Renati Rapini ... Hortorum libri 4. Cum disputatione de cultura hortensi

221쪽

HORTENSIS CVLTURAE. 183gis gratia defuerit 3 nihil enim miserabilius eo rure,

quod ea parte careat, quae ruris anima sit , de qua magis conuenienter dici poterit suo loco Tempus rigandi, inquit Phinius, matutinum atqtae vesperumne inferuescat ap a Sole Monet autem Alcaeus apud Athenaeum , tempus anni esse dis iis , cum omnia sitiant pra nimio astu. s PM m et in δ

Et haec sunt , quae pertinent ad naturam, S ar CApv xi.

tem culturae Hortensis, de quibus dicere proposue

ram nunc vero dicendum de singulis Horti parti ii distrib bus , ut sua constetitilitas praeceptis uniuersalibus, ex consideratione partium singularum , quas pro tuenda carminis instituti iusta partitione, quatuor esse constituo fores, siluam, fontes, & pomarium. Qua distributione partium,pro recta Horti Constitutione statuo non modo perfectiorem unquam fuisse nullam sed ne posse quidem in posterum excogitari perfectiorem. Sic enim per eam, omnia temperata sunt varietat ei elegantia , ut ad conuenientiam ruris Hortorumq pulchritudinem nihil praeterea desiderari posse videatur cum natura ipsa ramtioque complexionis huius, pulchritudinem Venum statemque ab oculis ad animum transferens , in ea

admirabili speciei forma sic acquiescat, ut nihil praeterea desideret, nihilque sit eorum quae sentiuntur aspectu, quorum descriptio speciem oculis intuentium exhibeat amoeniorem. Nam olera herbaeque simplices nihil faciunt ad eam ortorum de-

222쪽

18 DISCIPLINA UNIVERSA centiam quam quaerimus. Quapropter iis praetermissis, ne pateat latius oratio, quam mihi Concessum est a curiosis & elegantibus summam amoenitatis illius , quae existit e re Hortensi reuocabo ad

memoratam quatuor partium enumerationem , dc

dicam singillatim de singulis.

CAp. xii Horti pars anterior sit areae floriferae descriptio,

quae debet esse in ipso domus prospectu ,ex sententia

ge ab aedibus in propinquo, ut oe ab a pectu o ab

odore ac fragrantia oluptatem asserat. Quare Conserenda buxo destinata pars floribus recipiendis,ac pro loci conditione figuranda puluillis Mareolis, locusque praeparandus , qui nec parietum angustia, nec arborum opacitate presse nimis includatur: omnia libera sintri patentia, ubi flores Constiti sunt, qui solent aperto caelo , locisque patentibus hilarari non mediocriter Planities ipsa iusta&aequabilis, qua nihil habeat eminens, aut lacunosum Floribus autem in ordinem suum digerendis, figurandisque buxi textibus modi sunt innumerabiles. Eam enim decentiam conuenientiamque partium, per homines nostros assecuta est ars topiaria, cui nihil desit ad summam pulchritudinem. In quo coepimus esse longe superiores maioribus nostris, quorum Horti in arcolarum suarum descriptionibus nihil habebant artis illius, decentiae, quae nunc cst. Nulla enim textilis

223쪽

HORTENSIS CULTURAE. 18stextilis operis est elegantia, nulla figurarum varietas , nulla textuum excellentia , quam non exprimatin imitetur per buxum topiaria, Cuius arte dc solertia iam delicatissimi componuntur Horti, Scformae quam emendatissimae Certe quantum spectat ad concinnitatis illius admirabilem texturam, qua fiunt hodie descriptiones arearum floriferarum, nil par tulit omnis aetas superior. De floribus non est satis in promptu quid dicam:

tum quod nulli super ea re potest esse facibus loqui,

ut testatur Plinius libro et i Capite primo, am is rerum natura pingere , lasciuienti praesertim o magno gaudio fertilitatis ludenti tum quod ita copiosei diligenter disputatum sit de illis, per tam multos. Cum tamen mihi propositum sit ab initio

ostendere, quantum omnis anteacta aetas in HortOrum descriptione uniuersia Concedat nostraeci non

possum quin breuiter admoneam, quod non tam iuste fuerat obseruatum olim a Plinio communicato per commercium nauigationis orbe terrarum, florum , fructuumque externorum vim summam additam ruri nostro, qui ne vel noti quidem erant m ioribus, nosque illis in eo longe esse copiosiores. Describit errarius in suis Hortis ascititiorum exorbe tergarum ultimo florum multitudinem bene magnam oratione exquisitari eleganti, qui super ea re adeundus curiossis. De ipso florum cultu, qui per se facilis est,& obuius unicuique, non Conge

ram praeceptorum infinitorum multitudinem non Aa

224쪽

18 DE DISCIPLINA UNIVERSA necessariam 'uod illorum culturae par eademque

ratio sit, quae plantatione, cultu, S irrigatione continuetur omnis Nam insitio certarum cst non omnium Culturae autem istius summa vis in eo videtur

esse possita, ut unicuique flori designetur solum conueniens Mediocre magis est accommodatum Horto florifero flores enim primarij, quales sunt Tu- lipa , Corona imperialis , Anemona , arcissus, Hyacinthus, Rosa solum amant tenue, quod neque per densitatem nimia cxcludat irrigationis beneficium, neque per nimiam raritatem illud non

eXcipiat. Eo accedit quod planta lasciuiant in solo pinguiori , ipsosque flores herbescentis luxuriet

obessitas obruat. Quapropter soli lasciuientis ubertas aspergi debet arena , Ut eius emendetur felicitas. Colores autem floribus inducere alios , novosque mentiri, aetatis nostrae, vel certe superioris inuentum est , quae delitiarum omnium ad Hortorum decus pertinentium nouitate dc solertia, supra quam dici potest, ab aliquot annis nobilitari coepit.

