장음표시 사용
51쪽
culum abstergant,& noxios humores disturbent, quibus expuli s alvus exsiccata, & adstricta remaneat. Extrinsetcus adhibitae nervos resolutos firmant, scabiem curant, neqUe hydropicis sunt inutiles. Vapor ipse ebullientis aquae capitis gravedinem dissipat. Aquae nitrosae eadem praestant, sed effica Cius , abstergunt magis quam adstringant. Hinc alvum solvunt , scabiem sanant, & prae tenuitate sua urinam promo-Vent, arentatam extrudunt. Aluminos e multum ad shringunt,ae corroborant. Hinc sanguinis sistunt profluvia, vesicae &renum ulceribus medentur, abortus mulierum inhibent; humi diorem alvum exsiccant, oris ulcera, S gingivarum tumores
sanant. Extrinsecus vero, balneorum loco usurpatae exteriora curant ulcera ; nervos res liatos confirmant; erumpentem siistunt sataguinena: copiosiorem arcent sudorem et unde iis qui febri sunt obnoxii plerumque nocent. Atramentosae VChC- menter adstringunt, cumque sint acriores, viscera exedunt: tutiores sunt, sit extrinsecus usurpentur; nam ulcera maligna corrosiva sanant. Qtig aeris fodinas praeterfluunt, iisdem fere virtutibus donantur. auri pigmento, Vel sandara- Cha tinguntur, vim acerrimam & maxime stiplicam contrahunt. ferri mineras alluunt, ventriculum firmant, obstructiones lienis, S hepatis recludunt, colicos dolores sedant; a Venulas expellunt; exulceratae vesicae, & morbo articulari salutares habentur. Sulphureae superfluas humiditates exsiccant, ventriculum solvunt; sed balneorum usus tutior existit; nervos enim exsiccatos emollit, dolores mitigat ; articularem morbum, scabiem, vitiliginem , seu maculas ctati inspersias curat. Intus potar, hepatis, ventriculi, & lienis dolores sanant , tumores resolvunt. Balnea ex bituminosis aquis parata , neruis frigore pene enectis, vel exsiccatis prosinat: sed caput tentant, CCtalis nocent. argenti, plumbi, vel stibii fodinas pro luunt, minus salubres censentur: nam viscera multo humore Cornplent. Qu3 cum hydrargyro miscentur, Capue multa pituita gravant. Nonnulli fontes alumine sale temperantur, si sal abundet, ventrem conturbant, intestina non exedunt
siquidem alumen salis vires inhibet. Idem esto judicium de Caeteris aquis cum diversis mineralibus permistis. Quamob-
52쪽
rem quid in uno fonte medicato dominetur ex effectibus recte conj cimus. Vnum vel alterum exemplum proferamus et quasdam reperiri aquas quae vini saporem praeferant, multi testantur. Caesialpiniis eas esse bituminosas arbitratur, quod bitumen spirituosam effet substantiam , i piritui vini non dissi milem. Fontem esse in AEthiopia qui colore vinum rUbrum referat furiosos essici at, nonnulli perhibent. Haud dubie hoc a quartam genus binimine quoque inficitur: nam illius vapor cerebro es h infensissimus. Scribit Plinius Albulae aquas in agro Romano vulnera sanare , ratio Obscura non est , multa alumine S sulphure abundat; hinc color lacteus. Aquae Ciceronianae in Campania oculis erant salutares, quod aeris mineras praeterfluerent. Alias Commemorat quae sterilitati medebantur, vel insania liberabant: utraeque nitros e fuere. Q lae partum rCtinebasst, Veti Clatem Velli Cabant, cum tamen norVise, stomacho Si toti corpori forent salutares, aluminos x fuerunt; a CCtos e Cirant, qUse quartanam 3 Calcultam curabant. Atramentosta, JUae C UOS,atqUt alia animalia atro colore tingebant.
