De Dis Ignotis, observationes selectae

31쪽

D dis ignotis quaestiones selectae

in Octavi c. 6, 2 sq. de Romanorum potestate haec: dum captis hostilibus moenibus adhuc ferociente victoria numina victa venerantur dum undique hospites deos quaorunt et suos faciunt dum aras extruunt etiam ignotis numinibus sit manibus: Sic dum uni Versarum gentium sacra suscipiunt, etiam regna meruerunt. Quibus Verbis si paraphrasis inscriptionis Hieronymianae vel similis contineretur, dicondum esset paraphrasim multo concinnius et aptius progredi, quam titulum ipsum Equidem e contrari putaverim, simili sermone, quo de dis tam indigenis quam peregrinis, tam notis quam ignotis, in urbe nescio qua cultis et de altaribus totius fere orbis terrarum numinibus positis dictum orat, natam esse inscriptionem illam eo modo, ut, quod in universum de aris enuntiatum erat, per errorem pro unius arae inscriptione haberetur. Qui sermo Minucii loco similis Athonas potius quam Romam spectabat, cum ibi quoque totius raro mundi numina colerentur, praesertim in portubus, quorum in halor aram dis ignotis sanctam fuisse ausania IQ,

Sod utut do titulo Hieronymiano iudicaveris, neque ad Paulum neque ad Apollonium yaneum inscriptio plenior facit, cum, si re vera genuina censenda est quod ut credam, a me impetrare non possum), non ante Hadriani aetatem concipi potuerit, id quod iure contendit datricus de Wilamowifg, cf. Norde p. 119 adn. 2, DLZ l. l. 2957. F Aγνωστοι λοι. Vnγνωστος θεος

Paulum pluralem numerum in singularem mutasse concludendum erat, etiam si Hieronymi testimonio careremus. Omnes enim auctores de aris ignotorum deorum verba facientes plurali utuntur, quippe qui numerus unicus conveniat cultui.

y De ignoto do a philosophis laudato omnino taceo, cum USquam cultu arisquo fructus sit.

32쪽

Contradixit Theodorus luess Wochenschris L hlass. hilol. 191 3 553 sq. minuta et argutula subtilitate tostimonia hoc modo interpretatus: Fit Olympia ird orichtet: ἀγνώστων θεον βωμός, ais ei Alta si mehrere soller Ρaus V 14, 8).

Quibus argutiis nil proficimus, quoniam βωμοί tum demum de compluribus aris, quarum singulae unico deo ignoto inscriptae sint, intellegi licebit, cum primum eiusmodi tituli exemplum

haud dubium nacti erimus. Deinde si quis complures aras uni de ignoto sanctas significare voluisset, non βωμοὶ ἀγνώστων θεῖν, sed βωμοὶ γνωστο θεου dixisset. Infelix ergo Τhoodorus lues sive Fragero duce Pausan vol. II p. 33), sive, quod Fragerum non nominat, suo Marte duardum ordo impugnaVit. Quae omnia non protulissem, nisi praecavere Voluissem, nequis exemplum arae uni de ignoto inscripta sibi invenisso videretur perlectis nonnullis verbis ex Alexandri historia sabulosa is Alexander suchto nun nach Ammons Orahel, denmachtigston Goth. egentibo dem Herooncite e eine grO

E numero plurali βωμοι omnino nihil efficiendum est, cum sequantur haec verba παίδων τῶν sτα Θησέως καὶ 'αληρου. Cum Carolo Robert μετα inserendum est atque ηρωων καὶ παίδων coniungendum fieri nullo modo potest, ut αγνωστων referatur etiam ad ηρώων. Satius erat numero singulari uti nam etsi Theodorus Plues ign0rist, ceteros vix effugit Philostrati Milo pluralem more rhetoricum esse, LDLZ l. l. 2954; aeger GGA l. l. 608 sq.

33쪽

Do dis ignotis quaestiones selectae

30 Altar errichten, de noch etet Alexander Alta holgi, uti opserto dem unbehannte Gotto. Noque do ara ἀγνωστο θεου inscripta agitur neque omnino novum ignoti dei testimonium nacti sumus. Nam verba illa ignoti si monti0nem continentia, ut apud hodiernos auctores occurrunt', ita scripta in fontibus non sunt. Neque textus graeci codices no-que Valerius neque Versiones orientales Vocem γνωστος θεός vol simile quid exhibent, id quod mihi roganti affirmavit Fri- doricus fister in hisce quaestionibus peritissimus. Agitur de Sarapide, cuius nomen Alexander et incolae aeque ignorant; oraculo deinde deus ipso nominis cognoscendi facultatem dat. Itaquo etsi non ignotum deum adhuc incognitum lucrati sumus, at certe anonymi novum Templum invenimus, quod addas exemplis ab duardo ordo p. 57 collatis.

