장음표시 사용
451쪽
utique eommendandum jecriminari autem, damnari merito neque
posteriori hoc adminiculo indigere, qui integritate fulciatur; neqdignitatis caussam ullo modo juvari recriminandi libidine, sed p. tot gulari verius confici Sub dialogi finem monet,l magno periclo nos decipi, si putemus, nostra universorum oculos, aures,menteque adeo perstringere, ut, quamprimum pro rerum humaneonditione laeti quidpiam, vel adversi nos tangit, nihil aliudio quam nos cogitent, vel loquantur. Deinde, saepe nostristari, uingentis laetitiae materia suppetat quem locum Iupra tetigimus.
Emergere enim in lucem publicam non raro decora, quae non lais cessita calumniis delitui ent uti sorte magnitudinem Hieronymi non agnosceremus, Erasmo judice, nisi haereticorum & obtrectatoarum calumniis inclaruistat.1iue iis Postrem dialogi argumentum eo dirigitur imprimi , ut prasevae philautiae, ambitus suspicionem a se removeat, amorem suum erga rempublieam declaraturo ac fatetur non deesse, qui de reiputi blicae damnis laetentur, ejusdemque incommodis,ad explendam affectuum suorum ataxian abutantur alios de anomalii is malis in. valescentibus dolere quidem acta perversa perstringere, de morum corruptione conqueri, verum non aliam ob causam,quam quod quae,ra sita remedia graduum honorum aecessiones dolentibus sint allatur, verbo, quod per threnos hujusmodi proficiatur. Sibi amorem suum in rempublicam ostendenti mentem esse longe aliam. Iade hypotheseos loco moner, quod toto coelo differant, dolere deI23 incommodis rempublicam assii gentibus.&iisdem incommodis opitulari ad prius, amoris quidem vinculo, bonum civem non obstringi ad posterius autem maximo. Porro , ita peculiaria Ia reipublicae membrum esse unumquemque, ut membrum simul sit
totius orbis magnaeque illius civitatis, quam universum hominum genus constituat. Quibus positis id agit ut ostendat, vicissitudinem I32. ae mutationem, in particularibus observatam rebvspublicis,optimam so Is . esse universo rerum ordini; perinde uisngulorum corruptio 4eneratio in physicis universo rerum systemati praestet ut vigeat. Τani3 dem satius esse concludit, animos viresque in proturandis calamita-trum publicarum remediis intendere, quam dolendo, inutili moerore1 7 tabeIcerti vicesque reipublicae tamdiu aequo animo serendas, donec
452쪽
in ea scribamur, quae nullas patitur. mittimus, quae passim Socratico more inspersit Autor monita politica quamplurima neque at tingimus pulcherrimos discursus,qui ex Iurisprudentiae, Medicinae I9i Physicae, atque Mechanicae latifundiis se inseruntur subinde,uteru- 2.12.seqq,dito Lectoridi attento videantur non minori esse delectationi , quam 4r sqq. emolumento posse.
