장음표시 사용
181쪽
putandus es L Sed alii dolore moventur, alii cupiditate; iracundia etiam multi esseruntur, et quum in mala scientes ir- ruunt, tum se optime sibi consul ero arbitrantur: itaque dicunt, nec dubitant
Mihi sie usus esti tibi ut opus est sacto, sacer
velut, qui ipsi sibi bellum indixissent, cruciari dies, no iactos torqueri vellent, nec vero sese ipsi accusarent ob eam causam, quod sese male suis rebus Consuluisse dicerent. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Quare, quotiescunque dicetur male de se quis mereri sibique esse inimicus atque hostis, vitam denique fugere: intelligatur aliquam subesse eiusmodi causam, ut eo ipso intel ligi possit, sibi quemque esse Carum. Quibus ex robus breviter disputatis intelligi debet, quam rationem secutus sit Latinus in describendis personis. Non dubium est, quin, quod ad Terentianum Menedemum pertinet, idem valeat de eo, Cuius imaginem Gi aecus delineaverat, quique imitatori exemplo esse potuit. Est autem quod disserat inter utriusque Poetae rationem, quoniam Pro Certo assirmari potest, Menandrum majore cum gratia personam descripsisse, pro ingenii more, quo omnia nil id, quod deceat, referret, aut quod quaque persona dignum esset: Terentium vero magis etiam elaborasse in Varietate, adjecta alterius hominis historia, atque in rerum observatione. Placet autem alia plura addere, ex quibus appareat, quae lineamenta animi comploxi sitit poetae, ut efficerent senis patris ingenium ad totum genus pertinens. Chremes maxime uti vult consilio amicorum iisque tribuere auctoritatem, ut rebus suis consulere possit. Sedulo agit, ne omittat quicquam, quo serviat filii commodis, cautum se praebet ac benevolum intuendis amici robus, alienum ab omni adulation risio, eum ipse omni Perturbatione animi caveat, ex quo eluceat omnis constantia omnisque moderatio; donique omni modo
ex Andria. III. 3. v. ll. seqq. ct IV. 5. V. I. seqq. O . Andria. V. 1. v. I. seqq. est Andria. V. 2.
182쪽
studet, ut amici animum avocet ab iracundia faciatque faciliorem, ne is finem et modum transisse videatuae rationemque descruisse. Sed nolo haec diutius persequi, cum sit in Promptu, quid Voluerimus. Nec vero possum, quin animum advortam ad Micioriis ingenium, cujus imago in Adelphis praeclaro expressa Sit, ut artis summam exhibeat. Est enim illo senex ita formatus, ut bonitatem animi prae Se serat abliorreatque a temeritate, nee agat quicquam, cujus non Possit Causam probabilem reddere, nimium ta men facilis, mitis, quietis amans. Sed si contentio quaedam et comparatio sat intcr Plautum et Tereniatium, uter utri praeserendus sit in personarum descriptione aut melius egerit: non est, quod diu quaeratur,' cum Terentio palmam facile desur mus. Sunt enim Plautinae personae minus ad artis leges cxpressae, ut non
habeant gratiam elegantiamque, quamvis in aliis multis, quid posset, is poeta ostenderit, quae cernantur in rebus ludieris, implicationibus et explicatio
nibus, erroribus, callidis consiliis. Ex quo elucet, etiam senis p moratim, qualem Plautus induxerit, ex Vita cultiore non LCile desumi consuesse, aut morum urbanitate excellere. Solet enim Pater Senex aut severus esse insilium operamque dare, ut silium reddat Sobrium, si )- voluptatibus do ditus est et lascivus, adeo sui oblitus, ut etiam consilia communicet cum filio in rebus detestandis. 69. Idem hoc Cadit in Severum patrom, simulat que solicitum sese sentit, ut rei eventu probatus non Videatur. Maximo autem alienus est ab amore in Coniugem, cujus consuetudo fastidium ei creat,.ut decipere eam non Vcreatur 7 i. stH'arique ei, quod meretrici Iibi dinisque sociae tradat. Sin vero deprchenditur ab uxore manifesto in scelere, omni virtute destitutus est, unde clamores: Nullus sum l Τotu,
periit occidit seque subiungit summisso sub illius imperium. 73. Deniquo bellum gerit cum scrvi dolis, in cujus loqueos incidere soleat, Cuiquo, cum irretitum sese videt, fraude detecta, irascitur quidem, sed impotenter. Ad
67. Andria. V. 3. 68. Philto in Trinumm. 69. Cas. II. 3. v. 10. 70. Grex In Asin. V. 2. v. 93. seqq. 71. Asin. V. b. v. 15. 72. Jid. u. 2. v. m. et V. 2. v. 36. 37. 73. Asiu. V. 2. v. 73. et Cas. V. 4.
