장음표시 사용
171쪽
tarum amores complexas, arguta brevitate ἀεδνωτnio ἄρ παγας vocat. Nullam tumen ex tanta sabularum
multitudine turpibris et illicitis amoribus inquinaverat, sed ita omnes instituerat, ut ipsae illae virginum stuprationes in legitima connubia Verterentur. Quamquam igitur toti comoediae generi, quod dicimus, maior quaedam universitas danda est, qua acumen et subtilitas efficiatur: tamen altera ex parte jacturam iacit vigoris et petulantiae omninoque eius, in quo summa comoediao virtus consistit, ut ostenderet, quid vitae humanae maxime oppositum esseti Qua ex re elucebit, poetas id PotiSsimum secutos esse, ut quae amiserant, ea aliis rebus sarcirent, eX quo genere sunt status inopinati, actiones multa cum arte institutae, denique Personae, quae per se multum ludicri habenti Quoniam autem Oratio nostra ad Personarum rationem perducta est, Videamus, quae induci Soleant, quarum praecipuas Ovidius his versibus coniunxit: a .
Dum sallax servus, durus Pater, improba lena Vivent, dum meretrix blanda, Menandros erit.
Sed ut explicatius etiam de Personarum genere dicatur, jam primum asserendum est, quod Apulejus tradit, qui inter personas habet Ionon om periurum, amatorem ser Vidum, Ser Vulum Callidum, amicam illud ontem, sodalem opitulatorem, militem pro Eliatorem, parasitos Edu Ces, Pu Tentes tenaces, meretrices Procaces. Quae eum ita instituta essent, OmniS Vitae imΠgo eXPreMa est, Omnin ud res, unfectus, personas accommodata sunt, qu e eo magis Placere debent, quo majoe invoniendi copia suit: de quo Consurri Possunt, quae Lossitigius pracia claro dixi L J6. Atque hac in re iure comparationem socii Winhelmatinus Menandri et Lysippi, J cum utrumque artificem naturam maximo secutum dicit, a qua reliqui magis alieni fuerint. QuamVis autem nulla integra ex 34. Amor. I. eleg. 15. 17. 35. Apul. Flor. 16. δο. Tramat. II. S. 274. 1 amburg. 37. Sinitimann, Ee dii te ver saniti Vll. S. 181.
172쪽
stent, ex quibus ratio appareat, qua no ae comoediae scriptores in personis deseribendis usi sint: tamen excellentiam praestantiamque spondet summa poetarum laus, quae per omne temPus tradita est. Quae ut probari possit, sequimur ΛIeinescium ducem, qui omnes scriptorum locos hue pertinentes congesserit, quorum hos appono: δ', Splendidissimum novae comoediae sidus vocatur a Christo doro Eophr. 362.
ὁπλοτέρου κώμοιο σελάστορος ἔπρεπεν ἀστῆρ.
Sehol. Dionysii Gram m. p. 749. 13. Μένανδρος αστρον ἐστι τῆς νέας κω-μ δίας. Sic otiam Eustath. ad Hom. P. 1776. 4S. Rom. In novae Comoediae canonem eum ab Alexandrinis grammaticis receptum fuisse, non dubitaremus, si vel maxime diserto Ρro e uti, ut Grammatici Cois liniani et Anonymi de Com. p. XII. testimonio careremus. V. Rulin L. Ilisti crit. orat L Gr. p. XCV.Cujus poetae gloria cum tanta suerit, aperte intelligitur, saepe eum victorias e scenicis certaminibus reportare Potui Me, de quorum numero Gollius loquitur; a'. sed frequentius etiam superior decessisset Menander, nisi obsti tisset Philemonis invidia, auditorum judicia corrumpentis. Hinc lepidissima illa narratio, qua Menander obtrectatorem ita allocutus traditur: cum movincis, Philemo, non erubescist Ac tamen plurimi Menandrum
adeo admirari volucrunt, ut SummiS Omnium aetatum Poetis annumerarent
haberentquo subulas ejus in deliciis, quae ipsis Plutarchi temporibus in scenam committi solerenti Sed ne multus sim In his rebus, mitto ea, quae de Graecis plerumque dicuntur, quorum multi ad Menandri Oxom plum sese componerent, mitto Sidonium APollinarem, elegantis virum in genii, mitto amatorios scriptores, qui multum in Menandri imitatione voe sarentur. Quantum autem Philemonis Iaudi tribuendum sit, id sustus exponere prohibet propositi ratio; Satis Oxit, totam rem ad Apuleium alios que reiecisse, qui pluribus verbis gloriam ejus indicarunt. Sed ad id, quod agimus, pergamus, ut explicetur ratio describendi personas, qualis novo in genere adhiberi soleati Ea autem intelligi maxime debet ex ΤΟ
38. Menandi i et Pliilemonis reliquiar, praefat. pag. XXVII. 39. GeII. N.A. XVII. 4. 40. Compar. Men. et Aristi pag. 854. B.
