A. Gellii Noctivm atticarvm libri XX; ex recensione Martini Hertz

401쪽

XIIII. II. 115 atque alius motu animi patiendus est, aliter atque aliter eadem in causa eodemque in tempore Sentire et interloqui

uideatur.

Sed de his , inquit, et ceteris huiuscemodi iudicialis L 20ficii tractatibus et nos posthae, cum erit otium die ere quid Sentiamus, conabimur et praecepta A elii Tuberonis super ossicio iudicis, quae nuperrime legi, recen Sebimus. 9uod 2 lautem ad pecuniam pertinet, quam apud iudicem peti dixisti suade hercle tibi, utare M. Catonis, prudentissimi uiri. conSilio, qui in oratione quam pro L. Τuri contra Cn. Gellium dixit, ita esse a maioribus maiorum traditum obseruatumque ait, ut Si quod inter duo actum eSt, neque tabulis neque testibus planum fieri possit, tum apud iudicem, qui de ea re cogno Sceret, uter echi uir melior SSet, quaereretur et, Si pares eSSent Seu boni pariter seu mali, tum illi, unde petitur, crederetur ac Secundum eum iudicaretur In 22 hae autem causa, de qua tu ambigis, Optimu est qui petit, unde petitur deterrimus, et res est inter duos aeta sine teStibus. Eas igitur et credas ei, qui petit, condempneSque 23 eum, de qu petitur, quoniam, Sicuti diciS, duo pare non sunt et qui petit melior est. Hoc quidem mihi tum Favorinus, ut uirum philoso-2 phum decuit, Suasit. Sed maius ego altiusque id esse ex-25iStimavi, quam quod meae aetati et mediocritati conueniret, ut cognouisse et condempnasse de moribUS, non de probationibus rei gestae uiderer ut absoluerem tamen inducere in animum non quivi et propterea iuraui mihi non liquere, atque ita iudieat illo solutus Sum. Verba ex oratione M. Catonis, cuius commeminit 26 Favorinus, haec Sunt Atque ego a maioribus memoria Sic accepi: si quis quid alter ab alter peterent, Si ambo pares e S Sent, siue boni Sive mali essent, quod duo re gessi S Sent, Uti testes non interessent, illi unde petitur, ei potius credendum esse. Nunc Si Sponsionem secissent Gellius cum Turio: Ni uir melior esset Gellius, quam TuriuS , nemo, opinor, tam in Sa-

402쪽

116 li Ι. III. nus es et, qui iudicaret, meliorem esse Gellium, quam Turium: si non melior Gellius est Turio, po tius oportet credi, unde petitur.

An aemuli offensique inter sese suerint Xenophon et Plato.

1 ui de Xenophontis Platonisque uita et 0ribus pleraque Omnia eXquiSitiSSime scripsere, non alaiSse ab eis motus quosdam tacitos et occultos simultatis aemulati0niSque mutuae putauerunt et eius rei argumenta quaedam coniectaria eveorum Scripti protulerunt. Ea Sunt profecto huius eemodi quod neque a Platone in t0 numero libris mentio usquam saeta Sit Xenophontis neque item contra ab eo in suis libris Platonis, quamquam uterque a maXime Plato complurium So cratis Sectatorum in sermonibu ,3 quo ScripSit, Ommeminerit. Id etiam esse non incerae neque amicae uoluntatis indicium crediderunt, quod Xenophon inclit illi operi Platonori, quod de optimo Staturei publicae ciuitatisque administrandae scriptum est, lectis ex eo duobus sere libris, qui primi in uolguS Xierant, Oppo Suit contra conscripsitque diuersum regiae administrationi genuS, quod παιδείας Κυρου Scriptum e St. . Eo facto Scriptoque eius usque permotum SSe Platonem serunt, ut quodam in libro, mentione Cyri regis habita, retractandi leu dique eius operis gratia, uirum quidem CFrum nauum et Strenuum suiSSe dixerit, παιδειας δε υκ ρθως ἐφθαι τὸ παραπαν haec enim uerba sunt de Cyro Platoni S.

