장음표시 사용
251쪽
Ambi M. A TRIPLEX chrysolachanon, quasi aureum olus dixeris, appelliatur ; unde Hispani aureum olus exprimere uolentes, corrupte Armoles, eam tiocant,virinibus satis uulgatam herbam, quae octauo die a satu prosi lit,folio aureo, unde nomen traxit, crasso, in acutum sagittae modo desinen
Spisachia te,a quo nec bluestris arriplicis folium multum deuiat. Nam spidachia,am-- p g' plicis species non est,quum lapathum hortense illam esse,praediximus.GD '' lenus porro, de altiplice,ita 'odit, libro sexto de Facultatibus simpliciumstedicamentorum .Humida &frigida t emperie est humida quidem secti di ordinis a mediis: fiigida uero primi, quam utique tepidam esse calidita, rem posuimus, cuiusmodi rosis inest;non tamen adstrictionis est particeps, sed aquea est, & minimum terrena,similiter maluae: quin & uentrem ecteririer permeat, ut illa,ob lubrieitate. hortenset autem atriplex,&malua,quam agrestes,tum humidiores sunt,tum frigidiores:proinde phlegmonis, Sphygethlis incipientibus agrestes magis conlieniunt. Semen eius ahstergendiis, hiὲ- uim habet,itaque icteriti ab obstructione iecinoris ortae:auxiliatur.Caeterui Aries, huius semen pondere duarum drachmarum uomitum & secessum prou
connemn car tradit Serapio, quam sententiam uera esse nouimus.
a ,si a. Κ R A M B E brassica est,de qua Satyricus divit, occidit miseros crambe repetita magistros .cuius plures & uariae sunt species,quas Dioscorides ut hortis & culinc familiares, silentio preterivit et Plinius tamen uerbosius eas prosequitur,libro decimonono capite octavo, ubi sabellicam maxime latindat,quam quoque hodie in honore uniuersa Italia habet, admiranda folio, rum crispitudine, & eam caulem flore appellat, primo ex SVria aduectam, iam nuncin Flandriam & alias exteras nationes transpoitatam, aduehitur: namque ut dixi, men istius brassicae ex Syria,quod Primo anno satum ex se predictam emittit brassicam,ex qua postea semen ortum ac satum non quidem brassicam gignit, sed potius in rapam degenerat ; quod aduertens Plinius, dixit libro decimonono capite decimo ex semine brasiliae ueteris rapae fiunnproinde brassicam pro radice rapam habentem,ex semine caulis floris in
252쪽
sioris in Italia sati oriri certum est: quod pauci hucusque adnotarunt quo
sit quoque ut semen hoc ex Syria delatum,primo anno,caulem florem tantum producat ; quum semen a caule illo ortum loco producendi caulem
florem, rapam potius gignit, & illam quidem suauissimam,& cibo gratissimam. Est quoque altera brassicae species, quam citato loco Plinius & merito lacuturrem appellat, quia primo ex convalle Aricina, Lacuturre dicta, quia ibi olim Iacus & turris fuerant, Romam traxit, in orbem porrectam, clausam,&apprime duram, quae quum secatur per medium,innumero cernitur solio. caeterum discordiam inter brassicam & uitem, omnibus nota crederem, atque inde brassicam in cibo sumptam, contra temulentiam &ebrietatem ualere, Androcydes quidam putauit, quum tamen Aristoteles in Problematis, non contrarietatis causa id euenire dicat, sed potius quia brassi de succus dulcis discutiendi, & humores in aluum eliciendi uires possideat;quibus deorsum conuersis, sequax uini uapor ad ima deuocatur, &sic crapula aboletur. Sylvestris uero brassica domesticae similis est,foliis tamen