장음표시 사용
261쪽
opiata impuritate loci, acrum solemne, structo altari, ab electo primo Valentino Episcopo fuit celebratum. Iamque Rege ,& alijs maximas Christo gratias ob expiata in ea urbe impietatem Maho metanam,de vetat Christi religione inducta, reddentibus , ipsa mee Aedes in honore,& nomen beatissimae Virginis, & matris colecra suit; post tot illius mutatas olim appellationes:quarum prima Ro norum tempore,ut ex lapidibus incisis, alijsque vestigijs & monumentis litterarum colligere est, Dianae fuit: deinde occupatibus
Hispaniam G tis se religionem Christi suscipientibus, Seruatoris,' editur. st sarracenis Regnum cum reliqua Hispania inuadentibus Mahomeli. Rursum Ruizio Diagio, cognomento Cidbstrenuo Castella; Regulo, qui eandem urbem e sarracenorum ma nibus eripuit,ac Christianis restituit diui Petri: sed breui recuper
i us postea urbe in sarracenis,iterum colaminata , Mahometo cesse; quoad Iacobus denuo expiata illa , sacrae Virgini in perpetuum dicauit. Tanta enim se,pietate,ac religione sacrosanctae Virgini obstrictum putabat;ut eidem omnia sua vota nuincuparetitemplabati s cella ubiuis a se exaedificari jussa eius omnino nomini deuicaret aliunde quam huius exemplo Regis emanasse creditur, tam frequens ille Valentinorum tamque pius ac religiosus erga eadem Virginem cultus, ac maior, quam Christianarum ubivis gentium deuotio,& conlec rario. At vero ne in Aede illa veteri, aut struini-ra,aut parietibus, horumque emblemmatis turpis aliqua Mahometi memoria renouaretur; Iacobus ijsdem pietate , ac religione motus,cum Antistitibus,proceribus,3c omni populo, magna cum popa sacerdotum ad illam venit 'ipseque primus sumpta malleo , adecoepit diruere, quem sequentes Antistites,post proceres, milite si& populares,breui tempore complanarunt;quoad omnino aequata
solo atque purgato loco, simili ordine templum coepit erigi amplissimum, ac lumptuosissimum, quale nunc videmus, suis iacellis, autaribus,diuorumque simulachris ornatum: quodque Ah lo etiam Rex esse voluit,atque nati is immunitatibus donauiti In quo item Gregorij IX. Pontili. Max. concessione Principem ac Episcopiam sedem,ut vocant,Cathedralem erigi curauit,&antiquam dioecesim instaurauit. Quae tametsi temporibus Bamba Gothorum Re-
262쪽
lis Toletanae prouinciae contributa fuerat Rex tamen ,cum esset vee potitus,voti reus, Tarraconensi lubi jci, attribui que decreuit.' Quae plane instauratio, siue restitutio Episcopia, quoniam conces so diplomate , de a Pontifice misso ad septimum Idus Octobris sequetis anni,qui dies festus beati Dionysj martyris celebratur facta fuit: idcirco eodem festo die, perpetua, anniuersariaque Epit copi atque omnium sacerdotum pompa, subsequetibus Magistratibus. cum vexillo regio,& una cohorte militari , omnique genere Mulucorum,lustratio per urbem st,ac tapplicatio' ad diui Georollina stylis Regni patroni,in illius diei .atque restit Pontifica stignit tu memoriam. Huic ergo Ecclesie electum a Rege,& a Tarracone si Antistite,Ferrarium latini Martim Tarraconensis Ecclesias prae positum,virum doctum ac persanctum, magno cum applausu po puli idems ut GPonisi ex prefecit eamque aliarum Ecclesia anstar anonicoram collegio, distinctisque praefecturis, quas vocant Dignitates,ad pracipuam Ecclesia obeunda munera decorauit.Quin&diuino animaduerib Ecclesiarum iure, decumis omni bus totius d: orceteos dotauit eas te Antistiti, nonicis, atq. Di gnitatibus diuidendas tradidit. Releritata sibi tame suisque succes-1oribus Regibus indulgentia Pontificis, tertia decumarum parte, incompensationem&iupplementum infinitoru prope sumptuu,
qui tam in debellando Regno a Rege facti fuere; quam qui pollea faci endi essent in ipso conteruando. Sed illud quidem permirum quot,quamque piis propiti q. legibus, ac plebiscitis foros nostri
