De Dis Ignotis, observationes selectae

21쪽

D dis ignotis quaestiones selectae

hic rumor Bygantinorum demum tempore ortus est, quippe quisiusmodi inscriptiones quam maxime adamaverint.

si Nicephorus Callistus Xanthopulus, hist secles XVIII 3 Migno Patrol. Graeca 4 p. 225a Antiochiam, cum torras

motu gravissimas aerumna pertulisset et a Iustiniano restaurata esset, Θεουπολις nomen accepisse narrat hanc ob rem Ἐκαστος γαρ τον οἰκητόρων χην ριστο κλησιν προ των θυρον γράφων, υτω ον της γῆς πετρεπε κλόνον, Θεου τινι τωνευλαβον ουτω χρησαντος γράφειν προ των θυρων

Xριστος μεθ' ὴμων, στητε. Apte comparantur inscriptiones aliaeque sententiae, quas una cum Xanthopuli testimonio iam e Blant, Nousea Re-cuoil de Inscr. chretiennes docia Gaule 1892 p. 3 cum antiquo epigrammate contulit, velut titulus sepulcralis Galliae LεBlant La) XRS HIC ESΤ. Huebnor, Inscr. Hispan Christ. 268: Crucis alme sero signu fugio daemon' de crucis signo averrunco et Doelge l. l. 246 sq. . Ioannes Chrysost. Migne atrol. 0r. 55 p. 158 Ποστου δε ὁ ριστύς δαριφν μεν ουδεὶς πεισελθεῖν, μὰλλον δε υδε παρακυψαι τολμησειε ποτε. rudentius, hymn. VI 13 sqq. Crux pellit omne crimen . . . Sersen . . . dis

cede, Christus hic est, hic Christus est, liquesce'. Commentatiunculam, quam H. Lammon de formulis Christus hic os et

Propius autem quam analogiae modo allata ad antiquum exemplum accedit formula magica ad ianuam domumque tuendam adhibita, in qua elemonia ethnica Iudaica, Christiana commixta sunt secundum consuetum magicae artis morem Amu- letum saec. V p. Chr. n. attribuendum est et continet haec:

22쪽

Variam et multifariam novimus epigrammatis historiam nec mirum Christianos incantamentum tantae auctoritatis, quod tot tantosque casus perpeSSum adhue Validum erat, in suum usum convertisse. Sicut in templis ethnicorum ecclesias aedificare, heroem Sancto expellere, paganorum feriis Christianum diem festum imponere consueverunt, ita antiqui numinis nomini aut Christi aut sancti nomen substituerunt.

De Heracliti quae fertur epistula IV et de ara Heraclito dedicata

In epistula, de qua modo diximus, inscriptio vera et in vulgus nota adhibita erat, eo autem consilio, ut immutaretur atque ei alia vis ac sententia subiceretur. Restat alterum exemplum inscriptionis, de cuius fide dubito num recto Norde hoc tulerit iudicium p. 32): De Versasser at si volli Dei undisoch und alber erfunden aber erade thre Absurdita gelgi, da thm das oti ais olchos, sine religios Diatribo an ine Altaraulachris anguknupsen, libertiefert gemesen et mug. Agitur de quarta Heracliti epistula pseud epigrapha cf. J Bornays, Die herahlitischen Bries p. 22 sqq. Hercher, Epistol. 6 r. p. 281 sq.), qua philosophus accusatur, quod arae Suum

ipsius nomen inscripserit. Impietatis crimen amoliri conatur non sibi, sed Herculi Ephesio aram consecratam esse SSeVerans. Deinde de idololatria sermocinatur argumentis usus, quae Christianorum Iudaeorumque de eadem re doctrinam adeo redo

Haud scio an comparari possit quod eligenstein de angelis domum custodientibus e Gregorii Thaumaturgi apocalypsi affert, Potniandres p. 30 adn. 1: κυριε, δεῖξον μοι τὸν αγγελον του ἱκου καὶ εἰπε μοι τὸ

Religensteini sententia haec est: Der Nam sol offenbar aut da Meug, urspminglich oh aus in Darstellianidos Engel geschrieben exden. Fortasse de formula quam tractamus cogitandum est, quae adhiberi non potuit nisi angeli nomine detecto. Cf. etiam Doelge l. l. p. 240.