183쪽
jicerem pauca de silio adolescento, is initis apud Terentium Pingitur, nisi metuerem, ne disputationis finem ot modum transirem. Ad haec tamendicantur, talem cum describi, qui Pietatem servet in patrem, fideliter atque impotenter amet, ut nullius consilii esse videatur, sed cordatus maj risque animi, ut ad quidvis audax sit ac temerarius, ad voluptates chprotervitatem Pronior. Αcccdit nonnunquam morum simplicitas artiumquc imperitia, si sorte juvenis ruri cducatus lacrit. Quod idem non pertinet ad Plautinum filium, cujus imago plerumque exprimit Avieniensium iuve-ines, quorum appetitus rationi non obediant, sed longius evagentur neque unquam a consilio relincantur. Itaque proponitur filius amorum vi captus, nonnunquam desperans et Caritate numorum Prosus, ex qua eo majores difficultates oriri solent, quo saepius lenonibus et meretricibus sati fieri dubet. Conspicitur etiam in eo rudis quaedam natura moriamque immanitas. Sed in servum, Cuius opera in consiliis exsequendis uti con-Suerit, gratum animum exhibet, ut ipsa libertate donare veliti
Sed jam ad reliquum partem Propositae disputationis pergamus, titostendi ratio possit, quam novae comoediae Scriptores in actionis causa secuti videantur. Quod autem omnino statuimus, adhibuisse eos in actione i instituenda et explicanda majorem artem, quam reliquos Comoediae poetas: id aperte intelligetur ex eis, quae deinceps disputabuntur. Quamquam autem in Promi tu est, eas saeps personas in Seenam Prodiisse, quae et aptis locis et artibus adhibitis quasi devolverentur, ut ad ipsius actionis explicationem nodique solutionem Plurimum possent: tamen plerumque tota actio rebus ex vita communi desumtis Continebatur, quibus personae subjectae essent, cujus generis sunt Virginum raptus earumque reditus, artes servorum, PIibus aut senex aut leno aut miles decipiatur. Sed non acquievere in his poetae, qui cum ii,si perpoliti essent idque, quod sibi propositum esset, bene nossciit, omnes res ita instituerent, ut ad rationem et tanquam ad artem directae viderentur, ne deesset aut Varietas. actioni, aut certus modus. Quantopere autem. ocelluerint Poetae et ingenio et rerum hum
184쪽
nisum' pleritia P id tum 'apparebit, cum tenuerimus instituti gravitatem, qua
una actio ita amplificari necesse esset, ut agentium et oratio et mens; denique tota conditio ad eam referri posset atque etiam arcte cum eadem comtineretur, omissa animorum commotione, cui iniciendas sabularum script 'vos studere oportebat. Nullius ingenii est, res admirabiles excogitare, sed easdem ita tractare, ut fructuosae sint hominibusque politioribus graves et iucundae, in eo spectatur poeta cultioris ingenii. Rectene autem eis tantam laudem tribuerim, an secus, de eo fortasse dubitari potest. Sed c vendum omnino est, ne, quod laudi esse debeat, id parvi faciamus. Etenim cogitandum est, quantum artis desiderarit vitae communis humilitatem e primore, excludere res sordidas, naturam imitari, at distinguere inter id, quod doceat, et non deceat, omnem hominis honestatem ita describere, utl raccepta tradidisse non Videamur, abditos animi recessus ita excutere, ut id, quod in conjectura positum sit aut in cogitatione, non habeatur proro gesta, causas sapientiae ct stultitiam prudentiae et imprudentiae, virtutum et vitiorum ita cognovisse, ut cx sontibus recte repetantur. 1larum. autem rerum scientia, quamvis dissicili rite haberi soleat, instructi poetae erant ii, quos praecipuos iii licemus; cujus scientiae ope facile eis contigit, ut etiam actionis rationem cum urte instituerent, quae ex illa multum pendere videatur.' illud aut in maxime ' deprehenditur in Menandro, qui aut excellentis ingenii magnitudine, aut Praeclara eruditione atque doctrina, aut utraque re Ornatus suisse Perhibeatur, ut non modo argumcnta cum solertia invenire, verum etiam cum facilitate disponere atque elabo- raro 'posset, quod larobatur Plutarchi Verbis: i. Aέγεται Μενάν' εὐ των συν -
διάθεσις, MP δὲ αὐτῆ τω στιχιδια ἐπασαι. Optime tamen in eo quod proposi- tum ost, edocebimur Terentiana imitatione, quae Cum Saepenumero in pamtibus sabularum disponendis totaque actionis ratione constituenda ab exemplo suo discederet, tamen Plerumque Cum eodcm Congruero videatur; quod