C, p. xiii. In iusta Horti descriptione, partes secundas ne- imus habere debet. Vt enim tuendae contra ferociam

ventorum domui , ornandoque Horto anteriori, per se idoneum est Horti domusque vicinitatem, non sine causa sequi debet in quo plurimum amoenitatis ipsi villae accesserit, si partim textus honesta- levi decentia, partim spatiorum immensitate, partina etiam arborum ordine diligentii accurato, fundatur per Hortum uniuersum. Quod ornamen-

225쪽

tum ruris esse antiquissimum, accepimus a Salomone. Et proditum a Tullio, primo libro de Legibus, Platonem cum Cliniari Lacedaemonio Megillo in

cupressetis cynos io η , pati que Iluestribω de rerum publicarum institutis. optimis legibi distularejolitum. Video apud eundem Tullium multis in locis sylvarum amoenitatem , interiornamenta ruris, super omnia commendari in si Plinio fides habeatur, fiebant olim sumptus in ea re tam magni, ut pro umbra inducenda Hortis, arbores ben , armi que quas ita libro a capite secundo memoret Syluarum solitudinem, amabilem secessum laudat imprimis Tacitus in Dialogo Nemora vero , inquit. Dci tantam mihi asserunt volup atem

inter praecipuos carminum j citus numerem , sodne in strepitu , nec inter sordes lacrymas reru mcomponuntur , sed scedit animus loca pura atque innocentia fruiturque sedibus sacris Virgilius autem sit commendat sylvas in Eclogis, ut eas urbi bus anteponendas putet. ---Talia qua condidit arces

Per antiquos autem Gallorum Sacerdotes,qui Druides appellabantur, lucos sylvas frequentari solitas , multoque in honore haberi memorant prisci rerum nostrarum scriptores Cum vero Vmbrosiore luci , quandam quasi maiestatem haberent aC-modatam religioni, primis temporibus, ut testis esti linius, lib. n. cap. primo , arbores fuere numiVum

226쪽

188 DE DISCIPLINA UNIVERSA tempti prisioque ritus plicia rura etiamnunc Deo

praecessentem arborem dicant Assirmatque, sua aetate non tam auro fulgentia, atque ebore simulacra, amlucos , oe in iis ipsa Mentia adoram Digna enim semper visa est cultu, haec umbrarum horrens S a pectabilis specie , cuius maiestate 5 silentio quidam quasi religionis sensus conciliatur. Quae causa est, opinor, cur tanta vis sit opacitatis nemorum, umbrosique ruris ad amoenitatem, sine qua languoris omnia plenissima videbuntur. Et quamuis fortasse caruerit antiquitas hac elegantia , vel certe minus artis in ea parte adhibuerit video tamen fieri mentionem apud Tullium cuiusdam descriptionis fruticum, virgultorum , quae respondere videatur illi consertorum inter se nemorum perpetuitati, quae sic hodie laudatur apud nos. Ita illebro is epistolarum ad Atticum . Tamen haec ρωπα κα pia ripula idetur habitura celerem satietatem. Et Augusti temporibus tondendorum ad Ormam nennorum artem inuentana primum per

Cneium Matium ex equestri ordine spectatae dignitatis virum, eumdenique Caesari familiaremi per- amicum, meminit Plinius libro L. capite secundo: Cum antea arborum proceritate opacitate sylvarum spatiorum ordinibus , discriminibusque perplexis, nemorum pulchritudo omnis contineri pu

taretur.

Sed dici satis non potest, quantaculius & artificij facta sit accessio huic Hortorum ornament , po-

227쪽

HORTENSIs CULTURAE. 189stremis hisce temporibus, quibus omnia, quae per tinent ad eam partem,tacta sunt longe elegantiora. Cum non modo luci grandes proportione designationeque spatiorum tam iusta conserantur, ut nihil non inter se consentiat sed etiam viridicatorum nemorum concinnitate , fruticum ascititiorum cultu non indecenti, Hortos ornet desinduat solertia villicorum. Quid enim laetius pulcriusque phyllirea, Ggelsemino inuorum pereleganti textu Circum- .uestiuntur Horti secundum muros omnes , bellius longe multo quam hedera, qua nihil honestius habuit antiquitas, pro vestitu parietum, unde ruri pararet ornatum , ut fatis ostendit Tullius litteris ad fratrem' viarum laudaui , ita omnia conue- it hedera, qua basim qua intercolumnia ambulationis. Quae delithae vix tolerabiles viderentur delicato fastidio nostrae aetatis, quae in hoc genere Ornamentorum super omnia dignitatis amans est cmunditiae. Nihil enim textibus iis qui Hortorum parietibus adhibentur vi viridicati nemoris niuersa ratione amoenius est ne qua pars esset in

Hortis, quae Vacaret ornamentis, inuenimus artem

Vestiendorum parietum, quorum nuditas declarat inopiana maiorum nostrorum in hac parte. Quantam autem dignitatem virides vestitus ij parietum afferant ruri uniuerso , non est necesse dicere pluribus.