Habetis de fontibus medicaris quid sentiam. Perpauca mihi res hant de variis aquarum differentiis. Esh non nemo qui thermarum originem ex Lile qUOdam , quem hermetictim VOcitat, dedi cita atque aquam hoc sale praegnantem cum sulphure permistam incalescere existimat, idque ex resolutione eJusmodi aquarum se comperisse ait. Forte hic sal nitrosus esst, ut suo loco dicemus. Ignis vero particulae in sale coercitae, ubi humore diluuntur , quasi solutae erumpunt, SI Vna secum humorem in vaporem resolutum abripiunt. Vt evenit in lino vel foeno madido, ubi crumpentes ignitae atomi incalescunt, idem in calce aqua perfusa, vel in mistura tartari cum vitrioli spi ritu videre est.
Quq purior est aqua , eo quoque est salubrior: levitate Scperspictaitate eam dijudicari jam diximus; eamdem quoque cito effervescere, ac pristino frigori restitui palam est: paululum illius aquae multum vini diluit; nec gelida sit, nec tepida: haec enim utplurimum est medicata, non simplex; vel sane quid dam ab ignis violentia passa est. Gelidior vero gravis est, cru- veate sua ossicit, naeps generat; diutius quam par sit, mora iur
53쪽
in visceribus, ibi putrescit atque morbos innumerabiles pro
reat. Postremo, non commodum est alimenti vehiculum, nec facile eeteritur: quare illius cruditas est coctione minuenda . Esaxis, 3c montium verticibus plerumque frigidiores mananr,lti tulentae vero SI caenos e aquae, quibus terra vel arena mollior substernitur , viscera obstruunt , febres intermittentes peto creant et nam humores ventilatione prohibita brevi putrescinat. Quocirca hujusmodi aquae crebro ex uno vase in alterum sunt transfercndae, ut crassiorem deponant limum. Merito laudat Hippocrates eos fontes qui Orientem spectant; cru- .diores sunt qui ad Septentrionem obvertuntur. Aqt a pluvianis, cum levis sit & perspicua, atque ipsius naturae artificio jam distillata , omnibus videtur anteponenda : nisi forte terrenis e halationibus inquinetur. Hinc cisternarum aquae nisi cessarent , optimae judicarentur. Paludes SD lacus aquam praebent . minime salutarem; nam partes subtiliores Sol evehit, crassio res remanent. Hinc miscera obstruunt, morborum iliades procreant. Cum jectar, vel emitigentes Venas Occludunt , hydropem ; ubi Venas quae alimentum perferunt, maciem in ducunt. Si lienem indurant; adeo ut atram bilem non valeat amplius attrahere, quot morbi inde succrescunt hincq Uartanae oc aliae febres o intur; hinc mania, ubi atra bilis sublata cerebrum petit ; quae cum ad ima delabitur, haemorrhoides sua acrimonia, & varices, seu rumetiat s venas sta 3 impuritate e sic t. A qua fontana quae liberiore fruitur caelo, longe salubriorcst, quam putealis; istam enim numqUam aura i berior verberat. Haec tamon eo minus nocet, vo saepius extrahitur: aqua enim hoc pejor, quo segnior . Iam non explico quibus artibus aquae explorentUr. Saxortam aut venarum inspicienda natura est; qUid in tando castritorum D, , --
subsidat, quid concrescat in fistulis considerandum: leni calore sunt excoquendae : vel potius aestivo Soli exponendae: Sol quippe quicquid salis, vel nitri, vel alumi is inest, condensat; quod sulphureuin latet, illustrius reddit. Nuc facile per distit lationem ni istio deprehenditur ; tenuis enim si iis alati Vacum humore aqueo evolat: sed cum radiis solaribus ex : cca hur aqua, tum partes tenuiores vario colore se produlat; cras-
54쪽
siores vero ignis subjiciuntur examini: quod enim aquae deponunt, cercam mistionem indicat. Verum haec praetereo, ne in re nota & pervulgata multus, & insolens stim. Sed neque id sustcepi, ut Omni tam quae circa fontium & fluminum naturas observantur, rationes aperiam. Ouis enim explicare possit, cur flumen illud Syriae, cu sus meminit Iosephus, septimo quoque die cessaret; vinde & Sabbati cum a Iudaeis dictum fuit 3 Cur fontes quidam senis horis pleni, senisque sicci appareant 3 Hunc quidem nodum sol vir Seneca more suo, hoc est, oeravissimis sententus, & verbis illustribus. QIemadmodum, in JUit, qua tana ad horam venit; quemadmodum podagra ad tempus re spondet: quemadmodum praesto est ad mensem suum partus: sic aquae intervalla habent quibus se retrahant quibus