vocant)Ecclesiasticas res, de census, ad Ecclesiasticorum commodum de ammunitatem sanxerit. Deinde alia sacra urbis loca inuisit pr cipue vem carceres& ergastula,in quibus acerbissima quaeq. tormenta de ignes passus est inuictus Christi athleta Vincentius Osce sis,ta intra urbem,quam extra, de in quae mortuus fuerat proiectus: In cuius honorem coenobium cum ampli ssimo templo exedificari fecit quod etiam Asy lo esse voluit;ijsque immunitatibus,quibusvr: bis teplum maximu donauit,atq.Cisterciesiordini addixit, simul praedijs alis que censibus magnifice ornavit: Xenodochio pauperuperegrinorum adiunctoad cuius Valuas,sive in eius porticu, accuratissima. xpresistimaq. ipsissimago Regis ad viuu depicta, posis
263쪽
trecetos&quadraginta annos,ad haec fere tepora inuiolata conspicitur. Tande ad domos, praedia,& suburbana militibus diuidenda animu intedit Qua in re labores incredibiles sustinuit vel ob id maxime,quod ante urbis oppugnationem, plures ipse aedium donationes,agrorumque assignationes fecerit, quam aedes , agrique postea fuere ad diuidendum inuenti.Vnde a ciuitatibus, quae bellum secuta fuerant,incipiens,vicos eis in urbe distribuit, in quibus illae veteribus dirutis domibus,nouas atque praecelsas aedificarunt.Extant enim adhuc vicus Caesaraugustanus,& vicusBarcinonensis etiam
in noua urbe extra muros veteres constructus, noum. muroru am
bitu comprehesus. Quinde Turolensibus cum eorum montana ditione, portam urbis principalem assignauit,quaeTurolium respicit, mediam inter duas praecelsas turres,qua Serranorum,id est,montanom,quoru caput est Turolium,cognominata fuit. At vero ex ciuitatibus Aragoniae Calataiubio, Iacca, Osca, Tirasona, Daroca, Borgia, Albarrazino,Barbastrio, de Montione: in&Cataloniae Perpiniano,Gerunda,Tarracone,&Dertosa,viros percelebres,cuillarum agnominibus excepit: quorum ab egregie factis propagatum nomen, nobilesque familiae, adhaec usque tempora perueneriint Quamquam Ilerdensibus quidem, eo quod fuere primi, qui
murum urbis in expugnatione perforarunt, atque aditum ad eam tribus locis exercitui dederunt, perinde ac si murum ascendissent, quae pollicitus Rex fuit,concessit. Promiserat enim obsidionem instituens ivitati,cuius ciuis in oppugnatione primus murum ascederet 1 quod is tanto sese periculo expones, vitae suae quasi trutinam Fortuna ad obtinendam victoriam committeret ; necnon & suam carnem pro Rege despiceret; illam, tunc libram Sc mensuram urbi daturam tum etiam trecentas indotatas puellas in urbem missura, a Rege cum dotandas,tum strepuis exercitus viris collocandas.Priterea non ex Catalonia modo,d Aragonυ, sed ex Aquitania etiapermulta familiae inchoata fuerunt ab ijs,qui cum Archiepiscopo Narbonensi expugnationi interfueruntiivi Narboni j Carcassoni,&Tolosis.Nec defuerunt qui nobilissimam Romanorum familia, Una cum cohorte auxillatia ea ipsa in expugnatione, Valentiam inuexerui, Vocati quidem Romani, accentu multima, sic Aquitanis
264쪽
pronunciantibus, atque tum copijs s praedijsque affluensem tum foetis praeclari, in alias licet familias,seu cognationes translati eorum
posteri; tamen Romanorum cognomentum nunquam amiserunt:
coq. cognometo sese permista familiae illustrarunt . Cuius rei cauasa, atque nobilitandae urbis gratia, eam dilatari valdeoc extra mucrum veterem Rex permultum extendi iussit. Iamq. Romanorum more , qui colonias deducebant, circunducto aratro, noua erigi moenia ilicit, atque uniuersam urbem duodecim magnis portis p tere voluit : fortassis, quae illius erga diuina semper omnibus in re bus intenta mens erat, ut conspectam, descriptamque ab EZechiele diuino vate ciuitatem Dei duodecim patentem portis adumbraret. Nam eius quidem instar Vabotina tres ad Orientem portas habet, tres ad Meridiem, totidemque ad occasum, ac tres demum