23쪽

De di ignotis quaestiones selectae 19lere vid0ntur, ut nonnulli viri docti epistulam sivo a Christiano sive a Iudae conscriptam esse sibi persuaserint. At iure or- de primum p. 31 originem Christianam, deinde p. 389 sq. origino Iudaicam negavit, cum nulla nisi cynicorum diatribas vestigia appareant A quo e fonte cum anonymum illum tum Iudados Christianosque hausisse probatum est. Arae, cuius in

fuisso ex ipsius epistulae Verbis iam Bernays sagaciter conclusit illa enim inscriptio, prout voces seiungis, in duas accipi potest sententias, quibus aut φακλεῖ τι Ἐφεσίω aut φακλείτω Ἐφεσίφ significatur. Inscriptionem nihil aliud esse, nisi otiosi rhetoris inventum cum Verborum ambiguitate ludentis, Bor-naysii pinio erat ab duardo Norde recepta. At vereor ne ad eam sumptione minus probabili inducti sint viri doctissimi,

rati scilicet fieri non potuisse, ut Heraclit re Vera unquam dedicaretur ara. Nonne supιβολίας quasi mucro acutior sit, si auctor ab inscription tradita, non a semet ipso ad hoc inventa exordium sumit eamque παρ' υπόνοιαν interpretatur γRe vera nullo modo fieri potuit, ut eo tempore, quo scripta est epistula, Heraclito ara dedicata esset Non video cur tale quid negemus Philosophos quasi divinis honoribus cultos esse notum est ut taceam de Empedocle eiusque imitatoribus, nonne iam Aristololes Platoni aram dedicavit et Hermiam apotheo-

Viri doctis p. 389 sq. nominatis addendus est . Gesschen Zweigriech Apologeten p. XXII, qui recte originem cynicam proclamavit. Carolus raechiser mihi haec codicis Palatini Graeci 129 verba indicat, quae quo spectent non vidit M. Treu Philol. N. F. I p. 622): οἱ Iωνες ποτὲ τὸ ἐπιβώμ ιον ἐιιε αντο ἐπίγραμμα, τὸ λεγον ΗΡΑΚΛΕΙΤΩΙΕΦΕΣΙΩΙ eodeX ηρακλεῖτο ἐφεrico), διοτι περὶ τυν προσορδίαν ἔχει αμφιβολίαν. ελε γαρ τω Πρακλείτω τι φιλοσοφον νετέθ'η ὁ βωμός, δε τ' Ηρακλεῖ,

ου ἔστιν εἰπεῖν.

Cf. Bernays p. 42 sqq. qui de invento epistolographi cogitat. Cf. Immiso Philol. LXV 1906 p. 1 sq. 7 12 sqq. Platon exschienkeinem Geringere ais Aristoteles ais oti , . de Wilamowit Arist. u. Athenes 33 adn. cf. I 415 sq.

24쪽

ssos in modum celebravit γ' Homerus religiose colitur no non Epicurus atheus divinis fruitur honoribus. Quid quod otiam Porogrinus Proteus, Herculis aemulus tam adoratus quam irrisus, aras sibi consecrari postulavit γ Nonne Sostratum cynicum Graeci μακλεα . . . ἐκαλουν καὶ ωοντο εἶναιγε Ephosi

