장음표시 사용
41쪽
mascenus enUmerat; duarum dumtaxat meminit Aristoteles, pulsus & tremoris, quibus addit Seneca inclinationem. Cum exhalatio sulphurea&accensa cavernat fornicem sursum maculatur et adeo ut instar arteriae erigatur, ac subsidat: pulsus est, quo terra succutitur, hunc alii rhectem, seu effractorem vocant. Cum autem latera Cavernae, qta e spiritum captivum retinet, alternatim Ss celeriter vibrantur, tremor est,
qui inclinata cito restituit. Sed ubi non ita libratur hinc, atque inde terra, ut suis locis celeriter reddatur vi inclinatio est, aedificias perniciosa: nam parietes,& tecta extra fundamenti perpendiculum suspensa collabuntur. In tremore aliqUando juga monti Em videntur concurrere, mox discedere, & quasi
arietare, qUod exhalatio fremens unam terrae partem attollat, quae suo pondere relapsa mox vibratur. Tanta motuum varietas non aliunde oritur, qUam ex diversa cavernariam conformatione. Spiritus enim magna caverna inclusus, illius latera concutit & graviorem edit sonum : ubi oblonga, S archa coercetur, tum incumbentem terram eleVat, ac deprimit. Tremor
minus nocet, quia spiritus in multas partes distrahitur: sed ubi
in Unam DititUr partem, tum maximum periculum creat. Arietatio raro montes loco movet: tum videtur accidere, Cum terra ex transverso contrariis motibus agitatur. Inclinatio vero
est longe periculosior, quando terra in latera nutat navigii more. Nisi enim celeriter ex altera parte properet motus, qui inclinata restituat, ruina sequitur. Quando Ventus per angustos meatUS eluctatur, sursum terram Iimovet, quae ubi solida est, Mfortiter resistit, nullum est periculum ; secus si mollis sit, & rara: tum enim novus subinde collis assurgit uod si cavernae intus sint ampliores, tum urbes integri absorbentur, nullo sui vestigio relicto .Nonnumquam accidit, vi spiritus in vorticem actus terrae loca commutet, quod ultimo Neronis anno contigisse refert Plinius. Omitto quod terrae motus plerumque peitcs &morbi sequuntur: exhalationes quippe venenatas in terrae abditis latere sciunt, qui in fodinis profundioribus laborant: nam omnes fere phthisi & juvenes moriuntur; neqtae Vltra qtla-tuor horas possunt ibi commorari , quin sursum identidem ascen dant, & puriorem auram ducant. Verum unde tantae Virume
42쪽
res huic exhalationi sulphureae accedunt, ut montes dejiciat, novas insulas erigat Numquid ad cuniculos confugiam, quitioni suc bus propugnacula in sublime abripiuntur, nec moenia modo, phre W- etiam impositae rupes exscinduntur eadem profecto , ut mihi videtur, est terrae motuum, & cuniculorum , & fulminum catlsa , accensa nimirUm materia, quae ampliorem exigit locum , tamdiu fremit, quo soluta dc libera , nullis amplius claustris arceatur. Vnde quaeso te, tantus in pulVere pyrio impetus, nisi quod singula hujus pulveris grana accensa dilatantur Globum plano impositum, vel levi ictu percute, is tardissimo quidem progredietur motu, sed novos subinde ictus imprime: motus itidem augebitur, ac tandem velocissimus evadet. Hinc enim, Ut alias monuimus, corpora gravia motum suum accelerant, quod noVi velocitatis gradus continenter accrescant; sic pueri tanta vi per tubos vitreos pista levi flatu jaculantur, eoque longius, quo longiores sunt tubi: quamdiu enim flatus perseverat, novi ictos accedunt, qui prodiactum augent impetum. Non dissimili ratione tormenta bellica globos bom bardiles eo fortius explodunt, quo sunt longiora. Neque enim in momento temporis pulvis pyrius accenditur, sed successione quadam, licet imperceptibili, unde Sci flamma reluctanti globo novas subinde plagas inurit . Nec globum modo emittit, s sed bombardae fundum concutit: nam ex Vtraque parti
quaerit exitum. Nitrum quidem instar follis sulphur incendit,
atque inflammationem promovet, qUam admistus Carbo rem Oratiar, ne citius quaein par sit, accendatur. mare in majoribus tormentis major itidem carbonum portio admiscetur.
