Henrici ab Heer,... Spadacrene, secundis curis auctior : Hoc est, Fons Spadanus accuratius descriptus, eum bibendi modus, medicamina bibentibus necessaria

61쪽

haerendo se prodit, ut in agro Neapolitano a pur.etolo alla sibi forata, videre est, ubi quae maxime bulliente aqua feriuntur saxa sulpuris substan tiam concretam exhibet. Hoc & Aponi, & weis. brudentis & aliae Thermae spectaculum praebent.

Itaque alterutro posteriorum modorum, vel quod magis credo utroque acessit Sa uenirius:

quod idem fere de Pouhontio & Tonneletio di-Xerim. Ceterum Geron ster, qui omnitas emunctae naris, ferreum & sulphureum nidorem saporemque manifesto exhibet, virtutes que sulphuri f& ferro a medicis attributas, liquido ostendit,

sine dubio sulphuris ferrique mineram ( primata lillam necdum concretam intelliso praeter va, porem secum trahit. Quod utinam nummi perdie quidam terrarum scrutatores, suo nos aliquando lucro doceant. Ualeant ergo qui nugacibus moti sargumentis, aeris florem seu chalcantum, aquis nostris negant. Si inquiunt his fontibus chalcantum misceretur, egre te calerent, insignitaque

acrimonia linguam ferirent, Atqui nemo ijs eo

tis acrimoniam aut calorem, quin potius caloris leuamen ex pyritur. Huic nodo tam imbelli, facilis est cuneus. Dicimus enim aquas medicatas, etsi chalcanti, & aliorum viribus sessilium rerum . quas decursu ad lambunt misceantur. earumtamen vires non nisi se actas, imminutas, atque debilitatas obtinere. Maxime cum terras perla bun r, quae contrariaru virium mineris scatent,

yt fit spathnis in aquis,in quibus chalcati feruor, frigore

62쪽

srigore rubricae, terisque, sat superque temper tur. Fingamus chalcantum, sulphurque tertio gradu calere, ideone aquae horum qualitatibusust shbstantia tinctae, eodem caloris gradu aestuabunt i Non ita et cum videamus sulphurearum squarum quasdam actu frigere,alias repere,nonnullas seruere, ut vel ouo coquendo, vel auibus deplumandis sufficiant, prout nimirum multum parumque, sulphuris & a quo maxime aestuant bituminis,admixti habent. Iam vero plurimum

vitrioli Spadanis inesse fontibus', eosque eo vel solo, vel praecipue, acescere, hinc patet: qmd si

certam vitrioli, etiam nostratis portionem in

aqui cymbio distatueris,aut olei chalcantini liillatim guttas aliquod inieceris, aquam Spadanam aemulaberis, eius gnitum lingua percipies, eos demque fere effectus, in leuandis morbis contaqueris. Demum multi qui hanc aquam balneo maris, vel alio vase, quo chemici salium curiosi

aquas evaporant,Spadanam exhalarunt, calchantum inuenerunt ut Geringus, Ryetius, Besansb-nius, ego & alij. Denique in locis spa vicinis prope Fi anchi montium magnae sunt fodinae, ex quibus vitriolum sulphurque, maxima quantitate

Eburones eruunt. Commune hoc omnibus quatuor est fontibus, quod cum eorum aquae in vase aliquo terreo adseruantur,etsi primo limpidibsimae appareant, post aliquot horas multicol rem iridisque caelestis aemulam pinguedinem, ut in renum colliquatione, aut telae aranearum

similem,

63쪽

aemulam, lanatantem habent. Hane sunt qui sub jPhur esse putent, eo quod si exhaletur, sulphuris sui aiunt mineram in fundo relinquat. Ego vero, quod puto plerosque mecum sensuros, luccinum lliquidum esse crediderim, vel quia clariorem sub phure flammam edit, vel quia gustui succins saporem exhibet. Commune item omnibu cauum