quo sicilius commodiusque firmari possit, praeclara est Mettiekii 'disputatio
I. Menandri et Philemonis reliquiae, praesit. pag. XXVlI.
185쪽
de Adelphis, i quam integram adscribamus: Quamquam Adelphos Menandri una cum reliquis ingeniosissimi pociae sabulis iu-itercidisse jure doleas, minuit tamen iacturae magnitudinem superstes Terentii sabula eodem nomine inscripta, quam expressam esse ad Menandri exemplum, Praeter veterem. Didascaliam Terentianae sabuli e praefixam, diserte testatur Donatus Pro leg g. p. 32T. et Argum. p. 330. ed. Steph. Neque tamen Terentius ita se graeco exemplari quasi in servitutem addixit, ut nihil usquam mutandum vol aliunde itisabulam suam transso rendum putarit. Bonam partem eum e Diphili Q ommorientibus petiisse, constat e Prol. 6. seqq.
Synapothneseontes Diphili comoedia est; Eam Commorientes Plautus seeit sabulam. In Graeea adole se eris est, qui lenoni eripit Meretricem in prima sabular eum Plautus locum Reliqtiit integrum; eum hic lo eum sumpsit si hi In' Α-lphos; verbum de verbo expressum extulit.
Hoc nisi ipse testatum reliquisset Terentius, ego quidem, si quis assirmaret, vix credorem. Nam ipsum illud Aese hi nisae tum tam necessario eum tota actione coniunctum est vinculo, ut, nisi cum magno sabulae detrimento, ab ea divelli non posse videatur. Rc stat igitur, ut Menandrum similem locum Adelphis suis inseruisse statuamus, Terontium autem, scilicet ne uni omnia Menandro debet e videretur, consulto
hanc sabulae partem e Dil, lillo assumsisse. Ac simile fuisse Menandreae fabulae.opis odium ei, quod e Diphilo recepit Terentius, cum per so satis probabile sit, tum aliis quoque indiciis eo Iligitur. Placet etiam nonnulla de actionis constitution addere, quo magis Terentii artificis studium appareat, idque, quod probare in animo est, intelligatur, repetenda illa quidem ex Graecis exemplis. Prima scena plerumque Pro argumenti narratione Proponitur, in qua sundamenta
186쪽
fabulae jaciuntur, ne in ologi ossicio Latinus indigeat I de quo plui. infim
dicentur, aut λῖν ἀπὸ ιιοχαν te induci oporteat. Sequitur nonnumquam mumio personarum deliberatio, .ut magna sit rerum imminentium' exspectatio, aut Conjectura, an Vera sit res proposita, an verisimilis; accusatio est a defensio, excitatio et repugnantia. sequitur consilium personarum; ad quas maxime Pertinet argumentum, ut locus sit, in quo fortuna, mixta rebus dispositis, magnas turbas dare possit. Inducitur sarpenumero loquens Pe sona, cujus oratione aut ipsius, aut aliarum Personarum mores ingeniumque
intelligi possint. Nodus injicituP erroris sabulae et periculum comicum, fit exsecutio consiliorum, ludificatis paene omnibris rerum exitu. Sequuntur persaepe doli ad sal tondum structi, ut multa de industria, multa voluti casu evenisse videantur. Comoedia in meliorem partom jam incipit inclinaro, cum ad discrimen mali perducta suerit. Interponitur perturbatio, ut' omnes
omnibus reddantur Ossensi, aut rixa personarum, ex qua BPPareant moΓeS. Dum inter se diversissimi. Plerumque redeunt in gratiam, atque etiam errores paulatim discutiuntur. Iam vero cum Pauca inserta sunt, de quibus disceptetur, ut aut iracundia, aut indignatio commoveatur, omnis error aperitur fabulao, quae maxime finitur nuptiis celebrandis. Ex his in universum Expositis, quae si non ad Omnes, tamen ad muItas Terentii sabulas pertineant, recte Concluditur, in Constituenda actionis ratione Issurimum cerni
artis, ut Diomedes Grammaticus jure in his tradendis laudetur: tertia aetas suit Menandri et Philemonis, qui omnem acerbitatem comoediae mitigarunt atque multiplicia Graccis nive toribus secuti sunt. Ad quae vel ba interpretanda Moinckius hace adjicit: quae multiplicia dicantur, jam obscurum esse non PO te Si intelligit artificiosiorem sabularum composition in . Grae- eis auctoribus i. e. quemadmodum Graeci Grammatici tradiderunti Quae quamquam ita sunt in promptu, ut non indigeant di-
