Quae exstant opera

181쪽

commeatum uVaturum exercitum , iam paratis rebus munimentum fore. I ter haec negotia Iugurtha impensius modo legatos supplices mittereri pacem ra- re praeter suam liberorumque Vitam omnia Metello dedere quo item , uti priores , consul illectos ad proditionem domum mittebat regi , pacem quam postulabat , neque abnuere neque ob liceri in inter eas moras promissa legatorum exspectare.

XLVIII Iugurtha ubi Metelli dicta

cum factis composuit , ac suis se artibus tentari animadvertit quippe cui verbi,

Pax nunciabatur, ceterum re bellum GPerrumum erat, urb maXum alienata,

ager hostibus cognitus , animi popularium tentati : coactus rerum necessitudine, statuit armis certare. Igitur, Xplorato hostium itinere, in spem victoriae adductus ex opportunitate loci , quam

maxumas potest copias omnium generum parat, ac Per tramite occulto exercitum Metelli antevenit. Erat in ea parte Numidiae quam Adherbal in divisione possederat , flumen oriens a meridie nomine Muthul in quo aberat mons fer me millia passuum XX tractu pari , Vassus a natura δε humano culturi sed

182쪽

ex eo medio quas collis oriebatur , in immensum pertinens , Vestitu oleastro ac myrthetis, aliisque generibus arborum quae humo arida atque arenoSa gignuntur : media autem planities deserta penuria aquae , praeter flumini propinqua locari ea , consita arbustis , pecore atque cultoribus frequentabantur. XLIX. Igitur in eo colle, quem trans vorso itinere porrectum docuimu , Jugurtha, extenuata suorum acie consedit:

elephantis, parti copiarum pedestrium

Bomilcarem praefecit , eumque edocet uuae ageret ipse propior montem, cum

omni equitatu, peditibus delectis, suos

collocat. Dein 1ngulas turmas, mani-Pulo circumiens , monet atque Obtest tum, uti memores pristinae virtutis victoriae , sese regnumque suum ab romanorum avaritia defendant cum his certamen fore quos antea victos sub jugum miserint ducem illis , non animum, mutatum quae ab imperatore decuerint, omnia suis provisa locum superiorem, uti prudente cum imperitis, ne pauciores cum pluribus aut rudes cum bello melioribus manum consererent : proinde parati intentique essent, signo dato , romanos invadereri illum diem aut omnis labores . Victorias confirmatu-

183쪽

rum , aut maXumarum aerumnarum initium

fore. Ad hoc Virit m uti quemque , Ob militare facinus, pecunia aut honore extulerat L commonefacere beneficii sui eum ipsum aliis ostentare postremo pro cujusque ingenio pollicendo , minitando , obtestando , alium alio modo excitare. Quum interim Metellus , ignarus hostium, monte degrediens cum Xercitu, conspicatur. Primo dubius quidnam insolita facies ostenderet nam inter virgulta equi numidaeque consederant neque plane occultati humilitate arborum tamen incerti quidnam esset quum natura loci tum dolo , ipsi atquesssigna militaria obscurati : dein , brevi cognitis insidiis , paullis per agmen constituit. Ibi commutatis ordinibus, in de tro latere , quod proxumum hostis erat ,

triplicibus subsidiis aciem instruxit inter manipulos , funditores, sagittarios dispertit equitatum omnem in cornibus locat ac pauca pro tempore milites hortatus , aciem, sicuti instruXerat, trans Orsis principiis in planum deducit. L. Sed , ubi numidas quieto neque

colle egredi animadvertit , Veritu , ex anni tempore, inopia aquae , ne siti conficeretur exercitus, Rutilium legatum

