장음표시 사용
391쪽
XIII. XXXI. XXX. 105 Tunc aliis etiam, qui ibi aderant, compluribus idem com-6 probantibus desiderantibusque accipit a me librum 1idei ueterem Spectatae, luculente Scriptum Aeeipit autem ineon Stan 7tissimo uultu et maestissimo. Sed quid deinde dicam n0n 8 audeo hercle postulare, ut id credatur mihi. Pueri in ludo rudes, Si eum librum accepiSSent, non hi magis in legendo deridiculi suissent, ita et sententias intercidebat et uerba corrupte pronuntiabat Reddit igitur mihi librum multis iam ri 10 dentibus et uides , inquit, oculos meos aegro adsiduiS-que lucubrationibus prope iam perditos uix ipsos literarum apice potui conprehendere; eum ualebo ab oculis, reuiSe ad me et librum istum tibi 0 tum legam Reete , inquam 11 Si oeulis magister, utS; Sed in quo illis nihili pus eSt, id, 12 rogo te, dicas niihi ciam im mi nam lici in in hoc loco, quem legisti, quid significat 3 Atque ille egregius nebulo, quasi dis-I3 stelli quaestione pr0 territus exurgit Statim et abienS: non , inquit, paruam rem quaeris talia ego grati non doceo . Eius autem l0 ei, in quo id prouerbium est, uerba haeci sunt: Non uides apud Mnes iJtheum scribi, tria generae S Se uini, nigrum, ali una, medium, quodUO- eant κt 99όν . et nouum uetus, medium etes sicere nigrum uirus albim urinam, medium πεψιν' nouum aes rigerare, metu calefacere, medium
esse prandium caninum Puid Significet prandium ea-15ninum, rem leviculam diu et anxie quaesiuimus. Prandium 16 autem abstemium, in quo nihil potatur, caninum dicitur, quoniam canis uino caret. Cum igitur medium uinum appel-17laSSet, quod neque nouum S Set neque uetuS, et plerumque homine ita loquantur, ut omne uinum aut nouun es Se dicant aut uetus, nullam uim habere significauit neque noui neque ueteris, quod medium eSset, et ideire pro uino n0n habendunt, quia neque refrigeraret neque calefaceret Refrigerare id dicit, qu0 Graece υχειν dicitur.
392쪽
Dissertatio Favorini philosophi aduersus eos, qui Chaldaei appel
lantur et ex coetu molibusque siderum et stellarum ala hominum dieturos pollicentur.
Aduersum ist0s, qui sese Chaldaeos seu genethliacos appellant ac de imotu deque positu Stellarum dicere pos Se quae sutura Sunt, profitentur, audiuimu quondam Fau0rinum philosophum Romae Graece disserentem egregia at-2 que inlustri oratione; Xereendi autem, non Stentandi, gratia ingenii, an quod ita Serio iudicatoque Xistimaret, non habe distere. Capita autem locorum argumentorumque, quibu uSuMeSt, quod eius meminisse potui egressus ibi exauditione propere adnotaui, eaque suerunt ad hanc serniesententiam disciplinam istam Chaldaeorum tantae uetustatis
non SSe, quantae uideri uolunt, neque eo principes eius auctoreSque eSse, quos ipsi erant, sed id praestigiarum atque fruciarum genus commentos SS h0mines aeruSeatO-3 res et cibum quaestumque ex mendacii captantes. Atque eo S, quoniam uiderent terrena quaedam inter homines sita caelestium rerum Sen Su atque ductu moveri, quale est, quod Oceanus quasi lunae comes cum ea Simul senescit adulescit-
393쪽
XIlli I. 107que, hinc uidelicet sibi argumentuli ad suadendum para-
utSSe, ut crederemus, omnia rerum humanarum et parua et
maXima, tamquam stellis atque sideribus evineta duci et regi. Esse autem nimis quam ineptum absurdumque, ut,
qu0niam aestu Oceani cum lunae curriculo congri'uit, negotium qu0que alicuius, quod ei 0rte de aquae ductu eum riualibus aut de communi pariete cum uicino apud iudicem est. ut existimemus, id negotium quasi habena quadam de caelo uinctum gubernari u0d etsi ui et ratione qua diuina fieri bpoteSt, nequaquam id tamen censebat in tam breui exigu0que uitae Spatio quantovis l0 minis ingenio conprehendi