quod implent, siue ligneum sit seu lapideum, vi, icina item saxa &quos pertranseunt sylanos, aut lcanales, rubro, vel subflauo colore inficere, qui

nihil est aliud quam mater serri, seu rubrica illa quam dixi. Et illud, quod omnes iniectas occidunt ranas, gambaros seu astacos , quos male hic ei cancros vocant, pisces item minores, nam in maioribus periculum non seci. sint hi Fontes, lCAP. ys II. si Ediei aquarum aliarumque rerum quas qualitates indagaturi, primum sensibus (est enim medicus lartifex sensatus quantum possunt eas explorant: deinde ab earum effectis, hoc est ut scholae loquuntur a posteriori sumpto argumento, earum cognitioni incumb*nt. mi modus etsi prior, maxime cum ratio sensuum iudicio subscribit, certissimus sit, longe priore communior, usuique nedico cum primis accommodus censetur. Hinc illa

64쪽

ilia qualitarum in primas tecundas & tertias triti iam in scholis diuinctio; ex quibus cum formas

letum substantiales rimemur, quarum nullam iumen; si immor talem hominis excipias animam nouimus; aquarum nostrarum qualitatibus omnibus penitius scrutandis incumbamus. Constat sane omnes hos fontes actu frigidos esse ac h midos, ceterum potentia calidos & siccos 'Pr mum, quisquis eas biberit fatebitur: cum sitim Fucundisii me extinguant, quam tames esse appetitum frigidi S humidi, qui Indosii Ermopotast non nouerat. definiuerit Philosophile' Alterum

infra probabimus, cum de earum usu agemus. Experientia quibus hae aquae misceantur subter raneis nos docuit, caeter u qua prbportione com- misceantur, quodquot mihi praescripserunt, in-s genue nescire fatentur, nec sane video qui accurate sciri possit quem inter calida & frigida, hael aquae habeant ordinem. Hoc in origine Nili, aut Democritaeo in puteo, cum vetitate latet. Nimi- rum in luce rerum tenui, homines caligamus, in i medioci i caecutimus, in maiore talpae sumus, in maxima insanimus. Sufficiat ergo scite his aquis ferri, sulphuris, chalcanti, aliorumque sossinium vim inesse, qualitatum tamen primarum provportione manente incerta, siue varietatem subterraneorum consideres, siue bibentium disposirtionem diuersam; cum hic pituitae, illebili flavae. aut atraeimedelam quaerat: ille idoneis medica-

Renci aluinai feces eijcerit, his nulla praeuia usus

praepam

65쪽

ratione, sontes adierit. Quae causa est, eur diuet. sos sentiant effectus, uti videmus omnia agentia aequivoca, pro varietate obiecti vel materiae,mvitare suas operationes. Semper tamen hae aqua dum bibuntqr, refrigerant & humectant. Mox calore stomachi domitae cale si ciunt, denique in.signiter exsiccant. Nec est quod ideo exsuccos quis & emaciatos his sontibuS arceat, veritus ut omnino exsiccati, animam in calido &humido positam expellant et vidimus enim siccissimos,&tantum potius cadaueraquam horrigis, horum usu funtium carnosos de bene habitos euasisse. Nimirum obstruction

moeseraicarum,hepatisque ablata, ventriculoque confirmato, meliorem chilum venis transmit-

entes, languine optimo qui facile musculis carnem reponeret, repleti sunt. Sed hi, ut hoc cibi ter moneam solis clylieribus aut manna, vel cas ta praeparandi, alij, medicamentis relictis,quamquam & syrupum rosa ceum vel violaceum sol, tiuum limplicem admittere possunt Haec de qua, litatibus primis. Quod bd alteras; abli et gunt, inciduntque humores viscidos ac tartareos. Piruietamque extenuant, hepar, lignem, meserat cas, Omniaque viscera in farctu expediunt, inflam mationeS dUmint i temperiei primae restituunt; ventrieulum vero astrictione sua ita roborant,

ut millesimus quisque ijs ex praescripto medici utens, nihil se damni ex actuali earum frigore, si tonnelatiu excipias, percipere fateatur. Nervii 2 egregie