Huc adde ignem sese in orbem dilatare, ut videre es h in bullis quas in aqua, lacte, SI aliis viscidis liquoribus conclusus ignis effingit. Cum igitur pulvis pyrius incenditur, innumerabiles ejusmodi bullae repente formantur; singularum quidem impetus merito contemni potesst, at simul junctae vel solidiora etafringunt corpora. Nam ut scite monet nobilissimus juxta doctissimus Digbaeus, solida quaeque citius franguntur, si repentino impetu , tempusque cedendi minime permittente, verberentur. Vis itaque illa pulveris incensi in multitudine ignitarum partium, motus celeritate consistit.
43쪽
Quamquam vereor ne nimius in hoc genere videar, dicam tamen irenem illum subterraneum este ctricem esse causam non modo motuum, sed omnium fere quae in terra gignuntur. Imo, si credimus Agricolae, vapores, fumi, atque exhalationes non a Solis calore, sed ab igne, qUO terrae ardent viscera, evehuntur. Neque enim radii solares vltra decem pedum altitudinem penetrant; neque hinc Omnes Venti, imbres, atque alia meteora proficisci possunt. An media hieme calor Solis tantam vaporum copiam attollit Non tamen is sum qui putem Solis radios vapores , atque halitus Meteoris gignendis, non
resolvere ; cum vere , SI atatumno copiosior imber decidat, quod tum temporis multos vapores Sol CVehat, qUOS temperatus calor dissipare non potest. Imo tot nebulae e locis humidioribus sublatae; ros matutinus; perennes plUViae , qUae cum Sol aequinoctia obtinet, in Eona torrida uberrimae delabuntur , non aliunde quam a Solis calore oriuntur. An ubique ignis
subterraneus latet 3 habent haec sane bene longam, de satis litigiosam disputationem. Quid enim e Sol quidem e summa tellure multos halitus efferat, longe tamen plures ignis subterraneus attollat necesse est. Hinc cum reponte mare intumescit, ac media hieme crassi vapores subito attolluntur, vel in Eonis
frigidis copiosus imber decidit; probabilius existimo calorem subterraneum esse horum causam principem , quam Solem
ipsum, cujus lumen tam alte non perVadit. NeqUe tamen omnino accedo Morini sententiar, qua terram,Vti aerem in tres regiones dispertitur; prima alternis friget calet; hieme calida , aestate frigidior, usque ad goo. hexapedas, Vel Orgyias patet: hanc excipit secunda regio, quam semper fervere ipse expertus est in fodinis Hungaricis. Tertiam centro mundi proximam jugi frigore algere conjicit; quemadmodum media aeris regio perpetuo frigida est, ac suprema & caelo finitima sempercalet. Sed de his nihil certi constare potest. Imo ignem in centUO terrae accensitam eXistere, quo damnati torque thir, longe
est verissimum. Quod vero putit mediam Telluris regionem a radiis solaribus eo reflexis, calorem suum mutuari; nescio an cuiquam persuadeare An tanta profunditas corpinis opacissimi radiis solaribus pecvla esse poterit Z Vix ae tor a Sole productu
44쪽
vltra decem pedum altitudinem diffunditur, & radii in rectas
lineas porrecti tam alte perVadent Sed fumi, inquit ,& exhalationes e terrS penetralibus rVehuntur , quanto magis radii luminosi longe subtiliores terram porosam, S foramin iis undique perviam irreflexi subibunte Est: dissimile totum. Nam fumus per ans actuosos meatus paulatim sese insinuat; nec mi rum si tantas perrumpat moles ; non item radius Solis, qui rectitudinem suam pertinaciter tuetur, atqui Ox occUrsu Opaci corporis statim resilit. Non ibo tamen inficias mediam terrae regionem jugi aestu fervere: adeo ut qui in fodinis laborant, vel in mediis aquis nudi anhelent. Iam unde ille calor non Certe a radiis solaribus, sed ab igne subterraneo dimanat, vel Ialtem a spiritibus, quos venae fulphuris, bituminis, aut vitrioli jugiter exhalant. Sed de his jam nimis. Nam quae perspicua Iunt, longa esse non debent. Nunc prolixiorem de fontium,& theimarum origine, maris salsedine, atque aestu reciproco disputationem ingrediamUr.