crassis,& hyoscyami modo hirsutis, gustui amaris. De domestica uero, sue esculenta tradit Galenus libro septimo de Facultatibus simpliciuin medicamentorum, quod desiccandi uim habet,tum eo, tum foris imposiota, non tamen etiam admodum acre utcunque tamen quiddam abstersorium in se habet, & ut libro secundo de Alimentorum facultatibus ait, huius succus facultatem habet purgatricem, quanquam & partes in se brassica ipsa contrarias habeat, unde quum quod brassica soluat, cupimus,parucoquatur permittimus, quia in eo primo decocto, excretoria facultas trana sit, manente in corpore & brassicae substantia constringente , ut in lente quoque fit. In huius porro uiribus Galenus a Dioscoride discrepat; nam Galeni , libro citato de Alimentorum facultatibus, uisum brassicam hebetare tr 'imdit;Dioscorides uero,oculorum hebetudin in cibo subuenire, & tremulis i ' rum ' fatetur . Re uera tamen Dioscorides intelligendus est sic,brassica subuenitiis quibus oculi hebetiores sunt, modo hebetudo illa a nimia eueniat humiditate, quia sua siccitate talem emendat hebetudinem, ut Galenus quoque latetur,quum inquit dens itaque & brassica aequali inter se mensura siccant, ob idque uisum hebetant, nisi forte totus oculus humidior fuerit,quam naturalis habilitis postulet. Non praeteribo tamen in coquendis esculentis herbis documentum a Galeno traditum,in hoc capite, quod sic habet: Huius Incoquem ante omnia memor,nihil quod bis coquitur, oportere nec aerem neque herbis Scrum aquam frigidam contingere:non enim poterit amplius etiam si diutissime ' coxeris plane tabescerersed oportet ut paulo ante diximus, aquam calidam labere paratam, ut quum ex priore extraxeris, in illam protinus coniicias. Haec Galenus. uideant igitur,boni coqui, quum herbas coquunt, ne illis inmier coquendum, frigidam aquam superinfundant, quum quoquo modo
253쪽
AMATI LusITANI COMMgNT. recrudescere,eae uideantur. Ex caulibus uero siue brassica hodie in o Loch ge era cinis,eclegma loch dictum contra pectoris uitia paratum habetur; At brasi sim, silca sylveuris, quo dam modo calidior sicciorque domestica est, ut Gildinus citato loco tradit.
Enarratio os. soldahella. BRASSICA marina,omnium consensu uulgaris est soldanella, hydropicis admodum conducibilis herba, quanquam non desunt hodie qui eam maxime uituperent,& hydropicis non conuenire contendant;ex qui- Cantinus bus Cardanus quidam nominandus uenitcsterum Matthaeus Syluaticus,mod L i Ne Hic ut latet,pueriliter errat,quum credat chachile apud Serapionem soldb MaiisA nessam nostra esse,ut ex foliis chachile a Serapione tributis, manifeste suus h ita deprehenditur error, quae proculdubio ulaeae aut nasturtii esse tradit, non errori uero aristolochiae, qualia, soldanellam habere nouimus. Proinde emedam Dioscor ei dias hic Dioscorides ueninquum dicar,folia habet ongissima, quod falsum' 'O esse,ut diximus, liquet, quum potius soldanella folia habeat parua, tenuia, rotunde aristolochiae similia. Sed error iste n5 aliunde ut credo uenit,quam ex Graeco codice corrupto,in quo loco lux ae,id est parua, id est longa legebatur. De soldanellae uero uiribus ita Galenus libro septimo tam saepe repetito meminit,dicens:Non solum aluum deiicit, subsalsa & subama, ra existens,sed etiam ad externos corporis usus idonea.
