장음표시 사용
181쪽
Pars Posterior Practica . Is 33 Io. Ueritatem ex rationibus intrinsecis in libro scientifico aestimaturi unumquodque veritatis genus ad respondentes Logicae regulas exigere debebimus. Videndum erit, num definitiones completae, num axiomata probationis minime indiga , num propositiones satis determinatae, num argumentationes legitimae t &c.
. De vero cum aliis communicando . C A P U T I. De modo alios docendi , o con
3rr. Ut alteri notitiam veritatum incognitarum verbis viva voce prolatis ingenerat, is alterum docere dicitur.3I2. Patet proinde, docentem id curare debere, ut ab altero intelligatur ; quodque adeo conse-
vera & authentiea a falsis, supposititiisque queant discerni: nimirum I. Si aliqua Manuscripta existimatione d gna , eaque in primis, quae magis Auctori coaeva videntur, an fronte , vel etiam in calce operis nomen ejusdem gerant. Il. Si misi fuerit ubique eonformis alteri creerorum Mossi ris operum, sicut oe principia, ac opiniones. III. Si Scriptores sive 13nchroni, sive pene 6nchroni ejusmoda opus eidem Auctori certo adycrabant. IV. Si denique nihil gestum in μpere lagatur, quod cum historia sui aevi non concordat.
182쪽
quens est: Perspicuitatis rationem ab eo haberi
313. Hinc autem fluit. Ι. Docere non poterit quicillud, cujus ipse aut notionem non habet, aut terminos notioni exprimendae convenientes ignorat. Etenim quo pacto facere poterit, ut ab altero intelliga tur , dum quod docendum est, aut ipse non intelligit, aut signit convenientibus, quibus notionem , & conceptum suum cum altero communicet , destituitur. SCH. Sane Logicam alios docturus , regulas Logia eae probe perspectas habere, terminosque in Logica us talos nosse debet. 3I . II. Docens singulos terminos rite explicare , ae de ire tenetur, nee fas sibi putare audet vocabulis vagis, ac indeterminatis , quae obscuritatem pariunt, acquiescere: primum namque perspicuitas exigit, alterum vetat. 3is. III. in definitiones exactius a discente inteia ligantur , ea a docente ad selectiora exempla applicandae sunt. Experientia quippe comprobatum tenemus, eXempIis mirum quantum facultatem , vim cognoscendi adjuvari: quoniam itaque docens Curare debet , ut , quae proponit , a discente intelligantur, seu rite cognoscantur, exem' piis ei utendum est . SCH. Hine in Logica hae passim desinitionibus exempla subjunximus. Solent id quoque agere Math matici, dum e. g. definitionem numeri quadrati e posituri exemplo utuntur: Sit, inquiunt, numerus A. et is in se ipsum ducatur; factum I 6. erit numerus 'quadratus numeri quaternarii.
I am thesim, Dpolbesim resolvere debet, seu ev
183쪽
nere tenetur, tum quid de subjecto enuntιetur , tum sub qua conditione enuntietur . Neque enim alias Ip-s a propositio satis intelligetur . . 3 I T. V. Docens ea, quae asserit, demonstraturus, ve, probaturus demonstrationem iUam, vel probationem ita resolυere debet , ut finguia praemissae animum dr-scentis subeant, isque legitimam formam, ac propo tionum nexum clare perspiciat. Haec quippe requiri , ut demonstratio intelligi censeatur, liquet ex dictis de demonstratione. . . 318. Nemo ignorare potest plurimum ad hoc, ut dicta intelligantur, facere, si ea cum attentione excipiantur: cum itaque docens curare debeat, ut ipsius dicta intelligantur , sequitur: Tum vi attentionem in altero excitandi pollere debere , in eo scilicet sita , ut animi sui sensa , prompte , eΝpedite,
9 cum suavitate aliqua proponere norit. SCH. Vis attentionem in altero dicta ratione excι-
tandi nomine doni docendi venire solet . 38 II o. Docens librum seu historicum , seu do
gma et 8 Haec attentionem excitandi vis plurimum ab accurata pendet , diligentique eorum prseparatione , qua Didascalo, si1ve a Doctore tradenda sint, α explican da . Nihil proinde in Scholam afferendum, nili dIu me ditatum, probeque mente pereeptum ς tum enim animi sui sensa & prompte , & expedite , immo aliqua cum suavitate proponet, qui docet; & auditores attente eX-cipient, ac memoria retinebunt. . Plus tironibus laepe prodest docentis diligentia , quam praecellens , ae lum ma doctrina, si minus sedula sit, atque actu's a. Diici pulos quod spectat eos paucis instruit Quintilianus In- sit. Orat. lib. IL cap. Io. inquiens e se Plura de officiisse docentium locutus , discipulos id unum interim mo- neo, ut Praeceptores suos non minus, quam ipsa it is dia ament, dc parentes esse, non quidem corporum νδε sed mentium credant is . Quo fit, addet Iacobus An
184쪽
ematicum discenti explicaturus eundem sinem antendit, quem lector intendere debet ; nempe ut quae in illo continentur, rite a discente intelligantur: ei proinde tenendae sunt regulae, quae delectione librorum Cap. 2. Sect. praeced. traditae
sunt SCH. maeime nempe eavendum docenti , ut me
plura penes tironem supponat , quam supponere licet: ut se tironi perspicuum putaret , quod sibi perspicuum est.