ad Septentriones, cum quinque permagniis pontibuβ, qua parte abluit eam Turia, in Suburbia, δέ vias publicas decurrentibus. Sane ut v niuersis totius orbis nationibus i n ipsam, non modo pateret aditus, sed receptus etiam per hospitalis, ac quam commodissimus: atque ut in communi quadam. patria, si modo frugi sint adueianae,& victus,&vitae cum virtute cultus affatim inuenirentur. Inde quippe peregrinoru matrem eam, ciuium autem nouercam vulgo
appellare solent; quod ii copiam, in quan scutur,despiciut, facileqe amittunt: illi vero ab inopia ad copiam translati pluris habent, ac
ne deperdant, curiosius conseruant. Nouis igitur erectis moeni bus, munitissimoque cincta muro urbs, continuo frequentibus
domibus, Teptis,coenobiis, vicis, plateis, Xenodochijs, xistis, gymnasijsq. ,&alijs publicis molibus & operibus repleta, nihil demum
in ea vacuum rςlictum fuit, nihilqotiosum; exquo multo plane maior illa, quam antea euasit, Post haec Rex plebiscita, de municipales leges Valentinis dedit, vulgari, patrio scilicet Regis conscriptas sermone, ut populo melius innotescetans: utque perspicuitate . a 3 aria eas, sonias a saepe, interpretatione juxj dc ςaptionibas assere. GL Adeo quippe Rex, tum ex bellica ς perientia, tum ex Regni apuero gubernatione, excellenti ac cohfirmato iudicio erat; ac nonii cris quamquam neque earum plane rudis erat ad rei militaris siuentiam i sed rebus gestis, de ctorijs eluditus citat erat, ut ea in
265쪽
arate non minus bello gerendo, Alexandro, quam ferendis legibus , Licurgo similis videretur. Sed grauis interma ab Arago aiensibus querela habita fuit se ferturi propterea quod plebiscita
Catalano, adeoque Lemovicensi i ermone, barbaro&Obicuro. minusque noto Hispanis, quam aut latino , aut saltim Arago mensi, qui clarior est illo , conscribi Rex miserit: ex eo quod plebiscita communi iuri, atque Romanis legibus tantopere nitearentur , ut ad planiorem ipsarum intelligentiam, necesse esset ea Romano , quo leges scripta sunt, aut Aragonensi tradi sermo ne, qui cum reliquo Hispano non statim communis est, verum inter citeros totius Europa , Romano longe propior . N affinior , fereque idem. Iis ergo, alijsque de cauisis, quas mox su bricientiis, Aragonentes linguam suam euulgandis plebiscitis eia uenientiorem allerebant. Cum quibus consensere, qui tum ad rant Castellani, ac reliqui Hispani negotiatores , qui eiuldem litigua societate Aragonensibus, cum conuincti erant , tum a C latina Sc Lemovicenii plurimum abhorrebant. Cui conquestioni antequam a Rege satisfiat, minime fore puto inopportunum. ad cohonestandam praesertim Aragonensium querelam, atque s sceptam de vulgato eorum sermone commentationem expla cinandam , nonnulla de origine Hispanae linguae, quam vocant Romancium ,percensere. Quonam in primis pacto illa e Latio a Romanis deuocata , in omnibus fere Hispaniae urbibus , praecipuόOscae , ad Aragonenses erudiendos collocata fuerit, atque ab eisdem purius, incorruptiusque, quam a cateris Hispaniae populis hucusque retenta de conseruata. Id, quod in primis licet colligere ex tempore. Sertorij strenui Romanorum Ducis. Is namque Marij partes secutus, cogente Sylla, apud Hispanos exulabanliosque quamuis barbaros, tamen arte condocefaciens, non si
tum armis, atq. bellandi usu Romanis fere pares effecerat; verum modum etiam, quo eos in officio contineret, ac dociliores, sibique beneuolentiores redderet, inuenerat. Siquidem nobilissimo rum Hispanie adolescentulorum eruditionem meditatus, Sch las Oscae institui, in eamque urbem conuocari permultas, atque P a prFem