Graece H mx : Latine, beta tria, olus ficulumesiastigas: Italice,beta, bletola: Gallice, de la porree, ou de u
h. . ire, R E D E RIT V R hodie,praeter duas bene a Dioscoride signatas spe
Deciei cies una tertia,omnino r ubra,alba tamen Ac nigra hortis familiares sunt, abba sic dicita,quia non multu herbaceum ac uiridem colorem possideat. Recocta bona facit aluu,ac eam subducit,unde Martialis dixit: & pigro uentrino inutiles betas. Huius quoq; decocto in clysteribus max e utimur; sed illius succus pondere unius librae, pro laxando uentre,ubi alia no prosuere medicamenta,primatu obtinet. Quo quoq; ueluti maioranae succo, pro in purgando per nares capite, quotidie utimur, quod medicamentum Graeci
254쪽
errhinum uocant,ut apud Galenum,de ista herba amplissime legitur,lib. s. de Fac.simp.med.quum dicat:Beta nitrosae facultatis est particeps,qua tum digerit, tum extergit, & per nares expurgat: Caeterum cocta nitrositatem exuit,euaditq; leniter digerens,ad detergendum tamen digerendumq; ualiadior est beta alba. Hactenus Galenus, in quibus uerbis betam calidam potenter esse percipitur,praesertim in purganda a capite pituita,quam caliditatem in coctura exuit;& eam primum eius decoctum recipit, unde educens alvu evadit. Caetermbeta sylvestris ut Plinio placet,limonium est herba,de qua lib. . sermo habendus est, quanquam Gal.lib. 1. de Facult. alim .cap. 3 Sullam esse beta agrestem,nisi quis lapathon ita nominare uelit, tradat.
De Portulaca Graece Din Latitae ortulaca: H Fallice,verdolagas balboegas: Italice orcellast procacchia: Gallice,de lapur
H VIV S duo nota sunt generasoliorum magnitudine tantum dist rentia,quae in cibo sumpta exit frigidum,& humidum, ac lentum praebent nutrimentu,refrigerat enim portulaca tertio ordine, humectat uero secundo' ea de causa, illius stillatitia aqua,in officinis familiaris habetur. Datur enim pueris, vermibus correptis cum febre, magno, ut experientia indicat,
De , ara . Graece, deme aras: Latine assaragus:- pallice, paragos: Italice,sparagi: Gallice,des asper es: Germanice, stargeq.
A S P A R A G o S in hortis serendi, nulla hodie apud Hispanos cura
est,tantum campestribus & sua sponte nascentibus contenti: At Itali, probter campestres, hortenses habent asparago cibo gratissimos,praesertim Rauennates, qui quoque olim n maximo fuerunt honore, ut ex Martiale de. prehenditur, quum dicat. Mollis in aequorea quae crevit spina Rauenna, Non erit incultis gratior asparagis. Verum asparagos Mu dicimus, stolones, siue tenellos cauliculos intelligi.mus,non uero spinis armatu fruticem,quos primis mensis,oxolaeo coditos, mica salis addita comedimus,& ita facile ad igne coquuntur,ut quu rem ce terrime perfici cupimus, dicere soleamus, citius quam asparagi coquantur.
255쪽
plantago, lingua Gai, reuerula, filii buros: Hi panice, ante tamchagem: Italice plantagine; Gallice, duplantasti Gernimice Fassurarum a.
Minoris plantaginis latina notam. Lanclatis plantago minor, Tua armus,lingua Gntu pallice, Eoa de suo Eoa de careero: Gallice, Gue de motorum.