32o. NON EsT DOCENTI ACQUIESCENDUM , SI DISCENS SENSA IPSIUS INTELLIGAT ; ID QUOQUE E FICERE DEBET, UT, QUAE PROPONIT , EIDEM VERA
ΕvADANT . Quippe docere idem est , ac veritates incognitas alteri ingenerare β. 3II. : it que essicere debet, ut, quod proponit , agnoscatur esse verum.
32I. Dum effcimus , ut propositio alteri ce to vera , vel salsa evadat, eum eonvincere dicimur rcui autem opera nostra propositio certo vera, vel falsa evadit, is convinci dicitur. SCH. Itaque Convictio vel active , vel passive fumitur : illa convincentem , haec convincendum spectat. Tam de convincente, quam de convincendo praecipua quaedam hic a nobis. adferenda ducimus. 322. Ad certitudinem perveniri potest tum demonstratione, tum experientia, tum auctoritate
terum tonius Baccius Ethicae lib. V. cap. 3. , Oportere , discipulos eo esse in praeceptorem animo, quo bene insitutus filius in patrem, & fere eadem et , quae debentur parentibus, ossicia praestare. hoc est amorem, Obedientiam, Observantiam. Ex his cetera consequuntur discimpulorum ossicia.
185쪽
Pars Posterior Practica . I 87terum convincere volet, vel ope demonstrationis, vel experientiae, vel auctoritatis id praestare debebit .
323. AUCTORITATE ALTERUM CONVICTURUs EANDEM ITA sTABILIRE TENETUR , UT IN DUBIUM
UOCARI NON PossIT . Patet exinde , quia secus propositio non poterit evadere certa, cum argumentum dubitandi de opposito sit remansurum. SCH. Rua requirantur , ut auctoritas adferendaeertitudini idonea, s ciensque agnoscatur , alibi dictum, b demonstratum est β. zi 3. : haud obscure autem quisque intelliget di cilius fore, ut auctoria as humana satis stabiliatur . Aliud de auctoritate divina est. 32 . SI EFFICIMUs. UT QUII sENsATIONE LEGIT
MA AGNOSCAT PRAEDICATUM CONvENIRE SUBIECTO, EUM EXPERIENTIA CONvINCIΜUs. Hac namque ratione emimus, ut alteri propositio evadat certac β. 178. γ: adeoque eundem convincimus q. 32I. . SCH. Hine patet observationum , ae experimentorum us. Convictio per experientiam dici quoque solet convictio a posteriori : liquet autem porro , feri posse, ut tum veritatis, tum fassitatis a posteriori al
323. Convictio, quae ope demonstrationis fit , eon victio a priori audit; poteritque proinde , quemadmodum ipsa demonstratio, vel esse osten a, seu directa , vel apogogica, seu indirecta . SCH. Suoniam leges tum demonstrationis directae ,
tum indirectae tradidimus, non est, eur porro de legibus alterum a priori conviseendi speetatim agamus: modo sequens propositio adhue notetur. 326. QUI ALTERυΜ A PRIORI CONVICTURUS EST
186쪽
sENfUM PROPOSITIONIS, DE QUA CONVICTIO INSTITUENDA EST , CONVINCENDO CURATE EXPLICA ARDEBET. Nam a priori alterum convicturus emc re debet, ut alteri vi demonstrationis propositio certa evadat g. 32F. ; consequenter ut is 1 gitimum nexum propositionis cum indubiis principiis perspiciat: enimvero nisi convicturus sensum propositionis convincendo curate exposuerit, hic ipsam propositionem satis non intelliget , multoque minus ejus cum indubitatis principiis nexum perspiciet ; proindeque eidem illa certa non evadet: liquet ergo ab eo, qui alterum convicturus est, sensum propositionis , de qua convictio est instituenda, curate exponi debere.
