime couenit,&illius obstructiones curat,ex quo hodie bruptis in officinis in structioribus paratus habetur , ueluti & aqua per campanam siue lambrum ., eum destillata. Nam herba ipsa ut paucis dicam, in uniuersia Germania hista his=c Haradria, ac Anglia seritur,non nisi pro hac conficienda cerussia, quanquatalita sua sponte in topiariis passim proueniat,soli o uitis aspero, allia, & uirium, fricato subolente ; unde herbam hanc calidam aliquantulum esse assidier marem, tametsi Ioan, Rucilius, natura frigidam, peramplo suo uolumine,
232쪽
IN DIOS CORID. LIB. SscvNDUM . iii
eam constituit;sed qua fulcitus methodo,ignoro . Huius enim stolonibus, ac sparagis,in acetariis utimur. Vocat autem herbam hanc Hispania luparum, Italia uero lupulum, & nonnunquam quia arboribus circumuerti. tur,uerticem. At ebur,in Zytho madens tractabile, & plicabile fieri, ut sal, sum praetermittimus.
Enarratio 83. ZEA, quae olim priuatim semen a Latinis dicebatur, hodie speIta ap- Z, pellatur, & eius duas dignoscimus species, equis de mulis in cibum uenien- I eua,tes, de quibus legito caput 8 3 huius praesentis libri.
Enarratio 8g-QV V M enim triticum, uel spelta ea dicta, crasso quodam modo moluntur pinsunturque,serina resultans crimnon dicitur,ex qua quondam Romani pultem parabant , dc ea panis loco usi fuere, ut refert Plinius libro
Enarratio 8s-OLYRA , semen est, in orientalibus praecipue regionibus nascens, ob in quod Hispani centenum, Itali uero segalam appellitant, quod ideo cent num Hispani nominant, quia ab uno grano centena enascuntur , hoc uero falso quidam siliginem appellitantiquum siligo purissimum optimumque triticum sit. Apud Plinium tamen, centenum hoc,siue secata, farrago diui- parra se tur,ut libro decimosexto capite decimooctauo uideri potest,nigrum omnino & aspectu triste. Nam olyra,dubio procul candidum est, ex quo post triticeos Panes,optimi conficiuntur, quibus rustici in Hispania, ueluti nobi
233쪽
US . AMATI LvSITANI eo MMsNT. les septentrionales cum butyro aluntur, a quibus tiphini panes, a tipha fiedicti,parum disserunt: qui referente Galeno, calidi adhuc furni caliditatem retinentes, minime uero duri, trium quatuorue dierum, edendi sunt. Est enim tipha semen in Asia frequens, parum a Eea differens,quod Asiani sua uoce brigam uocant, ut dixit Galenus primo libro de Facultatibus alimen et phaad torum, capite decimo tertio. Animaduertat tamen candidus lector, quod rho disser tipha a typha differt,nam lipha semen de quo diximus est: typha uero iunicus quidam,de quo suo dicemus capite.
Enarratio A T H E R A, puls ex dea in tenuissimum pollinem sub mola redacta est, quam hodie quoque non solum ex spelta, sed tritici & milii farina, pro pueris & adultis, Germani & Lusitani cum lacte,uel melle parant. DifA thera dis fert enim crimnon ab athera, quod crimnon ex non bene molita & pista sm . cri' farina paratur: athera uero ex subtilissima.
De Trago. Graece 'im: Latine, tragus.
T R A G V S, semen farri,aut Eeae persimile describitur, quod olim
ex Orientali plaga aduectum erat,nunc uero eo caremus,Hippocrates porro sero secundo de Diaeia,tragum cum olyra idem facit.
Enarratio 88. Auena. AVENA, granum uulgatissimu est, iumentorum cibo deseruiens, ex cuius farina, Germanorum nonnulli pulticulam parant, quam moesam ab illis nominari,capite de Athera diximus. Est enim semen boc calidum, digerendi uim possidens, id quod ex gustu patet,leuiter enim est acre,undedi ex eo liquet,quod phlegmonas induratas,& igilopas sanat.Est enim s Gale, ab Imen hoc, ut Hippocrati placer, natura frigidum, ut uero Galeno libro pri- . Hipp. di mo Alimentorum calidum;Nam haec de qua agimus auena,domestica est,' pq & cui una elaborata ; de sylvestri uero,sua sponte in agro ueniente, quarto libro,capite de aegilop uidendum est
234쪽
Narratio 8' ORYZA, in genere frumentaceo etiam adscribitur, hominum non oryrari aspernandum edulium,quo pro compescenda aluo pasfim utimur. V
De Chondro 'farre. Graece , qs: Latine, alea, alterastella, far: Italice, scandeli farra.