G RAE Corum ae di sint plantago nostratu est; io, Graeci agnum
putatula tiocat, Adomu uero linguam id est lingua agni cuius plura lanigenera,duo spe 'i. tame prscipua,maior & minor: Mino ngustioribus foliis, & nigrioribus, linguae pecoru similis,caule anguloso,interdum inclinato, in pratis cum reliquis nasces, quam officinae quin queneruiam,aut agni siue arietis lingua iiocat:maior uero,foliis latem modo inclusis,que quia septena sunt;Grsci ia et figeorum tro cauerui.Nasciti ir in hortis atq; vallibus nec no paludibus,&pra ris,cuius plura alia sunt genera,quoru aliquor diuino fauente numine ib. te attingemuscaeterv plantaginis dotes in pr senti audire est,quas Galaib. PM' V ut solet, sapienter admodum persequitur,dicens: Refrigerat pariter & siccat'--Σ in secudo gradu,habetq; nonnihil austeru,ratione terrearum partium .Pordiro medicamenta , quae cum hoc quod refrigerant, una etiamastringunt, ea dc ad ulcera rebellia omnia, & ad fluxiones & putredines conueniunt, ac
proinde & ad dysenterias : Nam & sanguinis profluuia sistunt, & si quia
aduratur,refrigerant um sinus quos glutinant,& alia ulcera recentia, ct uetera simul, atque in omnibus fere id genus medicamentis, primas tene ut certe nulli secundum est arnoglossum, ob temperaturae *mmetriam,&conuenientiaim Nam siccitatem obtinet morsus expertem,& frigiditatem
quae nondum stupefaciat o Fructus etiam & rades similis sunt facultatis,
256쪽
nisi quod tum siccioris,tum minus frigidae; quin & semen subtiliu est pa
fium Radices uero crassiorum: at herbae folia exiccata subtilium partium existunt,& minus frigidae facultatis. Radicibus utuntur ad dentium dot res tum mandentes, tum collutionibus incoquentes, praeterea ad tecinoris renumq; obstructiones, non has tantum adhibent, sed folia qu oque, &multo magis semina.
SION herba sic dicta,quid excutiendi uires habeat in rivulis & locis sita lis .
aquaticis semper nascitur, apio per q similis,quam cruda, aceto mulieres & Pueri ineunte uere comedunt.Nam post aduentum auis cuculi dictae, non amplius herbam esui aptam,mulieres Hispanicae dictitant,imo illam iniit, lem & tanquam ab ave dicta assectam praedicant. Nascitur enim aliquando cubitalis,stomacho admodum grata,quae & urinam euocat,& uesicae calculos excernit. Plinius porro huius herbae uires,cum facultatibus aquatici si--e svmbtii, id est cretanis confundit libro . in eiusdem numeri capite. Ne tamen sit temperaturam desideres , Galenum aud libro octavo, ce Facuit tibiis simplicium medicamentorum , ita dicentem: Sion quantum gusta odoratum est,tantum etiam excalfacientis facultatis est particeps, sed & di gerit,& utinam mouet,& calculos renum frangit,& menses euocat.
Graece, ni metox: Latine, si dimbrium, corolla mers ba Namsta, mellta aquatica: Hispanice, beetua suena dethago ortellara dessa a: Italice, balsamira, menta aquatica : Ichbalsamaea: Germanice,submuntet: odera chmmtT
E ST enim primum hoc sisymbrium, officinarum balsamita, herba sirimbritapleruq; in aquis,&locis humidis nascens,& quae facillime, ut refert Plinius libro . ip .capite decimo,in mentam degenerat,adeo suavis odoris,ut Venerem incitare certum sit,quo fit,nomen Veneris ei inditum sit, qua hisce teporibus homines in coronis plerunq; utuntur, & seplasiarii male loco n Pithae eam usurpanta e qua Galenus libro octauo citato: ita tradit et tenuid v
257쪽