CAPUT SECUNDUM. De fontium 3c thermarum Origine, Oceani de maris false dine.
x. Fontium originem ex calore subterraneo poti imum duci. II. De qualitatibus , effectis , s examine thermarum , nec de variis aquarum tum si 'licium , tum medicatarumae erentiis agitur. III. De aestu marissi reciproco diverse expenduntur sententiae , s probabiles conjecturae adferuntur. 1 v. De maris sal edine quid nobis videatur , brevissimδproponitur.
A T E o R equidem cum Empedocle ignes multis Iocis terra opertos tegi, quibus aquae praeterfluentes incalescunt; atque hinc thermarum originem deduci non inficior. Neque enim iis possum accedere, qui aquas allisione ad rupes subterraneas, vel vehementi motu
45쪽
tantum caloris contrahere; vel istum fervorem a radiis bus proficisci arbitrantur. Radii solares, ut jam subinde dixi mus non eo usque penetrant; neque agitatio ulla intensum calorem aquae impertitur: cum in locis subterraneis, teste Agricola, frigidas aquas praecipites ruere experiantur metallarii. Quid igitur restat, nisi ut ille calor ex igne subterraneo dimaverum, inquiunt, nihil necesse est, ignem accensum in Obed terrae penetralibus conclusum fingere vi cum satis sit ibi caecum, & potentialem ignem, qualis in sulphure, bitumine plurimus ines , agnoscere: nam omnes ferme aqVae tepenteS, silphur, aut bitumen redolent. Sed tamen nec bitumen, nec solatis sulphur, neque alia substantia, si calcem exceperis, potentia solum calida , etiamsi vitriolo, hali nitro, aliisque hujusmodi mineralibus turgescat, aquam trajectam calefacit. MEN. Age nunc, dic nobis quod illius ignis subterranei juge pabulum esse possit, unde tantus scateat sulphuris aut bi tuminis proventus, ubi potissimum aerei ni illi ignes ardent: an mia obseripsis canalibus , Ac terrae venis, una cum aqua praeterlabente continentur Mirum si aqua eos non possit extinguere. An extrinsecus tantum venas & receptacula aquarum calefaciunt
Quid igitur est causae, cur illos canales tandem non disseUmpant T H. Quod si, ut convenire debet inter nos, calidi fontes, balnea sulphur aut bitumen plerumque sapiant, atque in locis flammiuomis thermae sint frequentiores ; dubitari Ohi me potest , vel subjecto, vel circumposito, vel denium COncluso igne aquas fervescere. Nihil horum omnium 1bsurdum hic, quodcumque statuerimus. Nam & bitumen accensum aqua non extinguit; in agro Parmen si thermarum aqua, 'Uod bitumine & naphta abundet, ignem ultro ad se rapit, nec facile extinguitur. Cum sontes calidi bituminis, vel sulphuris Ddore imbuuntur. haud dubium est quin haec ignis pabula cum aqua labantur. Quod si nullum aquae odorem spirent, per Varios anfractus ac maeandros ductae, extrinseco dumtaxat & circumjecto igne incalescunt , qui quidem calor diutius dura L. Dec canales per quos aqua dilabitur, dis umpit: fors enim est ut eorum materia adversus isnem sit contumacior, Vel aqua:
46쪽
frigus ignis calorem retundat. Q ris unde tanta sulphurig. aut bituminis copia Novum sertasse sibi alimentum irenis