184쪽

xum expeditis cohortibus & parte equitum praemisit ad flumen , uti locum castris ante caperet existumans hostes cre-hro impetu . transvorsis praeliis iter suum remoraturo &, quoniam armis

diffiderent , lassitudinem, sitim militum tentaturos Dei ipse, pio re atque loco, sicuti monte descenderat , pauli tim procedere marium post principia habere ; ipse cum sinistrae alae equitibus esse, qui in agmine principes iam erant. At Iugurtha , ubi extremum agmen e telli primos suos praetergressum Videt, praesidio quas duum millium peditum montem occupat, qua Metellus descenderatri ne , forte cedentibus adversariis receptui ac post munimento foret dein, repente signo dato , hostis invadit. Numidae alii postremos caedere, pars a sinistra ac dextra tentarem infensi adesse

atque instare : omnibus loci romanorum ordines conturbare quorum etiam

qui firmioribus animis obvii hostibus fuerant, ludificati incerto praelio , ipsi modo

eminus sauciabantur neque contra feriundi aut conserendi manum copia erat. Ante jam docti ab Iugurtha equites , ubicumque romanorum turma insequi coe- Perat, non confertim neque in unum

te se recipiebant , sed alius ratio Auam

185쪽

maxume divorsi ita, numero priores si persequendo hostes deterrere nequi, Verant, disjectos ab tergo aut lateribus circumveniebant; sin opportunior fuga collis quam campi fuerant , a Veroconsueti numidarum equi facile inter vir gulta evadere , nostros asperitas Gn- 1 olentia loci retinebat. LI. Ceterum facies totius negotii V Ha , incerta , foeda , atque miserabilis

Dispersi a suis, pars cedere , alii insequi

neque signa neque ordines observare ;ubi quemque periculum ceperat, ibi resistere ac propulsare armari tela, equi,

Viri, hostes, cives, permixti nihil comsilio neque imperio agi , fors omnia regere itaque multum diei processerat,

quum etiam tum eventus in incerto erat.

Denique , omnibus labore Maestu languidis , etellus ubi videt umidas minus instareri paullatim milites in unum

conducit, ordines restituit, cohortes legionarias quatuor advorsum pedites hostium collocat eorum magna par superioribus locis fessa consederat Simul or re , hortari milites , ne deficerent, neu paterentur hostes fugientis vincere neque illis castra esse neque munimentum ullum, quo cedentes tenderent in armis omnia sita.

186쪽

SI ELUSTII

Sed nec Iugurtha quidem interea quietus

eratri circumire , hortari , renovare praelium , ple cum delediis tentare omnia, subvenire suis , hostibus dubiis imstare, quos firmos cognoverat eminiis pugnando retinere. LII. Eo modo duo imperatores, summi viri , inter se certabant, ipsi pare , ceterum opibus disparibus : nam Metello virtus militum erat, locus advorsus Jugurthae alia Omnia , praeter milite S , P-POrtuna. Denique romani , ubi intelligunt neque sibi perfugium esse neque ab hoste copiam pugnandi fieri jam diei vesper erat Padvorso colle, si1

Cuti praeceptum fuerat, evadunt. Amisso loco , numidae fusi fugatique pauci interiere pleroque Velocitas dk regio hostibus ignara tutata sunt. Interea Bomilcar , quem elephantis . parti copiarum pedestrium praefectum ab Iugurtha supra diximus , ubi eum Rutilius praetergressus est , paullatim suo in aequum locum deducit dum legatus ad flumen , quo praemissu erat, festinans pergit quietus, uti res postulabat, aciemeXOrnat , neque remittit quid ubique hostis ageret explorare. Postquam Rutilium consedisse jam . animo Vacuum

187쪽

accepit , simulque ex Iugurthae praelio clamorem augeri; Veritu ne legatus , cognita reci laborantibus suis auxilio foret, aciem , quam dissidens virtuti militum arcte statuerat, quo hostium itineri officeret, latius porrigit , eoque modo ad Rutilii castra procedit. LIII. Romani ex improviso pulveris vim magnam animadvertunt nam prospectum ager arbusti conssitus prohibebat. Et primo rati humum aridam Vento agitarici post , ubi aequabilem manere, M sicuti acie movebatur , magis magisque appropinquare vident cognita re , pro Perante arma capiunt, ac pro castris , sicuti imperabatur , consistiliat. Dein , ubi propitis Ventum est , Utrii que magno clamore concurritur. Numidae , tantummodo remorati dum in elephantis auxilium putant , postquam eos impeditos ramis arborum atque ita disse jectos circumveniri vident , fugam faciunt ac plerique, abjectis armis, collis aut noctis quae jam aderat auxilio, integri abeunt. Elephanti quatuor capti reliqui OmneS, numero quadraginta, interfecti. At Romani, quanquam itinere , atque opere