G Do titulo Pergameno

Usque ad paucos abhinc annos ararum dis ignotis inscriptarum notitiam omnem debobamus testimoniis supra allatis, nullus vero titulus aetatem tulisse videbatur. Quo actum est, ut non mediocriter viros doctos vexaret lapis a. 1909 ergami erutus, qui desideratam illorum numinum memoriam continere visus est. At Fortuna, qua est inconstantia et malitia, lapidem mutilum esse voluit atquo id ipsum marmoris frustulum, quod Summum in supplenda inscriptione momentum facit, terra Obvolvit abscondiditquo ita, ut octon Hugo epdin θεοῖς αγη ώστοις restituerit y lapido ipso diiudicari nequeat. Quam

contrOVersiam si solvere conamur, necesse est, ut quid aliud suppleri possit inquiramus atque argumenta perpendamus, quibus coniecturae aut firmontur aut refutentur.

Athen Miti XXXV 1910 p. 456.

34쪽

In lapidis primo versu servatum est ΘΕΟΙΣ ΑΓ atque hastas vorticalis finis inferior, in secundo et tertio nomen munusque dodicantis, sed ut utrumque facile ac certe restituitur, ita neutro de numinibus adoratis quicquam edocemur. Eo quod litterae aequaliter atque congruenter in lapide distributa sunt, efficitur neque de αγνίοῖς neque de H οις cogitari p0sse, quippe quae voces spatio minores sint. Θεοῖς ἀγ-

γ έλοις , qu0d ex analogia inscriptionis latina DIIS ANGELIS Ost. Jahrosh. VIII 1905, Bolbiath sibi finxerit aliquis, iure ab Adolla siissmann Paulus p. 178 sqq. improbatum

est. Restant ergo Verborum αγνύς vel αγιος gradus superlativi, quorum prior in titulis honorariis saepius occurrit ad supplendos titulos sacros minus idoneis. Aγνότατος ut deorum epitheton usurpatum mihi ex duabus tantum inscriptionibus innotuit:

35쪽

De dis ignotis quaestiones electae

cogitat. 2. BenndorDNiemann Reisen im sildWesti Eloinasion I 53 D14 sq. τῆς γνοτάτη . . . Ῥοτέμιδος. Alidrum igitur exemplum et dubium est et poeticum, altorum aliter se habet, cum VOX αγνοτατος nomen deae praecedat. Relinquitur ergo γιωτατος, quod cum saepius inveniatur λ,

Ottoni or arrisit, qui θεοῖς ἁγι ωτάτοις scribendum esse eensuit Hermes XLVI 434 sq.); num recte dubito. Nam si aram in Eleusinio inventam θεοις ἁγιέωτάτοις vel αγι ωτάταις inseriptam fuisse ponimus, titulum, cum usquam θεους γιωτάτους nomine non addito inveniamus, ad Cererem et Proserpinam utpote summas Eleusinii eas referre cogimur, velut in titulo Laconico infra laudando. Tum vero aut dualem numerum aut certe articulum adhibendum suisse recto Adollas eis s-

mann l. l. contendit. Accedit aliud, quo quin de Cerero otProserpina cogitemus impedimur. Optime enim Hugo Hepding monuit fieri vix potuisse, ut ara summis Eleusinii deabus posita paueis annis post aliis numinibus dedicaretur sit in alio