redeant. Et quid hoc mirum est, Cum videas ordinem rerum S naturam per constituta procedere Hiems ntamqUam abes ravit; aestas suo tempore incaluit. Sunt& sub terra minus no ta nobis sura naturae, sed non ininus certa. Crede infra; qui
quid vides stapra.T H. Fateor equidem haec omnia dicta es e praeclare, ac Iicet eamdem omnibus ferci naturae miraculis Causa in reddere. Nam Vide aestu maris reciproco, qui omnium Philosophorum mentes adeo exercet dicere incipiam; nonne eodem penci modo bis de die intumescit mare, ac vademus febres per certa intervalla recurrere . QVaec tamque sit illa Causa, dum febris, tum aesitas mars s ; Vtritasque certe similes funt paroxysmi, sive ex accenso fomite, seu ex fermentatione quadam oriantur. Omnis enim fermentatio spiritu,&sale perficitur. Iam alio loco Optime Simplicta, exundat onem Nili ex hac causa duxisti secutus illustris Archiatri sententiam. Quid igitur, eidem causae similem estetctnm non redd(mus gyptii ex limi nitros pondere quanta fit tara sit Nisi inundatio praesagiunt. Quantum Vero crevit N lus, tantum spei in annum est(ut loquitur Stoicus noster ) Is arenoso & sitienti solo,& aquam inducit, de terram : illato Cnim limo arenas saturat a Catangit. Nusquam alii uberior nitri copia reperitur ; nec quicquam feracius est ni-WQ, in qu i t placet chymicis, spiritus terrae vitalis delitescit. v erum de Nili incremento nihil puguo: arque Vltro commu-
55쪽
ni sententiae accedo, Nilum circa et . Iunii intumescere ex ni
vibiis, quas Sol in Atlantis jugis liquefecit , ubi ad principium
Cancri pervenit. Sic fluvius Niger, qui inter aequatorem tro picum Cancri sesse in Oceanum exonerat, iisdem de caussis, atque eodem tempore exundat. Accedunt etiam imbres , qui circa Nili fontes , prope Lunae montem, ultra tropiCUm Capricorni copiosissimi decidunt, cum Sol in Ariete, Tauro, Geminis commoratur; neque inae ex imbribus aquae, quas Nilus volvit, tanta locorum spatia emetiri queunt, nisi post: longa temporum intervalla. Nam duo lacus, ex quibus originem suam Nilus ducit, quos vocant Zatham, & Zemram, ab ostiis ejus fluminis fere coco. milliaribus distetant: ex altitudine vero incrementi, futura tera se foecunditas portenditur, quod multum limi, & nitri longo decursu secum trahat. Si ultra Eo. pedes non assurgat, argumentum erit magnae sterilitatis: quod si ad ZZ. mr L . perVenerit, non mediocris futura esst fertilitas: sed si usque ad 1 . intumescat , futuram pestem conjiciunt, quod restagnans aqua corrumpat aerem. Q adraginta diebus crescit, totidemque decrescit: sed nimis secus evado. Redeo igitur ad aestum maris Illum adeo ex quidam fermentatione oriri
mihi persuadeo: sed unde illud fermentum E an quod accessu
Lunae multo spiritu mare turgescat, quo confiam pro detiamC- scit 3 Iste vero spiritus excitatur, cum Luna circulUm meridianum attigit, ubi directis radiis mare vel berat. An potius ad subterraneos ignes iterum confugiemus: aleo Vt bittamen accensum, ut salsedinem, sic motum mari imprimat Vertim aestus maris constantiores Causas exigit, nec suspendi potest: a spiritu, vel incendio , quorum causta adeo sunt instabiles & lubricae. Qui fieri potest: vi terresti is halitus tantas aquarum moles attollat nec vapores de sub aqua evehuntur, sine magno
navium discrimine. Quid ergo futurum, Cum pleno agmine
totum mare exagitante quantiam incendium requiritur , ut Occanus exaestuet an forte rarescit mare, Cum ita mei Non poterit ergo naves onerarias sustinere; vel certe multo altius quam ante deprimentur. concipiat tantam spiritutam copiam
