장음표시 사용
111쪽
reserri. Nam nos quidem, quo citiils instituere eorum Iia ,
beros arque erudire possimus, privatorum doctorum operam ac ministerium ultro advocamus : ipsi nostram operam adspernantur atque rejiciunt; maluntque a solis privatis, quam conjunctim a publicis , in suis liberis erudiendis elaborari: quasi non modo non erudire eos, sed ne conferre quidem aliquid sive ad eoruin eruditionem, sive ad erudiendi celerit tem possemus, si ad privati doctoris praecepta atque institutio. neni nostra vox etiam, nostrieq; facultatis, & industriae nonnihil adcederet, Sed nimirum non odio id nostri, neque quo de facultate nostra secus, ac nos vellemus, existiment, sed plane amore ac miseratione quadam comoti impulsique faciunt. Vident confluere undique ad nos plures, quam ut uni tanto tot crudiendorum onerifcrendo pares esse possimus. Vocem secto ipsam, ne si Stentorea quidem sit, tantae auditorum frequentiae sufficere non putant posse. Nobis parcunt ἱ nostris viribus ac valetudini consulunt; minus occupatis atque distentis laborem atque onus imponunt. Quis non hac tanta tamque inusitata humanissimorum virorum benignitate capiatur Θ Cujus non publici doctoris animus ac voluntas ad mutuo respondendum tantae erga se benevolentiae, sollicitudini, curari excitetur Nemo, ut opianor, eorum est, qui non eo etiam aegrius ferat, nequaquam ad
se talium parentum liberos mitti, quo magis ad se suaque comoda intelligit non mittendi causam pertinere. Nobiscum igitur praeclare agitur: major nostri ratio, quam vulgo existimatur, habetur. Redeamus sane cum iis hominibus in gratiam, a quibus vanis quibusdem suspicionibus, fictisque mal volorum ac disseminatis rumusculis abalienati eramus. Nihil est de nostra dignitate aut existimatione detractum:aliquid etiam comodis nostris est, degendar vitae tranquillitati co cessum. Privatis doctoribus timeo. Vαeor, ne majus iis onus.
112쪽
quam quod ferre possint: imponatur. Levari nos labore molestiaque gratum est: gravari eos opprimique non est aequum. Atqui, nisi provisum sit, quantum adsequi conjectora possum debilitentur nimio labore, atque inter opus defiaciant, necesse est. Video enim eo illos fere arcessiri, ubi robusta firma- 'que aetate floreas paterfamilias, amans reipublicae civis, non infoecundam uxorem superum benignitate nactus, catervas lia berorum patriae ac gentis incremento procreavit. Nec ver Cos genitrix, ut Terra parens Titanas, uno omnes conceptu
situque fudit. Quamquam omnes multum de parentibus reserant, fratresque eos esse germanos vel primo adspectu possis agnoscere: at aetate, at ingeniis, at doctrina differunt. Maximus quidem natu, nec jam impubes ac puer, sed plane juvenis, ceteris, ut aetate, sic etiam eruditione antecellat necesse est. Eum ego rhetoricis institutionibus atque poeticis maturum autumo. Proximus quidem is videtur, qui earum dem facultatum initiis, & mitioribus quibusdam litteris sit atque humanioribus imbuendus. Reliquos deinceps minores
illos in gramaticis detinendos omnes exercendosque censeo ἔsed ita, ut non omnia omnibus aeque conveniant, verum ut minimis prima illa nominum verborumque elementa trada
tur ; grandiusculi participiorum, gerundiorum, reliquarum que rerum gramaticis illis tamquam mysteriis initientur; tertiis intimior Latinae syntaxis ratio explicetur. Qisid vero festivissimo illo puellularum choro faciemus 3 Nonne tinso ore gestuque declarant, cupere se etiam ac velle una cum fiatribus erudiri Τ Easne lanam modo ac colum ancillari ministerio semper tractare patiemur non indoli naturael in. dulgebimus 3 non honestissimae voluntati obsequemur N lo Pieridas esse mulieres, sed nec plane amusas ac rusticanas evadere. His igitur sua quoque cura impendatur: sciatque privatur uoster rechasque doctor, postremum hoc ab se cx-