Enarratio bio CHON DR VS, uagum nomen est,nam quandoque ualentissimusignificat triticum,quod Hispani triticum a Candia; Lusitani ueto canotu; - ' O Itali autem album, siue calvisium triticum appellant, ex quo panes albi mi hodie parantur,in quo significatu apud Galenum semper reperitur,put ita. ticula uero ab hoc tritico parata alix uel chondrus appellatur.In alio uero et ' significato chondrus reperitur, Eeae id est speltae speciem quandam signi cans,quae in spica alas duas tantu habet, id est duos ordines, in quibus granum continet,qua de causa, dicoccum quasi duo habens grana uel duos odidines , a Dioscoride uocatur, quum tamen in hordeo quatuor comperian tur,hoc autem frugis & Eeae genus, ab Italis standella dici tur, ex qua sar paratur,quanquam ex Galeni chondro,sar quoque parari sciamus. Iesus uero scandellae pulticula halica appellatur. olim granum hoc gypso siue creta conseruabatur , ueluti hodie Tinmber rubra terra, a qua quum pro cibo sumebatur,optime lauabatur,ut meminit Galenus libro primo Alimentorum capite sexto.
Enarratio ' I MILIV M, uulgo notum semen, quod foris impositum in saccuae Millum. Iis,colicis doloribus,idoneum est remedium. Verum Galentis ipsum rese, gerare primo ordine, tertio uero exsiccare libro septimo fatetur; Posteliores uero illi uires refrigerandi,in tertio gradu,siccandi uero in secundo assignarunt. At ex illius farina cum lacte placentae parantur,quas rustici in usctu tanquam Deorum ambrosiam habent: non minus quoque panes m
235쪽
1M AMATI LusITANI co MM SNT. ea cum melle conficiunt,quibus rustici praecipue Portugalliae maxime oblectantur,& eos sua uoce boroas appellitant. Caeterum aliud milium craselum est, figura & colore maliguetaesx quo Italiae infima plebs panes co si citra illud sua uoce, meleguam,uel largum,ueluti Lusitani, milium Zabutrum uocant: unde Ruellius hic taxandus uenit, qui panicum apud Italos
meleguam appellari dixit. De Panico
Enarratio s2. rasi , I N Hispania, & uniuersa Italia, panicum suauius quam in Asia pro uenit, ut refert Galenus libro primo de Facultatibus alimentorum, campite centesimo quinquagesimo primo ,& ut libro sexto de Facultatibus simplicium medicamentorum ait, ex leguminum genere est, milio specie simile,facultate certe pauci nutrimenti,& exiccatoria, sistit quoque nonnihil uentris fluxus, ceu ipsum etiam milium , si uero foris illinatur exiccat atque refrigerat, At huius farinam, ad eosdem usus, rustici usurpanti ad quos, milii.
- Enarratio s3. NON iam contemnendum sesamum in cibo est,quam hic a Diosco-s.s-c p. ride S Graecis describitur: quum re uera sesamum gratum stomacho esse machogra, percipiamus,abunde corpora pinguia efficiens: ex quo placentulae sesamoiissm, des cum melle, non quidem crudo, ut Galeni tempore,sed discocto hodie
conficiuntur,stomacho admodum gratae.Ex eo uero oleum,apud Graecos
tuis & Turchas in maxima copia hodie paratur sin cibo secundum locum bo-
miniis. nitatis post oleum olivae nabens. Nascitur autem sesamum, ut propriis ubdimus oculis, in planta quadam tricubitalis altitudinis, caule quadrato folio parietariae sed ampliori, siliculis triquetris; in quibus semen obcluditur sesamum dictum,quod moderate calidum esse Galenus libro octauo de Facultatibus simplicium medicamentorum fatetur dicens: samon non parusesinu M. in se continet uiscosum & pingue, quare emplasticum est & emolliens, ac derate cali/ moderate calidum. Eiusdem facultatis est quod ex eo conficitur oleum, dum est herbae
236쪽
herbae quoq; decoctum similem uim obtinet,caetera uero apud ipsum lib. primo de Facullialimentorum capite trigesimo legere ne pigeat.