iis supremi THEOLOGM DOGMATICAE
Haelmstadii sumtibus Georg. Wolfigangi Hammii
A. I a. in . Constat alphabet. V. plag. 8.D. Ioachimi md ν ἀ- , tum S S. Antiquitatum in A.
cademia Hatimstadiensi Proressor esset, A. M DC LVII. universam Theologiam XX Disputationibus nervos comple. Xus erat, easque, peram perpetui Respondentis praestante Ni Gebhardo Theodoro Me ero , S. Theologiae imo tempor Candidato , deinde eiusdem in eadem Academia Doctores, cSS. Antiquitatum Professore Publico,N, Θεολο ν examini proposuerat. Illas, ubi uno volumine comprehensae, ac titulo In stitutionum Sacrarum insignitae, in lucem prodierunt, multi non solum Theologiali sed ovaliarum Facultatum Studiosi expetiverunt, ut non multo tempore exemplaria fere omnia divenderentur. Itaque Autor, desideriis aliorum librum quaerentium satistacturus, viginti abhinc annis opus suum revidit,ac nonnullis in locis auctius de nuo in lucem emisit. In animo jam tum habebat, luculentiore aeacessione librum augere, sed concatenata negotiorum, tot Ecclesarum επισκοπην comitanti m multitudo aegravitas, in reis conferre non permittebat. Quantum euo sequentibus annis a gravis simi muneris functionibus capiebat otii, id omne pro φιλοπονια sua in locupletando hoc sacro labore insumebat. Qua ratione tandem in istam, quam nunc habet, magnitudinem excrevit. Ipse tame Λut librum suum in lucem educere non potuit, quippo quip/u
453쪽
Io post absolutum, anno aetatis septuagesimo vegeta viridique sene esta, diem suum obiit. Curam igitur edendi haeredibus reliquit typographorum autem operas direxit vir clarissimus DN Joh Bam tholae Memeierau, Primae Philosophiae ac Logices in Aeademia Iulia Proseta Publ. ordinarius, ut sine erratis prodiret Methodo disposita est haec Theologia analytica, habitu practico conveniente. Proinde divisa est in Partem communem propriam par te communi homines indifferenter omnes media consequendae salutis docentur. Inprimis de principio , e quo Licra prudentia istata pendet, quod est Sacra Scriptura , agitur. Quo exposito, initium tractationis a fine suscipitur, scilicet DEO: subjiciuntur hominis novissima. Λ fine ad subjectum Theologiae proceditur, quod est homo salvandus, qui iecundum diversos status sistitues sequuntur principia & media salutis consequenda Parte propria, quae sacrae Politicae instar habet, de Eeclesia traditur. In ipsa explicatione locorium, non tantum dogmata ex Sacris Literis proponuntur,vi antiquitatis celesiasticae suffragiis comprobantur sed potiores quoque controversiae enucleantur. Repetuntur subinde doctrinae a Theologis Helmstadiensibus antinae traditae, is quibus alii Theologi nostrarum partium disienserunt. Quae eum valde nota sint, easdem inpraesenti referre merito supersedemus. Instructam insuper est opus hoc gemino Indige, uno Capitum, altero Rerum.
mci barii Electoris Bransb. cogitationes Sacra ad in lium Gangem Mattha re omnes Epistolas Apostoclicas, necnon Tractatus varii argumenti, praecipue de Iure christiani Magistratus.
Eleutheropoli Anno i r in sol Alphab. O. Opus hoc, quod Bibliotheca Fratrumpolonorum acoedere voluit edito autorem agnoscit virum.eui in Principum aulis doeastris septuagenario quippe adhuc militiam sequebatur potior vitae
pars exacta fuit ea tamen eruditioneTheologica instruetum,ut merito aliquod inter stos Socinianos puta nomen deposceresibi videatur.
454쪽
MENSIS SEPTEMBRIS A. M DC XCII. is
Ejus adolescens admodum, eum in eademia Lugduno Batavaliteris operam daret, jam dedit specimina Libellus enim de paeec concordia Eccles; ab eo tum octodecenni concinnatus, adeo eruditorum nonnullis placuit, ut eum i dignum tanto parente foetum, Simonis Epistopii esse crediderint ut de Apologetico ejus quod contra Dan. Heinsit Satyram: eras credo, hodie nihil, eodem fere tela
pore scripsit, nunc nihil addamus. Postquam ex Academia in patriam rediit,ad Regis Uladistat, Sigismundi pariter, ac Radrivili Prin.