173쪽
reaitii instituto, cujus omnis ratio ad Menandri exemplum accederet: ut omittam alios Romanorum poetas, qui idem sequi voluerunt. Sod illa quidem, de qua loquimur, Toxentiana imitatio non talis haberi debet, quasi totam sese Graeco exemplo dederit, quae ESt nonnullorum sententia, cum multis in rebus Latinum discrepasse ab eo iure contenderim. Assecutus animo est ingenium ejus, quem sequi Voluit, excepto, quod vis ei defuisse videatur, ut exprimunt Julii Caesaris versus notissimi:
Tu quo iue, tu in summis, o dimidiate Menander, Poneris, et merito, puri sermonis amator. Lenibus atque utinam seriptis adiuncta foret vis, Comica ut aequato virtus polleret honore Cum Graecis, neque in liac despectus parte iaceres. Unum hoc maceror et dolco tibi deesse, Terenti.
At vero quaestio lioc loco oriri potest, utrum recte judicavit gravissimus ille scriptor, an minus, cum homines clegantes atqite Iioliti plane consontiant, qua arte si et e ludens Terentius, qua elegiantia, quam vivis coloribus ridiculos homini ini moros pingat, ut imittam vim inesse sal untur. Qua in re dijudicanda Do temor atque inconsiderate agere videamur, optimum ducem sequimur, qui vim illam quidem ro nαθοεικῆν esse docuerit, quod Ionandor admirabili arti scio cum τ δ Conjunxit, quodque cum ad argumentorum tra lationem dicendique genus, tum ad morum delineationem pertineti Quamquam igitur eX eis, quae hucusquc disputata sunt, concluditur, personas illas, quas Terentius induxerit, ad Graeci Oxemplum expressas osse: tamen negavi non debet, multa cum adjecisse, quae ipse invenisset, Pt sormas Parum ita delineasse, ut vigoris Cuiusdam ac , novitatis laudom haberent. Sed quoniam, exstincto Veteris mediaeque eomoediae more, quo aut homines notissimi rebus ineptis occupati viderentur, aut parodiae lusu camerentur, talis consuetudo invaluit, ut vitae imago cum personis a sensibus Seiunctis ProPoneretur, quae ex animali exemplo expressae essent, aut homines eiusmodi describerentnr, qui 4 I. Donati vit. Terenti P g. 754. - . Menandri et Philemonis reliquiae, praefat. pag. XXXVL
174쪽
. agendi ratione suum ipsorum ingenium proderent eallidisque consi Iiis impliciti varium ludendi genus exhiberent, omnibus rebus ad vitam domestiucam relatis: sponte intelligetur, Poctas omnino caruisse larga materia, quae eos, a quibus nudirentur, delectare atque movere posset. Constat enim inter omnes, res gestas, quas ipsi viderimus, quaruni suo socii aliquo modo nobiscum coniuncti sint, maiorem vim habere in Lominis animum, viam res fictas, quamvis magnum sit sallendi studium. Ita sieri potuit, ut poetae majore arte adhibita compensare studerent, quod ab ultera Parte amisissent, darentque operam hominum animis explorandis atque morum rationi eognoscendae, non praetermisso ullo ingenio, aut Vitae communis parte, quiabus rebus in sabulis inveniendis plurimum, adiuvarentur. Ex quo intelligitur, personas etiam tales in scenam Prodire Potuisse, quae honestae essentae laude dignae: id quod peculiare est hujus geri ris, eum omnis res eo rediret, ut spectatorum unimi sua iter moverentur morum descriptione. Praeclarum igitur Donati illud quidem: ut intenti speculo veritatis lineamenta facile per imaginos colligimus, ita lectione eo moediae imitationem Vitae consuetudinisque non aegeris rimo animadvortimus. Idem hic scriptor Ciceronem loquontem iacit, qui comoediam imitationem vitae, sPeculum consuetudinis, imaginem voritatis dixerit. Quo liberior autem erat vivendi consuetudo, qua Graeci uti solerent, eo magis omnis ingenii ratio apparebat, quam poetae exprimere possent . quaeque in eadem Persona Vario modo effingeretur. Nec mirum igitur est, si sorte spectatorcs multis in Pinus, quae in sCena tractarentur, sibi hoe illuduo dictum putarint, quamquam poeta nihil tale spectaverat. Unde fit, ut theatrum opportunitatem praeberet, qua mores ingeniumque humanum probo intolligi posset, adjuncta delectatione, quas maxima esse solet, cum hominum instituta, ad omnem ordinem pertinentia, non solum audimus, sed etiam in agendi ratione videmus. Qualis autem descriptio
fuerit. pereoriarum, ut eo revertar: 'id tum apparebit, eum Consideraverimiis, omnia ea, quae' ad mores relata sint, minus apta esse ad animos excitandos atque admirationcm commovendam; quare inest in personis animi quaedam - 43. De comoed. Disserti in Gronori Thes. Antiq. Graee. Vol. VIII. pag. 1474.
