Quae exstant opera

151쪽

censere eos ab armis discedere , de controversiis sui jure potius quam bello disceptare , ita seque illisque dignum esse. XXII. Legati in Africam maturante SVeniunt eo magi , quod Romae , dum proficisci parant, de praelio facto Mop pugnatione Cirtae audiebatur sed is rumor clemens erat. Quorum Iugurtha accepta oratione respondit: ibi neque majus quidquam neque carius auctoritate Senatus esse : ab adolescentia sua ita se enisum ut ab Optumo quoque probaretur Virtute , non malitia , P. Scipioni, summo viro, placuisse ; ob easdem artis a Micipsa , non penuria liberorum, in regnum adoptatum esse : ceterum quo plura bene atque strenue fecisset, eo animum suum injuriam miniis tolerare od-

herbalem dolis vitae suae insidiatum ; quod ubi comperiisset, sceleri obviam isse : populum romanum neque recte neque pro

bono facturum, si ab ure gentium sese prohibuerit : postremo de omnibus re-hus legatos Romam brevi missurum. Ita utrique digrediuntur Adherbalis adpellandi copia non fuit. XXIII. Iugurtha ubi eos Africa de

cemsi ratus est, neque propter loci na-

152쪽

turam Cirtam armis Xpugnare potest vallo atque fossa moenia circumdat turris exstruit easque praesidiis firmat praeterea dies noctesque , aut per Vim aut dolis, tentareri defensoribus moenium, praemia modo, modo formidinem ostentare ;suos hortando ad Virtutem erigere Pror-Su intentus, cuncta parare. Adherbal ubi intelligit omnis fortunas suas in extremo sitas , hostem infestiam , auxilii spem nullam, Penuria rerum necessariarum bellum trahi non posse ; ex iis qui una Cirtam profugerant duos maxume impigro delegit deos multa pollicendo ac miserando casum sciui , confirmat, uti per hostium munitione noctu ad proXumum mare, dein Ro- Inana, Pergerent. Numidae paucis diebus

jussa ei liciunt litterae Adherbalis in sen tu recitatae , quarum sententia haec fuit XXIV. Non me culpά saepe ad vos oratum mitto , P. O; sed vis Iugurthae subigit. Quem tanta lubido me exstinguendi

invasit, uti neque vos neque deos immo talis in animo habeat , sanguinem meum quam omnia malit itaque quintum Iam mensem socius O amicus populi romani, adimis obsessus teneor ; neque mihi Micipsae patris mei beneficia , neque vestra decreta auxiliantum; ferro an fame acrius 'Sear,

153쪽

impertus sum. Plura de Iugurths scribere

dehortatur me fortuna mea P etiam antea

expertus sum, parum fidei miseris esse : nisi tamen intelligo illam supra quam ego sum

petere , neque smul amicitiam vestram regnum meum sperare Utrum gravius exi- sumet memini occultum esu nam initio oc- οἱ fit Hiempsalem fratrem meum, dein patri regno expulit. Quae sariae fuerint nos injuriae , nihil ad vos. Verum nunc regnum nostrum armis tenet me , quem vos imperatorem numidis posuisis, clausum tenet atque obsidet legatorum verba quanti fecerit, pericula mea declarant. Quid es reliquum , nisi vis vesca , quo moveri possit 8 Nam ego quidem vellem , O haec quae seribo, illa quae antea in senatu usus sum, vana forent, potius quam miseria mea fidem erbis faceret. Sed quoniam eo natus

sum tit Iugurth et scelerum ostentui essem;

non jam mortem neque Erumnia , tantum-

modi inimici imperium O cruciatus comporis deprecor. Regno Numidiae , quod ve-yrum es , uti libet consulite : me ex mainnibus impriis eripit , per majestatem imperii, per amicitia fidem , si ulla apud vos memoria remanet avi mei Masmissae. XXV. His litteris recitatis , suere qui exercitum in Africam mittendum cen1e

154쪽

rent, quam primum Adherbali subveniendum ; de Iugurtha interim uti consuleretur , quoniam legati non paruisset.

