C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium.

131쪽

erat circuire , hortari, renouare proelium, ipse cum delectis tentare omnia , subuenire suis, hosti fui dubiis instare; quos i os cognouerat,eminus pugnando retinere. Eo modo inter sie duo imperatores summi uiri, certabant ipsipares, teram opibus disparibus nam Metello uirtus militum erat, lociιs aduersus Iugurthae alia omnia, praeter milites, opportuna. Denique Romani, ubi

intelligunt neque sibi profugirem esse, neque ab ho se copiam pugnandi fieri: iam die ueher de

rat; aduerso colle sicuti praeceptum fuerat, euadunt amiss)loco PQ idae fusii , fatigat' pauci

interiere . plerosique uelocitas , O regio hostibus

ignara tutata sunt interea Bomilcar quem elephantis in parti copiari pedestrii praesectsi ab Iugurtha upra diximus , ubi eua utilius prae te refus est paullatim suos in aequum locu d ducit ac, dum legatus ad lumen quo praemissus erat, festinans pergit, quietus, uti res postulabat,

aciem exornat: neque remittit interim, quid ubi

que hostis ageret, explorare postquam I utilium consedisse iam, O animo uacuum accepit simu . ex Iugurthae proelio clamorem augeri, ueritus ne legatus , cognitare, laborantibus suis auxiliis re , aciem , quam di dens uirtuti mil)um arte statuerat , quo hostium itineri ossceret, latius pomrigit eoq. modo ad J utili castra procedit. Romani ex improuisiopulueris uim magnam anima Duertunt nam prosteolum ager arbunis consilius prohi-

132쪽

prohibebat estpriin rati humum aridam uento agitari post, ubi aequabilem manere sicuti acies mouebatur magis magisq. appropinquare uident; cognita re properantes arma capiunt , ac pro castris sicuti imperabatur, consistunt. d. de, ubipropius uentum est, utrimque magno cla

more concurritur idae tantummodo remora

ti, dum in elephantis auxilium putant postquam eos impeditos ramis arborum , atque ita distentos circi uentri uident fugam faciunt ac plerique, abie tis armis, collis, aut nomis, quae iam aderat, auxilio integri abeunt elephanti quattuor capti, reliqui omnes, XL numero, intersedit. Romam quamquam itinere, atque opere castrorum,

proelio fes, i q. erant: tamen, quod Metellus amplius opinione morabatur , instructi, intentiq. obuiam procedunt nam dolus T umidarum nihil languidi, neque remis patiebatur acprimo obscurano te, postquam haud procisi inter feerant, strepitu, uelut hostes aduentarent, esteri apud alteros formidinem si ut, editumiarum facere: p e imprudentia admissi facinus miserabile, ni utrimque praemissequites rem explorauissent. igitur pro metu repente gaudium exorti mil tes alius alium laeti appellant, a ta edocent, atque audiunt sua quihue fortiaria ta ad caeli essere quippe res humanae ita sese habent cinuictoria uel ignauis gloriari licet aduorsae res γtiam bonos detrectant. Metellus in se fidem castris quattriduo

133쪽

quattriduo moratus saucios cum cura reficit, meritos in proeliis more militiae donat , uniuersos in concione laudat, atque agit gratias hortatur, ad cetera, quae leuia sunt, parem animum gerant:

pro ui toria satis iam puginatum, reliquos labores pro praedafore tamen interim transfugas, alios opportunos, Iugurtha bigentium, aut quid agitaret, cum paucis ne esse , an exercitum haberet , ut sese uictus gereret , exploratum misit iactille sese in loca saltuosi natura munita receperat ibiq. cogebat exercitum numero hominum ampliorem sed hebetem , infirmum agri ac pecoris magis, quam belli, cultorem id ea gratiaeueniebat, quod praeter regios equites nemo o mnium Numidarum ex fuga regem sequitur quo cuiusique animus fert, eo discedunt neque iactet tium militiae ducitur ita sie mores habent. Igitur Metellus , ubi uidet animum regis etiamtumferocem e se , bestim renouari, quod nisi ex illius lubidine geri non posset praeterea iniquum certamen sibi cum hostibus esse minore detrimento illos uinci, quam suos uincere statuit non proeliis , neque acie sed alio more bellum gerundum itaque in loca, umidiae opulenti a pergit agros vastat multa canetla, O opida, temere munita, aut nepraesidio, capit, incenditque puberes in terfici iubet, alia omnia militu esse praedam ea formidine multi mortales η'mam dediti obsides stu

m tum , O alia , quae usui forent, fatim prae

bita:

134쪽

bita ubicumque responi labat praesidium impositum . in ad negotia multo magis, qua proelii malepugnatis ab suis, regem terrebant quippe cuius spes omnis in fuga sita erat , qu cogebatur: qui sua loca defendere nequiuerat in ali ni bellumgerere tamen ex inopia , quod optimi uidebatur consilium capit exercitum plerumque in isdem locis opperiri iubet: ipsi cum d leblis equitibus Metellum sequitur no turnis

auis itineribus ignoratus, i omanos palantes repente aggreditur eorum pleriqueinermes cadunt, multi capiuntur nemo inninu ista Ius profugit umidaeprius, qua ex castris Iuba niretii dictui ius erant, in proximos colles discedat. Interim I 'mae gaudio ingens ortum cognitis M telli rebus ut seseque, exercitum m0re malam gereret in aduerso loco uis tor tamen uirtutefuisset: hostium agro potiretur: Iugurtham , magnificum ex uti socordia .s en salutis in solitud ne, aut fuga coegit se habere . itaque senatus ob ea feliciter adlidi s immortalibus suppliciata

cernere: ita trepida antea, sollicisa debelli uentu, laeta agere: de Metellofama praeclara fise Igitur eo intentior ad uictoriam nisi omnibus modis festinare cauere tamen, necubi hosti opportunus fieret ment , post orta inuidiamsequi. ita, quo clarior, eo magis anxius rat: neque post in idias Iugurthae effuso exercitupraedari ubise mento, aut pabulo opus erat, cohortes cum omni equia

135쪽

equitatu praesidium agitabant exercitus partem ipsi , reliquos Marius ducebat sed igni magis quampraeda , age uastabatur duobus locis haud longe inter se aura faciebant . ubi ui opus erat, cuneti aderant ceterum, quo fuga, atque formis dilatiis cresieret, diuersa agebant. Eo temporet Iugurthaper colles sequi tempus, aut laci pu- mi gnae quaerere qua uenturum hostem audierat,pa bulum , qui a fontes, quorum paenuriae rat, corrumpere modo sie Metello, interdum Ma oriendere postremos in agmine tentare, ac se tim in colles regredi: rursus ira, post at semini tari neque proelum facere, neque otium pati, tantummodo hostem ab incepto retinere Asm

m imperator ubi se dolisfatigari uidet , neque ab hoste copiam pugnandi fieri urbem magnam,

in ea parte qua sita erat arcem regni nomine', Zamurm, statuit oppugnare., ratus id, quod negotiumposcebat, Iugurtham laborantibus suis auxilio uenturum, ibiq.proelium fore. At ille,quae parabantur , perfugis edodius, magnis itineribus Metellum anteuenit opidanos hortatur, moenia

ii defendunt, additis auxilio perfugisci quodae in ex copus regis, quia fallere nequibat, firmif-

imum erat. praetereapollicetur, in temporesemet Gon exercitu adfore cita compositis rebus in loca quammaxime occulta discedit ac post paullo U gnosiit, Marium ex itinere rumentatio cum pausem cis cohortibus Siccam missum quod opidum pri

136쪽

mum omnit post malam pugnam ab rege defecerat eoc lefctis equitibus noctu pergit Oia egredientibus manis inporta pugnam facit . m l magna uoce Siccensies hortatur, uti cohortes ab tergo circumueniant fortunam illis praeclari facinoris ais dare si id fecerint postea fest in regno, illos in libertate sine metu aetatem adturos. ac ni Marius signa inferre, atque euadere opido properaui peto profesto cunfiti, aut magna pars Siscensium dem mutauissent tanta mobilitateβρ umidae erunt .sed milites Iugurthini paulliaster ab rege fustentati postquam maiore ui hostes urgent , paucis amiss profugi discedunt. Marius

ad Zamamperuenit id opidum in campo situm, magis opere, quam natura mimitum erat nullius idoneae rei egens , armis uirisq. opulentum. igitur Metellus pro tempore, atque locoparatis rebus , cuncta moenia exercitu circumuenit: eg

tis imperat , ubi quisique curaret: deinde signo dato , undique simul clamor ingens oritur neque res Ni Has terret infensii, interit'. sine tumultu manent proelium incipitur. I 'man pro ingenio quisque pars eminus glande, aut lapidi bus pugnare tali succedere , ac murum modo suffodere, modo sicalis aggredi, cupere proelium m nibus facere contra ea opidani in proximos s. xa uoluere su , pilas , praeterea picem,es seu phure taedam mixtam ardenti mittere sed ne illas quidem, quiprocul manserant, timor animi satis

munis

137쪽

IVGURTHIN v 37 muniuerat nam plerosque iacula, tormentis, aut manu emissa, uulnerabant pari periculo, sed fama impari, boni, atque ignaui erant. Dum a Zamamsi certatur Iugurtha ex improuisio castra bonium cum magna manu invadit remf-

sis , qui in praesidio erant, omnia magis, qua proelii , ex e tantibus , portam irrumpit at nostri, repentino metu perculsi, sibi quisque pro moribus consulunt ali fugere, alti arma capere et

magna pars uulnerati aut occisi ceterum ex omni multitudine non amplius X L memores nominis ii 'mani grege fa Io cum cepere paullo, quam alii, editiorem neque inde maxima ut d pelli quiuerunt sita tela eminus missa remittere, pauci in pluribus minus si rari sin 'omidae propius accessssent ibi uero uirtutem oriendere, O eos maxima ui caedere, fundere, atque fugare.