113쪽
peti munus atque exigi, ut rationem legendi scribendique puellas etiam duas, tresve, quattuorve docere. O miserum atque infelicem, quisquis is est, cui tam multiplex, tam varia, tam impedita procuratio demand turl O gravem l o aerumnosam l O horribilem vitae condi. tionem I Hoc nimirum illud erat, quod verebar, Idque antismus quasi divinans praesagiebat, sore, uti misericordes isti parentes, qui aliquid ex labore nostro, nostrisque occupationibus, domi suos liberos continendo,deonerare vellent, nimium iidem ac non serendum onus in privatos doctores trajic rent atque transferrent. Miseret me certe hominis istius, qui tantis litteris instructus atque abundans, quantas oportet esse ei, qui non unus e multis, sed inter multos prope singularis, a copioso & locuplete patrefamilias conducitur, ut Sramaticum, ut poetam, ut rhetorem, ut mathematicum, si nec csse est , ac philosophum apud se agat, primum totos dies cum pueris puellisque vir gravissimus, & doctissimorum ho minum coetibus sermonibusque adsuetus, versari cogatur: deinde aciem ingenii sui, vimque doctrinae prope imensam in exiguum aristumque concludat ,& facultatem tuam in orationibus, poematis, theorematisque subtilissimis exercitatam ad levissimas sane putidulasque praeceptiunculas demittat ac
Sed quid facias Ita homines sunt, ut, quae virae conditio acerba tibi ac non serenda videatur, eadem aliis valde probetur atque expetatur. Dimitramus igitur istos, qui privati magisterii provinciam, tamquam formosam aliquam multisque procis petitam sponsam nacti, non modo ut sui missreamur, non postulant, verum etiam sibi invideri a nobis putant. Sed habeant sane sibi totum istuc, quidquid est, formae mirificae atque elegantiae: me quidem certe rivalem non habebunt.
At vero, si non eorum, quod ita ipsi malunt, miserebori
114쪽
non poterit certe mihi, non vobis Florentini, non prudentissimo cuique viro tot ingenuorum una in domo conditio non miseranda vehementer videri. Unusne tam multis, in
docendi generibus dissimillimis, sufficietὸ An possunt omnia promiscue omnibus tradi Θ Nihil inter lectionem scriptionemque differt ὸ rhetoricame praeceptiones possunt gramatiacis discipulis adcomodari Θ Non alia oratorum, alia poetarum est institutio' quid orationi cum carmine λ quid figuris dicendi cum emendata loquutione 3 quid scriptori cum anagnoste ', Alius alii sit impedimento necesse est. Quantum
uni tribueris, tantum subripueris alteri. Non potes non aliquem negligere, qui omnes completa velis: nisi autem omnes complexus fueris, certe aliquem negliges. Non intelligo, quid ista domestica institutione discipuli tam dispares adjuventur. Temporis compendium, in ista tam multiplicis doctrinae ratione, non video. Ut multum operae singulis culturae impendatur, vix poterit quoque die sesquihorae spatium unicuique contingere. Quantulum autem est hoc, non dico ad discendi celeritatem, sed ad mediocritatem sciendi Tu milii etiam Scholas publicas criminaberis, ac nimis longam in iis esse institutionem quereris ' Quinque solidas diurnas h ras eamdem, ut dicitur, incudem tundimus Idem opus sive gramaticum, sive rhetoricum,sive poesi cum sine intermissione urgemus. Ferrea sint licet, quae tractamus, ingenia; cedant tamen repetitis ictibus necesse est, atque mollescant Aut nullum docendi discendique compendium est, aut hoc est profecto, eadem iisdem diuturna opera perpetuaque incuti
Placet, inquiunt, consilium: sic igitur faciemus: singulos singulis liberis nostris privatos doctores adjungemus, qui e dem adsidue iisdem inculcent. Id si secerimus, profecto viacimus.' Neque enim tam celeriter publico doctori, qui tam multos vulgo suscipit instituendos, erudire suos licebit,quam privatis nostris , qui uni sese totos impendenti