Praeterea putant id quoque ad ista, quae dixi, accedere quod Xenophon in libris, quos dictorum atque sacto rum Socratis commentario compo Suit, negat Oera ten de caeli atque naturae causis rationibuSque umquam disputauisse, ac ne disciplinas quidem ceteraS, quae μαθὶήματα Graeci appellant, quae ad bene beateque uiuendum non pergerent, aut attigisSe aut comprobasse, idcircoque turpitere0s mentiri dicit, qui dissertationes istiusmodi Socrati adtri-6buerent. ' Hoc autem , inquiunt, Xenophon eum Serip Sit,

403쪽

XIIII. III. IIII. 117 P Laeto me in uidelicet notat in cuius libris Socrates physica et musica et geometrica disserit . Sed enim de uiris optimisset grauissimis si credendum hoc aut SuSpicandum fuit, causam equidem S Se arbitror non obtrectationis nec inuidiae neque de gloria maiore parienda certationis haec enim procul a moribus philosophiae absunt, in quibus illi duo omnium iudicio excelluerunt suae igitum est opinionis istius ratio Haec prosecto est aequiperatio ipsa plerumque

et parilitas uirtutum inter sese consimilium, etiamsi contentionis studium et uoluntas abest, Speciem tamen aemulationis creat. Nam cum ingenia quaedam magna duorum 9 pluriumue in eiusdem rei studio inlustrium aut pari sunt fama aut proxima, oritur apud diuersos sauisores eorum industriae laudisque aestimandae contentio. Ium postea l0 ex alieno certamine ad eos quoque ipSo contagium ertationis adspirat cursusque eorum ad eandem uirtuti calcem pergentium quando est compar uel ambiguus, in ne-mulandi suspitiones non suo, sed iuuentium studio delabitur. Proinde igitur et Xenophon et Plato, Socraticae amoe-Πnitatis duo lumina, certare aemularique inter se se XiStimati sunt quia de iis apud alios, uter esset Xuperantior, certabatur et quia duae eminentiae, cum Simul iunetae

in arduum nituntur, simulacrum quoddam contentioni aemulae pariunt.

IIII.

Quod apte Chrysippus et graphice imaginem Iustilia modulis coloribusque uerborum depinxit.

Condigne mehercule et e0ndee ore Chrysippus in li-1brorum, qui in Scribuntur περι καλου καὶ ηδονῆς, primo, os et oculos Iu Stitiae uultumque eius seueri atque uenerandis uerborum coloribus depinxit. Facit quippe 2 imaginem Iustitiae fierique solitam esse dicit a pictoribus rhetoribusque antiquioribus ad hunc ferme modum: firma atque filo uirginali, aspectu uernenti et formidabili, luminibus oculorum aeribus, neque humili neque atroci S, Sed reuerendae cuiusdam tristitiae dignitate . Ex imaginis 3

404쪽

118 XIIII. IIII. V. autem istius significatione intellegi uoluit, iudicem, qui Iustitiae antiSte est, Oportere SS auem, Sanctum, Seuerum, in eorruptum, inadulabilem contraque improbos nocentesque inmisericordem atque inexorabilem erectumque et arduum ac potentem, ut et maiestate aequitatis uerita-4tisque terrificum. Verba ipsa Chrysippi de Iustitia

scripta haec sunt: Παρ θε νος δε εἶναι λεγεται κατασυμβολον του διάφθορες εἶναι καὶ μηδαμῶς ἐνδιδοναι τοῖς κακουργοις, μηδε προσίεσθαι μητε τους πιεικεῖς λογους μήτε παραίτησιν καὶ δέησιν μητε κολακείαν μητε αλλο μηδεντων τοιουτων ' ις κολουθως καὶ σκυθρωπηγραφεται καὶ συνεστηκος εχουσα το προσω -

πον καὶ ε ντονον καὶ δεδορκος βλέπουσα. στετοῖς μεν αδίκοις φοβον ἐμποιεῖν, τοῖς δε δικαίοις θαρσος τοῖς με προσφιλους οντος του τοιουτου προσώπου, τοῖς δε ετέροις προς- άντους.

