Quae exstant opera

201쪽

illi jure negaretur. Postquam haec atque

alia talia dixit, neque animus Marii flectitur Prespondit, ubi primum potuisset per negotia publica, facturum sese quae peteret. Ac postea saepius eadem postulanti fertur dixisse , ne festinaret abire , satis mature illum cum filio suo consulatum petiturum is eo tempore in contubernio patris ibidem militabat , anno natu circiter XX. Qua re Marium , quum pro honore quem affectabat tum contra Metellum vehementer accenderat. Ita cupidine atque ira , pessumis consultoribus grassarici neque facto ullo neque dicto abstinere , quod modo ambitiosum foret; milites quibus in hibernis praeerat i

Xiore imperio quam antea habere apud negotiatore , quorum magna multitudo Uticae erat , criminose simul

magnifice de bello loqui dimidia pars

exercitus si sibi permitteretur, paucis diebus Iugurtham in catenis habiturum ab imperatore consulto trahi, quod homo inanis superbiae regiae imperio nimi gauderet. Quae omnia illis eo firmiora videbantur , quod diuturnitate belli res familiaris corruperant, Manimo cupienti nulli satis fessinatur. LXV. Erat praeterea in exercitu OG V

202쪽

tro numida quidam , nomine Gauda, Manastabalis filius , Masinissae nepoS . quem Micipsa testamento haeredem secundum scripseratri morbis confectus , Ob eam caussam mente paullulum imminuta. Cui Metellus petent , more regum , uti sellam juxta poneret, item postea custodiae caussa turmam equitum romanorum , Utriamque negaverat : honorem , quod eorum modo foret quos Populia romanus reges appellavisset ;Praesidium , quod contumeliosum in eos seret, si equites romani satellites numidae traderentur. Hunc Marius anxium adgreditur , atque hortatur uti contumeliarum in imperatorem , cum suo Uxilio , poenas petat hominem ob morbos animo parum alido secunda oratione extollit cillum regem , Virum ingentem, Masinissae nepotem esse ; si Iugumina captus aut occisus foret , imperium

Numidiae 1ne mora habiturum id adeo mature posse Venire , si ipse consul ad id bellum missus foret. Itaque, illum .equites romano , milites, negotiatores , alio ipse , plerosque pacis spes impellit, uti Romam ad suos necessarios aspere in Metellum de bello scribant, . Marium imperatorem poscant. Sic illi a multis mortalibus honestissum suffraga-

203쪽

tione consulatus petebatur simul ea tempestate plebes mobilitate fusa per legem mamiliam , novos extollebat ita, Mario cuncta procedere.

LXVI. Interim Iugurtha , postquam omisIa deditione bellum incipit , cum

magna Ura parare omniari festinare .cogere Xercitum civitate quae ab se deiecerant, formidine aut ostentando praemia , adfectare communire suo loco ;arma, tela, aliaque quae spe pacis amiserat, reficere aut commercarici servitia romanorum allicere , eos ipsos qui in praesidiis erant pecunia tentare prorsus nihil intactum neque quietum pati , cuncta agitare. Igitur accense ,

quo Metelliis initio Iugurtha pacificante, praesidium imposuerat , fatigati regis supplicii , neque antea voluntate aliena i , principes civitatis inter se conjurant; nam Vulgus , uti plerumque solet maXume numidarum , ingenio mobili is editiosum atque discordiosum, erat V pidum noVarum rerum , quieti otio advorsum dein , compositis inter se re bus , in diem tertium constituunt quod is festus celebratusque per omnem Africam , ludum, lasciviam magis quam; formidinem ostentabat. Sed , ubi tempus