cipis favorem aditum sibi paravit. Idem tamen non minima pars fuit eorum, quos paulo post circa annum nimirum 66l, fatales illae Anti-Trinitariorum in Poloniae Ecclesiis calamitates vexarunt undique, tantum non pessundederunti Patria igitur ipse quoque ejectus inpressiam coneessit, ibique Constiarii titulo a serenissimo Brandeburgico Electore cic Principe Radrivilio ornatus i heologicis curis mentem applicuit inde quoque , urgentibus pressiae
ordinibus, in exiliuis pellendus denuo,nisi mors,quae ipsi anno aetatis septuagesimo octavo d. q. sunt A. toro obtigit, id antevertisset . Non conflictandum vero tantum viro huic cum Artuna minus prospera, adversae partis culpa fili, sed ipsorum quoque Fratrum suorum animos a se alieniores invenit. Cum enim isti recepta sita de Christi imperio, non aeterno sed abrogando christoque adeo in altera vita ad vilitatis humanae seriem deprimendo, item de magistratu, aliis quibusdam rebus decreta ponderari confutarique ab eo ferre non possent, diris eum devotum obtorto collo ad Christi tribunal condemnandum quas traxerunt; quem Papatum inter omnes fere Papatu segregatas sectas obtinere, is qui hujus libri edi tionem procuravit, queritur. Scriptorum quidem pretipcovi longe maiorem, quam hoc volumine exhibentur, copiam a Sandio in Bibliotheea Antii rinitariorum relatam habemus, quorum tamen iste etiam potiorem partem ad manus suas non pervenisse, sed apud amicos hine inde delitescere testatur. Ea vero, quae nobis hie exhibentur, in duo dispe, scuntur volumina. Prius Cogitationes in Evangelii Matthaei initium omnesque Apostolorum Epistolas complectitur: posterius vero varii Tractatus, maximam partem Theologici, constituunt.
In Cogitatiorubus ad initium Evangelii Matthaei, Autor non
455쪽
tam textus interpretationi operam dedisse videtur, quem etiari se σπιλα ubique non sequitur, quam meditationibus, sive dogmati alicui Theologico secundum praejudicia sua confirmando , sive . practicae cuidam doctrinae inculcandae, intervientibus. Quod ipsu in caula etiam fuisse, ut Cogitationum potius quam ab mmentari titulum huic scripto suo esse voluerit, eo minus dubitandum est quot clarius ipse Autor hoc indicat, in responsione admotas amicas, quas
Cogitationibus ipsius in Epistolam ad Colosienses istavvatius opposuerat, No. inquiens: Scripto huic nostro CogitationΛm is tum eo consilio dedimu , ne quis lectorum putaret, nos in iis pleonam sacrorum bbrorum explicationem solliceri. Ut aliqua eorum, quae diximus, demus exempla, observat Autor, quod C. V.Matth. verbis: audivosis,quo dictumsit, vox. liquia semper addatur, quoties Christo de legibus Mosis sermo iquas implere se, id est, secundum Autoris mentem, persectiores sdere, non vero abrogare dicit quae tamen omittatur,quanulo inter pretum legis nova commenta proponantur& confutentur. Quod
autem leges quaedam Mosis videri queant, quibusn' addita comis pareat vox ista, v. g. de libello repudii talionis ure , inde esse . autumat, quod verbis quidem Mosis conceptae, in alium vero planea Mosis sensu detortae a legis doctoribus eo tempore traditae, adeoaque a Christo hic quoque propositae atque explosa fuerint. Cum ex Matth. VI. ut adneniat Regnum Dei petimus, de Regno Dei in his terris id Autor accipiendum esse docet, inde seliciorem Regni Dei statum in his terris sperandum perpetuo esse colligit. Regnum enim Dei cum nunc quoque inter nos vigeat majorem ejus gradum his precibus a nobis postulari existimat, quitum ex majoribus Ecclesiae nunc florentis in fide charitate profectibus, tum ex Anti-Christi destructione, Iudaeorumque conver. sione orbi Christiano sperandus videatur. Cujus aevi felicitatem ipsis Apostolicis temporibus, Mab antiquissimis Ecclesiae Patribus creditam esse contendit. Illorum tamen sententiam ideo factiose explosam esse dicit ab iis, qui per illata clanculum e Philosophia Gentili in Religionem Christi Gnostica dogmata, introducta potenti factione Ecclesiam corruperint, quoniam ista suos asseclas ut