175쪽
tranquillitas, deest incitatio, in veteri comoedia saepius expressa. Ne quis Vero poetis crimini dandum aes itretur, quod talem personarum descripti nem adhibuerint, neve putaverit minoris faciendam, cum institutum illud ex ipsa aetate pros tum sit, quae ad magnam morum perpolitionem Pe Venerat, habeatque laudem suam, quae pertineat vel ad liberalem animi delectationem, vel ad utendum ingenium et acuendum, ut, cpio plus attuleris sapientiae, eo plus inde reseras. Hinc illud Grotii dictum, alia in Terentio legere pueros, alia viros, cum interrogatus esset, Cur tanti eum saceret, ut secum semper ferret. Quidni enim hunc philosophum appellem eumque non contemnendum, qui quidem sine ostentatione ingenii, cum omnimodo claboret, ne elaborasse videatur, adeo Vera ratiocinetur, et in tanta animorum atque voluntatum diversitate unius cujusque notatis, fortunae,
conditionis, hominis denique mores ea arte Pingat, ut totam hominis naturam excussisse, abditos ingenii humani recessus explorasse, mentes denique sensusque singulorum degustasse videatur' ' Satis sere dictum puto de T ventii arte in deseribendis personis. Sunt autem qui Eundem accusent, quod quae homines turpia saccis soleant, ob oculos ponat, Cum dicunt, turl ia Commendari vitia, videri tristem patrum severitatem, induci servos si sudulentos, corruptores juventutis, et meretrices parum honestas. At vero terreamus omnino, rem ita institui, ut plena sit honestatis cura, ut ipsae quoque meretrices appareant honestiores, quam alibi; quo accedit ver
Cundia quaedam mollisque sensus ejus, quod decere dicimus, cujus quidem I=udoris Plura habemus exempla. In his enim circumspicietidum est, quanto Cum pudore res, quae simpliciter dicta habuisset fastidii aut offensionis multum, molliatur verbis honestioribus, indicata magis, quam Commemorata, ut poeta pictorem illum secutus videatur; qui obvolvendum c
Put Agamemnonis putarit potius, quam penicillo imitandum. - Sed maj rem etiam laudem meruit, quod servare illud voluit, quod doceat, iudiea eX Persona, quid quaque dignum sit, . ut omnes in sabulae perpetuitate sibi constare videantur. Qua de re plura eademque praeclara Casalius his ver-
4. Audi 4a. I, 1. v. 58. n. I. v. 25. Eunuch. III. 5. 6.
176쪽
bis praecepit: ε - Quarto denique mores aequabiles essct oportere, hoe est, Eundem semper habere tenorem ac modum, quem initio susceperunt, ne a se ipsis paulatim discordare videantur; et quem iracundum semel effinxeris, quem Placidum, quem crudelem a C impium, eum eosdem Plano mores Prae se serentem semper atque ad exitum usque sabulae retinentem facias: cujus ratio probanda est, quia habitus morum Constantissimus semper et aequabilis est, ut docet Horatius inter cetera Poeticae monita:
Si quid inexpertum scenae committis et audes Personam lamnare novam, servetur ad imum, Qualis ab incepto proeesserit, et sibi constet.
Quarto sontentia mores debet excipere, ut qui certis praeditus sit moribus, animi quoque sententiam habeat opinionemque moribus illis respondentem. Sed ut Personis, quae ex Commimi aetatis, generis, ordinis observatione adumbratae erant, ut supra dixi, major quaedam vis addi l,osset, multum adjuvabant τὰ προσωnεῖα, quorum ope optime id, quod in singulis hominibus perceptum erat, ad generalem liersonam Colligi atque repraesentari liceret. Ita senis προσωπεῖον omnia Prae se serebat, quae in senectute omnino animadverti solent, aliis aliter expressis, ut eAterna larma ingenio personarum plane respondere Videretur, quamquam haud raro superlatio veritatis esse potuit, id quod docet Anonymiis ita disserens: 3β- δε ιιἐν γὰρ τῆ παλαιῶ εἴκαζον τῶ προσωπεῖα τοῖς
Wachsmuthium pracelare disputantem: dein lebrauis der Mabsen45. Ioh. Bapti Casalii Romani de limg. et com. lucubratio in Gronov. Thes. Antiq. Graee. VOL VlII. pag. 1602. 1603. 46. Apud Dindota. pag. VII.