P0SSe et percipi, Sed 0niectari pauca quaedam, ut uerbo i9Siu utar, παχυμερεστερον , nullo scientiae sun do concepto, Sed usa et uaga et arbitraria, qualis longinqua eu-lorum acies est per interualla media caligantium; tolli enim. 6quod maxime inter deos atque homines dissert, si homines quoque re omni P0 Si futura praenoscerent. Ipsam deinde Siderum Stellarumque Obseruationem, quam S Se Originem Scientiae Suae praedicarent, hautquaquam putabat liquidec insistere Nam si principes Chaldaei qui in patentibus campi colebant, Stellarum motus et uias et discessiones et coetus intuentes, quid e his efficeretur. Obseruauerunt. Procedat', inquit, Miae sane disciplina, set sub ea modo inclinatione caeli sub qua tunc Chaldaei suerunt; non enim potest' inquit, rati Chaldaeorum obseruationi manere. Si quis ea uti uelit sub diuersis caeli regionibus. Nam quanta', inquit, partium circulorumque caeli e devergentia et On- uexionibus mundi varietas sit quis n0n uidet Eaedem igi-9tur Stellae, per qua Omnia diuina humanaque fieri contendunt, Sicuti non usque qua lue pruinas aut calore cient, Sed mutant et uariant tempestatesque eodem in tempore alibi placidas, alibi uiolentas mouent cur non euenta quoque rerum ae negotiorum alia efficiunt in Chaldaeis alia in Gaetulis alia aput Danubium, alia aput Nilum Per autem enim' in-10quit, in consequens ipsum quidem corpus et habitum tam pr0sundi aeris sub alio atque alio caeli curvamine non uudem manere in hominum autem negotiis Stellas istas opinari idem Semper ostendere sei licet eas si quacumque terra
394쪽
II conspeXeris . Praeterea mirabatur, id cui tuuii pro pereepto liquere, stellas Stas, quas a Chaldaeis et Babyloniis siue Aegyptiis obSeruatas serunt, qua multi erraticaS , Nigidius errones uocat, non SSe plureS, quam uolgo 12 dicerentur posse enim fieri existimabat, ut et alii quidam plane te pari potestate S Sent, Sine quibu recta atque perpetua obseruati perfici non quiret, neque eo tamen cernere homine possent propter Xuperantiam uel splendoris uel 13 altitudinis. Nam et quaedam , inquit sidera quibusdam terri cola Spiciuntur earumque terrarum h0minibus nota sunt; Sed eadem ipsa ex alia iam terra non uidentur et 14 sunt aliis omnino ignarissima. Atque uti demus' inquit, et has tantumm0do stella et ex una parte terrae ob Seruari debuisse, quae tandem finis obseruationis istius fuit et quae tempora Sati eSSe uisa sunt ad percipiendum, quid praemon Straret aut coetus stellarum aut circuitu aut transituS3lo Nam si isto modo coepta seri obseruatio est, ut animaduerteretur quo habitu quaque sorma quaque positura Stellarum aliquis naSceretur, tum deinceps ab ineunte uita sortuna eiu Set mores et ingenium et circumstantia rerum negotiorumque et ad p0stremum finis etiam uitae spectaretur eaque Omniu, ut Sumen erant, literi mandarentur ac po Stea 0ngi temporibuS, cum ipsae illae eodem in loco eodemque habitu forent, eadem ceteri quoque euentula exiStimarentur, qui eo - 16dem illo tempore nati suissent; si isto , inquit, modo b- seruari coeptum est et ex ea obseruatione eonp0Sita quae-17dam disciplina est, nullo id agi p0test procedere. Dieant enim, quot tandem annis uel p0tius qu0 saeculis orbis hic 18 obseruationis perfici quiuerit . 0nstare quippe inter aStr0l0gos dicebat, stellas istas, qua erraticus dicerent, quae e S Se omnium rerum satales uiderentur, infinito prope et innumerabili numero ann0rum ad eundem locum, cum e0dem habitu Simul omne pro se etae sunt, regredi , ut neque UllUS ob Seruationis tenor neque mem0riae ulla ei sigies literaruml9 tanto aevo potuerint edurare. Atque illud etiam cuiusmodieSSet considerandum putabat, quod aliud stellarum agmens Oret, quo primum temp0re conciperetur homo in uter matriS, aliud postea eum in decem mensibus proximis in lueem