456쪽
MENSIS SEPTEMBRIS A. MDCXCII 4r
depravatos improbare, ac beatius aevum optare atque expectare a
guebat. Indeque o Apocalypsin a multis oppugnatam, d Papiae ab Eusebio obtrectatum, antiquis illis Apostolico aevo vicinis viris filiam affictam calumniam fuisse ait,quasi aliquod terrenum regnum Christi post resurrectionem fore somniarent, quod tamen illis ne per somnium quidem credere in mentem venerit utpote qui, si testituendum in terris Christi regnum post resurrectionem docuerint, resurrectionem primam cum Apoca ypseos autore aston distinxerint, qua is, qui cadit, resurgere recte omnino dicatur. Papiam vero Eusebio &Gnosticis ejus magistris quo nomine Arii factio nemei venire insta patebit lexosum fuisse, non mirandum existimat, cum Papiae vicissim peregrina Gnosticorum dogmata, utpote his, quae a Domino ipso tradita sunt, parum consentientia , exora fuerint. Cogitationes in Λpostolicas Epistolas, quamvis viam, interpretibus aliis Scripturae merito observaram, non sequantur, magis tamen ad explicationem Scripturae faciunt; sensus enimin intentio scriptoris semper, licet brevissimis ostenditur. Et quamvis suorum
interpretationibus ut plurimum adhaereatautor, non pauca tamen etiam occurrunt, in quibus vel in plane diveris ab iis abeat, vel novis argumentis ocillustratiorubus absis jam observata exornare nitatur. Sic v. g. inexplicatione commatis 29. cap. XvI. I. Ep. ad Coritael-hi, Schlichtingitin aliorum sequitur vestigia, qui in Ecclesia primitiva revera baptismum pro mortuis obtinuisse putant, adeoque ma sua crucem sibi figere interpretes existimant, qui a sensu istorum. verborum primum obvio alium invenire laborent: in eo tamen ab iis abit, quod ipsi tanquam errorem istud in primis Christianis eo demnent, ex quo argumentum saltem - ω Θρωπον Paulo subnatum esse sibi persuadeant; ipse vero caruisse errore hanc pro moris tuis baptizandi ceremoniam contendat, dum cum illa opinione, ac se prodesset defuncto pietas aliena, non conjunctis, sed tum in aedificationem Ecclesiae adhibita fuerit. Baptismum aquae scilicet ex ternum inuasi eremoniale signum, quod aliquis ad populum Christi adjectus sit, ex communi suorum hypothesi, esse scribit; quod ipsum per se iude sine ea, quam designat, hoc est vera ae reali ad populum Christi aeeessione, quae fiat per regenerationem, baptizato non prosit pnatura ta n sua clom ita conssidcratum Ecclesiae mul-
457쪽
tum prosit, cujus oculis palam fiat, populum Christi haugeri, quin&multos alios ad idem taciendum invitet. modo, inquit, defunctorum accessione aucta credi poterat eum potius morte eorum diminuta videretur pacsurrectionis spem, non tanquam interierint, sed tanquam Ecclesiae censu permanserint, vita functos ejusmodi eoas
fuisse. Ex quibus etiam argumenti Apostolici robur multo
In Epistolae Colossensibus inscriptae rapite II. ad Platonicolphilosophos Paulum potissimum respexisse Autor noster docet, nos enim prae reliquis Philosophis πιθανολομοι illa, de qua v. q. los ai-
Iur Apostolus, valuisse existimati quemadmodum de nulla alia majorem in divinis scientiam quam Platonica sibi vendicaverit, divini etiam cognomen Plato meruerit. Delectum quoque cil& ter porum, de quo v. t 6. Platonici a Pythagoraeis raus menta Magistri sui placitis infima praecipue cademiarat, adjut urgebant. Tandemque etiam Geniorum cultui inde a Genio Socratis initio sumto promovebant,quae Omnia Apostoli ducta luteamenta Platonicam scholam repraesentare