De lolio Graece, : Laestio, lolium: talpatrice, stola: Italice, Boso: Gallice, globo ct He.
v I mecum olim lolium pseudo me anthium esse opinabatur, om- Inino retrahendi sunt,quum re uera, lolium granum perniciosissimurn lim et ter triticuma sarraginem hordeumue nascens, sit; no uero pseudomelanthium dictum , flosculus scilicet purpureus, segetibus frequens . Est igitur lolium,quod Hispani & Itali laruata uoce,parum tamen corrupta tolium appellant,granum scilicet farragini,secale dicto, persimile, quod quum a ni constitutio praua plumosa,& plus iusto humida est,multiun innasci coe retingit,quinimo tunc triticum in lolium uertitur, ut Galeni pater agriculi, lineistudiosior factus, adnotauit it de eo Galenus ultimo capite libri primi de Facultatibus alimentorum memoriae commiadauit. Est enim lolium, ut eodem loco idem meminit , ingratissimum perniciosissimumq; homilanibus,capitis grauedines,dolores, & uertigines faciens, imo homines ipsos furiosos,& caecutientes reddens: Vnde & merito Aristoteles, in libro de Somno & Vigilia,inter ea quae capitis grauedinem efficiunt, lolium adnumerat . Curandum igitur est, triticum optime a lolio purgetur, quum eius esu succorum prauitas maxima gignatur, a quibus tot tantaque dicta mala horiuntur; eius tamen farina,ad curandas nomas, uetera ulcera , gangraenas, hlichenes,strumas & hepras multu ualet. Caeterum spica Ioliis, parum a phoe inicis herbae spica differt,& nisi quis exacte instructus in re herbaria fuerit, proculdubio inter utraq; discrimen ponere nesciet . habet enim loliu, folia imper spicam,phoenix uero non habet,calidu enim lolium est, in principio itertii ordinis ex calfacientium, secundi uero extremo exiccantium,ut G lenum adnotasse legimus libro sexto de Facultatibus simpl.medic. '
Graece, ab Asi: Latine, amilum, amoedum : H ymice, Ita
A M YT O N ex tritico fit, sic dictum quod sine mola consciatur, flhodie uero indocte aromatarii amidum uocant,quod natura frigidum est; ut tradit Galenus libro octauo Simpliciu , capite de tritico; Similem quoq; panibus lotis facultatem habet, ut ipsemet scribit libro primo de Alimen-
237쪽
116 AMATI LusITANI COMMINT. totum factiliatibus ex eo uero & succharo,sauonea pectoris & pulmonis uitiis accomodaltim medicamentum paratur. Nam amyli quoq; in re me dica multus usus est: miscetur enim maximo iuvamento clysteribus ad dysenterias & biliosos fluuus facientibus, quia qualitatis expers est, c ad strictionis particeps. De Foetio Graeco.
F OE N V M graecum semen vulgatu est,in siliculis corniculatis, cuius. dam herbae trifolio persimilis,nascens: quod referente Galeno octauo lib. Simplicium,calidum est secundi ordini desiccat primo. Proinde seruentes phlegmonas irritat,acerbatq;: quae uero minus senicalidae & magis durae, eas digerendo curatv Verum admiscendum est foenograecum decoction, bus & medicamenti pectori conuenietibus , ut ex Galeno deprehenditur primo libro de Facultatibus alimentorum capite.1s.
De Lim. Graece, huci : Latme,linum: uulgo, licto.
NON opus est,quicquam de lino dicamus, quum ubiq; uulgatissimusit,cuius semen ad eosdem fere usus medicos usurpatur, ad quos foenugrae cum deseruineo tamen lini semen temperatius est,quum Hippocrate teste, libro . .de Diaeta, comestum aluum sistit, habet & quiddam frigefactotri. Quibus uerbis Paulus subscribit: Galenus tamen, in primo ordine quo dam modo calidum, ac humiditatis & siccitatis medium tenens, libro septimo Simplicium collocat; At ex eo cosectum oleum ad neruorum aegritudines multum ualet.
De Cicereis Graece , : Latme , cicer: H Panee , grauauos: Italice,clae,ceci: Gallice, races: Germanice, et n.