266쪽
a praeceptoribus Latinas simul & Graecas litteras edoceri curauit. viijs artibus re quidem obsides haberet, specie autem erudi ret: donec aetate virili, eos sibi lingua & eruditione instructos. in partem administrationis& imperi j reciperet, uti Plutarchus in eius vita Ducis refert. Verum etsi Osca, de qua Plutarchus, reue. radiuersa est ab Aragonens Osca ; quod illa Baetica sit, atque in extremis Turdetanorum finibus, apud quos Sertorias bella ges-st Vulgo Huescar constituta ; hac vero inter ramenta Pyrina 'rumposita: tamen a vetustate, atque ab ipsa Academiae diuturnutate habet, ut haec similiter tunc temporis erecta ibi fuerit, atque lectione perpetuata. Nihil enim prohibet, alios ante , vel post Sertorium, Romanos Duces, ut Catonem , dc duos Scipiones, tum lc Pompeium , maxime vero Augustum, qui in Hispania citeriore diutius cum exercitu commorati fuerunt f ea ipsa de causa, similem Oscae Aragonensiu ludum aperuisse: propterea quod ad hunc condendum, nullum opportuniorem ea urbe locum in uenerint: quod eadem, tum situ communito, & ad aspectu praedam semper fuerit ; tum etiam opibus , & agri senilitatate praestarit, necnon maxime mediterranea existeret ad retinendos obsi 'des ; quin de ab exterorum quoque commercio separata, ne a con
tinenti studio, & cultu linguae, studiosi distraherentur: ut ijs linguam edoctis. Romani postea, non modo fidelioribus uterentur interpretibus , & exploratoribus ad exquirenda Hispanorum consilia ; ac toties tentatis eorum conspirationibus occurrendum ; verumetiam ut in ea proficientes, Magistratibus, alijsque militaribus muneribus praeficerentur . Exquo Hispani tam assiduo se, studio ad perdiscendam Romanam linguam applicuere ivt a pueris ab scholis domum reuertentibus, parentes , fratres, ae etiam sorores , eius dictata sermonis auidissime exciperent 'vi queadeo quidem, ut sint, qui perhibeant, neque alium tum ludum Hispanis pueris, neque aliam, proposito honorario , permissam contentionem fuisse , quam latine loquendi, quam etiam vicatim declamandi; seseque omnes in dicendo exercendi:
Vnde non solum utraque in Osca, sed in plerisque alijs Hispaniae
267쪽
paniae oppidis, credi par est, eiusmodi Scholas institutas fuisse,
ut in eis non modo verba, sed disciplinae, ac res, quibus verba in ahaerent, traderentur. Neque enim aliter Hispani omnes Romae num sermonem sic prorsum imbibissent, eoque tam familiari, aequotidiano usi fuissent, ut proprium , ac Vernaculum , qui ab eo tempore obsbleuit, non solum antiquarint, sed Romanum qui ἰdem cum doctrina coniunctum, in quotidianum usum conuerterint ue de quem sic mordicus retinuerint, ut neque noua Gothorum:
neque barbara Maurorum, consecuta linguarum in Hispaniam inuectione, Romanam unquam abiecerint: nisi quod progresIutemporis, Romanorum ab Hispania discestu, deficientibus vocabulis , Baetici pleraque ex Arabica Granalesium vicina lingua noumina usurpantes, cum latinis permiscuerint. At vero Aragonen. ses, ut aliarum rerum, lic Sc optimi sermonis omnino tenaces, purum, quem ex Oscensi praesertim schola sermonem hauserunt,ton ge fidelius, quam reliqui Hispani, conservarunt. Non enim alias,
quam aut latinas, aut ab eis derivatas voces fere omnes, Graecas auiatem perplures, si harum etymon inquiras, vulgo re senare inuennias . Nam de epistolas aliquot latina simul bc Aragonensi coni scriptas lingua, voce Sc sensu idem reddetes, legimus,& Graeca p
