장음표시 사용
171쪽
Pars Pserior Practica. 273 vocatis iconismis , qui oculis spectandum objiaciant, quod verbis satis explicari non potest.286. Circa finem historiae artificialis eadem plane statuenda veniunt, quae circa finem naturalis sunt statuta. In ea proinde oportet recenseri sigillatim operationes , quae ad perficiendum artis opus requiruntur, nec minus accurate explicari instrumenta, eorumque usum; additis etiam tum illorum , tum hujus rationibus et praeterea in eadem ipsarum artium Auctores, initia, progressus referri debent &c. 287. Historia litteraria, in qua status orbis litterati , atque adeo progressus scientiarum , a tiumque liberalium describitur, eo servire debet,
ut unde nam veritatum inventarum cognitio haurienda sit , pateat, arsque inveniendi proficuis
principiis locupletetur. Ea de caussa necesse erit, ut recenseantur scripta, quae super quovis argumento hoc, vel illo tempore in lucem edita sunt; utque doceatur, quam methodum in probandis,& explicandis dogmatis , quem ordinem in historicis Auctores tenuerint. Ad haec describendae Auctorum vitae, educatio, informatio : exponendus status rei litterariae sub id temporis, quo Auct
res vixerunt: annotandum, quae veritatibus ante inventis accesserint, qua ratione inventae ulterius
perfectae lint. Ex his quippe partim intelligi poterit, unde veritatum inventarum cognitio sit haurienda, partim nova artificia innotescent, quibus in veritate detegenda opus est.288. Historiae politicae convenit suppeditare exempla , quibus dogmata politica stabiliuntur , quaeve principia praebent Prudentiae civilis: hinc Reipublicae statur quovis tempore curate descri
172쪽
bendus: reserendum, quibus mediis creverit, quas ob caussas aliquando collapsa sit: recensenda cloe, ni que facta Imperantium , consecutionesque factorum , nec non auspicia regiminis , pacta , α foedera &c. 280. Eodem modo historiae e lesiasticae convenit suggerere exempla , quibus dogmata de regimine ecclesiastino confirmantur, quaeve prinei pia Prudentiae ecclesiasticae largiuntur. Hanc ob rem requiritur, ut in ea primaevus aeque, ac sequens quovis tempore Ecclesiae status, Schismata, defectiones a veritate, subjunctis eorundem occasio nibus, ac caussis, rite exponantur et media quoque,
di viae , quibus flos ejus obtentus est ; itemque
impedimenta, quae eidem obstiterunt; vicissitudines denique quaelibet, prae primis, quae circa mΟ-res , doctrinasve Fidelium acciderunt, commem
am. Quod demum historiam privatam attinet, quoniam ad illam spectat afferre exempla virtutum, dc vitiorum, quibus praecepta dirigendi Dctiones ad propriam felicitatem stabiliuntur, quaeve principia Prudentiae privatae praebent; inde est, quod in illa hominum actiones singulas virtuosae, vel vitiosae describi, ac quae illa subsecuta sunt distincte exponi debeant, annotatis simul iis, quae ad agnoscendum utrobique statum animi faciunt. 201. Atque ex his, aut forte similibus statui equidem poterit, illa ne quae in scripto quodam hiliorico continentur, fini praefixo obtinendo sufficiant 8 Manca certe , atque imperfecta iure r pulabitur historia, quam contra, ac requiri adhuc docuimus, concinnatam animadvertemus.
292. Ad persectionem scripti dogmatici quatuor
173쪽
Pars Posterior Prastica. IIS tuor cum primis requiruntur ; I. ut si t perspicuum a. ut sit ordine confectum ; 3. ut sit solidum; q. ut sit completum. a 3. Si in scripto non adhibentur termini, nisi accurata definitione ante explicati, aut quibus alio ex capite idem constanter significatus tribui- iur, scriptum perspicuum est e contra obscurum est . si terminos continet non definitos, di vagos. SCH. Hae definitiones scripti perspicui, & obscuri sunt genetica; modum enim indicant, quo seriptum vadit perspicuum, vel obscurum. Ex iis autem fluunt
nominales ; scilicet scriptum perspicuum esse , quod intelligi potest; obscurum, quod intelligi non potest.29 . ordo, quo scriptum dogmaticum eonficiendum, alias methodus dicitur. Alia autem methodus appellatur analytica, qua veritates ita proponuntur, Pro ut inventa sunt, vel inυeniri potuerunt; alia θη tbetica, qua fingula ita proponuntur , ut 9 elarissime intelligi queant, b menti intelligenti omnimode certa, ac indubitata eυadant. De methodo analytica non est, cur porro sermonem faciamus; quippe cum Sectione praecedente modum veritates inveniendi exposuerimus , leges, ac regulae hujus methodi jam liquent.