1 6 AMATI EvSITANI co MMENT. HI est partium, facultatisque digerentis, calfacientis,& exiccantis in tertio oridine, quidam, semen cum uino exhibent singultientibus, torminaq; puetientibus. Verum, ne quis nominis uicinitate decipiatur, sciendum
Balsam a quod balsamina, a balsamita praesenti differt; Est enim balsamina her--rim' ba de qua Dioscondes nullam penitus fecit mentionem, uillneribus glum
A fm tinandis commodatissima, quam Hetruria Hierosolymitanum pomum uocat, Mirabile Gallia,alii uero garantiam:quoniam,ut tradit Ruellius Gabius libro secundo de Stirpibus,capite centesimo vigesimo arto,septi modo in hortis fenestrisq;,per cancellos opere topiario digeritur.Ea tenuibus praelongisq; flagellis, ultio citroq; reptantibus euagatur, foliis uitis alba ab ticulatioribus, exilibus pampinis,ex alarum sinu prodeuntibus,quibus ilibgantes sese cancellatim uicinis implicant statuminibus, flore cucumeris ex albo in luteum languescende, turbinato utrinq; fructu, carnosa cute &per uersus uerrucosa,ac rigidioribus bullis intumescente, cucumeris pusilli uel citrii fimilitudine,malo uerius ac tubere quam grandi bacca,aut folliculor aureus maturo color,cartilago intus punicea uel lutea, sanguineum; succus,pomum maturitate dissilit,inanitasq; confracto patet, semina intus at, quot lenticulae figura continens, ruberrima, ex quibus oleum exprimitur, ad uulnera praecipuum. Aliqui pomum oleo prius imbutum aliquot dies insolant,deinde uel fim o uel terra tantisper obruunt,dum prorsus intabuerit,sic balsami uires glutinandis uulneribus adsciscere pollicentur, inde trinctum balsaminae uocabulum,mirabile pomum Gallis dicitur,quod uel pulchritudine sua uel insolita nouitate conspicientes in admirationem sui trishat. Haec Messius.
De altero Sembrio. Ece , methcerui ret pi : Latine , poembrium alter tabricum namrtium uaticum sembrim, cri senes: Hic allice, berras, agnom Gallice, ct creson: Germanicobruaeperiet.
ALT EF v M sisymbrium, omniu doctorum hominum in re hebG inbuti. baria consensu, comunes sunt cretanes,sic dicti,quia facile, & cito ,in aquis crescut,folio pseudodictamn sapore acuto,esui apta omnino herba,de cinius uiribus & temperamento Galenus ita disserit,libro octauo de Facultat,bus simplicium medicamentorum: sisymbrium quod quidam cordam, nem uocant,quandoquidem cardamomo simile quiddam gustu praefert, quum siccum est, tertii est ordinis eMalfacientium &desiccantium; quum
258쪽
D Gret O. Graece, i: Latine, crethmo satu, baricula, cretha. mu et stelinum marinum 'lliculum maris unguis aquilae: Hispallice , perexit dela mari inpas de agnula dieruar Italicosmoesto marino: Gassice, dela crenti marine,dela bacille.
CRETΗMON uel batis,ctethamus in officinis hodie dicitur, herba ubiq; nota,sua sponte prope mare crescens, foliis multidiuisis, pinguibus, oblongis, aquilae ungues repraesentantibus, unde multi Hispanorum, n-. herbam ista unguem aquilae appellant,quanquam alii petroselinum mam Tinum , uel foeniculum marinum quom eam nominent,ac Melaeo, & sale, ut cappares condiant,& in multus orbis partes cum aliis mercibus,uenditu trahant: urinam autem prorritat,& renum ac uesicae calculos comminuit, de qua Galenus libro septimo de Faculiatibus simplicium medicamento. rum,ita tradit: Gustantibus salsum est,cum paucula amaritudin quamobrem uis eius est exiccatoria & abstersoria.
sella maris ita vice , gula bessae: Italice esia herba: Gallice,caprioli: Germanice, liram.