66쪽

egregie robur assiant, serum , sanguinis humoreoque excrementitios, bilem, pituitam, melanc liam, non una via exturbant. Bibentium hi multum mingunt, hi ventris sordes, atro semper, interdum viridi, flavo, coeruleo aliquando colore tinctas, magna in copia deponunt: vomunt alii sudantque, & stirias naso emungunt. Narrat Fautop. se Aquarianas aquas bibisse, totoque triduo,

neque alui nec aliorum cxcremeritorum quicquam deiecisse: caeterum tertio die tam copiose sudasse, ut sudoris scutellas colligere potueritavisi Geringo, N post illum mihi aliisque, par

lytici qui totam aquam scaphio redderent, interim non secus ac sumpty car hartico secederent.& tamen toto corpore sudoribus difflueret,quod vellem notarent qui varias diuersiones naturae veriti, eidem pharmaco, urinalia& coprotica remedia incoquere resormidant. Sed illos alibi Matronas idem nouit, di nos vidimus, quibus ab his aquis urinae, menses, haemorrhoides simul flutarent. sic ins vadanis ludit diuina potentia lymphis. Sane hae lympidae , gustu oculisque gratissimae

aquae, ta m Varias pugnant esque no tempore vacuationes pr' uocant, quot vix ulla phaimaca odore ictra, colore hori ida , sapore abominanda praestarent.. Cum enirn diureticoru quaedam urbnam moueant, quia mutram aquosam materiam corpori suppeditant,quam cum tenes trahunt,simi iuui humores in venis colentos rapiunt: alia idemi prestent

67쪽

prestent abstergenM lim mores se vasis &renihili

impactos: Hae aquae, quod nulli alteri medici. merito datum. utrumque praesta't: abstergunt enim & aquei succi plurimum prout quisque in. gerit. Praebent. Vt taceam alia quamuis insigniaris remedia, non cuiuis conuenire: hos autem fonte, omni sexui omni aetati, a prudenti medico atqu harum aquarum perito , tuto concedi poste, qui sequentia legerint, fatebuntu . Demum fossilii& mollia, & exhalationi ex qua coeunt propin quiora, aquisque accuratis ime permista, facilius setiam minimos humani corporis poros perua, sint, neque quicquam tam occlusum reperiunt i quo se non penetrent: cum alia medicamenta longiori die duritiem magnam nacta, nec aquisita permisceri nec tam iucunde a nobis sumi posiint.

Quibus as ibis debellandis uti se

si aqua Spadana. C P. IX.

S Eneca tertio Nata Cap. I. De imuirinquit dis

seremus, quas insignes aut sapor, aut aliqua reddit utilitas, quaedam enim oculos quaedam neruos iuuant, quaedam inueterata & desiperata 1 medicis vitia percurant, quaedam medentur vl ceribus, quaedam interiora fouent potu . di pulmonis ac visceruiae querelas leuant,quaedamsup-

68쪽

D sinciunt sanguinem , tam varius singulis ut a

j quam gustus est. Haec ille. Certe Spadanae aquae calidorum frigidorumque mineralium facultatibus dotatae non possunt non calidos frigidosque affectus in eodem diuersisque corporibus percu

tare: & cum caloris opus sit rarefacere, incidere, attenuare: frigoris conden lare, astringere, incrassare , non mirum est his aquis conitarios edi effectus, nimirum menses moueri, & rursus nimium eorum fluxum sisti. Verum enim uero, cum non empiricam sed rationalem medicinam& saciam & profitear, libet quantum libelli bre uitas permittit, explicare, qua ratione unum idemque remedium, & multis ijsque contrariis morbis mederi possit, & a sanis neutriusque conmstitutionis hominibuy, non tantum tuto lumi, sedi & illos a praedictis morbis praeseruare, immunesses que reddere. Ea quae fieri in dies videmus, vel cum pyrrhonijs omnino negare, vel cum idiotisi in dubium vocare, ut non satis sani hominis, ita rationem qua quae vulgo impossibilia videntur, eueniunt, scrutari: medico pnylosophi, opus est,