177쪽
sonarum in comoediis duntaxat habere debent rationem et etymologiam Etenim absurdum est, Comicum aperte argumentum Confingere, vel nomen
personae incongruum dare, vel ossicium, quod sit a nomine diversum. Hine servus fidelis Parmeno, infidelis vel Syrus vel Geta, miles Thraso vel P lemon, tu cnis Pamphilus v. s. m. Atque haec quidem hactenus. Patefactus est enim Iocus ipse, ut non sit dissicile, quid Terentio, assiduo Menandri imitatori, tribuendum sit, via dere. Antequam tamen ad reliqua Pergamus, adjungatur Philippi Melanchthonis memoria, qui rem, de qua jam dudum tracto, attingit. Sed quo magis eluceat describendi ratio, qua novum comoediae gonus in perionis inducendis uti volucrit, paulo curatius explicetur de Menedemi persona, quam Terentius in subula nobilissima Proposuit. Ut ab aliorum sontentia initium fiat, Humius ingenue fatetur, Poctam laude dignum esse, quod conscientiae angorci et solicitudinem, siVc dcsiderium suae ipsius poenae, quod
includatur, multis cum clegantia eSPOSucrit, repugnantibus Marinolite lio βο. et Diderotio, bi. qui Menedemi ingenium naturae minus convenio 48. Terentii sabulae ed. Biponi. praelati, pag. IV. 49. Srundis de ber gritit. I. S. 283. 50. Poetique Franqoise. T. II. pag. 380. 51. Oeuvi es 41 Theatre. T. L pag. 174.
178쪽
at pie etiam discrepam ab eadem consonti Sed videamus, quid nos ipsi in tanta sententiae diversitate judicemus, omni re considerata. Intuemur autem in Menedemo senem, qui canitie conspicuus est atque tristitiae spcciem habet, scd ingenium eiusmodi, quod ad omncm filii pietatem accedat, cui carissimum se esse speret, quemque vita potiorem habeat. Unde sit, ut pater nihil suscipere velit, nisi quod ad illum assectionem animi referri po sit, quae tum quoque retineatur, cum compertum habet, filium ad voluptates prol ensiorem esse. Apparet quidem morositas quaedam, sed ea est, quae in objiciendis criminibus cernatur neque ullum odii indicium habeat: b2.
Ubi enim reseivi, eoepi non humanitus, Nequo ut animum decuit aegrotum adolescentuli, Tractare; sed vi et via pervolgata Patrum. Quotidie accusabam. et deinde: hem, tibi ne haec diutius . Licere speras sacere ma vivo patrer
At juvenis et animadversioni et castigationi, quae omni contumelia vacat ad Diusque utilitatem omnino accommodata est, audiens Esse non Vult, Cum probra se indigna putet, paratque fugam. Quo facto Pater sentire coepit, quantum amiserit ni quam durus fuerit in silium, quem parum iuste re clarit, ut non vereatur se ipsum accusare, tanquam auctorem malorum, quibus silius opprimatur: ba.
Saepe eadem et graviter audiendo victus est. Et aetate putavit me, et benevolentia Plus scire et providere, quam se ipsum sibLIn Asiam ad regem militatum abiit, Chreme. Minde: gnatum unicum, Quem pariter uti his decuit, aut etiam amplius, Quod illa aetas magis ad haec utenda idonea est. Eum ego hine eieci miserum iniustitia mea.
Quam gravia sunt omniat gravis est animi eloquentia, . apta moerentis or uo, pulcrum justi ingenium. Inde propositum seni est, ab omni vitae vo-
179쪽
luptate abstinere, omnes miserias subire, quibus culpam luat, Iluae omni poena maior sibi videatur. Nec vero latet haeC Calamitas vicinum, cujus benevolentia erga senem tanta est, ut a laboribus sustinendis revocare studeat; sed infelix pater ViX a se im Petrare potest, ut n sudore requiescat, dum causam mali vicino narraverit. β . Omnia autem haec, quae ngero secit poeta senem, non Proficiscuntur a celeri ingenii motu: praemeditata sunt atque prodeunt ex animi aegritudine, quae accuratius explicatur. Iam satis erit, ut animum patris intelligamus amantis, Cuius omnis ratio conveniens dici debeat natura humanae utquo ad omnes res, quae I 'OPOnt nitar, BPtissima. Nam eadem Caritas facit, ut, qui ante sevcrius contra silium egerat, idem nunc in se ipsum iniquius statuat. Ad candem caritalcm I ortinent verba sincera, quae paulo post leguntur: bo.