115쪽
Ηeic ego, tam subita tamque acuta istorum interpella- rione oppressus atque perculsus, quid tandem, Florentini,r ponam P Quid me vos responsurum putatis: Fortasse id dicam, quod dicturum me nemo vestrum suspicatur. Videte, quam non Ego meam causam agam, sed pro litteris, & pro publicis utilitatibus ac comodis laborem. Quod quidem mihi publicos doctores concessuros certo scio, nec me praevaricationis
alicujus acturos reum, si quod est plerisque mortalibus max . me gratum, reipublicae autem ipsi prope aeque salutare fui rum, quamquam minus Scholis ipsorum utile, hoc tempore dixero. - Ego vero, si qua in civitate tanta sit excellentium doctorum copia, ut singulis adolescentibus singuli excellentes doctores possint adtribui, non dubitabo privatem istiusmodi institutionem si non publicae anteferre, at certe cum ea propemodum comparare. Ne sic quidem publicae institutionis
illa, quam quaerimus, brevitas celeritasque aequabitur: verumtamen neque tanta erit hujus privatae diuturnitas, ut non, in
hoc hominum tam insolenti Publicarum Scholarum fastidio, ferri quodamodo atque adeo negligi possit. Sed tam multos 4stos excellentes ubinam reperire doctores possiimus Θ Fac re periri. Ex iis ipsis quam multi a privato magisterio isto, humili, obscuro, aerumnosissimoque abhorrebunt. Quo magis excellent, eo minus volent: facultati obstabit ambitio: praestantia dignitate obruetur. At amplissimis praemiis propositis, promisiisque ingentibus invitabuntur. Quid dicam hoc loco, plane nescio, Florentini. Non enim divitias cujusquam civis, neque munificentiam satis novi. Unum tamen illud dicere non omittam, hoc vulgo in magistris sive privativsive publicis conducendis adcidere, ut, qui liberales in eos munificique esse vellent, serme non possint; qui possent,
nolint oppido. Nec vero nonnullorum etiam querelis non
aliquando interfui, qui secum valde inliberaliter, & certe non ut pro sua opera atque in erudiendis pueris labore ae-
116쪽
quum erat agi a parentibus dicerent. Quos quidem ita co solari consuevi, ut pmteritorum memoriam temporum repetens, haud aliter in omni aetate cum magistris actum esse a parentibus doceam i soleoque illos ad luculentum sane auiactorem Juvenalem ' rejicere ; qui comemoratis insanis hominum sua tempestate locupletissimorum lumtibus, eorumdem in filiorum magistros parsimonia avaritiaque te
Hos inter sumtus fratertia auintiliano, in multum, duo seu cient. Tum ad extremum non sine quodam fatidico mentis instinoctu, quo non suam modo, sed consequentes etiam aetates,n . stramque hanc adeo complexus est, egregius vates ac plane vates exclamat: Res nulla minoris
Constabit patri, quam filiu3. Vertim haec ego, consolandi causa necessarios meos , ialiquando soleo, non exprobrandi cujusquam divitis consumtudinem, commemorare. Sed profecto videtis. rationi illi atque instituto, singulos excellentes doctores singulis adolescentulis adhibendi, sive excellentium paucitatem, sive eo rum ipsorum in summa etiam copia voluntatem, sive demum parentum parsimoniam adversari; ut omnino de tali.bus consultare, optantis magis sit, quam rem explicatam, quaro fieri in hominum vita possit, in medium adferentis. . Sed certe aliquis aliquando reperietur parens, cui &eonducendi liberis suis egregii doctoris facultas suppetat, nec voluntas non suppeditet Quid ρ plus tum domestica, quam publica institutio valebit Θ Unus uni addictus plus proficiet, quam in Scholis publicus do ctor multis deditus PContinget id fortasse aliquando: contigisse etiam nonnum. quam possim concedere. Sed neque ex iis, quae solent per- raro contingere, agendarum in vita rerum constituenda r
117쪽