Herculis Alexicaci imaginem fuisse Apollonii Tyanei vultus prae se ferentem Lactantius narrat in comparatione illa, qua Christum cum Apollonio componit, div. inst. VI, 14. Quibus pensitatis aram Heraclito dedicatam inauditam esse

vix concedemus Equidem usque eo testimonio fidem non negaverim, ut Heraclitum non modo ara, sed etiam statua honoratum atque Herculis habitu expressum et quasi νεον Ποα- κλεα cultum esse coniciam. Recorderis quaeso oracliti clavam ferentis, qualem in nummis effictum videmus. Nec non statua Gortyn inventa Heraclitum clavam manu tenentem repraesentat, id quod eo gravioris momenti est, cum sculptor ab Aesculapii typo saeculo a Chr. n. V. usitato Xemplar sump- sorit. Nummi modo laudati secundo p. Chr. n. saeculo usi

sunt, eidemque aetati statua sortynia tribuenda est itaque si sculptor ceteroquin esculapii typum imitatus Heraclito probaculo clavam attribuit, sequitur illo tempore philosophi cum

Hercule comparationem floruisse.'Ad Horaeliti quae fertur epistulam Norde propter arae inscriptionem ei insertam relegaverat. Idem vir doctus aliis

24 33 36 Vulcani et Herculis συνθρονος fit cap. 29. CL Luciani it Demon. c. 1 de hoc ac similibus exemplis egit Funk hiilol. Suppl. X 644 sq. V. de Wilamowit Hera les I p. 94adn. 174. I. de Fritet apud Diel Her kleitos on 'hesos p. 3. Lippol Athen Mitt. XXXVI 1911 p. 153 sqq. Portisulatatum p. 16;Delbruee Anti ke Portrat 1912 tav. 14. Quae supra de eraclito tamquam novo Hercule culto disserui, similem in modum in scholis sese exposuisso Otho er benigne mihi

communicavit, quo consensu valde gaudeo.

25쪽

De dis ignotis quaestiones selectae

quoque locis Apollonium Τyaneum et Heraclitum tam genuinos quam pseudepigraphos Vinculis quibusdam conexos esse demonstravit p. 49 adn. 1). Accedit nova similitudo, quam fortuitam esse non credo. Apollonium yaneum aras ignotis dis cons0crata meminisse et de recta deorum colendorum ration disseruisse in apologia, quam ab hierophanta Eleusinio accusatus Athenis habuit, Norde et Bettgenstein p. 402 coniecerunt. Quid quod epistula nostra, quae arae mentionem et diatribam do vero deorum cultu continet, nil aliud est nisi apologia Heracliti ασεβείας crimen refutantis eo, quod veram ευσεβειαν praedicat γ

Do titulis Simoni Mago sacris

Exemplis, quae duardus Norde collegerat, novum addidit Adolsus Harnae Τ. u. U. XXXI 1 p. 33): man eritinere sic auch, i Justi das, a se in seine Apologio seinen Adressate liber Simon Magus agen ill g. . an die Vonihm missuerstandeno Ins christ Somoni Sanco', di or in Romgelesen at, anhmipRμ. Iustinus apol. I 26 56 Simonem Magum Claudio imperatore Romam venisse et quasi deum adoratum esse narrat. In insula Tiberina ei statuam erociam osso SIMONI DEO SANCTO inscriptam. Iam vero feliciter factum est, ut titulus, de quo Iustinus loquitur, anno 1574 inuontus sit sit eius inscription Iustinus erroris convincatur. Legitur enim in lapido hodie in Muso Vaticano

adservat hoe SEMONI SANCO DEO FIDIO SACRUM SEX.POMPEIVS eqs. soquuntur quinque versus, II VI 67,

cf. 30795). taque non ad Simon om Magum, sed ad Semonem Sancum titulus poeta noquo Simonis agi, sed Iustini tempore, Scilicet s. p. Chr. n. II positus est. Cum theologi saec. XVII sit XVIII vol gravissimi do orrore non Iustini, Sed Virorum doctorum titulum in insula Tiberina inventum iniuria ad

Ct. Bestiter Dile Tiberine,iarisiis 1902 p. 278 sqq. WissOWa R. u. K. 130sq. Roscher Leae. IV 318.