Sed ab iisdem illis regis fautoribus summa ope enisum , ne tale decretum fieret:

ita , bonum publicum , ut in plerisque negotiis solet, privata gratia devictum. Legantur tamen in Africam majores natu nobiles , amplis honoribus usici in quis fuit Marcus Scaurus , de quo supra memoraVimus , consularis, tum senatus princeps. Hi, quod in invidia res erat simul de a numidis obsecrati , triduo navim ascendere : dein brevi Vticam adpulsi , litteras ad Iugurtham mittunt quam ocissume ad provinciam accedat; se ad eum ab Senatu missos Ille ubi accepit homines claros , quorum auctoritatem Romae pollere audiVerat , contra inceptum suum venisse ; primo commotus metu atque lubidine , divorsus agitab etur timebat iram Senatus, ni paruisset legati ; porro animus cupidine caecus ad inceptum scelus rapiebat Vicit tamen in avido ingenio pravum consilium. Igitur eXercitu circumdato , summa vi Cirtam irrumpere nititur , maxume sperans , di

ducta manu hostium , aut vi aut dolis sese casum victoriar inventurum. Quod ubi secus procedit neque, quod inten-

155쪽

derat, essicere potest uti, prilis quam legatos conVeniret, Adherbalis potiretur

ne amplius morando Scaurum , quem plurimum metuebat, incenderet, cum a cis equitibus in provinciam Venit At tametsi Senatus Verbis minae graVe nunciabantur , quod ab oppugnatione non desisteret multa tamen orlitione consumta, legati frustra discessere. XXVI. Ea postquam Cirtae audita sunt,

italici , quorum Virtute moenia defensabantur , confisi, deditione facta , propter magnitudinem populi romani inviolatos sese fore , Adherbali suadent uti seque Moppidum Iugurthae tradat tantum ab eo Vitam paciscatur de ceteris Senatui curae fore. At ille tametsi omnia potiora fide Iugurthae rebaturri tamen , quia penes eosdem , si adVorsaretur, O-gendi potestas erat , ita uti censuerant

italici deditionem fecit. Igitur Jugurtha

in primis Adherbalem excruciatum necat dein omnis pubere numida atque negotiatores promiscue , uti quisque armatis obvius fuerat, interfecit.

XXVII. Quod postquam Romae comgnitum est res in senatu agitari coepta iidem illi ministri regis, interpellaim

156쪽

d , ac saepe gratia interdum jurgiis tra hendo tempus , atrocitatem tacti leniebant. Ac ni Caius Memmius , tribunus plebis designatus , vir acer infestus potentiae obilitatis, populum romanum edocuisset, id agi uti per paucos factioso Jugurthae scelus condonaretur profect omnis invidia , prolatandis consultationibus, dilapsa foret tanta is gratiae atque pecuniae regis erat i Sed ubi Senatus delicti conscientia populum timet lege sempronia , provinciae futuris consulibus Numidia atque Italia decretae consules declarati Publius Scipio Nasica , Lucius Bestia Calpurnius Calpurnio Numidia , Scipioni Italia obvenit. Dein exercitus qui in Africam portaretur scribitur stipendium aliaque utabello usui forent decernuntur. XXVIII. At Iugurtha , contra spem

nuncio accepto , quippe cui Romae omnia Venire in animo haeserat , filium d cum eo duos familiaris ad Senatum legatos mittit ciisque, uti illis quos Hiempsale interfecto miserat, praecipit , Omnis mortalis pecunia adgrediantur. Qui postquam Romam adventabant , Senatus a Bestia consultus est , placeretne legato Jugurthae recipi moenibus iique decrever

157쪽

m regnum ipsumque deditum venissent, uti in diebus proxumis decem Italia decederent. Consul numidis ex Senatus decreto nunciari jubet cita , insediis rebus illi domum discedunt. Interim Calpurniu , parato exercitu, legat sibi homines nobilis , factiosos , quorum auctoritate , quae deliquisset , munita fore sperabat in quis fuit Scaurus, cujus de natura . habitu supra memoravimus. Nam in consule nostro multae bonaeque arte animi .corpori erant ; quas omnis Varitia praepediebat patiens laborum, acri ingenio, satis providens , belli haud ignarus, firmissimus contra pericula . insidias.

