장음표시 사용
31쪽
5 Caput. III. toriam; sic intellectus prius apprehendit obiecta, deinde de illis seri feta tentia in affirmativam, vel negatiuam . Praeterea sicut iudex cu id, de quo agitur est ambi- guum, examinat testes fide dignos , & ra tiones pro utraque parte , & deinde fert sententiam pro ea parte, quam suadent testes,& rationes; sc intellectus cum occurrit aliquid,quod secundu se est ignotu, quaerit veritates per se noras, & deinde fert iudicium de ignotis secundum connexionem, quam habent cum veritatibus per se noti S .
Possiliat operationes intellectus aliter diuidi, sed allata diuisio est adaequata , &su Helens ad p ragens institutum. Quod stadaequata probatur, quia comprehendit omnes Uperationes intellectus . Quaelibet enim intellectio vel est iudicatiua , vel non; si non est iudicatiua,est apprehensio; si est iudicativa, vel immediate , vel mediate:si immediate, est secunda operatio ,
si mediate,est tertia;ergo nulla est operatio intellectus,quae non reducatur ad aliquam e X tribus assignatis .
Obij cies: cium quis dubitat, suspicatur,
vel admiratur, exercet aliquem actum sintellectus; sed dubium, suspicio, & admiratio non reducuntur ad ullam ex tribus ;ergo &c. Respondetur conccdo maiorem ,& ne-
32쪽
De operationibus intellectas Tgo minorem: dubium enim estsmplex apprehensio alicuius quaestionis relinquens intel- ἰὰctum ita libratum , ut neque in inet ad inrmandum , neque ad negandum : vicum proponitur an astra sint paria; intellcctus remanet dubius , quia neque inclinatur ad affirmandum,neque ad neganduquod astra sint paria'. Suspicio estsimplex apprehenso inclinans
intellectum ad Unam partem coniradictionis :e X. gr. cum ego suspicor Petrum commisisse homicidium, ita apprehendo hoc obiectiim,ut incliner ad creuend ni quod
Admiratio est apprehensio causae latentis, re ignotae alicuius ejectαι de notio occHrrentis intelle i : ex.gr. cum Indi viderunt primo explodi tormenta bellica, mirati sunt, quia apprehenderunt causam latentem sa& ignotam tanti esse His,quem primo viderunt; cum vero nos audimus explodi bcllica tormenta,non miramur tum quia ille effectus non occurrit de novo; tum quia scimus causam;ideo admiratio est filia ignorantiar,& mater sapientiae: nascitur enim ex ignorantia causae 9 generat vero curiositatem sciendi talem causam, eX qua curiositate nascitur studium, & inuestigatio,ac inuentio causae,quae scientia est. Patet ex his omnes actus intellectus reduci
ad tres operationes enumeratas .
33쪽
l s Captit IV. Est etiam allata diuisio suffciens ad
praesens institutum. Enumerantur enim
Operationes intellectus ad hoc , ut Iogica possit de ijs tradere sua praecepta. Suffcit autem ut prius tradat praecepta de ijs , quae spectant ad primam operationem sadeinde de ijs quae ad secundam; demum de ijs, quae spectant ad tertiam. Et quia ad primam praecipue spectant termini; ad secundam propositio,seu enunciatio, in qua termini inuicem componuntur,& diuiduntur; ad tertiam syllogismus, ad que diriguntur reliqui discursus ; ideo de tribus istis est nobis disserendum.
DE TERMINI s Tuid sit Terminus- Caput. IV.
ERMINVS definitur ab Aristotele primo prior. cap. primo :Τerminus est,in qud resoluitur pro positio tanquam in praedicatum a vel
subiectum. Vt intelligatur definitio explicandum est quid sit propositio, quid praedicatum, quid subiectum,& quid sit resolutio propositionis. Propositio ex Aristotele ibidem , est
34쪽
ί uid sis Terminus sonitus de altero affirmativa aut negati&a ora. ΠΟ:ex gr.cum dico Teius est domis, faciόpropositonem amrmativam , cum dico Petrus non est doctus facio propositionem negatiuam.