tam cito consumi quid aquas poterit rarefacere , ni ii calor
QEnto igitur major aestus futurus est in Zona torrida, quam
maris reta proco dicersa, opinionen I. opinio,
56쪽
in utraque temperata atqui nullus fere percipitur sub aequatore: quinetiam Sol potius quam Luna aestuum causa existet: nam illius calor longe est maximus, si cum lunari conferatur. . Postremo, cur mare Caspium, cur Mediterraneum fluxus &refluxus nesciunt 3 an desunt spiritus motores an Luna iis non dominatur Circumscriptis ergo his sententiis, quid verisimile afferri qUeat, paulo attentius intueamur. Ac primum illud longe verissimum mihi videtur, Lunam aestus maris temperiare: nam simul atque Luna horigontem attigit, paulatim intumescit mare: cum illa ad meridianum pervenit, tum Oceanus incipit refluere : donec Luna ad occasum vergente, iterum fluat ; tandem ubi ad Meridianum Antichthonum descenderittiam aquas retrahit; ac singulis diebus aestus, ut Luna g8. mi nuta, seu b unius horae tardius recurrit. Mirum si aestus reciprocus cum lunari motu adeo sic colligatus, S consertus, nec tamen ab illo, ut effectus a causa dependeat. Cum videmus umbras ad motum Solis loca commutare, illas a Sole projici non dubitamus. Cum igitur fluxus maris I Unae motum tam
religiose consequatur, quo jure illius effectum esse negabimus FVenim non facile occurrit, qua ratione, quove modo I Una motus maritimos possit moderari. An mare vi quadam magnetica a corpore ita nari attollitur at quanto fortius intumescet intcr tropi Cos, quam prope Utrumque polum: nam illic Luna radiis directis, Si confertis mare percutit; quare longe altius, aqUas attollet, nec patietur ut versus mundi cardines refluant. Sed tamen contrarium experimur : maximi enim sunt aestus prope polos, minimi inter utrumqUe dropiciam contingunt. Fors est: vi ex Lunae maculis effluvium quoddam corpusculorum in mare defluat, idque ab ortu in occasum protrudat; hoc quidem in principio tardius ascendet, quod extrario mO- tui magis resistat, sed sensim aucto impella, motus qUOquet maris intenditur; donec prae majori resis hentia tandem languescat, ac per declive mare refluar. Itaque in pleniluniis majores futuri sunt aestus, quod facies Lunae telluri obversa , atqueta Sole collustrata majorem humoris copiam affundat. In quadraturis vero aestus erunt minimi, quod valde oblique Sol Lunam , ac Luna terram aspiciat; perparum adeo humoris a Luna in
57쪽
in mare defluit. Sed cur majores aestus in noviluniis, quam cum Luna dimidio orbe lucet an quod interlunio Sol Lunae proximus humorem resolvat uberiorem. Hinc sub aequino-ci iacestus in pleniluniis, Ac noviluniis sunt maximi, quod tum Sol, tum Luna in aequatore versentur; atque adeo Sol fortius agit in hemisphaerium Lunae nobis obversum. Sed cur senis horis mare fluit, atque eodem spatio refluit, constanti Sc inde fa tigabili Iege quae vis in istis corpusculis esse potest, qua Oceani, non Mediterranei maris aquas attollant an quod latius pareat Oceanus, &latior aqua facilius agitetur sic pondus quo longiori sunt appenditur, eo plures de majores edit vibrationes. Haec quidem subtiliter dicundiar ab amico nostro , ac mare esste veluti inversum funependulum ingeniose fingit. Quare ob minorem aquae latitudinem, tum in lacubus, tum in mari interno, nullus fere cesstus contingit. Siquidem aquae
facilius in lubrico fluit, dc quo latius patet,& profundior exist ,
eo magis agitatur. Hinc circa brumale solstitium majores in iis regionibus sunt aestus maritimi, quod aquae sint uberiores. Non pos tam tamen animum in diu re, ut existimem tam cer- Rofm-tUm & Constantem essectum, a causa adeo infirma & instabili prodire. Nescio quid illud tenue , quod sentiri nullo modo , intelligi autem vix potest, ex infinito prope intervallo a corpore lunari profluens, tam valide, tam aequabili motu totum occa-DUm ciere non potest.