DIOS CORIDI S coronopus hodie ab hominibus doctis ea pu- Coro opustatur herba,quam pharmacopolae cornu caerui, & stellam malis appellant, quae quia multidiuisa per terram spargitur, cornu ceruidi aest, dignea Uaquam per elambicum extrahunt. Aduertendum tamen duximus, quod coronopus haec,Ionge a coronopo Theophrasti dissert Est enim Theotiphrasti coronopus ierba spinosa, ct esui minime apta: At ae praesenti ita tradit GaIenus libro septimo de Facultatibus cmpl. medic. coronopodis radix,coeliacis prodesse creditur manducata, Caeterum cor'nopus non est pes cornicis herba,ut quo si Mathiolus fatetur quanquam,capite de batra- Mathisia,chio sibiipsi contradicat,ut legenti notum euadet. diu '' De Sorecto. .e VI RI Triae
Graece, m: Latine ractus,et ita tacerbita aliis etiam leporis: Hi Parac serradia, sarrassai Italice , cicer
259쪽
i. .. ' SONCHOS herba, id eo dicta est, quod salubrem sundat succum,' me iis otio, vi et Nam ebibitus stomachi rosiones lenit, & lactis abundan. tiam nutricibus subministrat,& multa alia commoda elargitur; quae coniscis Mid. muniori uoce cicerbita uocatur; & interdum parua est & tenella, intet herebas acetariues adornantes connumeratur; imo multi solam per se tantum, aceto sumunt; quum uero grandior fit,spinosa euadit,& minime esculenta, sylvestri respondens. Vnde Galenus haec animaduertens dixit; ubi adol uerit lanchus ex spitiosis plantis est. Caeterum uiridis etiamnum & tenet estur,perinde ut caetera olera sylvestria. Haec rursus illa herba est,qua m stella dimicatura contra serpentem se prius munit , adeo enim salubris est, ct contra uenenum ualet.
260쪽
DIFFERT endiuia a cichorea,taquam domestica a sylvestrii Namsessendiuia, domestica & hortis familiaris est, ex qua aqua & bruptis in ossici et
nis parari debent: Sylvestris uero,cichorea siue cichorium appellatur. Nam sylvestris endiuiae dictae cichoreae, duplex est species: quaedam ambubeia dicta,siue cichqrealibere nascens, de ex se tricubitales emittit uirgas, fistu losas,dissiculter frangibiles, flore caeruleo, interdum albo, quae apparente
Sole panditur,& cum eo circumagitur: eo uero nubilo,aut non apparente,
clauditur,& compressa uidetur, unde Ambubeiae herbae, aut solaris nomen accepit,non ideo tamen heliotropium,dicenda est,quum heliotropium longe alia sit herba, de qua suo Ioco plura dicenda sunt. Secunda uero cichoreae species,illa est herba, quam leonis dentem pharmacopols, aut tarraXPcomuel rostrum porcinum appellant, de illam uniuersa Italia,in hortis tanquam celebre oxyporum,satam habet,quam multi quoque cichoream appellant,& differentem a dente leonis herbam eam faciunt, quum tamen eamdem fere sit, & in nihilo praeterquam cultura differant uocat autem hanc Plinius hedypnoem, id est suaviter dormire, somnumque irrepere facientem , non minusque aphacam, libro vigesimoprimo capite decimoquinto Ahia, hi ut Theophrastus quoque lihro septimo de Plantarum historia, capite s fera abutaptilino: Sed aduertendum ect, quod aphaca haec multum differt ab alia aphaea, suluestri dicta uitiaide qua breui sumus dicturi. Domestica uero e diuia duplex est, altera latifolia, hortis familiarissima, & quae terra obruta, in baalba reddita, hibernis mensis, Oxelaeo&sale, cruda, & cocta anteponitur, M. quanquam uniuersa Mispania, sic paratam eam nunquam quod sciam, ii, derit, quam aliqui endiuiam, alii uero cichoream uocant. Altera uero armoribus foliis endiuia, a ieri seriola, postea uero scariola nuncupata est. Caeterum, ab in bo siue in bascorrupte endiuia deducta est, cuius omnes species in amaritudine conueniunt,magis & minus,unde prouerbium, intD '
ba successit ambrosiae,& illud Virgilianum, amaris inlyba fibris. De quarum uiribus, ita disserit Galenus, libro octauo de Facultatibus simplicium medicamentorum: Seris,holus est subamarum, & magis quod agreste est, id namque est frigidae & siccae temperaturae,secundo incessu. At domestica magis quam agrestis refrigerat; Porro utraque astringetis qualitatis est particeps,ut condiilla,quae est etiam sereos species.