si,utatione, nec dubium est, quin Ι-atiuus Drtem l acne Omnem reserat, quam in exemplo suo vidisset: tamcu nonnulli suorunt, qui sabulas eius multis
187쪽
In partibiis carparen ut aut male cohaerere eas diocreot, aut etiam stigere et justo plura narrare. At Praeclarum illud Euanthii est, cujus ope infringi altera opinio possit: - Terentius) quod media primis atque Postremis ita nexuit, ut nihil additum alteri, sed aptum ex
se totum et uno corpore videatur esse compositum. Alterum autem Spectatur, ut arbitror, in Andriae primordiis, in quibus narratio satis longa sit, et loquacior videatur Simo senex ille quidem. At vero se nex est: decet illam aetatem illa oratio; datur haec venia sonectuti. Ea autem est hominis facundia, quae in Pectus, unde promanat, altius descen dat, ea in dicendo vis, ut geri rem, non narrari putω; tam . apte, tam j cunde ipse . narrat, ut magis magisque capiamuni et docta illa atque s Piente senis oratione mirum in modum delectemur. Lucidum vero ordi- hem, qui in narratione regnat, laudat Cicero in hunc modum: O. Partitur apud Terentium breviter et commode senex in Andria, quae cognoscere Iibertum velit:
Eo Paeto et gnati vitam, et consilium meum Cognosces, et quid sacero in hae re te velim.
Itaque quemadmodum in partitione proposuit, ita narrat
Primum gnati vitam; Nam is postquam excessit ex Ephebis, Sosia, Liberius vivendi fuit potestas. Deinde suum consilium; Et nune id operam do.
Deinde quid Sosiaem velit sacere, id, quod Postremum posuit in partitione, postremum dicit:
Quemadmodum igitur hic et ad primam quamque partem primum accessit, et, omnibus absolutis, finem dicendi fecit: sic nobis placet et ad singulas Partes accedere, et, omnibus absolutis, peroraro. Idem hic uxtium intelligens existimator laudat
. Euanth. de com et trag., pag. 29. O. De inventi L 23.
188쪽
orationis sestivitatem, quae probabilis et aperta videatur. Accedit eodem, ut narreatio illa, quam saepe dicimus, conjuncta et Contexta cum reliquis sabulae partibus sit, ex quo appareat egregius artifex, ut, qui in hoc literarum genere excellere velint, habeant, quod sequantur, exemplum. Dum enim Simo Sosiae omnium consiliorum Participi narrare tantum videtur, quae ipsum nescire nolit: simul omnem consuetudinem vitae Pamphili sui, mores atque ingenium Pingit, natu irae bonitatem laudat, ut, quo magis illisavemus, eo facilius illius sortem poStea doleamus, Cum Cognoverimus eumdem sollicitum et incertum, utrum Pudori obsequatur, an amori. Atque idem pater, cujus unimus ira incensus suerit, laudat etiam honestam Glycerii liberalemque formam, quamvis ab ea metuere videatur. Describit etiam Davi, cujus in hac fabula praecipuae partes sunt, malam mentem, malum animum; neque ignorare vult Chremeta, qtiocum omnis res transigenda erat, omnes Consilii rationes, rem, uti gesta erat, exponendo. Ex his omnibus elucebit, optime rem habere, ut fabulae, de qua loquimur, primordia bene cohaerere cum reliquis ejusdem Partibus videantur vimque
suam habere; quod idem dici debet de ceteris subulis. Quod autem omnino intelleximus in toto comoediae genere, habuisse vitae praecepta philosopho non indigna aliaque multa, quae philosophici
generis sint, idem pertinet ad describendam sabulae οικονομιαν, quae per certas partes dividi soleat. Prima pars cst Protasis, in qua cernitur primus actus initiumque dramatis, ut nonnulla reserventur, quo major sit exspectatio. Altera autem, quae Epirusis plerumque dicitur, incrementum
est processusque turbarum et totius nodus erroris. Catastrophe, quae tortia est pars, habetur conversio rerum ad jucundos exitus, Cum Omnes,
quid sibi voluerit poeta, aperte intellexerint. Restat, quo omnis hujus
rei quaestio absolvatur, ut ea ctiam pars Commemoretur, quam προλογον
Graeci dicere solent, quaeque in subulis adornandis vulgo adhibita est, a deo aut persona allegorica acta. Ita enim accepimus Menandrup im duxisse in scenam Ἐλεγχον, quod simili modo Plautus nonnullis in sabulis