Enarratio. 'S TRIA hodie cicerum genera reperiuntur,alba,rubra, & nigra; Alba in uictus usu caeteris meliora sunt: nigra uero & rubra , rei medicae expe
238쪽
tuntur, praesertim arietina, quae nigra & parua sunt, arietina dicta, quia ca- A tinum put arietis figura referat . Exciceribus autem satius est ipsorum succum in 'r' aqua coctum bibere, ut consulit Galenus libro primo de Facultatibus alimentorum capite.11. & nos ipsi in praxim duxinius: de quibus Galenus sexto de Facultatibus simpl.medic ita loquitur:Cicer legumen est flatuo- qeerum
sum,copiosi nutrimenti,aluo mouendae habile,ciendae urinae idoneum la. -
cti & semini generado aptum; proiicit uero & meses ;Caeterum quod ariefinum dicitur efficacius utinam prouocat, cuius decoctum renum calculos frangit:Reliquum erebinthorum genus eadem ui pollet, puta attrahendi,digerendi,incidendi, extergendi,sunt enim calidi & modice sicci, particia pes item amaritatis: cuius ui ct lienem & iecur, & renes expurgat,pserasq; ex lepras & lichenes extergunt,tu parotidas, & testes induratos discutiunlitum ulcera maligna cum melle sanant.Viridia nam Iscicera, ab effrenatis C er viri. pueris, S gulosis hominibus ubiq; hodie comedutur,quae excremetosum in alimentum,& midum praebent, no minus frixa sale,ut tempore Galeni quoq; ac fabae parantur; quae licet flatum deponant, concoctu tamen sunt difficillima,& succi crassi alimentum corpori exhibent,ut de aliis omnibus latius Galenus lib. i .de Alimentorum facultatibus capite.a.disserit.
saba oblonga,aliquantulum plana,compressaq; sacie, in filiquis,
nunc ternae quaternaeq; nascuntur,nigro umbilico,seu oculo,ita magnae,ut eis duae drachmam unam pendant,qua ratione,nostratem fabam,diuersam ab fabae diu is
antiquorum faba esse certo crediderim ;& primo quod ita res se habeat, sunt ab monstratur,quia antiquorum fabae,non latae,planae,aut oblongae sunt, imo potius rotundae ac admodum paruae,quod ex Galeno elicitur libro primo / de Facultatibus alimentorum,capite de aphaca& uitia,ubi inquit: Horum seminum figura non rotunda ueluti fabarum, sed aliquantulum latiuscula similiter lenti ex qua comparatione similitudineue facta,satis percipitur, fabas antiquorum,rotundas paruam; esse.Item Galenus lib.undecimo de Facultatibus simpl.medic. oniscos,multipedes uermes, etiam cyamos, id est fabas appellari tradit,hac tantum de causa,quia dum contrahuntur, faba rufiguram imitantur: nuc uero easdem bestiolas in rotundissimas pitulas conuolui experietia indicaucui subscripsi Scribonius Largus, ac Paulus libro septimo suae medicinae,quum dicat; onisci uermes in humidis locis agunt,& tacti in orbem se conduplicant; iis Dioscoridis uerba suffragantur capi, te de iunipeto,in quo illius semina rotunda,fabis comparare uidetur. Praeterea describut authores capulicui titulus est,si faba, uel aliud quippiam x
239쪽
; g A M A et rct v s s r A NII c o M M s N IV Itim diim in aures ceciderit. Quibus omnibus satis conuincitur, quod antrum Aut suom quorum faba exigua rotundaq; siti Accedunt qtioq; dictis, quod libello Garrata exi leno inscripto,deponderibus,& meseris legamus,in Aegypto cyamo oboi . . ., semis, id est, Aegyptia faba semi obolum ponderis habet. At obolus obbluae drachmae sexta pars est, ita ut fabam Aegyptiam duodecimam drachmae partem habere statuat, quum semioboli po dus habeat,sed quum faba haec Aegyptia multo maior sit,qhaec a Dioscoride & Graecorun onullis descripta, sequitur fabam hanc Dioscoridis admodum paruam esse, quum semiobolum nondum ponderare tradat. Sed quod faba Aegyptia,Dioscoridis
hac descripta faba sit maior, sequentis capitis uerba attestantur,quae ita ha bet: comeditur uiridis faba haec,etia nigrescit siccata, maiorq; coin uni faba est. ex quibus uerbis luce meridiana clarius patet, quod fabae hae Graecoru, m ultum a nostratibus sunt digerentes, quum nostrates, non tam obolumi quam semidrachmam sere ponderent, quare antiquorum fabas a nostratibus diuersas esse, nemo deinceps dubitabit. Caetera uero de fabis, legito apud Galenum, & Erasmum Rotero d. libro Chiliadum. Sunt enim fabae frigidae & siccae, ac flatuosae, ut libro septimo de Facultatibus simpliciunmedicamentorum legitur.