29s. In methodo synthetica iure haec praecipiun
I. In terminis nihil ambiguum relinquatur ; hinc μmnes desiniantur, tum qui alias definitiones ingrediuntur , tum quorum definitiones principium in demonstratione praebent. II. Definitiones eo ordine eolioeentur, ut praecedant , quarum definita alias definitiones ingrediuntur; hae autem illas sequantur. III.
174쪽
i 6 rogi ea 1II. Definitio non adhibeatur pro demonstrάndi principio, nis ejus realitas susscienter probata fueris. IT. Nihil absque probatione esse , Uri fieri posse fumatur , quod ita sumi non meretur: seu pro axioma- te, vel postulato non habeatur, quod immediate e una definitione non profluit, sed aliunde dedaei ' δε-
V Propostiones omnes determinata ponantur, adsecta, ubi opus fuerit, conditione, cur praedicatum sufeno
VI. Propositiones demonstrabiles, tam qua in numerotheorematum, quae in numero problematum habentur, exacte demonstrentur, sive demum directe, Foe indirecte. VII. Puibusvis propositionibus is locus tribuatur , ut sequentibus demonstrandis inserviant. SCH. Nempe de seripto dogmatico scient eo hic agimus , in quo dogmata demonstrari deben 1. Quod uehorum, qua nunc attulimus, ratio non habeatur, irsum scriptum non fore scientificum, satis eolligi potest ex iis, quae in antecedentibus de demonstratione etiam atque etiam commemorata, ae Rasidita sunt. Inscripto dogmatico historico non exigitur, ut dogmata demonstrentur; hine alium Mi ordinem, aliamve m thodum vendicare potest : praecipue in eo curandum , ut quae ad idem subjectum, s argumentum spectant, eodem loco congerantur ; idque propterea , quod scriptum L maticum historicum memoriae eonfulere debeat ; D-
cilius autem meminerimus eorum, qua una memoria Derunt commendata.
296. Ex eo , quod scriptum dogmaticum ordinis , seu methodi regulis exacte respondebit , solidum audiet: contra superficiarium dicetur, si ab iis deflexerit. - -s .
175쪽
. Purs Posterior Practica. I 77SCH. Praecipue soliditate se se commendant scripta
Mathematicorum, non quidem inde, quod in illis cuique veritatis generi suum, puta vel definitionis , Delae iomatis, vel theorematis , vel corollarii sc. nomen Disat adseribi ; F namque Euclides nullis nominibus usus fuisset, libri tamen ejus soliditate minime destituerentur: contra haud fauci magna cura, ac solertia propositionibus suis nomina apposuerunt, in quorum tamen scriptis soliditas plurimum desideratur. Itaque illa exquima diligentia in definiendis terminis, ilia circumspectio in principiis deligendis, atque assumendis , ille rigor in demonstrando , ea potius sunt, quae omnimodam scriptis Mathematicorum soliditatem
207. Si scriptum dogmaticum omnia, quae ad argumentum , de quo agitur, spectant, & eo tempore nota esse possunt, continet, aut saltem illa, quae fini Auctoris consequendo sussiciunt, complerum nominatur; priori quidem casu absolute completum , posteriore in suo genere completum . Inde
autem facile colliget quisque, quodnam scriptum dogmaticum incompletum, sive demum absolute , sive in suo genere sit dicendum. SCH. Experientia satis docemur, scripta , qua modo completa videntur , suscessu temporis , dum super
eodrm argumento nova veritates deteguntur, incompleia fieri. 298. Superest, ut sub finem hujus Capitis referamus, quid Plagiarius, Epitomator, item Compilator' Qui ea, quae hinc inde dispersa sunt, in
unum colligit, nulla habita ratione connexionis, aut ordinis, Compilator dicitur. Plagiarius vocatur, qui , quae ab aliis mutuatus est , a se inventa esse aliis persuadere contendit. Epitomator Tom. I. M de-
176쪽
178 Logi ea demum audit, qui ex scripto vastiori ea seligit,
quae fini suo convenientia agnoscit, atque adeo ex vastiori brevius scriptum componit.