Tres sunt ergo partes propositionis :predicatum,quod est id , quod assirmatur de aliquo: subiectum,quod est id, de quo alterum affrmatur; & copula quae .est ipsa
amrmatio, vel negatio: ex. gr. in hac propositione: Petrus est doditis: Petrus est subieetum, doctus praedicatum , di particula' est copula. Resolutio propositionis est assignatio e r m, quae in propotione componuntur,aut diuiduntur per ab mutionem , am negationem Dum ergo dicitur terminus est in quem re furitur propositio; sensus est terminus est quod in propositione componitur per assirmationem,aut diuiditur per negatio
Collige primo cur ea, quae in propos
tioue componuntur, aut diuiduntur,vocentur termini. Ratio est,quia terminant
compositionem,aut diuisionem Collige secundo in pro positione dari duos saltem terminos . Ratio est, quia compositio,aut diuisio saltem est compositio,aut diuisio duorum. Neque enim idem componi potest cum se ipso, vel a se ipso diuidi. Verum quidem est, quod aliquan-
35쪽
do verbum significat copulam simul, &ptardicatum . Cum enim dico Petrus cumrit,sensus est, 'trtis eoi currens ; cum dico Petrus existit, sensus eis, Petrus est existens . Collige tertio casus obliquos non ense terminos: ex: gr. cum dico Petrus est ρtius Franc sci I; Francisci non est terminus, quia non componitur cum alio termino ,
sed solum est obliquum recti,quod quia
Collige quarto illud quod actu terminat compositionem, vel diuisionem esse terminum actu, illud vero quod actu noni terminat,sed potest terminare, non esset terminum actu, sed solum potentia. Ex duobus terminis seu extremis pro positionis praedicatum vocatur maius extremum,subiectum vocatur minus eX-
Ratio prima huius rei est, quia praediacatum fungitur nobiliori, & principaliori munere . Cum enim quaero ex. gr. an homo sit risibilis, habeo cognitionem subiecti, hoc est hominis valde imperfectam,& quaero cognitionem praedicati, vepex, ipsam perficiam , & clarificem cognitionem subiecti; ergo cognitio praedicati quaeritur ut perfectiva cognitionis subiecti; sed persectior , & nobilior est ratio perfectivi,& dantis perfectionem , quam ratio per secti bilis , & accipien iis perfe-lctionem: l
36쪽
Quid sit Terminus IIctionem ; ergo ratio praedicati nobilior
Secunda ratio est, quia praedicatum con naturaliter exigit esse maius,& latius patens,quam subiectum, vel saltem non minus subiecto et subiectum e contra
connaturaliter exigit esse quid minus , vel saltem non maius praedicato : ideo propositiones,in quibus subiectium est maius latius patens praedicato , dicuntur in naturales,qualis e si haec , aliqtiod animat est homo; propositones vero,in quibus praedicatum magis late patet, & est uniuersolius subiecto dicuntur naturales , qualis est haec,homo est animal.
De Termino Mentali, Vocali, Scripto. Cap. V. DIuiditur primo terminus in menta
lena,vocalem,& scriptum. Mentalis est qui exprimitur mente: vocalis qui exprimitur voce'. scriptus qui exprimitur scripto Ex gr. cum dico fetrus est homo ,
Tetrus & ho=uo in qηantum exprimuntur mente, seu conceptu interno .sunt terminimentales; in quantum exprimuntur voci
bus, sunt termini vocales i in quantum e Xprimuntur scripto, sunt termini scripti
ris His diuisio similis est diuisioni, qua diuiditur Caesar in sculptum,& pictum , A 6 vel
37쪽
vel qua B. Virgo diuiditur in Lauretanam, &S. Mariae maioris : neque enim B. Virgo diuiditur ratione sui, cum sit unica,sed ratione diuersarunt imaginum ;sc terminus non diuiditur ratione sui,sed ratione diuersarum expressionum, atque adeo si nomine termini intelligamus rem significatam,terminus mentalis,vocaliS,sciptus sunt idem terminus, sed diuerso modo eXpressus,eo pacto , quo B. Virgo Lauretana est eadem ac BVirgo S. Mari qMaioris,sed expressa per diuersam imaginem. Si vero nomine termini intelligamus signum exprimens,terminus men italis, voealis , M scriptus sunt termini dis luersi,eo pacto quo si nomine Virginis Lauretanae, & danctae Mariae maioris intelligantur imagines , sunt diuersae ima