Meus gnatust Veniti Clinia metus veniti
Eamus: due me ad elim, obsecro;
ejusdem animi est consilium, quo pater silio omnia concedere vult, quamvis nocitura sint, seque fortunasque' pro ojus incolumitato devovere paratus est, dummodo secum habeat. Τ- No quis vero hoc loco obiiciat, multa in sentiendi agendique ratione, qualis in Menedemo Proponitur, insolentor dici, cum Omnia consentanea sint ejus ingenio habeantque, quod ad veritatem accedere vidcatur. β, Qui Cum filii fugam cognovisset, turbato animo domum redit, cujus tristitia ni illo modo discuti Potest, quamvis omnes studeant, ut memoriam calamitatis tollant, nihilque omitiant, quod voluptatem patri asserro possit. Facit enim Verba eiusmodi: β'. mo indignum tanta hominum opera, quae se Conserat ud nae eXPlendum, o indignum, qui situm unicum eiecerit, quom Pariter his uti decuit, atque etiam magis, Cum aetas ad haec utenda aptior sit. At nemo sere rei reli ridet, quod senex adversas res immoderato serre videatur, neve desiderabit aequabilitatem in omni vita, ut idem semper Vultus Sit, eadem si oris, cum amoris vis latissimo pateat eoque maior Sit, quo mogiS nobis Persuadeamus, neque votu,
Heautoiit. I. l. v. 83 - 9'. 55. IIcautont. I. I. V. 15. seqq. 56. IIeautont. IlI. 1. v. 22. 57. Heautont. III. 1. v. 55. seqq. 58. IIeautont. I. l. v. 70. seqq. 'b9. IIcautont. I. I. V. 76. seqq.
180쪽
neque Preces cum, quem amiserimus quemque Carissimum habeamus, ad vos revocare licisse, virtutum ejus momorcs, vitiorum obliti. Hinc illa ora tiri: satisfiat filio meo, vendam omnia, ut Ver ematur, hic me exerceo,
laborans, quaerens, Parcens, illi serviens, neque fas sit, ulla hic voluptate frui, dum filius salvus redierit. Sed ne quis sit admiratus, cur poeta hominem ejusmodi, qualis Menedemus est, jam ab initio in scenam prodire
iusserit, cujus naturam una cum Chremete doleamus: sit.
An cuiquam est usus homini, se ut crueiet
Inducimur enim medias in ros, e citatur EXSPectatio, quae interiecto tompore expleatur, ut omnis sabulae nodus deinceps optimc solvi I ossit. Praeclaro autem rem instituit poeta, quod Menedemum non talem finxit, qui aegritudinem animo celaret atque eum, qui mali sui causa esset, tristissimi omnibus prosequeretur, id quod ad hanc lacrsonam minus pertinuisset Recens est dolor, breve tempus, ex quo filius abest, ut Spes non sit erepta, sore, ut absens revertatur. Ex quo intelligitur, quam Vere poeta homi nomsormaverit, cujus ingenium fer idum esset, Ut omne culpam in so consorret de filii amissione, quem earissimum haberet. Sed pertinet ad omnem hujus rei quaestionem semper in Promptu habere, haud raro inveniri jus modi homines, qui simili animi dolore laborarent, quique nullo modo a naturae humanae ratione alieni viderentur, cujus rei testis ost locupletissimus Horatius his versibus:
Hie vix erodero possis, Qtia in sibi non sit amicus: ita ut pater ille, Terenti Fabula quem miserum nato vixisse fugato Inducit, non se Peius cruciaverit, at lue dite.
Omnis autem quaestio absolvi poterit, cum transscripserimus Tullii verba, quao hujusmodi sunt: Neque enim, si nonnulli reperiuntur, qui aut laqueos, nut alia exitia quaerant, aut, ut ille apud Terentium, qui de Cre Vit tantisper Se minus injuriae suo
gnato sacere, ut ait ipse dum fiat miser, inimicus ipse sibi
60. Heautont. I. l. v. 84. seqq. 61. Heautont. I. 1. v. 29. 62. Satir. I. 2. v. 19-24. 63. De sn. Bon. et Mai. V. 10.