tio est ac moderanda; neque certe id ipsum, quod aliquando sive contigisse, sive contingere posse confiteor, docentium facultati est, sed discentium praestantiae, singularibusque ingeniis tribuendum. - Valet, si quando id evenit, vis animi
excellens quaedam, non disciplina: non ratio, sed natura dominatur. Da celeres in adolescente ingenii atque acutos motus; da acre discendi studium, da sciendi incensam atrique inflammatam cupiditatem: adde eo animi generosam . quamdam indolem atque excelsam,quem vinci pudeat,qui ne parem quidem ferre possit, sed primas in litteris petat ac con-ctiplicat, gloriael stimulis acerrimis concitetur: nae iste, tantis bonis ac dotibus cumulatus, haud multum sane magistri ulli institutionem requiret. Simul ac prima tradideris, ac, tamin aquam forti equo ac generoso, stadium curriculumque commonstraris ; impiger ad metas sine duce, aut rectore provola bit. Factum hoc etiam in scholis publicis, &me discente commemini, & me docente expertus sum, ut incredibiles quidam ad omnem litteraturam talium ingeniorum, atquq admirabiles cursus exstiterint. Quid quod de Torquato Tasso, principe illo epici apud Italos carminis Alite, prodia. tum memoriae est, ca) eum a Bernardo patre, vix dum quadrimum, meae Sodalitatis hominibus, qui recens ludum Ne poli aperuerami, in publicam disciplinam traditum ac commendatum, usque adeo in litteris tamque celeriter pro secisse, ut septennis & Latinam perbene linguam nosset, & Graecam non ignoraret,& versus & orationes scriberet, & ad coronam, quae scripserat, recitaret Sed egoi non exemplis singularibus abutar : non, quod aliquando, quod praeter conluetudinem, quod alia fortasse de causa adcidit, continuo id publicis Scholis adicribendum putem. Quod more. quod plerumque, quod rei ipsius eff- cientia quadam naturaque fit, id in omni disputatione valeat, id omni causae ac controversiae suffragetur.
118쪽
Sic igitur statuo: unius doctoris in uno erudiendo impensam atque occupatam operam minus vulgo esse utilem,
quam multis in eodem genere institutionis addictam. Qui tandem hoc demonstrari potest Quia plus a multis unus, quam ab uno adjuvatur. Quid ais, o bone dicet aliquis)
quae rCrum portenta narras Θ inludisne tu nobis r an te stultiuumae opinione ludi atque agi transversum sinis; Hoc quidem fidiculum est, magistros putare a discipulis adjuvari ; nec docendi munus onus esse quoddam videre, quod, quo plures docendi sunt, eo magis, non minuitur, sed augetur. - Hoc milii certe ignotum esse non potest, esse onus de sane grave ac permagnum, atque JEthna ut dicitur gravius docere. Sed ne illud quidem ignorari a me existimandum est, discentiumne multitudine adlevetur id onus I an gravesicat. Levius certe- fieri, quicumque mercede docent, eoque levius, quo plures docent, confitebuntur. Verum iis quoque, qui non mercenariam operam suam locant, sed gratuitam impendunt, scitote idem videri, idemque uisu nire, ut multitudine potius discipulorum, quam paucitate subleventur. Quod oratoribus concio, quod recitatoribus - coetus, quod actoribus corona, hoc est auditorum Deque ita doctoribus. Contrahuntur animi solitudine, adflicta tur, concidunt: languescit industria, fiangitur actio, vox d
nique ipsa debilitatur. Nec modo ita fit natura: sed judicio
id etiam ac voluntare faciunt. Insani enim esse hominis a bitrantur, aut vocem validius intendere, aut actionem acrius commovere, aut vehementius animis concitari, denique non modice, non leniter, non remisse omnia aut eloqui aut agere, ubi vix sit, qui te exaudiat, & cujus causa tantum contendere conarique debeat. Contra vero erigimur, r treamur, commovemur Dequentia; causamque esse justam putamus, cur de voce & actione & animis excitemur, ubi
plurimos in nos intentos, di tamquam ab Ore pendentes nO-
119쪽
stro iutuemur. Iam vero quantum de ardore animi, dbque