Subjungitur Cogitationibus in Epistolam ad Colossensestonsio ad bras amicis in Siser, ad Epipoiam Pauli ad Col. Cogitationei. Nola tam , contra quas Responsio haec dirigitur, aitem Andieam missovvatium Socini ex solos nepotem esse, Samdius quoque annotavit. Displicuerat huic intε alia etiam distin clio , qua Noster in expositione versus Is capitis L Epist ad Cololsι occasione loci i Cor. XU.24. usias ruerat, inter potestatem scilicet Christi ordinari mis extraoMisariam illam esse dixerat, qua Christo omnis sive in coelo sive in terra potestas a patre uadita est, quam dependere tamen semper ab illo ait; hanc vero in specie pote statent judicii exercendi esse affirmaverat, quae ita absolute Filio tradita sit, ut pater neminem judicet. Hujus, non illius finem in prae dicto Epistolae ad Corinth loeo significari nostri Autoris est sententia, alite statuentibus plerisque Socinianorum,o eum iis etiam misissem alio, qui utramque hane potestatem tollendam esse affirmantes, Christo in altera vita vix quicquam, quod ultra reliquorum beato
458쪽
MENSI SEPTEMBRIs A. MDC XCII. D
rum sortem alcendat, relinquendum esse ducunt. Ne cellariam auo tem prorsus esse Autor noster sibi persuadet hane distinctionem ad depellendas adversariorum Ecclesiae suae, ut vocat, calumnias. Non
alio enim de plausibiliori praetextu, ait, olim sub Victorein Zephyrino Episcopis Romanis in occidente, & aliquanto post per conciliabu Ium, ut loquitur, Antiochenum in oriente, veritas Ecclesia confessorum Symboli Apostolici oppressa est, quam quod iis impingeretur calumnia,Christum nudum hominem ab iis statui,cum Scripturae Sa- erae eum passim ut Deum omnipotentem' in secula benedictum proi nanti Et huic tamen, quam vocat, calumniae non desinere quos,im Fratrum suorum ultro occasionem dare queritur, cruda m. miscinciniqua loci illius L Cor. Xv, 24 explicatione, in qua errare ipsos satis prolixe ostendit.
Cogitationes in II ad Thessalonic. e.I. prolixa de Anti-Christo tractatione absolvuntur, ita quidem, ut omnia in N. Foedere occur rentia de hae materia locaeonsulantur. lam enim eo diligentius
in Ecclesia Christi tractandam esse Noster existimat quo certius est, non a Christo tantum sedulo eam fuisse inculcatam, sed nullum quoque Apostolorum, excepto Iacobo, eam intactam reliquisse. Paralipomen quaedam in hane Epistolam Cogitationibus Autor adtexuit, in quibus occasione eorum, quae a Paulo in ea de An. ti-Christo traduntur, de Arianorum dc Gionliarum stetis ex antia quitate disserit. Anti-Christum, cum frillum Satanas Ecclesiam Christi destructum iret primum ae potissimum religionis Christianae fundamentum demoliri coepisse ait, Christum in natura sua fuisse hominem negando, vel quod eodem recidere putat, IESUM, quem omnes hominem tuisse sciebant, ab Apostolis edocti credebant, non esse Christum seu Pilium Dei, praecipue dc pi incipaliter dictitando. Erroris hujus sundamenta jam Paulio Ioannis tempore in Ecclesia acta esse dicit a Gnos eis, qui quidem initio magis sobrie quam postea in Christiana doctrina philosophati sint, ita tamen ut errorem modo dictum jam tum severint atque propagarint. Proco dente vero tempore eos in magna deliri delapsos, in multas sectas discitas fuisse refert, adeo ut illi,quibus sanior meiss erat, quive reliquis rejectis deliri is, in solo illo a Ioanne etiam notato errore persi stebant, relicto Simonianis, Menandria nis, Valentiniatus di c. Gn ostiosis a coram
459쪽
corum nomine, Catholici nominari maluerint.' Late autem
Ecclesiam, ex ejus sententia, horum sipartus error est, praecipue inter eos,qui gentibus ad Christum convertebantur, utpote qui omnes in propagationem doctrinae gentilium sapientiae eonformis corabant ἔ cum contra e Iudaeis orti Apostolicam de Persona ctrinam mordicus retinerent: qui tamen cum apsi erroresquin Ecclesiam protruderent, ob exiguam Sacrae Scripturae dc ruinarum peritiam Ebionei, quas pauperes diceres, vocati sunt, quod cognomen praevalentibus gentilium partibus, non tantum omnibus
Iudaismo propioribus Christianis successi temporis datum sitie sed