395쪽
XIlIl. I. 109ederetur, quaerebatque, qui c0nueniret, diuersam Super eo- duri fieri demonstrationem, si, ut ipSi putarent, alius atque alius earundem Stellarum Situs atque ductus alias atque alias fortunas daret. Sed et nuptiarum tempore, ex quibus liberi 20 quaererentur, atque ipso etiam illo maris et seminae iam declarari coitu oportere dicebat sterio quodam et necessario stellarum ordine, quales qualique fortuna homines gignerentur, ac muli etiam ante, quam Pater ipSe atque maternaScerentur, ex eorum genitura debuisse iam tunc prospici quinam olim futuri essent, quos ii creaturi forent, et Supra l0nge atque longe per infinitum ut Si disciplina ista sun lamento aliquo ueritatis nixa est, centesimo Sque abhine Sue cui uel magis primo caeli atque mundi exordio atque inde iam deinceps, e tinua significatione, quotien generis auctores eiusdem homines nascerentur, Stellae istae praemonstrare debuerint, qualis qualique sato suturus sit, quisquis hodie natus est. 9u autem', inquit, pacto credi po-2lteSt, uniuscuiusque stellarum formae et positionis Sortem atque ortunam uni omnino homini certani destinatamque esse eamque formam post longissima saeculorum spatia restitui, Si uitae s0rtunarumque eiusdem hominis indicia in tam breuibus interuallis per singulos maiorum eiu gradus Perque infinitum Successionum ordinem talia saepe ac tam multipliciter eadem ipSa, non eadem Stellarum mei denotantur Pu0d 22 si id fieri potest eaque diuersitas atque uarietas admittitur per omnis antiquitati gradus ad significanda eorum onainum, qui P0St naScentur, exordia, imparilitas haec turbat 0bSeruationem omnisque ratio disciplinae confunditur . Iam 23 uero id minime serundum censebat, quod non modo eaSuSet euenta, quae euenirent extrinsecus, sed Onsilia quoque ipsa h0minum et arbitrarias et uarias u 0luntates adpetitionesque et declinationes et fortuitos repentin0sque in leuis Siluis rebus animorum impetu recessu Sque moueri agitarique deSuper e caelo putarent tamquam qu0 sorte ire in balneas uolueris ac deinde nolueris atque id rui Su uolueris,n0n ex aliqua dispari uariaque animi agitatione, Sed ex neceSsaria quadam errantium Siderum reciprocati0ne contigerit. ut plane homines non, quod dicitur, λογικα ζῶα , Sed lu-
396쪽
diera et ridenda quaedam neur0spaSta esse uideantur, Si nihil sua sponte, nihil arbitratu suo aciunt, sed ducentibus 2 stellis et aurigantibus. Ac si , inquit, potuisse t praedici adfirmant, Pyrrhus ne rex an Manius Curius pr0eli uicturus eSSet, cur tandem non de alea quoque ac de calculis et alveolo audent dicere, quisnam ibi ludentium uincat an uidelicet magna sciunt, parua neSciunt, et minora maioribus in-25 perceptiora sunt Sed si magnitudines rerum sibi uindieant magisque SSe perspicuas et facilius comprehendi posse dicunt, uolo', inquit, mihi respondeant, quid in hac totius mundi contemplatione, praestantis naturae operibus, in tam paruis atque breuibus negotiis sortunisque hominum magnum 26 putent atque id uelim etiam , inquit, ut resp0ndeant sitam paruum atque rapidum eSt momentum temporis, in quo homo nascens fatum accipit, ut in eodem illo puncto sub eodem circulo caeli plures simul ad eandem competentiam naSei non queant, et si idcirco gemini quoque non eadem uitae Orte Sunt, quoniam non eodem temporis puncto editi Sunt, peto', inquit, respondeant, cursum illum temporis tran Suolantis, qui uix cogitati0ne animi conprehendi potest, qU0nam pacto aut consulto adsequi queant aut ipsi per- Spicere et reprehendere, cum in tam praeeipiti dierum noctiumque uertigine minima m0menta ingentes sacere b27cant mutati0nes 3 Ad postremum autem et quid esset, quod aduersum h0 dici posset, requirebat, quod homineSutriuSque exu Omnium aetatum, diuersis stellarum motibus in uitam editi, regionibus, sub quibus geniti sunt, longe distantibus tanten isti, aut hiantibus terris aut labentibus tectis aut oppidorum expugnationibus aut eadem in naui fluctu obruti, Odem genere mortis eodemque ictu temporis uniuersi 28 simul interirent. 9uod scilicet , inquit, numquam eueniret, Si momenta nascendi singulis adtributa suas unum quic-29 que leges haberent. Puod si quaedam , inquit, in hominum morte atque uita etiam diuersis temporibus editorum per