Desideratur dissertatio vocis γιος et ἁγιωτατος Sum cum aganum tum christianum illustrans. Nonnulla contulit obbermi Religionsgeschichiliche Studien 1896 p. 59 sqq. et Pa88OW-CrOeneri S. v. adhibendi sunt etiam Lini De Oeis sanctus usu sagano Diss Regim. 1910 , Dolehaye nil. Bolland XXVIII 1909 p. 145 sqq. Doelger χΘΥΣ ΙΡ. 180sq. Ἀγιος et ἁγιωτατος de dis vocem de rebus sacris usitatam hic non curo praecipue indo ab aetate hellenistica usurpatur et inprimis ad deos orientales a Graecis quoque cultos spectat, cum antiquioribus temporibus verbo sno usi sint Graeci Epicurei magistrum colentes eum αγιον καὶ γιωτατον καὶ λεων vocabant Philo d. r. ευσεβ. p. 6). Contra Arignotus ille Pythagoreus, quem sanctum' appellabant sectatores et amici, a Luciano philops 29 ἱερος nominatur; qui scriptor haud scio an Vocem εοος adhibuerit, ut verbum ellenisticum αγιος vitaret. Duo VOzi αγιωτατος exempla adhuc neglecta hoc loco addam Iulian. p. 389 Ατης αγιωτάτης θεου AOητρος, p. 378 C in epistula ad Alexandrinos data)τὸν θεὸν τὸν μεγαν exemplum effugit Brutionem uelle de magno deo' disserentem, Diss Phil. Hal. XXI 3 p. 362sqq τιν αγιωτατον Σάραπιν

αἰδεῖσθε.

36쪽

lapidis latero alia inscriptio incideretur, scilicet τοῖς 'A νεμοις σίγνωτος ἐπιβώμιος. Multo minus in ea offendimur, si ara incertis dis posita postea ad certorum deorum honorem insumpta est. Deinde si re vera γιωτάτοις vel γιωτάταις in lapide incisum fuisset, litterae s particulam horizontalem aeque atque in nomino Καπίτό Z ν to adhuc videre exspectares, cuius nullum vestigium apparet Denique id argumentum proferam, quo quaestionem solvi posse persuasum habeo, titulos dico deorum epitheton ἁγιώτατος exhibentes, quorum quot mihi irinotuerunt hic congestos habes:

2. Spartae L Bas-Foucar 162d Wobbermi l. l. 70; Is 1, 599 CH πόλις την σεμνοτάτην καὶ φιλανθρωποτάτην φακλειαν εισαμενου παρα τη ἁγιωτάτη Ορθία χρ τε - μιδι ἱδρυσατο κτλ.3. Ephesi Wood, Discov. at Ephesos, Inser fro the ity3 no. 9 Oroag, est. Jahresh. X 190 p. 293 Πόπλιον Ουήδιον Παπιανὸν 'Ἀντωνεῖνον, τὸν κρατιστον, κληρονομα χρησα μενον τη ἁγιωτάτη θει' Ἐφεσία 'Ἀρτεμιδι α πατοὶς

ἀνενεωσατο.

37쪽

De dis ignotis quaestiones electae

Λιι Hλί ' μεγαλω Σαραπιδι καὶ τοῖς συνναοι οῖς . . . διαδεξάμενος τὴν αυτου του ἁγιωτάτου Σαραπιδος γυμνασιαρχίαν κτλ.Ubique igitur praecedit adiectivum, nusquam voci θεός nudae adpositum occurrit, semper dei nomen postponitur. Quae cum ita sint νεοῖς γιωτάτοις si scribimus, soloecismum facimus. Quod equidem noluerim. Rectam Hugonis epdinirestitutionem recte aeceperunt cum theologi tum philologiin, nequρ quisquam ullum argumentum, quo infirmetur, adhuc protulit. Quodsi Hepdin ipse nimis fere cauto modesteque locutus est et ea re duardum ordo commovit, ut non nisi in adnotation p. 56, 1 coniectura incertioris mentionem saceret), eum denuo porpensis ceteris coniecturis iisque improbabilitatis convictis iam confidonte suam ipsius tenere ab ipso viro docto compertum habeo. tquo eo due iam L l. l. p. 2958sq. exposui, quid e novo testimonio ergamon de dis ignotis a Grasidis siligioso cultis sequi videatur.

38쪽

Eduardum ordon, cum p. 55 sqq. de ignoto deo os doignotis dis ageret, testimonium Vocis γνωστος θεός effugit, ex quo quamquam nihil de philosophorum et gnosticorum 60 ignoto comperimus, attamen aliquem fructum percipere possumus. Ἀγνωστος in exemplo quod statim asseremus ad externam dei speciem, non ad numinis Vim ac naturam spectare Ricar