continenter rapit; aut potius novum semper gignitur. Nam Mcarbones fosisses, Sc metalla ipsa post aliquot annorum volumina reparari novimus. Prosecto rem ita se habere testantur montes, qui flammam eructant; nec tamdiu ignis perseveraret, nisi novum subinde alimentum ad se traheret. Negant citra ignem actualem (ut loquuntur) aquas fervescere. Sed calcem aqua perius in incalescere, fugit imminem. Oleum tam tari a ginae stygiae infusum; butyrum antimonii frigida aspersum, ebulliunt: cur non simile quiddam in thermis possit contingere Si Cardano credimus, ex sulphure, bitumine,& calce ficquae tam mistiara, quae sp ito accenditur. S i M P. Est: ita ut dicis: nec thermarum modώ, sed etiam omnium fere fontium origo, ex illo subterraneo calore duci-aqUam C terrae penetralibus, in illius supersi in sisse . Ciem, Vel in montium cactamina possie attollere, quam calor subterraneus, de quo tam multa diximus 3 Non equidem dubito quin fontes, qui ad radices montium scaturiunt, ex collectis pluviarum , vel nivium aquis per tubulos, Ss rimas dilabentibus plerumque oriantur ii maxime q uos cesstate exsiccari videmus: sed alii sunt innumerabiles , qui continenterfluunt, atque in montium jugis scatent, quos solus calor illuc evexit. Hinc metallarii ultra sentium capita, nihil qu in terram humidam, vel rupes rore madidas o ndunt; adeo ut post longos As tortuosos anfractus , aquarum glattulae sensim colligantur, Ut pleniore vena fluant. Nihil igitur neces est ad vim terrae emulgentem, attractricem confugere; vel caelestes influxus, cum Connibricensibus obtenderes vel cum Bodinoa- quam maris longe terra altiorem fingere, quae idcirco ad suae originis altitudinem contendat: vel cum Valleso ad aestus maris recurrere. Multo minus credibile est aquam elidi a terra comprimente, Ut Scaliger autumat. Quid enim minus verisimile dici potesst, quam astra vi quadam occulta hic potiusquAD alibi aquas attolleret Virtus quoque illa magnetica, dc quasi suctoria, si quae sit, eadem ubique existit. Nec concedimus Bodino , a quam maris esse terrae superficie elatiorem 1 no
47쪽
dum montium juga exaequabit, cum ipsis litoribus sit humilior. Non clam me omnia flumina intrare in mare, ut clamat Ecclesiastes, non redundare s adeum locum, unde
exeunt reverti, ut iterum fluant, hocque Spiritus sancti orsiculum principii loco nobis statuendum est. An forte aqua maris in vapores extenuata colligitur in pluvias, ex qUibus Omnium fontium origo repetitur evnde ergo fontes qui in rUpibus , & in ipsis montium jugis continenter fluunt 3 Nulla est: pluvia tam magna, inquit Seneca, quae terram ultra decem pedes in altitudinem madefaciat: omnis humor intra primam Crustam consumitur, nec in inferiora descendit. Qui dam fluvii e saxis dc rupibus toto anno fluunt, quos pluviae, atque immbres non implent. Quocirca si flumina e mari exeunt, necessc est id per venas stab terraneas, longo quidem circuitu perfici: sint enim duo velut omnium fontium & fluminum capita; pluviae deorsum delabentes; atque aqua in terrae penetralibUS restagnans; quae in locis etiam siccissimis, vel ultra quingentas orgyias Occurrit, dis vi caloris subterranei, per laxiores venas, vaporis specie sursum effertur, & quasi in alembici capite concrescit: hinc Iacob benedixit Ioseph , Benedictionibus caeli desuper (propter pluvias quas opportuno tempore effundit, es benedictionibus absit jacentis deorsum. Non igitur ut optime colligit Seneca, pluvialis aqua vastissima flumina a fontestatim magnis apta navigiis replet, cum per hiemem aestatemque par sit a capite dejectus. Pluvia potest: facere torrentem, non potest: autem fluvium aequali inter suas ripas tenore labentem. Nec difficile erit ipsum Aristotelem in hanc sententiam
trahere: quod enim aera terrae visceribus contentum in aqUam
densari putati id forte non de ipso aere, qui tot fontium laticibus non sufficeret, sed de vapore intelligi par est. Vapores