204쪽

fis , centuriones trihimosque restita risis ipsum praefectum oppidi Titium Turpilium Silanum, alius alium domos suas invitant eo omnis , praeter Turpilium, inter epulas obtruncantra postea milite palantes , inermes, quippe in tali die ac sine imperio , adgrediuntur. Idem plebes facit pars edodii ab Nobilitate alii studio talium rerum incitati, qui , adta consiliumque ignorantibu , tumultus ipse, res novae satis placebant. LXVII. Romani milites , improviso metu , incerti ignarique quid potissumum facerent , trepidare ad arcem in pidi , ubi signa, scuta erant : praesidium hostium, portae ante clausae, fugam prohibebant ad hoc , muliere puerique, pro tectis aedificiorum, saxa Walia quae

locus praebebat certatim mittere. Ita, neque caveri anceps malum, neque

tissumis infirmissumo generi resisti posse ;juxta boni malique , strenui imbelles

inulti obtruncati. In ea tanta asperitate saevissumis numidis oppido undique clauso , Turpilius praelectu Unu e omnibus italicis profugit inta tus id misericordiane hospitis , an pactione , an casu ita Venerit, parum comperimus nisi quia illi in tanto malo turpis vita integra

205쪽

lama potior fuit , improbus intestabiliDque Videtur.

LXVIII. Metellus , postquam de re

hus Vaccae actis comperit , paullisper moestus e conspectu abit dein , ubi ira aegritudo permixta sunt, cum maXU-ma cura ultum ire injurias festinat. e .gionem cum qua hiemabat,in quam plurimos potet numidas equites pariter cum occasu solis expeditos educit postera die circiter horam tertiam pervenit in quamdam planitiem , locis paullo superioribus circumventam. Ibi milites , fessos itineris magnitudine & jam abnuentes omnia , docet oppidum Vaccam non amplius mille passuum abessem decere illos reliquum laborem aequo animo pati , dum pro civibus suis , viris fortissumis atque miserrumi , poena caperent : praeterea praedam benigne ostentat. Sic animis eorum arrecti , equites in primo latere, pedites quam arctissume ire, signa occultare jubet. LXIX. Vaccenses ubi animadvertere

ad se vorsum exercitum pergere , primo, uti res erat, Metellum esse rati, portaSclausere dein, ubi neque agros vast

ri , in eos qui primi aderant mimidin

206쪽

equites Vident rursus Iugurtham arm traii cum magno gaudio obvii procedunt. Equites peditesque , repente si no dat', alii Vulgum effusum oppido a dere , alii ad portas festinare , pars turres

quam lassitudo posse. Ita, accenses duum modo ex perfidia laetatici civitas magna' opulens poenae cuncta aut praecae fuit Turpilius, quem praefectum Oppissi unum ex omnibus profugisse supra ostendimus iussus a Metello caussam di-eex , postquam sese parum expurilat condemnatu Verberatusque , capite poenas solvito nam is civis ex Latio erat.

LXX Per idem tempus Bomilcar ieuJus impulsu Iugurtha deditionem , quam metu dei eruit , inceperat, suspectus regi S ipse eum suspidiens, novas res cupere; ad perniciem ejus dolum quaere-x diu noctuque fatigare animum Denique , omnia tentando , socium sibi ad Iungit 'abdalsam . hominem nobilem magnis plou clarum, acceptumque o pularibus Juis: qui iterumque seorsum a rege Xercitum ductare in omnis r seX sequi solitus erat quae Iugurthae sib loribus adstricco, supe raverant , ex

gloria opesque inventae. Ιψtur

207쪽

ntriusque consilio dies insidiis statuitur

cetera, uti re posceret, e tempore a

rari placuit Nabdalsa ad exercitum profectus , quem inter hiberna romanorum jussus habebat , ne ager inultis ho1tibus Vastaretur. Is postquam magnitudine , cinoris perculsus , ad tempta non venit , metusque rem impediebat Bomilcar, 1-mul cupidus incepta patrandi , , timore socii, anxius ne omisso Vetere consilio, novum quaereret, litteras ad eum per homines fidelis mittit , in quis mollitiem socordiamque viri accusare , testari deos per quos juraVisset , monere ne praemia Metelli in pestem converteret Iugurthae exitium adesse ; ceterum, suane an Metelli virtute periret, id modo agitari

proinde reputaret cum animo suo , praemia an cruciatum mallet.