CAPUT II. De Lectione Labrorum .
IN legere constituit, id sibi propositum habere debere , ut , quae in libro continentur , intelligat, seu , ut mentem Auctoris assequatur equoniam autem quis mentem alterius assequitur, si easdem cum vocibus , sive terminis notiones jungere valet , quas alter cum illis conjunxit
I. 33. ; liquet porro mentem Auctoris libritum nos assecuturos, quando cum terminis singulis in libro se se nobis offerentibus eas noti nes conjungemus , quas ille cum iisdem conjunxit . 3oo. Quod si itaque Auctor terminos , quibus in libro utitur, probe explicat, ac definit , definitiones has nobis familiares reddentes facile rectum verborum sensum assequi poterimus. Quod si , definitionibus non attentis, aliter verba accipimus, vitio nostro perversam interpretationem admittimus, qua Attistor merito ostenditur.3o I. Nonnumquam Auctor terminos ipse non definit, cum aliunde cognitos supponere jure possit: hinc legens , si eorundem definitiones nondum habet perspectas, eas ex aliis libris repetere, juxtaque eas terminos interpretari tenetur. SCH. Sui e. g. scribit Metaphasicam , fure supponere potest, terminos logicos esse cognitos et hinc sto illos
177쪽
Pars Posterior Hamca . I79 illas non definiet , sed eorum definitiones a legente ex Ggica erunt repetenda. 3oa. Quoniam universim ad hoc , ut Iegens mentem Auctoris assequi dicatur, requiritur, ut is eandem cum termino notionem conjungat , quam Auctor conjunxit, si Auctor cum termino conjunxit notionem deceptricem , etiam legens notionem deceptricem conjungere debet , quamdiu N.B. de intelligendo libro praecise agitur. SCH. Idem annotandum venit circa notionem imaginariam , qua nempe ob quamdam fimilitudinem Amgitur , quod non est , ut per imaginem quamdam v luti oeulis praesens Aii valeat: e. g. Λ tempus per lianeam rectam continuo flu.cu puncti generatam exprimitur .
8o3. Saepe apertae terminorum definitiones penitus quidem deficere videntur; sensus tamen illorum ex antecedentibus, aut consequentibus , aliisque locis, in quibus Auctor iis uius est, manifestior, ac planior essicitur: hinc legens sensum verborum tanto eruet promptius , ac secilius , quanto magis in scriptis Auctoris versatus fuerit. SCH. E. g. Scipio Africanus in Somnio Cap. 7. diis eir: Apud ipsos, a quibus audiri nomen nostrum potest , nemo unius anni memoriam consequi potest. Luid per unum annum intelligendum veniat, ex
verbis statim subjectis , iisque , qua cieres de Nat.
Deorum Lib. 2. c. 2o. de magno anno Mathematico
36 Loco ab Auctore citato inquit Cicero: Magnum annum Mathematici nominaverunt, qui tum incitur , cum Solis , ct Lunae , ct quinque errantium ad eamdem inter Iecomparationem, confectis omnium spatiis, est facta converso.
178쪽
18o Logie ae 3o . Quicumque librum conscribit, de eo utique exilii mandum, quod intelligi velit; secus enim legi non deberet: quod si itaque is voce utitur a se non definita, qua in c*mmuni sermone utimur, eo sensu accipienda est, quo incommuni sermone accipitur: supponendum namque, si alio sensu accipienda foret , Auctorem detinitione vocis usurum fuisse. SCH. Aberrant sane haud mediocriter, qui in I bris tum profanis , tum sacris, neglecto, ac femsito naturali verborum Fgnificatu, ac sensu, non niue m ra Usteria venantur , cum quibus tamen Auctor nia
hil forte sibi Voluit. 3os. Quod si nihilo minus accidat , ut vocis
significatus, quem illa in communi sermone habet , propositionem falsam, aut manifesto absurdam reddat, Auctor vero dotibus ad scribendum requisitis non careat, statuendum erit, ipsum ab usu loquendi recedere, atque adeo alium voci significatum tribuendum , qui nempe vero non repugnat . Quippe cum Scriptor dotibus ad scribendum non carere ponatur, utique S ipse salsitatem perspicere debuit, quam nos admisso illo vocis significatu perspicimus et concludendum proinde , & ab illo alium significatum voci tributum esse , & consequenter a nobis esse eidem tribuendum. 3o6. Ex eadem sere ratione conficitur, si Scriptor iudicio, & acumine, ceu praecipuis ad scribendum requisitis dotibus pollens voces quasdam ad
Servius a V verburgio in suis ad Ciceronem notis relatus haec habet: In Libris de Deorum natura tris muria annorum dicit Cieero magnum annum tentre . Masnus annus ab . Egyptiis dicebatur periodus annorum I εω Confulatur Pelavius lib. I. variar. D1ssen. c. 6.