26쪽

Iustini ρstimonium reserentium cogitaverint, hodie nemo negat do uno eodemque titulo agi et Iustinum errasse. Quaeri sano potost, utrum ipse viderit titulum, male legerit, verborum priorum ordinem immutaverit, posteriora neglexerit, an ab aliis inscriptionis iam depravatam fortasse de industria inversam et perversam memoriam receperit. Mihi magis probanda villotureorum sententia, qui eum relata retulisso affirmant. Nam dotomporo, quo illud factum sit, scilicet sub Claudio imperatore, lapide certior fieri non potuit, cum Claudius in titulo non nominetur sequitur ergo eum alios quoque sonis adiisse. Quis dodicaverit statuam, non indicatur, sed de privatis potius quam do publicis honoribus cogitabit qui totius loci contextum respexerit. Deinde si renaseus contra haeres. I 23 Simonem a Claudio imperator Romae statua honoratum esse narrat, hoc fortasse ex Iustini verbis minus recto intellectis effluxit. Minime autem ad Iustinum alterum Irenaei tostimonium rodit ab aliis deindo seriptoribus repetitum , quo Simonem et Helenam imagines in figuram Iovis atque Minerva saetas habuisse et numinum instar adoratos esse traditur. Fieri nullo modo potest, ut haec verba o Iustino fluxorint. Etsi plures viri docti Irenaeo fidem negant ε, non ideo cur spernamus testimonium

optime quadratis ad religionis, quae illis temporibus florebat,

indolem ac naturam, qua commotus populus viros miris artibus miraque potestate praeditos deorum instar habebat. Nonne Lystrae incolae, postquam Paulus et Barnabas venerunt, Iovem et Mercurium venisse putaverunt A et apost 14, 1' οι τεοχλοι δ0ντες ο ποίησεν Lαυλος πηραν χῆν φωνὴν αυτων

Padre Lugano Bulletino di arcteol cristiana VI 1900 p. 36-43; Ficher apud Hennecho Hundbue a de neutestamentlichen Apokryphen 1904 p. 431 sq.; futtisc Justin Asologie 1912 ad cap. 26. G23, 4; ceteros testes nominat ait Zuehr. f. NIT Wiss V 1904 p. 137. Idem iudicium ait quoque tulit t. l. 123. Eximendus est Ficho l. l. qui ocum reputat, fidemne habeat

tostimonio.

27쪽

D dis ignotis quaestiones selectae

Λυκαονιστὶ λεγοντες οἱ θεοὶ διμοιωθεντες νθρωποις κατεβγησαν ποbς ὴμας, κάλουν τε τον Βαρνάβαν ία, b δὲ IIDOλον ' μην, ἐπειδαὶ αυτος τὶν ὁ ηγουμενος του λύγου Apostoli vero sese mortales esse affirmantes et unicum vorum deum praedicantes longe removent talem honorem, qualem pseud- apostoli et pseudoprophetae, Simones illi Magi si non postulant, at certe non repudiant a sectatoribus oblatum. Cum iam ex illo Ironao testimonio colligero liceat Simonem sicut novum deum cultum esse, aliud accedit nullo modo ab Irenaeo vel Iustino pendens. Ex actis qua feruntur Petri comperimus Marcellum, Simoni devotum, ei statuam erexisse SIMONI IUVENI DEO inseriptam. Iamdudum viri docti mendosam tituli rasee versionem Latinam agnοVerunt, qua νεωθεο salso vocibus iuveni deo redditum est, nec non . B. do Rossi, qua erat ingenii acie, ad similes imperatorum praedicationes notissimas relegans testi an onymo fidem non abnuendam osso iudicavit. Sed fortasse quaesiverit quispiam, rectene id, quod de imperatoribus cum certis dis vel comparatis vel aequatis abunde scimus', ad homines priVatos transferamus. Num νεου θεου nomen regibus hellenisticis et imperatoribus Romanis reservatum est Minime. Carolus Rober mihi benigno titulos indicavit huc facientos es reller-Robert 0r Myth. 416 adn. 2), quorum altero Is III 752 cosmet cum Mercurio comparatur: Eρμάωνι κυδήνας ἴσον, alter vero Damocrates novus Mercurius appellatur Is V 1, 493): αμοκρατη νεον ' μείαν Etsi

in utraque inscription imperatorum aetati tribuenda potius 90eticam comparationem: quam nomen Vere sacrum intellegere debemus, alitor iudicandum est de titulo ad Antinoum spee