Revertar igitur eo unde sum progrestis, nihil enim probabilius dici posse arbitror, quius Oceanum prae spiritu nitros
intumescere: non quidem per rarefactionem: nihilo enim rarior fit aqua; sed per motum localem,novarum aquartim acces su. Spiritus vero ille a corpore lunari excitatur : unde citius medium mare, quam extrema, intumescit. Vno tamen atqtae eodem tempore ejusdem Oceani diversa litora, quorum Vntam ad Ortum, alterum ad occasum dirigitur, allabente aestu pro luuntur. Quapropter ut motus omnis animalium a spiritu proficiscitur: sic verisimile est totum Oceanum a spiritu nitroso quem in se recondit, agitari. Cum partes universi inter se con-DeXae sint colligatae, nihil mirum si Luna, qVae in res humi
das vim suam potissimum exercet , illos spiritus stimulet, at
58쪽
que aestus maritimos gubernet. Siquidem inferiora a superiori lius reguntur. Iam Vero qUid causta est cur stagna, fluvii, lacus, internum ipsum mare non fluant ac refluante An quod angus doribus alveis coercenture an potius spiritibus motoribus de ituuntur hinc mare Balthicum minores aestus agitant,
quod magnorum fluminum appulsu illius salsedo retundatur, ac minorem habeat spiritilum copiam. Nec omnis humor, sed spirituosus dumtaxat, & turgidus Lunae accessiim sentit, quod majorem cum Luna cognationem habeat. Ostrea quippe reconchulia, ossium & arborum medullae in pleniluniis turgesciunt. Imbos rea si longissimis terrarum spatiis amari absint, fluxu Oceani accedente, valvas aperiunt. Quid nisi vis quaedam occulta Lunae hac admonet, ut hiatu Valvariam aquam
vitalem hauriante quidni & Luna mare sollicitabit, atque reciproco aestu commovebit non aliter ac magnes vasi supposidis, ferri ramenta eidem vasi imposita huc atque illuc moVet. Exultare etiam S othracia ferrea et idi
Et ramenta si ut Ori furere intus ahenis In scaphiis, lapis sic magnes com subditus esset.
Haec, ni fallor, est de fluxu, ae refluxu maris, eruditissimi Fro-mondi sententia; nisi quod, ut salse dinem , sic aestum bitumini; ego nitro potius, quod naturae flabellum a Chymicis vocitatur, ac totum spiritu Ofiam existit, tribuendum esse putem. M EN. Iam tua, vide, ne desideretur constantia. Negabas modo aquam maris per aestum rarescere: quid igitur opus est illo spiritu quo turgeat quid causae est cur inter tropicos mi-DOres sinat aestias, qUam versus utrumque mundi cardinem; huc denique omnia redeunt incommoda, quibus aliorum opinio- Des m OX premebas. Et quod caput est, cur senis horis fluit mare, atque eodem tempore relabitur cur Luna sub hongonte depressa non minus attollit mare, quam cum vertici nostro im minete an rursitis ad magnetem vasi suppositum, tamquam ad ignorantiae a Zylum te referes e mirum si vis Lonae magnetica globum telluris penetrat. Expecto ut cum Fromon do NOVUmastrum, quod Anti silenem, seti Anti lunam vocat, quod JUC Oppositi im semper Lunae locum occupet, nobis fabrices. Illud
quidem sidus sub visum non cadit, sed ex effectibus colligi
59쪽
posse putat: non enim liquet cur Luna sub horironte depressa,
mare exaestuet, nisi virtute alterius Lunae iisdem viribus intabutae attollatur. Hoc scilicet optare est, Ac suavissime nugari. Huc atque illuc te verses , mi Theophile , numquam Veram huic estectui causam reddes, quousque terram moveri falcaris. Neque enim aqua naturaliter fluit, nisi per declivia: nec moveri potest, nisi vase , in quo continetur agitato. Id certe praeter caeteros perpulcre Galilaeus exposuit. Quod si terra vino& aequabili motu ab occasu in ortum tenderet, aqua quae huic motui non adeo religiose obsequitur, in occasum semper re flueret. Vnde qui sub Eona torrida navigant, longe celerius ab Africa in Americana, seu abortu in occasiam, quain e contra ab America in Africam promoventur. Verum terra dUplici motu annuo Sc diurno circumagitur: cum igitur ambo illi mo