Stellarum pares quosdam postea conuentus paria nonnulia et consimilia posse dicunt optingere, cur non aliquand090SSint omnia quoque paria uSinuenire, ut existant per huiUS cemodi stellarum concursiones et similitudines Socratae si-
397쪽
XIIII. I. 111mul et Antisthenae et Platone multi genere, Orma, ingenio, moribuS, uita omni et morte pari quod nequaquam inquit, prorsu fieri poteSt. Non igitur huc causa probe uti 30 queunt aduersum hominum impare ortu S interitu pareS . Illud autem condonare Se his dicebat, quod non id qu0que 31 requireret, Si uitae mortisque h0minum rerumque humanarum omnium templi et ratio et causa in eael et apud stellas foret, quid de muSci aut uermiculis aut echinis, multis aliis minutissimis terra marique animantibus dicerent an istaec quoque iSdem, quibuS homines, legibus nascerentur isdem que itidem extinguerentur ut aut ranunculi quoque et culicibus nascendi sata Sint de eaelestium siderum motibus adtributa aut, si id non putarent, nulla ratio uideretur cur ea siderum uis in hominibus ualeret, deficeret in eleriS. Haec nos siue et incondita et propemodum ieiuna ora-32ti0ne adtingimus. Set Favorinus, ut homini ingenium suit utque est Graecae iucundiae copia Simul et uenu StaS, latius ea et amoenius et splendidiu et profluentiu exequebatur atque identidem commonebat, ut aueremUS , ne quant, bis isti sycophantae ad metendam idem inreperent, quod uiderentur quaedam interdum uera eslatire aut Spargere. Non enim comprehen Sa , inquit, neque definita neque per-33eepta dicunt, Sed lubrica atque ambagiosa coniectatione nitenteS, inter salSa atque uera pedetemptim quaSi per tenebraSingredientes, eunt et aut multa temptando incidunt repente inprudentes in ueritatem aut ipsorum, qui eo con Sulunt, multa credulitate ducente perueniunt allide ad ea, quae uera sunt, et idcirco uidetur in praeteritis rebus quam in futuris
ueritatem acilius imitari. Ista tamen omnia, tuae aut temere aut astute uera dicunt prae ceteriS , inquit, quae mentiuntur, par ea non Sit milleSima . Praeter haec autem, quae dicentem Frinia Limum audiui 3 mus, multa etiam memini poetarum ueterum leStimonia, a
quibus huiuscemodi ambages allaciosae confutantur. TXquibus est Pacuvianum illud:
Num Si quae euentura Sunt, prouideant, aequiperent Iovi,
398쪽
112 XIllΙ. . . item A ci iri iam ni illud: Ni hi)l, inquit, credo auguribus, qui aures uerbis
Alienas, suas ut auro locupletent domus. 35 Ideni au0rinus, deterrere uolen ac depellere adulescentes a genethliacis istis et quibusdam aliis id genus, qui prodigiosis artibus sutura omnia dicturos pollicentur, nullo pacto adeundo eo esse consulend0Sque, huiuscemodi ar-36gumentis concludebat: Aut aduersa , inquit euentura dicunt, aut prospera. Si dicunt prospera et saliunt, miser sies frustra expectando Si aduersa dicunt et mentiuntur, miser es si uStra timendo Sin uera respondent eaque Sunt non pro Spera, iam inde ex animo miSer se S, antequam e satosas si felicia promittunt eaque euentura Sunt, tum plane duo erunt incommoda: et eXpectati te spei suspensum satigabit et futurum gaudii fructum spes tibi iam praestorauerit. Nullo igitur paet utendum est istiusm0di h0minibuS, re sutura praesagientibus . II.