ii quoque, qui doctrinam de Christo puriorem cum ortis ex Hebraea progenie tenebant, ejus probro fuerunt adspersi; licet gentiles multi eorum fuerint, qui cum Christianis ex Iudaeorum stirpe circa hoc dogma consentiebant,quales fuerunt Iustinus Martyr, Beryllus B strensis Arabiae Episcopus Theodorus Conarius Origenis comu , Paulus Antiochenus qui sub Aureliano Imperatore floruit: quorum tamen adeo pauca scripta ad nos pervenisse tum inde est, quod pauci ea scribendi facilitate fuerint, ut mentem suam scripto consignare potuerint, tum etiam, quod si quae scripta eorum extiterant, a partibus valentioribus fuerint suppressa. Gnosticorum autem,quos Arianos postmodum praepostere dictos censet, cum diu ante Arium invaluerint, in eo vel maxime versabatur industria, ut ex Sacris literis quaecunque opinionis suae fundamenta colligerent; unde Erasmus etiam eorum scripta una cum ipsis periisse dolet, utpote quae miram Sacrarum literarum notitram redoluisse sibi persuadet. Praeterea Gnostici illi prudentiores seu Ariam quascunque artes, malas etiam, adhibebant, quibus in obtrudendis per fas nefas Ecclesiae dogmatibus suis juvari poterant. Et dubium non est, Sacro quoque Codice manus improbas illos cohibituros non fuisse, nisi divina providentia per adversariorum relum ipsis obsiduset. Interim tamen impediis ri haud potuit quo minus in aliorum Ecclesiasticorum hominurru, scriptis pro lubitu supprimerent, interpolarent, castrarentin expur garent, quae modo incommoda ipsis videbantur, quod posterioribus temporibusLiberatiCarthaginensisEcclesiae Diaconi in TomisConciliorum admisi audacia satis probavit. Et propter hosce etiam, sub Apocalypseos dc operum Irenaei finem,istam execrationis sermulam adjun-Diuilias by Ooste
460쪽
adjunctam esse Autor noster existimat. Praeter ignorantiam vero rerum seculo Apostolico gestarum, horum perversae industriae Romanae quoque Tyrannidis fundamenta deberi dicit, utpote quae in Antiocheno Concilio jecerint. Tum enim, praeterquam quod Paulum Episcopali Antiochia sede, Malchionis Sophistae fraudibus4 oe eulta Episcoporum quorundam cum Romano conspiratione deturbarunt, ad Ethnicum quoque Imperatorem Aurelianum confugerunt, a quo edictum impetrarunt,quo omnes Ecclesiae Christi,Episcopi Romavit in rebus fidei sensum, tanquam praesulis urbis Varum dominat, sequi jussae sunt ostendere postmodum Autor incipit,seMestam hanc iisdem quibus creverat, artibus destructam justo Dei judicio iterum fuisse; etsi ea, quae ipsi de ejus interitu adtexere animus
fuit, ad manus nostras non pervenerunt. Ad alterum quoque volumen paucis accedendum est. Continentur in eo varii Tractatus, Theologici maximam partem arguis
menti, e quibus Dissenatio de Paceae . Concordia Ecclesia jam duabus vicibus, anno nimirum Ior 84 63o publici juris facta, quin in Germanicum quoque sermonem translata fuit Pariter Vir.e Socini non
Α.i'6 modo, una cum Dissertatione de summo bono Christianorum prodiit, sed in Belgica quoque lingua ejus aliquoties repetita ruit editio, dc denique etiam una cum memorata dissertatione in Bibliotheca Fratrum Polonorum Socini operibus praemissa legitur Panegyricin honori Uladula Sigismunia PoDniae Regio dicatus Λ.4633 Re stonsio vero ad mino Satyram , cras credo, bole nihil, A. 64 . Ppis impressa extat; quemadmodum etiam Religioni a calumniis A. thei ι vindicata contra 'solam F. f. Christophoro Sandio obstetricante A. 672 lucem aspicere licuit. De quibus omnibus proin de utpote eruditis jam olim notis, nunc quidem nihil dieere at
Iudisium de fibro P. Cithmii regni Polonia ordinibis oblato,
nihil notatu dignum continet, nisi quod Autor in eo confutat, Pontia ficii per na indutus, argumenta Jesiuitae, Statuum in Unitarios animmum concitare nitentis, quos gravissima quaeque ob disiensium in religione pati voluerat, ejusque institutum tam Reipublicae quam ipsi Catholicae Religioni obesse ostendit. Similis generis est pologia ad Serenissimum Brandeburgicum