actionis vocisque motu ac contentione remittitur ἔ tantum
de vi ac facultate sive docendi, sive persuadendi, sive efficienis di denique quidpiam in eorum mentibus, ad quos adhibetur
oratio, sere deperditur: e6que mimis ad comprehendendam, tamquam aliquam flammam, vim orationis atque doctrinae est aptus auditor, quo frigidior ad eum atque languia dior, sive orator, sive doctor adcedit. Haec scilicet nemo non ita contingere, ac necessario quidemcontingere intelligit. Quod igitur possumus studium ab eo doctore, quam se lacritatem, quam vim in docendo contentionemque exspectare, cui, tamquam fabulam acturo, aedium angustissima maximeque abdita Zothecula totum theatrum sit, consessus spe- .ctatorosque puerulus Θ Exanimetur mente, actione torpestat, lingua etiam haesitet necesse est. Nolim hunc ego valis de esse doctum. Ainuius tolerantiusque tantas rerum angustias diritatesque seret indoctior. Quo est enim quisque eruditior, hoc luce magis frequentiaque delectatur: hoc se majore theatro dignum putat. Verum me quidem non magis iste doctor, certe mis randus, quam docendus ille, qui timidus ac verecundus , maerens, terramque intuens adstat, ingenuus puer movet. Videor enim illi adesse, ac tamquam praesens praesentem intumri. O miterum atque infelicem, & certe non ista sortuna
dignum i Quid maeres, miser, quid me identidem adspectas, quid suspiras, quid ingemiscis Misericordiam tibi ego,doloiamque meum possum impertiri ; .latium ac salutem non nisi parens potest. Qui tibi animus, miser, quae mens, quae vita soli cum solo, tristi, severo , horrido, fortasse etiam moroso, clamoso, plagoso, inhumano Nonne necesse est, ut aviculas videmus a gregalibus cavea dilcluias, despondere. macescere, interire; ita te misellum aequalium coetibus interis clusam, tamquam coelo libero prohibitum, tanta tu solit
120쪽
dine ac tenebris brevi contabescere atque emori Sed sacvivas ι atque utinam felix diuque vivas: at non speret pater, te tanta confectum cura, , tantoque maerore perditum,
adflictum, exanimatum, lucis vitari, pertaesum, excitaturum esse umquam animum atque erecturum, & illos, quos somniat, in litteris processus celeriter esse effecturum. Sed nos jam ex hoc privati laris, tamquam carceris , horrore ac selitudine ad publicarum Scholarum lucem ac se quentiam conseramus. Nitent heic mihi omnia, rident, g
stiunt: nihil squalidum, nihil triste, nihil obsoletum Placent mihi subselliorum illi ipsi gradus atque ordines, ut me
ingredi quoddam theatrum existimem. Placent pendentes parietibus coronae, tubae, vexilla: tam multa illa littera. riae, tamquam bellicae virtutis insignia, Poenorum leones illi, Romanorumque illae aquilae, tantaque magnarum rerum ut in scena, ipsa imitatio placet. Consessus vero ille tam fiequens, tam honestus, tam splendidus tot ingenuorum ;mundities, cultus, vultus illi feroculi, magnum quiddam ac Praeclarum minitantes, cui tandem poterunt displicereὸQua ta alacritas ὸ quanta sedulitasΤ quanta aemulatio Θ Quae spes qui timor Θ quae cura Θ Ingenii enim mox est, memoriae, M. Arinae, diligentiae faciendum tanta in celebritate periculum. Procedit ecce publicus doctor : gymnasii limen ingreditur. Omne murmur ac strepitus, si quis erat, illico conquies it. Adsurgitur: fit honestissima persalutatio: considitur : nihil cessatur. Jubentur prodire ex adversis partibus aliquotitamquam pugilum, paria, & in mediam arenam ad certamen luctamque descendere, & memoriter insigniorem aliquem
veterum, sive oratorum, sive poetarum locum alternis vici-bsis recitare. Consistunt in medio gymnasio duae utrimque adolescentulorum acies, magnorum exercituum instar atque auimos gerentes. Datur pugnae signum: confligitur : rectitatur. Qui cursus verborum , DEUS imortalist quae linguae