autem vi caloris, quo media telluris regio semper aestuat, stabia xi per terrae meatus, facile conscendunt: cum per ipsum aerem liquidum S semper mobilem usque ad nubes efferantur. Si quidem in terra meatus angusti fiant, qui seirsino eluctantes halitus melius sustinent, nec relabi sinunt. Vbi in summa tellure prae frigore densantur, fontes aperiunt. Ne illud quid mAristoteli concedam , aerem in aquam vicissim aquam in
48쪽
aerem secessere. Omnium, inquit Seneca, elementoriam alterani recursus sunt. Qv d quid alteri perit, in alterum transit, Mnatura partes suas velut in ponderibus constitutas exam nat, ne portionum aequitate turbata, mundus praeponderet. Haec quidem magnifice dicunti P et sed nego elementa in se invicem commeare, id jam alias falsum esse conclusimus. Qia anto igitur proclivius es h apertos sub terra meatus agnoscere, per quos mare tantum reddat, quantum illi fluminum illapsu accedit: ita Vt aqUa in terrae venis, non aliter ac sanguis in corpore nosti o jugiter fluat S refluat: nihil enim deficit quod in se redit. Miramur, inquit Stoicae Philosophice princeps, quod accessionem fluminum mari non sentiant: aeque mirandum es , qUod detrimenta exeuntium aqua non sentit . Occulto enim itinere stabit terras, & pal in venit, secreto revertitur; ColaturqUe in transitu mare, quod per multiplices anfractus terrarum verberatum, amaritudinem ponit M E N. His equidem vehementer assentior, quod rationi, ac principiis nostris consentanea prorsus videantur. Cum enim partes aquae sint flexiles & lubricae, non aegre in Vapores CX-plicantur, & subeunt angustissimos terrae meatus. Contra salis particulae rigidae cum sint S durae, in altum evehi, vel terraeporos transire non possunt: nam proprio pondere relab Untur. Itaque particula: ex quibus aqua constat, vehementius Vi caloris morae, atque ab invicem disjunctae, usque ad montium juga conscendunt. Vnde aquileges qui aquarum latices scrutantiar, ante Solis exortum Observant, an tenuis vapor e terra assurgat. Cum enim ocialis terram radentibus, trem UlOS Vapores , vel nebulam incumbentem conspexerint, ibi fontem delitescere non dubitant. Alia sunt latentis venae argumenta,qua: Vitruvius perstringit, lana defossa , vel linteum noctu extensum mane factum madiditas; ros uberior; tussilago , Maliae luxuriantes heri ae, quae loca humidiora amant: maXlmetsi earum viror magis in nigrum colorem degeneret ; sollam mi nus firmum ac stabile; vel tenue murmur, quod aure propitis admota percipitur. De aquarum origine hactenus. Nunc de
fontium miraculis nihil attinet dicere; pleraque enim sunt vanitatis plena. Novimus
49쪽
Nouimius quosdam fontes aestu reciproco agitari , quod cum mari per Occtultos meatias communicent. Alii citra ullum ordinem aestiuant, ut in Sabaudia nonnulli: quod nunc major, nunc minor vaporum Copia sUrsitam CVchartar. Interim puteo- Do festibis rum aqua, vel fontium salsa in Venitur ; sive aqua maris per pa- medic-tis, tentes rimas subeat; nec rigidas salis particulas exuat; shu potius salis minerae delitescant, quas praeterfluens aqua exsoluit. Hinc cantur. omnium fontium qui medicati vocantur, Vna est orio o; succis quippe mineralibus aqua praeterlabens imbuitur. Solent vero aquae medicarae vel qualitatious, vel effectis dignosci. A- Iuminis , sulpi iuriis, vel lapidis calcarii admistio colore lacteo aquas inficit; bitumen subnigras, aes aerugineas praebet : ex ferro rubiginem Contrahune, Lapor etiam, re odor alieni corporis mistionem produnt. Aluminosia adstringunt, dentes obtundunt, re congelant; nirrosiae amarum uaporem prae se ferunt. Atramentum sititorium, seu Vitriolum aquas nigro colore tingit atque Iis saporem acriorem communicat. Multis in locis acidae inueniuntur ut in Bohemia prope aquas Carolinas, quae ebulli Intraneo Calent tamen, hinc stultae & furiosae vocitantur, fors est ut hanc aciditatem ex vitriolo mutuentur. Octam-Ju m CR md QTistimet acidulas, quales sunt Aret, ex