Haec uerba Chrysippi eo etiam magis p0nenda existimavi, ut prompta ad con Siderandum iudieandumque Sint, quoniam legentibus ea nobis delicatiores quidam disciplinarum philos0phi Saeuitiae imaginem istam esse, non ΙuStitiae, dixerunt.

Lis atque contentio grammaticorum Romae inlustrium enarrata Super eaSi uocativo uocabuli, quod est egregius.1 Desessu ego quondam diutina commentatione laxandi leuandique animi gratia in Agrippae campo deambulabam. Atque ibi duos sorte grammaticos c0nspicatu non parui in urbe Roma n0 minis, certationi eorum acerrimae adfui, cum alter in casu 0cativo uir egregi dicendum contenderet, alter uir egregie . Ratio autem eius, qui egregi oportere dici cenSebat, huiuscemodi suit: Puaecumque , inquit, nomina Seu 0-cabula recto casu numero singulariis Syllaba finiuntur. in quibus ante ultimam syllabam po Sita est i litera, ea omnia

405쪽

XIIII. V. VI. 119 casu uocativo i litera terminantur, ut Caelius 'Caeli , m0dius 'modi , tertius Verti , Accius' Acei Titius 'Titi et similia omnia; sic igitur egregiuS , quoniam S syllaba in casu nominandi finitur eamque syllabam praecedit i litera, habere debebit in casu uocandi i literam extremam et idcirco egregi , non egregie , reetius dicetur. Nam diuus et riuus et clivus non S Sllaba terminantur, Sed ea, quae per duo u Scribenda eSt, propter cuius syllabae sonum declarandum reperta erat noua litera, quae igamma appellabatur . Hoc ubi ille alter audiuit 'o , inquit, egregie gram-3matice uel Si id mavis egregii SSime, dic, oro te, Mn-s eius et impius et s0brius et ebrius et proprius et propitius et anxius et contrarius , quae S Sllaba iniuntur, in quibus ante ultimam syllabam i literaeSt, quem casum uocandi habent me enim pudor et uerecundia tenent, pronuntiare a Secundam tuam definitionem . Sed cum ille paulisper Oppositu horum uocabulorum 4 commotus reticuisset et mox tamen e conlegisSet eandemque illam, quam definierat, regulam retineret et pr0- pugnaret diceretque, et proprium et propitium et anxium et contrarium itidem in casu uocativo dicendum, ut induersarius et extrarius diceretur; inscium quoque et impium et ebrium et s0brium insolentius quidem paulo sed rectius per i literam, non

per e, in eodem eaSu pronuntiandum, eaque inter OS contentio longius duceretur, non arbitratu ego, Perae pretium esse, eadem istaec diutius audire, clamante con

Cui modi sint, quae speciem doctrinarum habeant, sed neque delectent neque utilia sint atque inibi de uocabulis singularum urbium regionumque inmutatis.

Homo nobis lamiliaris in literarum cultu non ignobilis Imagnamque aetatis partem in libris uersatus adiutum , inquit, Ornatumque uolo ire noctes quas et simul

406쪽

120 XIIII. I. dat mihi librum grandi uolumine d0ctrinae omnigenus , ut ipse dicebat, praescatentem , quem sibi elaboratum

esse ait ex multi et uariis et remotis lectionibus, ut ex eo Sumerem quantum liberet rerum memoria digna rum. Accipio cupidus et libens, tamquam Si copiae cornum nactu eSSem, et recondo me penituS, Ut sine arbitris legam. At quae ibi scripta erant, pro Iuppiter, mera miraculat quo nomine fuerit, qui primus grammaticus appellatus est; et quot fuerint Pythagorae n0biles, quot Hippocratae; et cuiusmodi fuisse Homerus dicat in Vlixis domo λαυρην et quam ob causam Telemachus cubans iunctim sibi cubantem Pisistratum non manu adtigerit, sed pedis ictu excitarit et Euryclia elemachum quo genere claustri incluserit; et quapropter idem poetaro Sam non norit, Oleum ex rosa norit. Atque illud etiam scriptum suit, quae nomina suerint sociorum Vlixis, qui a Scylla rapti laceratique sunt utrum ἐν τῆ ἔσω θαλασση Vlixes errauerit κατ Ἀρίσταρχον, an ἐν τῆ δεξω κατα Κρατητω, item et istic scriptum fuit, qui sint apud Homerum uersus isopsephi; et quorum ibi