De molliori vero teneriorique nemore , quod carpino, citriis, myrtis, lauro , dumis, cupressio

228쪽

19 DE DISCIPLINA NIVERSA que tonsilibus continetur, nihil attinet hic praecipere cum res sit ipsa per se procliuis, postquam praesertim referre coepimus omnia ad simplicem munditiam , quae complectitur summum decus istius partis. Quare nihil praeterea praecipiam pro nemoris informandi disciplina , nisi ut lucis grandibus, sylvisque proceris, vestitus arborum quam opacissimi , quam rectissimis ordinibus; nemori vero minori , munditiae quam maxime purae ac simplices induci possint. Ch, kiV. Inter deos autem Vtiles ruri, implorat quam De quis Marcus Terentius Varro libro primo de re rustica, capite primo. Etiam, inquit precor lympham , quoniam sine aqua omnis misera It agricultura Q. Fpars, Hortorum tertium locum obtinere debet iniusta ruris descriptioneri quod ornamentum peruenit ad summam perfectionem villicorum nostrorum industria: S si comparatio fiat in ea parte nostrae aetatis cum luperioribus , non erit locus iustae

contentioni. Sic enim aquarum copia, Vbertate, perennitate fontium riuorum flexionibus, inerrationibusque scatebrarum e terra erumpentium, impetu lapsuque praecipitatorum ex alto torrentium in substratos silices , omnia composita, digestaque sunt ad voluptatenari ut non videam, quid iam ad

hanc partem cultus, venustatis accedere possit Quamuis autem extent vestigia salientium aquarum apud priscos, ut perspicuum est ex libro tertio epistolarum ad Quintum fratrem, ubi ostendit eum

229쪽

HORTENS ID CULTURAE. I9Ι missam mirifica se auitate habiturum salientibus additis quamuis apud Senecam libro 3 epistolarum, de villa Scipionis Africani , mentio sit aquarum cum fragore bentium . Plinius secundus libro tertio epistolarum memoret amoenitatem itilitatem aquae salientis quid illa tamen ad elegantiam,& delitia fontium nostrorum , quos sub disciplinam ita perduxit artis industria, ut praecipuum iam caput sit , in quo luxuria quaerat hodie ostenta

tionem.

Vt autem riuorum inductionibus , deductionibusque, non amoenitas modo ruri conciliatur, sed etiam foccinaditas non potest quin miserabilem in modum langueat omne rus , si aqua destituatur. Nam scitum illud Theophrasti lib. tertio: m aquarum deductio siet mim addere satis es structiabus. dem monet Plinius ad Apollinarem de suo Horto, libro quinto epistolarum: prata, herbae, un-rita perennibus rivis nutriuntur. Quae causa est, cur Aristoteles libro tertio de animalibus, praecipiat riuorum deductiones fieri de fonte praecipuo , quα

fundant se , Commeentque per omnem Hortum: a 'οις , t . In Hortis aqua m dinctus comparen

tu ab uno fonte in uos complures Aqua enim plantis omnibus vim affert incrementum , emonet Cassianus Bassus γεωπον Q, libro 1 capite se

230쪽

192 DE DISCIPLINA NIVERSA Nihil proinde video perseque commendari a Seneca; magno delitiarum istarum aestimatore, cir-bitroci quam ut in villarum Hortorumque constitutiones, aquarum fontiumque opportunitati seruiatur. Nutas erit lacus inquit, cui non villarum

vestrarum fastigia immineant nullum lumen , cui non ripas pratexant adscia est ubicumque

rebunt veni, ibi noua diuerseria luxuria excitabuntur. Idem praecipiebat Iliados . Homerus. --Vir ductor aνα, de fonte profundo Per virides Honos , latices deducit aquarum. At res non eget testimonio locupletiori, quam usus ipse, munis satis per se declarat. Si non sit fontis copia, Martialis ad Caesarem Domitianum,

libro nono Epigrammatum , ad antliae subsidium

recurrendum monet.

- De malle breui , quas et sitientibus Hortis, Curta laboratas antlia tollat aquas. Idcirco Diophanes bene fortunatum censet eum, qui nactus sit aquam de fonte proximori alioquin colligendus imber. Ita ille secundo γεω πνιβ ἐύτως

'd utrumque si desit, nec longe perquisiti

fontes adduci possint, Palladius vult puteos in solum imprimi de nullus erit, qui putet ortum tolerabilem sine fonte parari posse, nisi qui valde bene

ineptus esse non recuset te aquarum Ver peruestigationC