tus in easdem conspirant partes, necisse est Ut motus ex Vtroque compositus sit multo celerior: idque semel in die usuvenit et semel item contrarium accidit, atque ambo telluris motus in oppositas partes nituntur : ex duplici illa inaequalitatc Oceanus
quasi concussus 3c agitatus, bis de die fluit, refluitque . Iam
. quis nobis explicet omnia aestus reciproci phaenomena : cur
circa polos longe sit maximus, sub aequatore vix possit perci pi 3 An forte idem evenit, quod in vase agitato: nam aqua Circa vasis margines altius subsultat, quam in medio 3 sic maris Medio terranei eIationets majores sunt Venetiis quam Anconae. Sed cur ipsum mare Mediterraneum non uti Oceanus fluit, ac refluit 3 An quod fietum Gaditanum angustius sit, quam vi tantam aquae copiam ab Oceano profluentem possit excipere, illi que vicissim reddere id demum est: cur aestus maris ad Lunae motum alligetur quare in pleniluniis & interluniis existit maximus cur bis unoquoque die mare aestuat haec atque alia id genus innumera Galilaeus non expedit: sed Cartesiani hanc mentibus nostris offusam caliginem facile discutiunt. Terra re Luna in eodem quasi vortice,vel caelo continentur, quod spatio menstruo Luna conficit. Cum igitur ad meridianum circulum
Luna pervenit, tum aether interjacens inter duortam Corporum, terrae nimirum 3c Lunae angustias, fluit vehementius: cum quet
Omnia corporibus sint plena, neque ullum inane admittat DR-
ex telluris motu aestum; maris deducit.
60쪽
tura: necesse est ut globus telluris de loco suo dimoveatur, atque in oppositam partem aliquantulum cedat: quod sine ullo negotio perficitUr , cum sit in aequilibrio constitutus, atque in medio aere pensilis , instar funependuli, quod minimo momento huc atque illuc impellitur. Q re aether interfusus in
ter illas angustias rapidius agitur, & subjectum aera, necnon mare ipsiam vehementius premit, idque versiis litora attollit. Iam ubi prae terrae motu diurno longius a nobis abscedit Luna,
tumque aer ex iis angus sis expeditus, maria non amplius premit , aqUae ultro relabuntur. Bis unoquoque die aestus recurrit,
quod idem terrae punctum motu diurno ad illas caeli angustias bis de die revertatur: primum, cum id Lunae obvertitur; deinde quando ad locum Lunae oppositum pervenit; qUCcirca senis horis mare fluit, senis itidem recedit, atque omnibus sub eodem Meridiano constitutis, eodem prorsus momento aestus contingit. Hic porro singulis diebus, una fere hora tardius recurrit, quod Luna vigesimam ferme octavam sui orbis partem dietim peragret; unde S unius horae tardius ad Meridianum
accedit. Cum autem lunare caelum non circularem obtineat
guram, sed ellipticam, vel ovali proximam: ita ut partes Soli .
obversae sint angustiores & circa latera laxiores: non mirum si
aestus marini majores sint in pleniluniis, vel interluniis, quam in quadratis aspectibus. Siquidem illic majores angustiae majorem quoque aeris pressionem, dc maris agitationem essiciunt. Hic contra cum partes caeli sint latiores, corporis lunaris interjectu, minus aer comprimitur. Sed cur stagna S lacus, mare In terratam, Caspium, Pontus , non aestuent id vero accidit, quod lacuum superficies sint angustiores , nec corporis lunaris objectu pars Vna magis . quam altera prematur : neqUC etiam aquae ab Oceano per fretum Gaditanum exundantes Mediterranetlm mare replere possunt. His ita constitutis alio si vobis videtur pergamUS. S i M p. Nondum confecta res est, neque ad exitum perducta quaestio. Nam videris ea sumere, quae non Concedantur, aut ea quae etiam concessa, nihil te adjuvant. Profecto telluris
motum jam hesterna disputatione profligatum puto e sed neque cx illa terra vertigine aestus maris reciprocus concludi potest ;