nominum παραστιχὶς reperiatur; et qui adeo uersus

sit, qui per singula uocabula Singulis syllabis increscat; ac deinde qua ratione dixerit singulas pecudes in singulos anno terna parere; et ex quinque operimentis, quibus Achillis clipeus munitus est, quod factum X auro est, Summum it an medium; et praeterea quibus urbibus regi0nibusque uocabula iam mutata sint, quod Boeotia ante appellata suerit Aonia , quod egyptus Aeria', quod Creta quoque eodem nomine Aeria dicta est, qu0d Attice ' 'Aκτη , qu0 Corinthus Ephyre , quod Macedonis υμαθια , qu0dahessalia Αιμ ονια , quod Τyro Sarra ,

quod Τhracia ante Sithon iaJ dictast, quod PJaeston

Ποσειδώνιον .

Haec item atque alia multa istiusmodi scripta in eo librosuerunt.

luem cum statim properans redderem: χναι σου , inquam doctissime uirorum, ταυτηὶς τῆς πολυμαθίας et

407쪽

Xllit. I. VII. 121 librum hunc opulentiSSimum recipe, nil prosus ad nostras paupertinas litera congruentem. Nam meae nocte S, quaSinstructum ornatumque isti, de uno maxime illo uersu Ho-m e si quaerunt, quem Si cro De S prae omnibuS Semper rebus sibi esse e0rdi dicebat:

τυκται.

VII.

Quod M. Varro Cn. Pompeio, consuli primum designato, commentarium dedit, quem appellauit ipse sagogicum de Osficio senatus habendi.

Gne Pompeio consulatus primus cum M. Crasso est 1gnatu est. Eum magiStratum Pompeius eum initurus foret, quoniam per militiae tempora Senatus habendi consulendique, rerum XPer Urbanarum fuit, M. Varronem, amiliarem Suum, rogauit, uti commentarium saceret isagogicum , sic enim Varro ipse appellat, ex quo disceret, quid sacere distereque deberet, cum Senatum con Suleret Eum librum commen 3tarium, quem Super ea re Pompeio secerat, periSse Varro

ait in literis, quas ad Oppianum dedit, quae Sunt in libro epistuli earum quaestionum quarto, in quibus literis, quoniam quae ante Serip Serat non comparebant, decet rursum multa ad eam rem dueentia. Primum ibi ponit, qui suerint, per quo more maiorum senatus haberi soleret eosque nominat: ictatorem con Su- leS, praetoreS, tribuno plebi, interregem, praesectum urbi , neque alii, praeterho S ius suis Se dixit sacere Senatuscon-Sultum, quotiensque uSu ueniSSet, ut omnes isti mazistratus eodem tempore Romae eSSent, tum qu Supra ordine ScriptieSSent, qui eorum prior aliis S Set, ei potissimum senatus consulendi ius fuisse ait, deinde extraordinario iure tribunos quoque militares, qui pro consulibus suissent, item decemuiro S, quibus imperium consulare tum esSet, item triumuiros rei publicae reconstituendae causa creatos ius consulendi senatum habui SSe.

Postea scribsit de intercessi0nibus dixitque intercedendi,

408쪽

122 XIlII. VII. ne senatusconsultum ieret, ius suisse iis Solis, qui eadem potestate, qua ii, qui Senatusconsultum sacere uellent, maio

Tum adscripsit de locis, in quibus senatusconsultum fieri

iure posset, docuitque confirmauitque, nisi in loco per augurem con Stituto, quod 'templum appellaretur, SenatuSeon-Sultum actum esset, iustum id non fuisse. Propterea et incuria Hostilia et in Pompeia et post in Iulia, cum profana ea loca suiSSent, templa esse per augure constituta, ut in ii SenatusconSulta more maiorum iusta fieri p0ssent. Inter quae id quoque scriptum reliquit, non omnes aede Sacra templa esse ac ne aedem quidem Vestae templum eSSe. Post haec deinceps dicit, senatusconsultum ante XOrtum aut 90Sticeasum solem actum ratum non suisse, opus etiam censorium fecisse existimat0s, per quos eo temp0re SenatuSc0nsultum actum S Set.