riter, & Hispana vocabula obseruata in ea, plus octoginta, notauimus. Adde, quod neque ex vicinia & commercio aliorum circunstantium, atque barbare loquentium Regnorum, quicquam peregrinum in quotidiano usu sermonis Aragonenses contraxisi se comperias: cum a meridie Valentinos Sarracenos Arabice loquentes habuerint; ab ortu Catalanos Aquitana, seu lemovica Verba vlurpantes audierint: ab Aquilone tandem, Cantabricam. nempe Vi 2cainam, Sc Nauarrensem, utramque barbaram di difificilem linguam, a primis Hispanis, ut pleriq. autumant, aut a GO this relictam, vitarant: ac demum ab occasu, Castellanorum comis mercio , & communitate linguae adiuti propriam retinuerint ε Tandem, quod fuit omnium praxiarissimum, uniuerses intra Regnum relictos Sarracenorum populos non paucos compulerunt
ut Arabica desuefacti lingua, Aragonensi pro vernacula uterentur, ut iam nulla in parte barbara d ici possit Aragonensis lingua,
268쪽
quae tu mi lina coniunctior est caeteris , tum inter tam barbaras in. tegra fere tot seculis, ac incorrupta permansit. Qua plane de ipsius origine, cultu, de constantia linguae, eatenus dicta fuere, ut Ostenderemus Aragonensium querimoniam de plebiscitis, minime intempestiuam fuisse ; neque ipsos indignos, quibus Rex morem hac in parte gessisset: cum & Valentini Regni expugnatio,ex antiqua diuisione Castella ,& Aragoniae Regum, ad Aragonenses spectarit ipsorum iustus exercitus ad expugnandum illud, si loque sudore, sanguine,& sumptibus acquirendum, Regi non
defuerit: ideoque iuste promeruerint, ut suo, atque Aragonensis Regni nomine, dc sermone, Valentinis leges & plebiscita traderentur. At vero Rex in proposito susceptoque conflio permanens , caussam denegandi postulata non modo iustam habuit; sed sapientem quoque excusationem . Cum inprimis ad expugnatorem spectet, populis leges pro arbitrio, propria, nativaque conscriptas lingua ferre: ac modo populis plana, & apertae hae fant, nihil amplius ornamenti quaerere. Planum enim, at8ue compertum plebi esse oportet, quod ipsius est, aut admonendae, aut casti ganda gratiae latum. Quamobrem capta Valentia, atque uniuersis ab ea tum profligatis Mauris, tum Christianis undique ad incole dum deductis, necesse fuit expugnatorem Regem in eam,taquam
deleriam, una cum nouis cultoribus, nouam quoque linguam par
triam, atque genuinam potius, quam alienam, inuehere. Ut sci 'licet, per eam tum gloriosius tanti expugnatoris memoria po apulis increbesceret; tum potiori cultorum parti eiusdem linguae societate coniunctae, satis , ut par erat, feret. Duplo enim maior Calatinorum, & Aquitanorum pars exercitus , qui secuti belltun Valentiam incoluerunt, quam Magonensium fuit:
neque contentaneum erat, Valentinos frequentissimo terra, marisque commercio Catalanis, Sc Aquitanis coniunctos , sermo ne alio, quam qui communis esset utrisque viti; neque alieno
conscriptis legibus, quam proprio, regi, ac iudicari. Quominus necesse erat plebiscita latino sermone, aut huic affini, idcirco tradere, quod illa iuri communi niterentur, perque ipsum eXponi, siue quod eodem socio, siue assessore, iudicia fieri pronuntiariue
269쪽
deberent. Id quippe longe fuit a Regis mente remotissimum, qui hac una de caussa plebiscita comuni, atque usitato sermone edi voluit; ut varias, subtiles, atque spinosas sub alieno sermone saepe ortas iuris interpretationes , cum earum interpretibus
de medio tolleret : sed ubi accideret dubitatio iuris, quae tardos semper facit doctores in iudicando, non ad ipsos, sed ad probo. rum hominum iudiciti, qui nudam rei veritatem dignoseeret, declarandam, remisit. Neque enim quicquam est imperitae plebi gratius, quam a iudicibus de media plebe sumptis, quasi socijs, iudicari. iis enim maxime credit; doctores suspectos, atque. inuisos habet. Ne igitur a proposito dilabamur; talibus profecto legibus