castrorum praelio fessi laetique erant tamen, quod Metellus amplitis opinione

188쪽

morabatur , instructi intentique obviam procedunt nam dolus numidarum nihil languidi neque remissi patiebatur. Ac primo Obscura nocte , postquam haud procul inter se erant , strepitu , veluti hostes adventare , alteri apud alteros formidinem 1mul cia tumultum facere pene imprudentia admisium facinus miserabile ni utrimque praemissi equites rem Xploravis ent. Igitur pro metu repente gaudium exortum milites alius alium laeti appellant, aesta edocent atque audiunt

sua quisque fortia facta ad coelum fert. Quippe res humanae ita sese habent : in victoria vel ignavis gloriari licet Padvorsae res etiam bono detrectant. LIV. Metellus, in iisdem castris qua

triduo moratus , saucios cum cura reficit meritos in praeliis more militiae donat, universos in concione laudat, atque agit gratias hortatur, ad cetera, quae levia sunt, parem animum gerant pro Victoria satis jam pugnatum , reliquo labores pro praeda fore. Tamen interim transfugas Walios opportunos , Iugurtha ubigentium aut quid agitaret , cum pauciS- ne esset an exercitum haberet , uti sese Victu gereret, exploratum misit. At ille sese in saltuosa e natura munita rece-

189쪽

peratri ibique cogebat exercitum numero hominum ampliorem, sed hebetem infirmumque, agri ac pecoris magis quam belli cultorem. HL ea gratia eveniebat

quod praeter equites regio , nemo omnium numidarum ex fuga regem sequitur quo cujusque animus fert eo disecedunt, neque id flagitium militiae ducitur : ita se mores habent. Igitur Metellus ubi videt etiam tum regi animum ferocem essem bellum renoVari, quod nisi ex illius lubidine , geri non posset ;praeterea iniquum certamen sibi cum hostibus minore detrimento illos vinci quam suos vincere : statuit, non praeliis neque acie , sed alio more bellum gerundum. Itaque ii loca Numidiae opulentissuma pergit agros vastatra multa castella 4 oppida , temere munita aut sine praesidio , capit incenditque puberes interfici jubet , alia omnia militum praedam esse. Ea formidine multi mort les romanis dediti obsides frumentum alia quae usui forent , affatim praebitari ubicumque res postulabat, praesidium impositum. Quae negotia multo magis quam praelium male pugnatum ab uis regem terrebant : quippe cujus spes omnis in fuga ssita erat, sequi cogebatur ;

qui sua loca defendere nequiverat, in

190쪽

alienis bellum gerere. Tamen ex inopia, quod optumum Videbatur consilium ca- Pit exercitum plerumque in iisdem locis opperiri jubet ; ipse cum deletas

equitibus Metellum sequitur nocturnis aviis itineribus ignoratu , romanOS palantis repente adgreditur. Eorum plerique inermes cadunt, multi capiuntur, nemo Omnium intactus profugit , numidae , prilis quam ex castris subveniretur , sicut justi erant, in proxumos collis discedunt. LV. Interim Romae gaudium ingens ortum , cognitis Metelli rebus : uti seque, exercitum Ore majorum gere- Tetri in advorso loco Victor tamen Virtinte fuisset hostium agro potiretur Iugurtham , magnificum ex Auli socordia, spem salutis in solitudine aut fuga coegisset hahere. Itaque Senatus, ob ea feliciter acta, diis immortalibus supplicia decernere Civitas , trepida anteat solicita de belli eventu, laeta agereri de Metello fama praeclara esse. Igitur eo intentior ad victoriam nil omnibus modis festinare, cavere tamen necubi hosti opportunus fieret meminisse post gloriam invidiam sequi. Ita, quo clarior, e magi anxius erat; neque post insidias Iugurthae effuso