Acta apost apocr. d. ipsius I p. 57, 25. Buli di areheol crist. 4. aer I 188 p. 107 sq. Riewald Diss Phil. Hal. XX 3 p. 301 sqq. Quod dicendi genus apte comparatur cum notissimo veterum more, quo m0rtuos sub deorum figura repraesentare consueverant, cf. SchWarZlos De titulis sepulcralibus latinis quaest. Disa Hal. 191 3 P. 45sqq.; Baege Diss Phil. Hal. XXII 4 52 141 195 etc.

28쪽

tanto : δοιανὴ συνοδύς σε νεον θειν αμάωνα στήσαμεναζόμενοι τι καλον υντίνο0ν. Atque maximi momenti et pondoris est titulus dedicatorius Erythris inventus Ἱγαθη ΓυHJ, δαιμονι φιλανθρώπω νεω υσκληπι ἐπιφανεῖ μεγίστω. Qui titulus quin ad cultum spectet, nemo dubitare potest. Quid quod etiam Glycon, Alexandri illius famosi deus, eodem modo ses praedicavit Sacerdos cum interrogaret: ἰπὲ γαρ μοι, ἄν δεσποτα Γλυκων, τίς εἶ respondit: Ἐγώ m δ' ς Ἀσκλ)ηπιὸς νεος. Unum denique addam Templum, quo de femina cum dea comparata et aequata agitur, id quod Helenae Simonianas cum Minerva comparationem in animum revocat. Apuleius mei. IV 28 sqq. de Psycha propter miram pulchritudinem a populo Veneris instar habita narrat haec: inaccessae formonsitatis admiration stupidi et admoventes oribus suis dexteram primore digito in erectum pollicem resident eam ut ipsam

prorsus deam Venerem religiosis Venerabantur adorationibus. Ipsum nomen novae Veneris hoc loco non usurpatur, ne autem desit, inspicias cap. 34, ubi sycha ipsa loquitur: cum gentes et populi celebrarent nos divinis honoribus,

eum OVam me Venerem re consono nuneuparent' etc.ε

Quae cum ita sint, nullus dubito, quin tituli in actis Petri latino sxpressi exemplari Graeco fides habenda sit. Videtur non totam inscriptionem vertisse auctor, ita ut de ampliore titulo cogitare liceat, velut Σημωνι νεω θεα ἐπ να-

cap. Η, ubi de hae sormula agendum erit. Quos loco recte R. Hel nuperrime comparavit cum similibus scriptorum eroticorum τοποις Neu Jahrbucher XXXIII1914 p. 191 adn. b); eos autem consulto neglexi, cum nusquam formulam νέος θεος invenis8em. Quodsi nemonis noverca privignum, quem amat, ὁ νέος 'Iππολυτος ὁ Θη- σεος ὁ ἐμo nominat Heliodori Aethiop. I 10), hoc minus apte in comparationem vocari potest.