Interim Metellus , cum acerrime ramgereret, clamorem e tumultum hostilem a tergo accepit: d inde, conuerso equo, animaduertit fugam ad se uersum fieri quaeres indicabatpopulares esse igitur equitatum omnem ad castra properemisit, ac I tim C Marium ci cohortibus sociorum; eum' lac mans per amicitiam, perq remp. Uecrat, ne quam contumeliam remanere in exercitu ui Iore, ne ue hostes inultos abire sinat ille breui mandata efficit Iugurtha munimento castrorum impeditus, cum alijsuper uallum praecipitaren

tur, ali in angustiis ipse sibi properantes vice-

H rent,

138쪽

rent , multis amistis in loca munita sese recipit Metellus infesto negotio , postquam nox aderat, in castra cum exercitu reuertitur. Igitur postero die, priusquam ad oppugnandum egrederetur, qu tatum omnem in ea parte qua regis aduentus rat pro castris agitare iubet portas, O prox maloca tribunis dispertit deinde ipsi pergit ad c pidi atque, uti superiore die , muri aggre ditur . Interim Iugurtha ex occulto repente nostros invadit qui in proximo locati fuerant putilis per territiperturbantur reliqui cito subueniunt. neque diutius Numidae resistere quiuissent,nip dites cum equitibus permixti, magnam,cladem congre su facerent quibus illi reti, non uti equestri proelio solet, seqisi, dein cedere, sed aduersis e quis concurrere, implicare , ac perturbare aciem: ita , expeditispeditibus suis , hostes paene uictos dare. Eodem tempore apud Zamam magna ui certabatur ubi quisque legatus aut tribunus cur bat, eo acerrime niti, ireque alius in alio magis, quam in se stem haberes pariterq opidani agere , oppugnare , aut parare omnibus locis: auidius alteri alteros sauciare, quam semet tegere . clamor permixtus hortatione , laetitia gemitu itom repitus armori ad caelum ferri tela utrimque uolare sed illi, qui moenia defensabant, ubi h sespatillulum modo pugnam rem erant , intenti proelium equore pros ectabant eos , uti quaeque Iugurthae res erant, laetos modo, modo pauidos

139쪽

animaduerteres ac Uicut a suis audiri, aut cerniposnt, monere alii, alti hortari, aut manu segnia care, aut niti corporibus huc , . illuc, quasit, tabi di, aut iacientes tela, agitare u sod ubi Mario cognitum est; iam is in ea parte curabat con fulto lentus agere, ac dissilentiam rei mulare: p ti P iiii lassis: tumestu, regis proelium uisere. ita , illisstudio suorum ad ristis, repente magna uini: rtim aggreditur, iam scalis egress nutiles prope summa ceperant cum opidani concurrunt, lapidesque, O ignem, praeterea alia tela inge rant nostri primo resistere: deinde, ubi unae, a que altera sicalae comminute, qui supersteterant afflicti sunt ceteri quoquo modo potuere , pauci integri, magnapars conse Ii uulneribus, abeunt. denique utrimque proelium nox diremit. Metellus

postquam uidet frustra inceptum , neque opidum capi, neque Iugurtham, nisii ex in idijs,aut ii l co pugnam facere, O iam a satem exaritam 4se ab Zama discedit; D in D urbibus, quae ab rege defecerant, satisq. munitae loco , aut sem-bus erant, praesidia imponit ceteri exerci tum in prouincia, quae proxima est 'tumidiae, hiemandi gratia collocat neque id tempus ex aliorum more quieti, aut luxuriae concedit sed, qu0

niam armis bellum parum procedebat, insidias rei per amicos tendere , se eorum perfidia pro

armis uti parat igitur Bomilcarem , m c0Mae cum Iugurtha fuerat . inde, uadibus datism a de

140쪽

de Masi Menece, clam iudicium fugerat, quod ei per maximam amicitiam maxima copia fallendi erat, multis pollicitationibus aggreditur ac pri-m eiicit, ut,ad se colloquendigratia occultus u niat deinde dedata i Iugurtham uiuum, aut necatum sibi tradidisset ore, ut illi feratus punitatem, O Da omnia concederet, facile qu-midae persuadet, cum ingenio infido, tum metuenti, ne si parci u 'manis fieret , ipsi per condiciones ad supplicium traderetur is, ubi primum opportunum fuit, Iugurtham anxium, ac miserantem fortimas suas accedit monet , atque lacr)mans obtestatis, uti aliquando sibi, liberisque, et genti Humidarum optime meritae, prouideat mnibusproeli sese ui tos agrum uastatum, mutos mortales captos, occisius regni opes comminutas esse satis saepe iam ct uirtutem militum,

fortunam tentatam caueat, ne illo cunctante,

Vumidari sibi consulant His, atque talibus aliis ad deditionem animum regis impellit mittuntur ad imperatorem legati qui Iugurtham imperata facturum dicerent ac me ulla pantione fiesie, re-zni q. suu in illius dem tradere Metellus propere cunctos senatori ordinis ex hibernis accersii-ri iubet eorum , atque aliorum, quos idoneos ducebat , consilium habet ita more maiorisi ex consilii decreto, per legatos Iugurthae imperat, argenti pondo ducenta millia , elephantos omnes , equor

rum armorum aliquantulum Q aepostquam ine i