179쪽
Pars Posterior Practica . t 8 rhibet, quarum significatus communis sensum proinpositionibus alibi ab eo stabilitis contrarium parere advertitur , concludendum , non eum, sed paullo diversum , qui nempe sensum producit eum prioribus propositionibus consentientem , iiDdem esse tribuendum. SCH. Haec , smiliaque exigit aequitas in interpretando.
3o7. Ad rite assequendam Auctoris mentem , seu ad ea, quae ab illo reseruntur, perfecte interuligenda quam maxime omnino requiritur I. Ut lector sermonis, quo Auctor in scribendo usus est, ita gnarus sit, ut non solum singulorum vocabulorum potestates intelligat , sed etiam peculiares verborum conjungendorum rationes, quas Idiomata, vel Idiotismos vocant , penitus perspiciat , eodemque prorsus modo, qui illo sermone utentibus proprius est, cogitare valeat. 2. Ut norit Script ris aetatem, patriam, sectam, mores, &opiniones gentis, a qua is Ortus est, aevumque, quo vixit. 3. Ut scopum, finemque, quem sibi Auctor prae fixit, probe exploratum habeat. q. Ut ante iis disciplinis animum imbuerit, cum quibus materia libri, quem lecturus est, plurimum connexa est. SCH. His non curatis, vix , ae ne vix quidem fieri posse, ut liber intelligatur , quisque propria experientia discere poterit. Exempla quoque in Recitationibus adduci poterunt. 3OS. Caeterum ut ut quis maximam Operam daturus est, quo per se se genuinum libri cujusdam sensum assequatur; rectissime tamen aget, si a- liorum quoque interpretationes, commentarios,& adnotationes consulat . Id quod tanto magis
praestabit, si sibi satis facultatis , & virium ad Μ 3 inter
180쪽
interpretandum non suppetere observaverit. Praeis ferenda autem nunquam non erit, caeteris paribus, antiqua coaevorum, discipulorumve interpretatio interpretationi recentiorum: similiter anteponenda commentatio illius, qui linguae Auctoris exa te peritus extitit, ejus commentationi, qui translatis jam codicibus usus est . 3ος. De eorum, quae in libris legimus, veritate judicaturi, respicimus vel rationes intrinsecas , ut in scientificis fieri libet, vel extrinsecas, scilicet auctoritatem Scriptoris, ut in caeteris scriptis accidit. Facile autem quisque intelliget, ea , quae quidem in regulis fidei de aestimando auctoritatis pondere allegata sunt, vix, ac ne vix quidem hic satis nobis profutura, nisi ipsum librum genuinum, non supposititium , non interpoliatum , non mutilum esse constiterit : quam in rem a Criticis sequentia praecipiuntur. I. Si ex veteribus eodicibus colligere licet librum esse supposititium, interpoliatum, vel mutilum , talis habeatur. v xuem Veteres librum in dubium Vocarunt , dubius videatur.
III. Si in libro idem orationis genus diverso stylo effertur , liber supposititius, aut interpoliatus censeatur , eique potius attribuatur , cujus stylo congruit. m. Si recenseantur facta , personae, nomina js Scriptore recentiora, se commemorentur, vel tractentur controversae inter recentiores demum exortae, liber
spurius iudicetur, ns eundem interpoliatum esse , aut ea Docabula aliunde irrepsisse ex coaevorum, bproxime sequentiumgravi testimonio colligi post. 37
3IO. 3 Et doctissimus Μ abillonius p. a. de Studiis Mo-
navi. cap. II. quatuor Proponit canones , quibus Operavera Diuitiaod by Corale