3Σ7. Qui A PRIORI CONVINCENDUS EST, IN DR-ΜoNsTRANDO IAM ALIQUANDIU PERSATUS ESsE DEBET . Etenim a priori is convincitur, cui vi demonstrationis propositio certa evadit : hinc autem ipse formam demonstrationis propositae rite perspicere, animoque comprehendere debet : cum itaque ad hoc, ut oblatae particularis cujusdam demonstrationis sermam rite perspiciamus , ipso usu , ac exercitio demonstrandi perveniamus; planum fit, eum, qui a priori convincendus est,aliquandiu in demonstrando jam versatum esse debere a
328. Quoniam, qui a priori convincendus est,sormam ipsius demonstrationis rite perspicere, nexumque propositionis cum principiis intelligere debet, clare utique porro sequitur , convinci volentem debere attentionem ad convictionem adserre.
SCH. Attentionem turbulentis assectibus maximopere impediri manifestum est. Ruod F proinde auerum
187쪽
Pars Posterior Practica. I 89 convicturus scommatis , aculeatisque dicteriis usus frierit , quibus animus plurimum commoveri solet, omnium minime sane inciet, ut alter conυincatur.32ς. Fieri potest, ut probabilitas alicujus propositionis nobis certa sit I. I 88. : quod s itaque effecerimus, ut alteri quoque probabilitas Certa evadat, eundem probabilitatis conυincere di-
SCH. Demonstrandum nempe erit, aliqua requisita ad veritatem adesse, unde alter de probabilitate certus reddetur.
33o. Convictioni opponimus Persuasi em. Haec active sumpta dici potest Probatio infusciens , cu-Jus praemisse, o principia satis certa, ac firma non funi. Quod si hujusmodi probatio in susticiens pro sussiciente reputatur , Persuasio pasva habetur ,
quae adeo vocari poterit Asensus propositioni nondum susscienter probatae praestitus. Quod probatio in lassiciens non raro pro lassiciente reputetur, seque convictum sibi persuadeat, cum tamen convictus non sit, inde oritur, quia , vel ignorantur ea , quae ad probationem stiLficientem , & convictionem requiruntur , vel ad probationem sufficiens attentio non adfertur. Nimirum s ea, quae ad probationem sussicientem, & convictionem requiruntur, ignorantur, pronissimum utique est, ut probatio insuffciens cum sussiciente, persuasio cum convictione confundatur, seque proinde quis convictum sibi persuadeat, cum tamen convictus non sit. Similiter si debita attentio non adfertur, fieri poterit, ut principia probandi pro certis habeantur, quae haberi non merentur, sermaque genuina censeatur , quae tamen vitiosa erit: denuo itaque eventurum est, ut se quis convictum
188쪽
sibi persuadeat, cum tamen convictus non sit . SCH. in proinde nos conυictos falso nobis non Per suadeamus I. Demonstrationes mathematicas optime animo eoncipere studeamus. 2. Ad leges definitionum, es demonstrationum fingula accurate examinemus. g. . Ad exempla eorum , qui quocunque demum vitio en persuasione in errorem lapsi sunt, etiam atque etiam respiciamus.
C A P U Τ Ι Ι. De Modo alios refutandi , O D. defendendi .