Duem in modum disseruerit Favorinus, On Sultu a me, Supor
ossiet iudieis.1 9uo primum tempore a praetoribus lectus in iudices sum ut iudicia quae appellantur priuata , SuSciperem, libr0 Sutriusque linguae, de ossi ei iudicis Seript08,c0nquisiui, ut hom adulescens, a poetarum sabulis et a rhetorum epilogis ad iudicandas lites u0catus, rem iudiciariam, qu0niam u0eis , ut dicitur, uiuae penuria erat, X mutiS , qu0d aiunt, magistris c0gnoscerem. Atque in dierum quidem
diffissi0nibus conperendinati0nibusque et aliis quibusdam legitimis ritibus ex ipsa lege Iulia et ex Sabini Masurii
et quorundam aliorum iurisperit 0rum commen-2tariis commoniti et adminiculati sumus. In his autem, quae XiStere Solent, negotiorum ambagibus et in ancipiti rationum diuersarum circumstantia nihil quicquam nos huius-3 cena0di libri iuuerunt Nam, etsi consilia iudicibus ex prae
399쪽
sentium cauSarum Statu capienda Sunt, generalia tamen quaedam praemonita et praecepta Sunt, quibu ante causam praemuniri iudex praepararique ad incerto eastis suturarum
dissicultatum debeat, sicut illa mihi tunc accidit inexplicabilis
reperiendae sententiae ambiguitas. Petebatur apud me pecunia, quae distebatur data nume rataque sed qui petebat, neque tabulis neque testibus id factum d0cebat et argumentis admodum exilibus nitebatur. Sed eum constabat uirum esSe serme bonum notaeque et bexpertae fidei et uitae in culpatissimae, multaque et inlustria exempla pr0bitatis sinceritatisque eius expromebantur illum 6 autem, unde petebatur, hominem SSe non bonae rei uitaque turpi et sordida conuictumque uolgo in mendaciis plenumque esse perfidiarum et fraudum ostendebatur. Is ta 7men cum suis multi patr0ni clamitabat, probari apud me debere pecuniam datam con Suelis modis, expensi latione mensae rati0nibus, chirographi exhibitione tabularum ob Signatione, teStium interceSSione , ex quibus omnibus si nulla re probaretur dimitti iam se portere et aduersarium de calumpnia dampnari qu0d de utriusque autem uita atque saetis diceretur, rustra id fieri atque dici rem enim de petenda pecunia apud iudicem priuatum agi, non apud cenSO- res de moribuS. Tunc ibi amici mei, quos r0gaueram in consilium, uiri 9 exercitati atque in patrociniis et in operis ori celebres Semperque Se circumundique distrahentibus causis festinantes non sedendum diutius ac nihil esse dubium dicebant, quin absoluendus foret, quem accepiSSe pecuniam nulla pr0batione sollempni docebatur Sed enim ego h0mine cum I 0c0nsiderabam, alterum fidei alterum probri plenum Spurcissimaeque uitae ac defamatiSSimae nequaquam adduci
potui ad abs0luendum. Iussi igitur diem diffindi atque inde ii subsellis perg0 ire ad Favorinum philos0phum, quem in
eo tempore R0mae plurimum Sectabar, atque ei de cauSa ac de hominibus quae apud me dicta suerant, uti re erat, narro omnia ac peto, ut et ipsum illud, in quo haerebam, et cetera etiam, quae obseruanda mihi irent in officio iudicis, saceret
400쪽
114 XIIII. II. 12 Tum Favorinus, religione illa cunctati0nis et sollicitudinis n0strae conprobata: id quidem , inquit, super quo nunc deliberas, uideri potest specie tenui paruaque SSe. Sed si de omni quoque officio iudicis praeire tibi me uis, ne- 13 quaquam est uel loci huius uel temporis est enim disceptatio ista multiiugae et sinuosae quaestionis multaque et anxia 1 cura et circumspicientia indigens. Namque, ut pauca tibi nune quaestionum capita adtingam, iam omnium primum hoc de iudicis mici quaeritur: si iudex sorte id sciat, super quare apud eum litigatur, eaque re uni ei, priusquam agi coepta aut in iudicium deducta sit, ex alio quodam negotio casuque alio quo cognita liquid et comperta Sit, neque
id tamen in agenda causa probatur, oporteatne eum Secundum ea, quae Sciens uenit, iudicare, an Secundum ea, quae
15 aguntur Id etiam , inquit, quaeri solet, an deceat 3tque conueniat iudici causa iam cognita, si acultas esse uideatur
conponendi negotii, officio paulisper iudicis dilato, communis 16 amicitiae et quasi pacificatoris partes recipere Atque illud amplius ambigi ac dubitari scio, debeatne iudex inter cogno-
Seendum ea, quae dicto quaeSitoque opus eSt, dicere et quaerere, etiamSi, cuius ea dici quaerique interest, neque dicat neque postulet patrocinari enim pror Su hoc esse aiunt, non iudicare. 17 Praeter haec super ea quoque re dissentitur, an ex usu exque officio sit iudicis, rem causamque, de qua cogn0Scit, interlocutionibus Suis ita exprimere con Signareque, ut ante Sententiae tempti ex iiS, quae apud eum in praesens con- suse uarieque dicuntur, proinde ut quoquo in loco ac tempore 1 mouetur, Signa et indicia faciat motus atque sensus sui. Nam qui iudices , inquit, aere atque celere uidentur, non aliter existimant rem, uua de agitur indagari conprehendique posse nisi is, qui iudicat, crebris interrogationibus necessariisque interlocutionibus et suos sensus aperiat et litigan-19tium deprehendat. Contra autem, qui Sedatiores et grauiore putantur, negant iudicem debere ante sententiam, dum causa utrimque agitatur, quotiens aliqua re proposita motu SeSt, totiens significare, quid sentiat. uenturum enim aiunt, ut, quia pro uarietate propositi0num argumentorumque aliuS