7. De orati II. M. S. Euanth. de com. et trag. pag. 29 et 31.
189쪽
imitatus est. Omnino autem statuendum est, illos comoediae prologos ad Euripidis imitationem compositos fuisse atque ita institutos, ut sabulae argumentum in iis . aut obscurius significaretur, aut uberius rxponeretur. Sed qui in hac constitutione virtutem inesse dixerit, is deceptum se ni bitur, cum non pertineat ad nrtis Praestantiam declarare spcctatoribus, qualis sit rerum conditio, qualis Processus, qui ex ipsa sabulae perpetuitate intolligi debet: ut taceam nimiam primordiorum simplicitatem, ab Aristophane in IIanis graviter reprehensam. Est autem quod disserat haec ratio a Romanorum more, ut Euvii thius in his sere tradit: '. Graeci prologos non Labent more nostrorum, quos Latini habenti Mienim rem ita instituebant, ut Prologus elocutio osset antecedens veram sabulae compositionem, Cujusque species quatuor.ossent, ut aut fabula et Pocta commonduretur, aut adversario maledi Cta et gratiae POpuIO Poserrentur, aut subulae argumentum Exponeretur, denique Omnia haee comprehenderentur. Ex quo intelligitur, distingui etiam oportere novae comoediae Pr logum ab eo, quem significarit Aristotclos in tragoedia, dicens α ρος ολοντο προχορου nαρόδον i quem loci im Elchstacdtius ita interliretatur, ut intelligat dramaticam actionis inductionem. Quid practerea egerint novae comoediae scriptoros, ut sabula oeconomiam tueri possent, de eo jam dicondum cst. In qua re ut Verum assequamur, repetendum nitius videtur. Primum omnium apparet, in illis locis, ubi actionis Cossatio osse videretur, in quibusque chorus olim canere Soleret, grammaticos adscripsisse vocem χορον, id quod cadit etiam in novae comoediae rationem. Habet enim
se reo Ἀριστοφανοtς. Quibus in verbis quid inesse vidcutur, obscurum esse non potest, Cum nihil aliud significent, nisi quod Aristotilianos, sublata chorogia, in cis subulae partibus, quae chorica Carmina Prius Continerent, ἐπιγραφηνm AOPOT RCelit, secutis novae comoediae Poetis, qui eadem iti
190쪽
seriptione ibi uterentur, ubi Euripidis sabulae, ad quas omnino se accommodarent, exhiberent, quorum ope totius actionis morae expleri posse viderentur. Cuius rci testis est locuples Euanthius ita tradens: Iae comoedia vetus, ut ab initio chorus fuit paulatim quo personarum numero in quinque actus processit, ita paulatim velut attrito atque extenuato choro ad novam comoediam Graecorum sic pervenit, ut in ea non inducatur chorus, sed
ne locus quidem ullus jam apud Latinos relinquatur choro; ad quae, deinde haec adjiciuntur: admonuit poetas, primo quidem choros praetermittere, locum eis relinquentes, ut Menander fecit; Poε4remo ne locum quidem reliquerunt, quod Latini se eerunt comici. Qui rem latius etiam persequi volet, ut perspiciat, Romanos omnino ab illo more abstinuisse, is inspiciat IIc anni nobilissi- m disputationem, quam opusculis suis inseruit. i . Illud autem, quod in nonnullis Plauti sabulis legitur, i , id ita institutum videtur, ut tibicinia
ludus ad tuendam fabulae oeconomiam adhiberetur. . .
Iam eo pervcnisse nobis videmur, ut tota disputatio ad /sinem 'adducatur, eum nonnulla dei dicendi genere exposita suerint. Quod autem de genere dicendi dici debet, quo novae comoediae scriptores utebantur, id ex totius aetatis Oratione , quodammodo repelandum via detur, quam aequum est poetas deserere noluisse, quemadmodum res ipsa cognita dobebiti Plerumque enim sit, ut ud scrilitores t aene omnes pIurimum possit majoremquc Vim habeat totius seculi naturia, cogitandi sentienia dique ratio, in qua homines sibi placeant, animi ingeniique cultus, hominum usus ne Consuetudo, denique sua ipsorum fortuna et conditio. IIaeo igitur et talia circumspicienda Sunt, eum vere iudicare volumus, quid eui-