ου ἄγνωστος Φοῖβος θεός, d. h. ercist thnen in se inerrar- sche inung ohl ehanni. Ου αγνωστος ergo idem valere atque homericum ἀρίγνωτος ἀρίγνωτοι δὲ θεοί περ G2)recte Georgius WissoWa monet. Papyrus, in qua haec verba leguntur, non modo propter unam Ocem γνωστος, sed propter totius documenti indolem et argumentum digna videtur quaestione paulo ampliore. Quam hoc loco non habiturus essem, nisi ex ea quoque aliquod supplementum exspectarem studiis ab duardo ordo feliciter inauguratis addendum. Ρap. Giss no 3 inventa Apollinopoli Heptacomiae, scripta a. 117 . Chr. n.)δ: Column PM ματ ι λευκοπωλωι αρτι ραῖαν αγι συνανατείλας η κω σοι, D δημ ε , ου α γνωστος Φοῖβος

θεις νακτα καινb layριανιν ἀγγελιο ν , ω πάντα δουλα δι' ἀρετὴν κ αὶ πατρις τυχη θεου χαίροντες

τοιγαρουν νύοντες τας στίας ἀναπτωμεν, γελωσι καὶ μεθαις ταῖς ἀπο κρήνης τας η υχας ἀνεντες γυμνασίων τε ἀλείμμασι 'ὼν πάντων χορηγιν τι πρις b κυριον ευσε γε του στρατη

De hac re cur aliter iudicandum esse putaverim, infra elucebit. ornomanti lio VII 190 p. 278 sqq. Griechises Hryri rusieyenes 1910 p. 15 sqq. Religenstein Neu Jahrb. 1908 p. 365 sqq.;Wendland ellenistisej romische ultur p. 11; lumenthat Arch. f. p. -Forsch. V p. 336 A. 7 Wilchon ib. p. 249 Grundauge und Chrestomati de Papyrus unde I 1 p. 420 I p. 571 no. 491.

39쪽

De dis ignotis quaestiones electae

Column II τον δημον vel Uιας reliqua desunt .

Le ro est mori, in Ie roi. Imperatorem raianum Or- tuum osse et in caelum curru albis equis vecto ascendisso necnon Hadrianum ei successisse comperimus. At quis est nun

tius Apollo ipse non quod agi deus est, sed quod hoebus

omnia ido et in caelo et in terra, ideo lucidus ascensionis testis prodit. Quae res ab interpretibus adhuc neglecta quanti momenti sit, statim elucebit, si narratiunculas, quae aliorum

hominum in caelum ascensum testantur, Xaminaverimus.

Quid quod iam in Romuli historiam fabularem irrepsit testis, qui eum in caelum ascendentem vidit, notissimus ille Iulius Ρroculus P Deindo cum Augustus vita decessisset, Numerius

CL Deubner Rom. Mitt. XXVII 1912 p. 8 Dioteric Mithra liturgie p. 143 sq. 20 sq. In universum conferas Rohde Psyche I p. 375 adn. 1; . Hon Studien urieschichte de Himme ahr im Alterium, Progr. Manuheim 1910, qui tamen id, quod mea interest, non respexit. Termino astronomio o ανατείλας Ricardus uense commotus est, ut Traianum cum Lucifero aequari putaret cf. eubner . 8 adn. ). Quod minus probabile videtur. Non cum certa stella aequari imperatorem, sed in universum cum sideribus comparari equidem credam, quippe quae comparatio et Graecis et Romanis congueta sit, cf. DittenburgerSyll. 365 Ἐπεὶ ὁ νεος Ἀλιος Γάῖος Καισαρ Σεβαστὸς Γερμανικὸς συναναλαμψαι ταῖς ἰδίαις αυγαῖς . . . ηθέλησεν, ib. 376, 3 Nero νέος Ηλιος ἐπιλαμψας τοῖς Ἐλλησιν, albet EG 978 Augustus)αστρον πασας Ελλαδος, orat carm. IV 5 5 sqq. et alia exempla congesta a Riemal l. l. p. 314. Addendus est Seneca socol. 4: qualis discutiens fugientia Lucifer astra, aut qualis surgit redeuntibus Hesperus astris, qualis, cum primum tenebris Aurora solutis induxit rubicunda diem, Sol aspicit orbem lucidus et primos a carcere concitat axis talis Caesar adest, talem iam Roma Neronem aspiciet flagrat nitidus ulgore remisso vultus et adfuso cervix formosa capillo'. Carolus Robertad bibliothecae Ephesiae ophorum relegat, ubi imperatoris maiestas HSque eo aucta est, ut ipse in Solis curru stet, Sol vero iuxta currum pedibus ingrediatur, cf. Heberdo Ost. Iahreis VII 1904 Belblati p. 55 Sq., qui recte explicat: man wir haum Wolfel honnen, da hier in be-Wuster Absicht an Stelle des aligehauonden Gottes de melibeherrschende Κaiso gegetet ist . aestimonia collegit arte Roscher Leae. IV 199 sqq. graVissima tantum citare possum. Liv I 16 Troculus Iulius . . . gravis, ut traditur, quamvis magnae rei auctor in contionem prodit si Romulus ' inquit