Sed legiones per Italiam Rhegium , atque inde Siciliam , porr ex Sicilia in Africam transveme. Igitur Calpurnius

initio paratis commeatibus , acriter Numidiam ingressus est , multosque mort

lis Murbis aliquot pugnando cepit. XXIX. Sed ubi Iugurtha per legatos

pecunia tentare , bellique quod administrabat asperitatem ostendere coepit Panimus aeger Varitia facile conversus es LCeterum socius, administer omnium consiliorum adsumitur Scauru ; qui , t metsi a principio , plerisque ex factione ejus corrupti , acerrum ei regem in Pu -

158쪽

gnaverat . tamen magnitudinae pecuniae

a bono honestoque in pravum abstractus est. Sed Iugurtha primum tantummodo belli moram redimebat, existumans se aliquid interim Romae pretio aut gratia effecturum postea Vero quam participem negoti Scaurum accepit in maxumam spem adductus recuperandae pacis , statuit cum eis de omnibus pactionibus prae sens agere. Ceterum interea fidei caussa mittitur consules Sextius quaestor in oppidum Iugurthae Vaccam G cujus rei species erat acceptio frumenti quod Calpurnius palam legati imperaVerat, quoniam deditionis mora induciae agitabantur. Igitur e , uti constituerat, in castra Venit : ac pauca praesenti Consilio locutus de invidia facti sui, atque uti in deditionem acciperetur reliqua cum eis

sita Scauro secreta transegit. Mein postero die , quasi per saturam sententiis exquisitis, in deditionem accipitur sed,

uti pro Consilio imperatum erat, elephanti XXX, pecus , atque equi multi, cum parVo argenti pondere, quaestori tradumtur. Calpurnius Romam ad magistratus rogando proficiscitur in Numidia in

exercitu nostro pax agitabatur.

XXX. Postquam res in Africa gestas,

159쪽

quoque modo actae forent, fama divulgavit Romae, per omni loco S . con- Ventus , de facto consulis agitarici apud plebem gravis invidia : Patres solliciti

erant' probarentne tantum flagitium an decretum consuli subverterent , parUm, constabat. Ac maxume eos potentia caviri, quod is auctor socius Bestiae ferebatur , a et bonoque impediebat. At Caius Memmius , cujus de libertate ingenii, odio potentiae Nobilitatis supra

diximus, inter dubitationem & moras Senatu , concionibus populum ad vindicandum hortari monere ne rempublicam , ne libertatem suam desererent; multa superba , crudelia facinora Nobilitatis ostendereri prorStis intentus omni modo plebis animum accendebat. Sed quoniam ea tempestate Romae Memmii facundia clara pollensque fuit, decere existumavi unam ex tam multis orationem ejus perscriberes ac potissimum ea dicam quae in concione , post reditum Bestiae , hujuscemodi verbis disseruit:

XXXI. Multa me dehomantur a vobis, Quirites , ni ludium reipublica omnia si peret opes factionis , vestra patientia , jus nullum, ac maxume quod innocentia plus periculi quam honoris est. Nam illa qui

160쪽

dem piget dicere, his annis XV quam sedibrio fueritis superbia paucorum , quam foede quamque inulti perierint vestra δε ensores , isti vobis animus ab ignavia atque socordiὶ corruptus si qui ne nunc qui deis obnoxiis cinimicis exsurgitis atque etiam nunc timetis eos suibus vos decet terrori esse. Sed quanquam hac talia sunt, tamen obviam ire factionis potentio' anι- mus subigit uerte ego libertatem, quo mihιὰ parente meo tradita esl, experiam verum , id frustra an ob rem faciam , in Vesra manu stum es, Quirites. Neque ego vos homtor, quod saepe majores est secet , uti contra injurias armati eatis nihil vi, Dhi secessione opus est necesse es suomet

ipse more praecipites eant. Occiso Tiberio Graccho, quem regnum parare aiebant, in plebem romanam quin

ordinis vestri multi mortales in carcere necati sunt utriusque cladis non ex , verum

lubido eorum , finem fecit. Sed sane fuerat regni paratio , plebi sua resaluere quidquid ne sanguine civium ulcisci nequitu jure factum M. Superioribus annis acrii indignabamini ararimm expilari reges O populos liberos paucis nobilibus vectigal