Enarratio centesimi capitis seri Tnnima. RECTE admodum tradit Dioscorides Aegyptiae sabae radice, o illipti, iubis, homines comedere, quum hodie sciamus, ea, i nullo plures quam testico me est. aut fruge altera ali.Nam innumeri fere dixerim Aerbiopum popul bivifitarumq; amplissitha regio,hanc radicem in cibo,panis loco tantum habes quam sua uoce inhame uocant, radicem albam , quam meliorem dirari russam uero minus bonam,brachialis crassitudini magnitudinis uero uubgarium raporum:quam crudam,&subcineribus coctam, aut aqua elixam, per se uel cum oryga mandunt; Nec enim in Aethiopia tantum,aut Aegypto,ubi colocasium appellatur,radix haec inuenitur, sed in Lusitania,ptaret pue apud Salatium,oppidum Setubalum hodie dictum,ub in lacubus nonnullis perbelle crescit, Dioscoridis historiae in uniuersum respondens: nec minus Venetiis faba haec Aegyptia,in nonullis amenissimis hortis fata cera oanes Pa i nitur,folio peram plo, nent pharino aequali,quod Ioanes Falconerius Ain 'μ' - elusatir doinis,& simpliatum mediuaminitorum diligenti imus inuestin
Q tonmihi di docinsimo Bras auolae tanquam rem raram Ferrariae monstra
uit.Nos uero ut uerum dicamus,millies hanc comedimus radicem, S illam
240쪽
quidem sub cineribus coctam,cuius sapor, castanearum sapori respondet. Nam alimentum penitus humidum radix haec praebet, non minus ac radiaeces aliae,quae ex insulis Captuiridis asseruntur, balatae dictae; quibus quoque Barata ra
populi illi, loco panis utuntur, & eas olyssipponenses frequentissime haE . x, hent, & in uictu pro delitiis sumunt. Praetereo alias plures apud insulam
Maderiae nascentes radices quae inter res nouiter inuentas adnumerari debent, de quibus uolumen amplum confici possit.
De Lentibus Graece,oms: Latine, net Hilyanee ente as: Ita cessen.
rectie: Gallice extille: Germanicessi eum
t AΚ Odi , lens est, legumen vulgo notum, quod comeditur & in cibi usum hominibus uenit: Caeterum dissensionem inter Dioscoridis interpretes habitam,praetermissam facimus,quum quidam, lentem cum suo cortice in cibo sumptam aluum cohibere tradat: Alter uero,potius eam emollire sateatur,quum reuera Galen ac Paulo,imo & Plinio adhaerentes,satenduest,tentem secundum sui totum, corpus adstringere, sed in praesenti mirari L es tu satis hon possum, medicorum tam stupidam credulitatem (neuecordemtaecitatem dicam eorum praecipue qui lentes aegroti maximo,ut dicunt, porrigunt iuvamento,quum re itera,iir Antiquis placet, maxime obsint,&sario secum asserant symptomata: Sed quod ita sit, nemo est qui ignorat, quum omnes ferme nostri seculi medici id maxime conentur, ut omnibus
aegrotantibus,tertiana, quartana, scotomia, uertigine, ac cephalalgio,veluti aliis morbis,inter quos pleuritim nominare est,tentes,tanquam praestantis. simas ac boni succi,in uictus ration dentequod quantum errent, ac contra rationem agant,primo ueterum testimoniis; deinde ratione una aut altera
demonstrabimus.Ne tamen Andabatam more incedamus; sciant qui haec legerint, si modo quis legerit,errorem, S malam consuetudinem istam, ex quibusdam male uersis ac traductis Avicenae uerbis,scn decima libri triti de Cura pleuritidis,effluxisse, quaesc habent:Et maximi quide erroris est, in potu tribuere infrigidantia uehementia,nisi in factis ex colora, no dentur in potu infrigidantia styptica,& cibi eoru sint siciit lentes, cum aceto late, & similibus. Haec Auleennae uerba, quae ut uo solum,reliquis in aegritudinibus ansam,medici lentes cocederent, sed etiam in pleuritide dederui; quibus simul Rasis uerba annectere possumus, libro ad regem Almansorqnono,capite de Cephalalgia id est capitis dolore,qui lapsit siue taxit ibi co- , cedit. Est autem taxit,ipso Rasi teste libro suorum Synonymorum,cibus ' -- qui de lentibus coctis fit, quibus quoque addere possumus sexcentorum