LXXI. Sed quum eae litterae allatae , forte Nabdalsa , exercito corpore e Tusci in eddi, quiescebat ubi, cognitis Bomilcaris verbis, primo cura eum , dein, Ut aegrum animum solet, somnus cepit. Erat ei numida quidam negotiorum curator fidus acceptusque omnium consiliorum, nisi novis lumi , particeps qui postquam allatas litteras audivit, ex consue rudine ratus opera aut ingenio suo opua

208쪽

esse, in tabernaculum introit dormien-

r D p 0lym super caput in pulvino

temere positam , sumit ac perlegit dein Propere cognitis insidiis , ad regem peringit Nabdalsa post paullo exp rre rus

ubi neque epistolam reperito em in rim, uti acta erat, ec perfugis cogno-Vit primo indicem persequi conatus postquam id seustra fuit, Iugurtham , t candi gratia , accedit dicit', quae ipse' raVisset facere , perfidia clientis sui TVentum lacrumans obtestatur, per amicitiam perque sua antea fideliter acta ne

super tali celere suspectum sese habereti LXXII. Ad ea ex , aliter atque lanimo gerebat, placide respondit Bomilcare aliisque multis, quos socios insidiarum CognoVerat, interfectis, iram oppresserat, ne qua ex eo negotio seditio oriretur. Neque post id locorum Iugurthae dies aut nox ula quieta fuit neque loco, neque mortali cuiquam aut tempori satis crede- civis hostisque juxta metuere ci cumspectare omnia , omni strepitu pa- ecei alio atque alio loco stipes, contra decus regium, noctu requiescere cintercium foriano excitus , arreptis armis

tumultum facere ; ita formidine . quassi Vecordaa, exagitari.

209쪽

Igitur Metellus, ubi de casu Bomilcaris, indicio patefacto ex perfugis cognoVit, rurStlS , tanquam ad integrum herulum cuncta parat festinatque Marium, fatigantem de profectione , simul, invisum, offensum sibi parum idoneum ratus , domum dimittit. Et Romae plebes, litteris quae de Metello ac Mario missae

erant cognitis, Volentia de ambobus acceperant Imperatori nobilitas , quae antea

decori fuerat, invidiae esse ; at illi alteri generis humilitas favorem addiderat : ceterum in utroque magis studia partium

quam bona aut mala sua, moderata Praeterea seditios magistratus Vulgum Xagitare , Metellum omnibus concionibus capitis arcessere, Marii Virtutem in majus celebrare. Denique plebes sic accensa, uti opifices agrestesque Omne , UOrum res fidesque in manibus sitae erant, reli-Etis operibus , frequentarent Marium sita necessaria post illius honorem duce rent. Ita perculsa Nobilitate , post multas tempestate novo homini consulatus mandatur postea populus a tribuno ple- his , Manlio Mantino , rogatu quem Vellet cum Iugurtha bellum gerere , frequens Marium jussit. Sed Senatus paullo ante Metello Numidiam decreveratra ea res,

frustra fuit.

210쪽

I XXIII. Eodem tempore Iugurtha

amisiis amicis, quorum plerosque ipse necaverat , ceteri formidine, pars ad romanos, alii ad regem Bocchum profuge- Iantri quum neque bellum geri sine administris posset,& novorum fidem, ria tanta perridia Veterum, experiri periculosum duceret Varius incertusque agitabatur. Neque illi res , neque consilium, aut quissiquam hominum satis placebat. tinera praefectosque in dies mutareri modo ad-Vorsum hostes , interdum in solitudines pergere saepe in fuga , at pol paullo in armis spem habere dubitare virtuti popularium an fidei minus crederet ita, quocumque intenderat, re advorta erant. Sed inter ea moras repente se Metellus cum exercitu ostendit Numidae ab Iugurtha pro tempore parati instructique dein praelium incipitur. Qua in parte re pugnae adfuit, ibi aliquandiu certatum ceteri omnes ejus milites primo congressit pulsi fugatique oomani signorum, a morum Maliquanto numero hostium potiti; nam ferme numida in omnibus praeliis magis pedes quam arma tutata lunt.

LXXIV. Ea fuga Iugurtha impensius modo rebus suis dii ridens, cum perfugi d