332. Um demonstramus propositionem esse O salsam, quam alter pro vera habet, e um refutamus; ipsaque etiam propositio , cujus falsitatem demonstramus, refutari dicitur : quod si insuffcienter probamus, propositionem alicujuS falsam esse, eum saltem impugnare dicimur; ipsaque etiam propositio tali casu saltem impugnatur. 333. Propositio vera non potest simul esse falsa g. I I. ; consequenter nec demonstrari salsa; quae enim propositio demonstratur esse falsa, falsa est f. 164. : reliquum hinc sit, PROPOSI
GNARI. Quippe sumantur quaedam piopositiones falsae precario ; probatio indubitate insufficiens erit, sequeturque conclusio propositioni verae opposita; propositio proinde vera tali casu impugnabitur f. 332.o: potest itaque propositio vera impugnari.
189쪽
Pars Posterior Practica . I9I331. Resutatio demonstratione salsitatis perficitur g. 33 a. : quoniam autem demonstratio alia directa, alia indirecta est, facile intelligetur fieri posse , ut resutatio quoque sit directa, vel
indirecta. SCH. I. E. g. Directe refutabitur hae propositio rMundus est ens necessarium , si demonstratum fue-νit , Mundum esse ens contingens et indirecte autem refutabitur, F ex illa hac propositio legitime δε- ducta fuerit: Mundus est ens simplex immutabile,
qua repugnat huic vera: Mundus est ens compositum . SCH. a. Nee dubium videri poterit, etiam impu-Inationem posse esse vel directam, oel indirectam . 336. Impugnatio propositionis, cui respondentem notionem impranans pro vera habet, eam tamen aliis vocabulis exprimit, Logomachia appellatur . SCH. Evi e. g. pro vera habet propositionem hanc: Non omnis notio clara sigillatim notas rei exhibet , quae notio elara figillatim notas exhibens a nobis distincta appellatur; impugnat autem hanc propositionem : Non omnis notio clara est distincta , ejus impugnatio logomachia est.
NIFESTUS FUERIT PACTus . Quod enim logomachiae locus fiat, inde utique oritur, quod propter diversitatem vocabulorum propositioni diversus sensus subesse videatur: itaque patefacto sensu prO- positionis eadem evitatur.
sutat, vel impugnat , ex propositione, quae priavera habetur, falsam infert; haecque solet Consequentia appellari: unde indirecte refutantes , vel impugnantes propositionem, eandem consequentiis
190쪽
tiis refutare, vel impugnare etiam dicuntur. SCH. Refutationes, atque imPugnationes . Per εοὐ quentias omnino rejicere non licet : sunt autem , qui tinam formasse, quod tamen sincere posset, non .eon tenti, plures accumulant, idque alio plane Ane, quam animo'refutandi, dum scilicet id potius intendunt, ut Auctorem Dei risui exponant, vel exosum inciant . Dicuntur Consequentiarii , itemque Fabri consequentiarum . Horum contentiones nemini cordalo probari posse , fatis quilibet facile agnoscet . Unde qui consequentiιs alterum volet refutare sequentia rectius ducet si tenenda. I. Ut consequentiae non formentur ex vocabulis nude consideratis , sed ex eorundem sensu . 2. Ut eaedem formentur ex verbis intra contextum, non extra eundem spectatis. 3. in , quae formantur consequentia, ex proseintionibus absque verborum detorsionibus prono nexu fluant. q. Ut consequentia , μα
ex placitis Auctoris fuit, non semper ipsi Auctori imputetur .
339. Rationes , quibus quis utitur ad odium Amctori alicui, effuseque placitis eoinandum, Argumentum ab invidia sumptum appellantur. SCH. In argumento ab invidia sumpto , ut habet Curicus Dissert. Theol. de Argum. Theol. ab invidia ducto, & ex eo Euseb. Amori, I. Sententia
Auctoris male explicatur. 2. Cum hominum invisorum dogmatis comparatur. 3. Nominibus invidiosis infamatur. 4. Studiose celantur rationeS, quibus illa nititur. F. Tacentur commoda , quae eK illa exspectantur: contra incommoda, quibus premitur accumulantur. 6. Novitas pro crimine habetur . 7. Indisserentia in partem deteriorem a cipiuntur. 8. Provocatio fit a judicibus peritis ad imperitos. p. Auctor quasi virtutum contemptor infamatur. 3 Q.