Iacobus Valentinam Rempub. fundauit,testimonio omnium, qui Respub. multas per orbem collustrarunt; ut nulla plane alia ubiuis terrarum. neque utatur melioribus, neque fruatur ianctioribus argumento est urbs ipsa frequentissima, opulentissimaque ab eo te. pore hucusque triplo fere maior, quam olim effecta. V nde tot inter urbes Valentias in Europa sitas, non iniuria, haec fuit magna a Gallis appellata. Duodecim enim milibus domicilioru costat, pr ter suburoana & hortesia, quq numero urbana prope exaequat. Iam vero sancitis legibus, ad diuisionem praedioru venire necesse sui trhuic quippe omnes vehementer inhiabant 1 maxime vero qui ante obsidione & ingressu na urbis donationes sibi immodicas a Rege extorserant: quas quidem spe iam diu deuorauerant, ideoque importunitate vincebant. Quare vicorum, atque domorum diuisione per Aediles a Rege des ignatos facta, creati etia fuere duumviri agris diuidundis Assalidius Gudalius Regius cosiliarius, Si Si mon Peregius Tarassona, in Regno Aragonum supremus etiam consiliarius. ambo viri nobiles ac bello & pace praestantiis imi, de qui non modo rerum experientia ; sed legum quoque scientia alijs excellebant utraque enim re pristare tuc erat vel nobilissimis per honorificum scilicet ut ab iue facta agrorum mensura Sc modo,
unicuiqne quantum ex donatione contingeret, assignaretur. Sed de horum electione arbitroru, ortum est inter proceres murmur,
atq. cu Rege nata expostulatio.Videri quippe dicebant, ne decere quide eiulmodi homines alioqui probos, dcliteratos, ad lagraue, P a tantique
270쪽
iantique ponderis conficiendum negotium,arbitros nominari phistare namque alios ex primis Antistitibus, atque exercitus primoribus ei rei preficere. Quod tametsi Regi displicuit, tamen i perans ipsosmet proceres, tanquam rudes, eiuSque muneris ignaros,
breui sententiam mutaturos, insciis Gud alio dc Simone; statim quos vellent, se creaturum respondit. Fuere igitur oblati Regi, ex Episcopis Berengarius Palaguel us,dc Vitalis Canellanus, Barcinonensis Sc Oscensis, Antistites. Ex proceribus vero Petrus Fernamdus Ailagra Albarragini dominus, &Simon Vrrea Magistςr equitum, ij etiam nobilissimi, atque rei militaris scientia clarissimi. De quare conqueretibus apud Rege, Assalidio,& Simone; quod exclusisse,ac contemptis, alios nominasset: bono eos animo Rex esse iussit: se enim pro certo habere, earum rerum implicatos insciatia proceres, non modo negotium abiecturos a se; sed ad ipsosmet illud magno cum honore relaturos: ut illud interim omittam, inquiens;me scilicet, habere iam in animo quid sequar in ea re quod vos facientes, istiusmodi tot diuisionis difficultatibus quam facillime occurrere possitis. Itaque. IIII viris diuisioni operam nauantibus,cum tot sese difficultates osterrent,quas minime explic re poterant, ac proinde diuisionem procrastinarent , siue differrent; magisque subinde esset contra eos,quam contra priores commurmuratum sponte se ipsi magistratu abdicarunt, isque omnium
consensu pad Assalidium, Sc Simonem denuo delatus est. Qups Rex ad se vocans mentem suam eis ad omnem diuisionis difficul talem tollendam aperuit;duo potissimum consulens, ac etiam decreto firmans, Vnum, ut quemadmodum apud Balearium mai rem in simili praediorum diuisione tacite fultactum, iugera agrorum quae antea singula duodenos sementis coros capiebant, in posterum lege sanciretur,ut ex senis constarent iure quippe posse nouos Regnorum debellatores, nouas quoque leges debellatis dare
Altem, ut donationes agrorumantea facta recenseretur pseq. pro unus cuius . reposcentis sumptu,& tempore, quibus ab eodem nauata fuit opera militiae, atque armorum exercitatumi,definirentur. Fore etenim, ut compendium inde magnum ad diuidendum sequeretur. Ouas iugerum diruisiones, atque donationum recensio-: nes,