40쪽

Atticus iuratus affirmavit sese eum sublimem abire vidisse. Noquo testis defuit, qui iuraret se Drusillam in deorum coetum intrantem suis oculis vidisse. Et eundem hominem Sonee in apocolocyntosi testem finxit, qui Claudium quoque in caelum claudicantem viderit. Non modo in Romanorum narrationibus,

. . prima hodiernis luce caelo repente delapsus se mihi obvium odit sequuntur Romuli verba). Haec . . . locutus sublimis abiit. mirum, quantum illi viro nuntianti haec fidei fuerit . Ovid. mst. II 497 sqq. 502 Romulus in media visus adesse via, et dixisse simul . . . 507 iussit. Et in tenues oculi evanuit auras . Plus Rom. 28 ανδρα τῶν πατρικίων γένει προτον γῆθει τε δοκιμωτατον αυτω τε μομυλο πιστον καὶ συν θη. . . 'Rυλιον Προκλον, εἰς γοραν προελθοντα καὶ τῶν γιωτάτων ἔνορκον ἱερῶν ψάμενον εἰπεῖν ἐν πασιν se ὁδι αυτφ βαδίζοντι Pωμυλος ἐῖ ἐναντίας προσιῶν φανείη κτλ. Romulus se deum esse nuntiat: 'Eγῶ δεουμῖν ευμενης ἐσομαι δαίμων Κυρῖνος. αυτ πιστὰ μὲν εἶναι τοῖς Ρωμαίοις δοκε δια τὸν τροπον του λέγοντος καὶ δια τὸν ορκον Plutarchusdseinde similes Graecorum narrationes affert. Aurel. Vici. v. illustr. 2, 13: Iulius Proculus, vir nobilis, in contionem processit et iureiurando firmavit Romulum a se in colle Quirinali visum augustiore forma, cum ad deos abiret . . . huius auctoritati creditum est Dubium non videtur, quin tota haec de Romulo callum versus erepto historiola a Graecorum fabulis duxerit originem.

ἐστρατηγηκότι, πεντε καὶ ικοσι μυριάδας ἐχαρίσατο, τι τὸν Λυγουστον ἐς τὸν Ουρανον κατα τα περι τε του Προκλου καὶ περὶ του Pωμυλου λεγομενα et adnotationem antecedentem ανιοντα εωρακέναι Bμοσε.

Di 59, 11 4 Λίουιος τε τις Γεμίνιος βουλευτης ἔς τε τὸν Ουρα-

νιν αυτην ναβαίνουσαν καὶ τοῖς θεοῖς συγγιγνομενην ωμοσεν, ἐξώλειαν καὶ αυτω καὶ τοῖς παισίν, εἰ ψευδοιτο, παρασαόμενος τη τε τον αλλων

θεῶν ἐπιμαρτυρία καὶ τὴν αυτης ἐκείνης ἐφ' b πέντε καὶ εἰ κοσι μυριαδας ἔλαβε. otiam adnotationem insequentem. Apocol. 1 sq.: Quid actum sit in caelo ante dis III idus Octobris anno novo, initio saeculi felicissimi cs infra p. 44 volo memoriae tradere . . . haec ita vera Si quis quaesiverit, unde sciam . . . non respondebo . . . Quis unquam ab historico iuratores cf. Religenstein Hellenistisehe undererauhiunge p. 81 adn. 2 erravit Mommsen, cum iurato res' legendum esse censuit, Staavrech II p. 362 adn. 2 exegit Tamen si necesse fuerit auctorem producere, quaesito ab eo, qui Drusillam euntem in caelum vidit idem Claudium vidisse se dicet iter lactentem is non passibus aequis . velit nolit, necesse ost illi omnia videre, quae in caelo aguntur cf. insen p. 45ὶ Appiae viae curator est, qua scis et divum Augustum et Tiberium Caesarem ad deos isse hunc si interrogaveris, soli narrabit coram pluri-