clare autem eadem interpretari, etiam arguti,

faelicisque ingenii. Age quando hic Rhodus est ,

saltemus, nullique quod sciam priorum tentatam qinaestionem, enucleemus. Iam ante capite proximo dixi multum veritatis in democritSo puteo latere, multa nos ignorantiae circumfusos nebula,

nec tamen ideo siqnsibus fidem negare, omnem

rum que

69쪽

que scientiam mundo eliminare debemus. Nam

quod hic in aquis acidis,etiam eniunctae naris ho. mines capere se negant, paucis me persuasurum confido. Corporibus nostris tam sanis quam aegris quaedam communia sunt, parique conatu conseruanda, vires nimirum quae fouenda roborandae, augendaeque dum licet, ut & malis quae nec sentietibus obrepunt, obsistant,& natur debitas actiones exerceat, & morbos propulsent: ad has vires ita collineant docti medici, ut earum vel solam,vel praecipua rationem habeant. Quan,

litatem vel medicamentorum aluiducorum, vel urinas sudore sq; cientium; pro virium constantii

dispensant: Si quando sanguis mittendus est,uires in consilium ante omnia adhibentur; ita ut vel in ipsa pleuritide sanguinea, cui sane sectio de vena maxime opus, si medicus iudicet anacat harsi, aut exspuitioni non suffectura latera, venam vel non tundet, vel parcissima manu tantillum sanguinii educet. Harum virium ratione ellam in febribus aliisque morbis,abstinentia curabilioribus,cibum potumque ad mittimus, magisque ad vires quam

ad morbu coniueamus. Virium causa condimen ita omnia inuenta lunt, vi ventriculus ad solita nauseans,sesamo,pipere,aceto, alijsque excitatui,

facilioribus concoctu, gulaeque gratioribus et trahendis,detinendis, digerendis stafficiat.Quo fit ut sanis iuxta aegrisque, roborantia conueniant naturalesq; actiones commode promouentia:hoc

num interest quod diuersa quatitate his illis q

70쪽

opus st: nam tauca in sanis naturam vel pigrani, vel offici j sui immemorem excitant, quae in aegris prorsus iopitam vel ablata. non nisi maiori rii olet reponunt. Ita parum apij serpilli. rorismarini, , inaciS,sanorum ouinae elixandae, aliisciue cibis sat est, ut lentorem crassitiemque cli 3 li, & quae inde sequitur obstructionem impediant. serumque sanguinis superfluu ad urinarios meatus, vel sum doriferos poros deducat: at in aegris ad totos heratarum, florumque manipulos: ad radicum semirumque uncias, ad alia pertinace obstructionem

debellatura, veniendum. Liene succum melancholicum per vas breue ad ventriculu non trus mittente, saniorum ventriculum ignauius appetentem et parum aceti vol omphacii corrugat, excitatque. In aegris & magna medicamentorum

mole, & longa dies pius repetita opus est: sic

aquae acidae minoribus obductae vitris, sanis saniatatem conseruant. Maioribtis ver',auidius & longiori tempore epot*,aegrorum morbos debellant, naturaleque temperiem reuocant. Itaque sontes ii quos sacros merito vocavit vetustas qua debemusi admiratione prosequamur, iis valere iussis quit baecunque exiguo suo cerebello non capiunt aut inficiantur, aut calumniantur. Sed capite

Drdiamur e Primum catharros ominiu morboret,qm originem absumunt, cerebri humore su- Bruacuo ablato, eoque mala hinc nata, Vt pa , lysin, artuum tremorem, & caetera his affinia curant. Narrat Ryetius suo consilio usum

E Domi