29쪽

D dis ignotis quaestiones selectae

νεῖ fieri otiam potest ut dei, quocum fortasse aequatus est, nomen exciderit. Quia deus ille, quem Erythraei colebant, φιλάνθρωπος erat hominesque aegrotos sanabat, ideo novus Aesculapius habitus ost, quem φιλανθρωπον saepius nominatum esse scimus. Haud aliter, quia homines iuvabant, sanabant, mortuos resuscitabant, Virtutes humanis maiores possidebant, Simones Magi et Apollonii Tyansidsorum instar culti sunt et θεῖοι ανδρες vel νεοι θεοί appellati. Nonn ipse Christus ethnicis tamquam εος θεός visus est γΝεε θεε ... ὁ θεος ὁ δια φιλανθ ρωπίαν es titulum Erythraeum καὶ οἰκτιρμους κατελθ&ν προς τὴν αὶμετερα σμικροτητα:si Christum adfatur Mygdonia in Actis homae. En habes easdem religiones, eadem Verba eosdem animae devotae assectus. Paucis complectamur id, quod vestigia ab Adolso Harnachin dicata persecuti nobis profecisso videmur. Iustinus bona, ut puto, fido inscriptionem exhibet falsam, verum derivatam a titulo antiquo licuit et eam laudare, quia re vera exstabant tituli, quibus Simon0m dei instar adoratum esse probari poterat. Id ipsum maximi momenti est, quod apologet animum omnino advertit in titulos sacros eorumque mentionem recepit sic si festit, morem antiquitus auctoribus consuetum et ab duardo Norde exemplis satis superque illustratum secutus est.

Hieronyiniis de ara theniensi Hieronymus ad it 1, 12 Norde p. 117 sqq.): Inscriptio

autem arae non ita erat, ut aulus assoruit ignoto deo', sed

Θεοὴς ἐπιφανεῖς tractavit icard Σένια Athenis 1912 p. 7sqq.; cf. Steinteitne Die Belehi in de Anti e Leipeti 191 3 p. 15sqq. Appendicem II. ed. Bonne p. 232, 123 cf. ordo p. 53 adn. 3. Cod. V pro δεθε exhibet καινέ θεέ ceteris locis ubique vox νέος usurpatur, cf. P. 130,10 135 5 159, 15 168,6.13 197, 14 294. De Christianorum more, quo usi Constantinum νέον χαυῖ nominabant, L Baumstar apud Doelge Konstanti d. Gr. u. eine nit XIX. Suppl. d. 0m. Quartalachrist 1913 p. 254, qui recte ad similem

ethnicorum consuetudinem relegat.

30쪽

ita: Diis Asia o Europa sit Africae, diis ignotis et peregrinis.'vorum quia Paulus non pluribus diis indigebat ignotis, sed uno tantum ignoto deo, singulari verbo usus est' etc. Hieronymus ut gravissimus testis est de μεταγραφὴ tituli antiqui a Paulo adhibita, ita vereor ne admodum dubius habendus sit in iis, quibus inscriptionem ipsam tamquam authenti- eam affert Quanam quaeso analogia fulciri potos titulus hic: Θεοῖς Ἱσιας καὶ ρώπης καὶ Λιβυης θεοῖς γνωστοις καὶ ξενοις γEgo quamvis late scrutatus nullam inveni neque Reisch, .-W. S. V. Altar neque aurer, De aris Graecorum pluribus deis in commune positis' Diss Argent. 1885 ullum exemplum exhibent quod apte comparetur. Dedicationes velut εων Σαμοθρακων, Θεων Καβείρων Συριων, 'Aντινοο συνθρύνω των ν Αἰγυπτι θεων Aia 'πιλυβρι του ιλὶων θνους, εο ἱερας οἰκίας, Diis cultoribus huius loci aliau, etsi omnes, ut ita dicam, certorum locorum numina universe circumscribant, tamen longe absunt. Proxime omnium, quotquot novi, accedit haec:

DIIS DEA BUS DACIARUM ET TERRa Dacias' , sed a dis

unius provinciae coniunctis ad deorum totius orbis summam haud facilis est progreSSUS.

At ut concedam fieri potuisse, ut Asiae Africae, Europae

numina in commune adorarentur, qui Veterum θεοις γνωστοις

καὶ ξενοι addidisset Verba velut θεοῖς πασι καὶ πασαις apte adiungi poterant , minime autem θεοῖς ξενοι καὶ ἀγνωστοις. Quae res sane duardum Norde non offugit et effecit, ut primo do Hioronymi titulo dubitarsit; sindo autem Minucii Felicis loco commotus si, ut aliter iudicaret. Tegimus enim

a III 996. Supplementum ad analogiam tituli CIL III 835