subtilissimabituminis stubstantia hunc saporem trahere; quod in alveo la des inveniantur bituminosi : nihilominus t en bitumen instar olei aquae solet innatare. Hinc fontes petrolei ex subtilissima bituminis portione scalariunt. Mirum sane quod cum eadem fere stat sulphuris& bituminis natura, num X ct latilis, bitumen Cursu bur vero sale fixo abundat; quare illud in oleum non distillatur
manor, purissima pars in oleum abit. Hoc etiam discriminis inter aquam simplicem & medicatam intercedit, quod ill si pura, perspicua levis,subtilis, nullo Colore tincti , nullum odo-
g yφ3i DCC omni peris expertes, maxim dcum salibus impraegnantur; multum foetetur, si bitumine Velpiu emmiantur: crastiores sunt quae salium aliqua gen*
50쪽
ra recepere, quam quae succos combustibiles admiserunt: sed hae plerumque Livent, & thermarum vel balneorum nomine insigni tantur. Saepe evenit, ut aquae medicatae non sint a is simplicibus graviores , nec distillatae v um exhibeant minerale, ex quo virtus earum di manet; limus aliquando restat distillatione peracta, sed omnis virtutis Cxpers. probabile est , tantas vires non in mineralium corporibus , sed in spi ritu volatili esse constitutas. Hinc ubi aquae diutius Soli exponuntiar, VirtUS Cartam plerumque evanescit. A qictae omneS ardentes,ut jam diximus, ex sulphure, & bitumine prodetant: nam ignis subterraneus quamdiu terrae visceribus intercluditUr, nam mam non concipit; quod flamma perseuerare diu non possit, nisi libero fruatur acre , ut fumos expellat, quod maxime affi ctat, dilatet tur. Sed ubi liberum nactus est acrem, spe ciem flammae praebet. Refert Agricola quemdam esse lactam in Germania, cujus aqua piscatorum retia incendit. Est: alius
in Thuringia, in quem conjectus lapis instar teli ardentis delabitur. Proculdubio bituminosus ignis in istis aquis occultus
jacet. Nonnumquam venenata exhalatio aquas inquinat, ut
accidit in lacu quodam, cujus idem meminit Agricola, qui
septimo quoque anno pisces enecat. Quae succum lapidificiam vehunt, vix ab aquis simplicibuq discernuntur tamen gravissimos morbos, vel mortem ipsam solent inducere, nam viscerum meatus occludunt, vel calculum ingenerant. Cum autem crustam lapideam corporibus haerentem deponant, dignosci facillime possint. Ex effectis vero, aquae medicatae plerUmque discernuntur. A cetosae urinam movent , sudores CXCitant , Vermes necant, sangUinis grumos resolvunt, putredini resistunt: hinc febricitantibus praescribuntur. succis Congelatis, vel salsis imbuuntur, eaedem fere calefaciunt X exsiccant. Hinc calido, do igneo temperamento nocent, frigidiam& humidum juvant. Saloe alvum turbant, supcrdulam C lU-cunt phlegma, congelatum expellunt satagninem, maciem inducunt : sed cautio est ne consumpta pituita ventricultam , Mintestina exedant, scabiem pruritus ingenere t. Negare videtur Hippocrates aquam falsam alvum solvere , cum potius
adstringat. Vtrumque tamen fieri potes , ut salsidulae ventri-