Docet deinde inibi multa, quibus diebus habere Senatumius non sit, immolareque hostiam prius auspicarique debere, qui senatum habiturus esset, de rebusque diuinis prius quam humanis ad senatum reserendum esse tum porro referri oportere aut infinite de republica, aut de singulis rebus finite senatusque consultum fieri duobus modis aut per discessionem, Si con Sentiretur, aut, Si res dubia eSSet, per Singulorum sententias exquisitas singulos autem debere consuli gradatim incipique a consulari gradu. Ex quo gradu semper quidem antea primum rogari Solitum, qui princeps in senatum

lectu eSSet tum autem, cum haec Scriberet, nouum morem

institutum reser per ambitionem gratiamque, ut i primuS rogaretur, quem rogare uellet, qui haberet senatum, dum is 10 tamen ex gradu consulari esset. Praeter haec de pignore quoque capiendo disserit deque multa dicenda Senatori, qui, Ilium in Senatum uenire deberet, non adesset. Haec et alia quaedam id genus in libro, quo supra dixi, M. Varro epistula ad Oppianum scripta executuS St. 12 Sed qu0d ait senatusconsultum duobus m0dis fieri solere, aut 0nquisitis sententiis aut per disceSSionem, parum conuenire uidetur cum eo, qu0 Ateius Capito in coniecta -

13neis scriptum reliquit Nam in libro se0 l)VIIII. Tube-

409쪽

XIIII. VII. VIII. 123ronem dicere ait, nullum Senatusconsultum fieri posse n0n discessione laeta, quia in omnibus senatusconsultis, etiam in iis, quae per frJelati0nem fierent, disceSSi eSSet neceSSaria, idque ipse Capito uerum esse adfirmat. Sed de hac omni re alio in loco plenius accuratiuSque nos memini Scribere. VIII.

0uaesitum esse dissensumque, an prae se et u Latinarum ausa creatus ius senatus conuocandi consulendique habeat.

Praefectum urbi Latinarum causa relictum senatum ha-1bere 90SSe Iuniu negat, quoniam ne Senator quidem Sit neque ius habeat sententiae dicendae, eum ex ea aetnte Praesectu fiat, quae non sit senatoria M. autem Varro inraquarto epistuli carum quaestionum et Ateius Capit in coniectaneorum col)VIIII., tu eSSe praesecto senatus habendi dicunt deque ea re adsen Sum eSSe Capito VarroJ nemo uberoni contra sententiam Iunii refert: Nam et tribunis, inquit, plebis senatu habendi ius

erat, quamquam Senatores non es Sent, ante tinium plebiscitum.

410쪽

9uod in uinii Claudii annalibus scriptum est, lignum alumino

oblitum non arderct.

Declamauerat Antonius Iulianus rhetor praeterquam Semper aliaS, tum uero nimium quantum delectabiliter et feliciter. Sunt enim ferme scholasticae istae declamationes eiusdem hominis eiusdemque facundiae, non eiuSdem tamen 2 c0tidie elicitatis. Ergo familiares eius circumfusi undique eum prosequebamur domum, cum inde Subeuntes montem Cispium conspicimus insulam quandam occupatam igni multis arduisque tabulatis editam et propinqua iam omnia flagrare 3 uast incendio. um quispiam ibi ex comitibus Iuliani: magni . inquit, reditus urbanorum praediorum, Sed pericula sunt l0nge maxima. Si quid autem posset remedii fore, ut ne tam adsidue domus Romae arderent, UenUm. hercle dedissem res rusticas et urbicas emiSSem . Atque illi Iulianus laeta, ut mos eius fuit, inter sabulandum uenustate: Si annalem , inquit, undeuicensimum P. Claudi legisses, optumi et Sincerissimi seriptoris, docuisset te profecto Archelaus, regis Mithridati praesectus, qua medella quaque sollertia ignem defenderes, ut ne ulla tua aedificatio e ligno correpta atque insinuata flammis

arderet .