De Termino significativo, non se
gnificativo. Cap. VI. O Misio termino mentali.& scripto ,
de quo nihil peculiare dicendum occurrit,agimus de vocali in quantum sumitur non pro re sgnificata,sed pro acui fignificante. Diuiditur ergo in significativum, &non significativum. Signifi,
cativus est vox , qtile ex pacto, veι confvet dine ponitur in propositione ad signiscandum tibi e-
38쪽
De Termino signi otitio 33 f ubie ser praedicatum diuersam a voce '. Non significativus est vore quae potest pomin prVomicne ad Ansecandum pro subiecto, υel praedicato solum tuam vocem:eX.gr.Coelum est terminus significativus.Sicut enim ex pacto, et consuetudine ramus potest poni ante tabernam ad significandum vinum vendibile,sic haec vox Coelum eX pacto, vel consuetudine poni potest in propositione ad significandum tanquam subiectina,vel praedicatum ipsumCoelum. Dum enim dico tam es rotundumsubiectum, de quo affirmo rotunditate non est vox Coelum sed ipsum coetum . E contra Blitri est terminus non significativus ,
quia potest poni in propositione solum ad nificandum pro subiecto, vel praedicato se ipsa non vero rem distinctam ab ipsa voce. Dum enim dico Llitri ess vox as firmo praedicatum solum de hac voce Blitri . Obiicies primo:hic terminus vox non
potest poni ad significandnm aliquid distinctum a voce,& tamen est terminus s-gnificativus ergo etiam Hiiri erit terminus significativus, licet poni non possit in propositione ad significandum aliquid distinctum a voce. Respondeo distinguo
antecedens: terminus vox non potest po lini ad significandum aliquid distinctum
ab omni voce, concedo antecedens; non potest
39쪽
potest poni ad significanduin aliquid distinctum ab hac voce vox, nego antece
dens nego consequentiam. Disparitas est manifesta. Terminus vox potest poni in propositione ad significandas voces specie diuersissimas ab illa: ideo possit in dicere Coelum est vox , terra est vox &c. At Blitri non potest poni in propositione ad significandas voces specie diuersas aBlitri; ideo non positim diccre Coelum est Elitri, adeoque non significat.' Obijcies secundo: terminus Blitri nihil significat praeter ipsam vocem ; ergo ter' minus Blitri,& terminus nihil sunt eiusdesignificationis; sed terminus nihil est significativus; ergo etiam Blitri. Respondeo distinguo maiorem: terminus Blitri nihil significat positiue , nego
maiorem: negatiue,concedo maiorem : &distinguo minorem: terminus nihil significat nihil positiue,concedo minorem: λ- tum negatiue, nego minorem, & nego consequentiam. Terminus Blitri nihil
significat negatiue,hoc est non significat aliquid distinctum a voce: at terminus nihilsgnificat nihil positive,hoc est signiscat ipsam negationem essendi , quae essaliquid quodammodo diuersum a voce . Ideo vera est propositio Deiιs fecit omnia ex nihilo, hoc est ex negatione essendi, quia vox nihil significat negationem es sendi;
40쪽
De Termino Categυrematico i c. I Ssendit: at non est vera haec alia propositio Detis fecit omnia ex Bliis , quia Blitri noli significat negationem ostendi . regor aveo. Cap.VII. Misio termino non significativo,terminus significativus diuiditur in categorematicum, & syncategorematicu. Categorematicus, quae vox idem sonata pud Graecos,ac apud latinos si scativus, est qui persesolum potest esse subiectam, aut pr.edicarum propositionis. Syncategoremati- .cus,quae voX idem significat ac consigns caesutii, pote' esse subiectus , aut praedicatum propositionis solum ut adiectus alietii alteris ex.gr. Petrus,et albus sunt termini categorematici, quia in hac propositione Petrus est aἰbus,Petrtis se solo est integrumla biectu na, albes 'praedicatum integrum
ter ari tres, & alij numeri sunt termini yncategorematici, quia non possunt esse integru praedicatum, jaut subiectum propositionis, sed debet saltem in mente addi aliquis alius terminus,qui subintelligatur. Neque enim possum formar hanc propositionem omnis currit, msi exprimam,vel intelligam omnis homo,ommis