Renati Rapini ... Hortorum libri 4. Cum disputatione de cultura hortensi

211쪽

modus in ea re non seruetur,praesertim per hoctempus, quo iudiciorum contra publicanos constitutorum seueritate luxus emendari coepit. Nam ad erubescenda veniebamus, nisi per legum prouidentiam cautum esset AEdificium , inquit Palladius libro .

pro agri merito oportet institui : quod plerumque immodice sumptum in cibus est sustinere , quam con

dere

Hortorum ergo laxitas respondeat fortunae, cuius modus omnis ab usu communi ciuitatis petendus eris. Vt vero nihil videtur tam populare, quam sit sumptuosii Horti populo pateat liber aditus quemadmodum nuper vidimus Gastonem Aurelium Regis patruum, per Hortum suum in aedibus Lucem- burgicis , apud omnes ordines factum gratiosio-Dem non alienum videbitur a dignitate patriciorum, si sumptibus his quaerere velint opinionem liberalitatis, magnificentiae modo nihil odiosum sit in eorum fortuna, quae nisi libera sit a suspicione criminis, populo, multitudini mouebit inuidiam indignationem. Qui vero studiosi sunt iij rerumque tranquillarum Hortos habeant cos , qui coli possint multo magis assiduitate, diligentia , quam pompa atque luxu. Nam ut habet Palladius libro primo fecundior est culta exiguitas , quam magnitudo neglecta. Vt enim tempora in ciuitate sunt maledicentissima, non ita facile est vitare sermones vulgi, fabulam: quod honestissimo cuique per modestiam, parsiimO-

212쪽

17 DISCIPLINA NIVERSAniamque, in ea parte sedulo vitari debet.

CLovet . Cum Vero,quod est naturale, pro recta Horti con- rti institutione prouisum erita. Quantum pro rerum necesitis,e, ρ- sitate heri poterit,quaerendum est artis octilciplinae D ' subsidium, cuius beneficio natura vel adiuuari si perii. depar se bona sit Nel, i deterior, emendari queat. Quam-

quam sibi subuenire interdum ipsa per se natura solet, cuius insito vigori, nulla propemodum tarditas afferre potest fastidium. Sed identidem iuuari debet per cultoris arte mi industriam : cuius partes praecipuae sunt, latitatio, cultura, insitio, putatio vi irrigatio quae pertinent ad curam nauiri diligentis villici. In iis autem quae spectant ad terrae culium, Palladius libro primo desiderat scia iuuenum simperia seniorum. Decernant hi, quos Obseruatio num diuturna series fecit in omni consideratione naturae peritiores, quatenus caelo ventisque credi oporteat, quem in imo dum terra quaelibet debeat tractari illorum vero partes erunt, eam afferre dia ligentiam, quae necessaria erit, Vt rite seruentur ea, quae per senes mandabuntur. piahia florum, fruticum, arborumve plantatione, ν ρηα seruetur situs regionisci plantandi tempus, secundum caeli solique naturam notetur. Omnia quae seruntur, crescente Luna, diebusque tepidis serenda sunt. Nam quae cogit , densat, includit frigus, educit tepor &euocat. Quo planta vero robustior est, eo scrobem, cum terrae committitur , requirit altiorem. Omnem caeli statum pati possunt malus δί

213쪽

HORTENSIS CULTURAE. 17spyrus: sed tepidiore magis utraque delectatur, soloque pinguiore Seminarium in solo mediocri impune potest institui, ut in terram meliorem sata

minori negotio transferri possint plantarum enim earuna, qUae transferuntur, poma sunt longe generosiora, laudatioraque Licet autem peracerbi fructus omnes mitigentur cultu, numquam tamen plus verses sincerae benignitatis accipiunt , quam si transferantur in terram mitiorem Nam ut est iampridem obseruatum Plinio libro 17. cap. o. AHρ-rum , hominum, natura, nouitatis reperegrinationis auida est o ipse transitus mirum in modum fructus mitigat etiam siluestres e a conuenit nutricem indulgentiorem spaream matrem. Quod praecipit Columella libro tertio capite 8 Prudentis, inquit , coloni est ex deteriore terra potius in meliorem, quam ex meliore in deteriorem transferre.

Video autem Virgilium de itu planta ipsius, cum transfertur , laborari velle , libro secundo Georgicon. Vt quo quaeque modo steterit , qua parte calores Austrinos tuum, qua terga obverterit axi, Restituant. Idem obseruari vult Theophrastus lib. 1 historice cap. 7. - - - , - α in θων --βονώ, οἰ

quem arbores habebant aut ad aquilonem, aut ad orientem , aut ad meridiem. Quam doctrinam non censet Plinius libro 17 capite ii admodum necessa-

214쪽

176 DE DISCIPLINA UNIVERSAriam. Non enim existimat fieri posse, ut id esset omis, sum a Catone, si ad rem attinere putauisset: fatetur tamen , cauere demum id plerosque, et plaga deputati cacuminis meridiem Peditet, quod pertinere videtur ad in sitionem. Cum mitigato solo, probatae compertaeq; indolis plantam commiseris , attendere debes ad peculiarem eius affectionem , cui diligenter, studiose

obsequendum. Nam ut notat Paxamus libro γεωππειομεν λωπι α. V nicuique planta quadam propria peculiaris cultio conueniens est. Ii quo autem posita sit sumna vis cultionis illius, explicat Palladius,

cum circumfodi identidem arbores, adiuuarique fimo, liberari impedimentis herbarum noxiarum, δίbreuissimis frequentissimisque terrae fossionibus sedulo sollicitari vuli. Nam per cultionem assiduam ωdiligentem solum quodlibet etiam stirpium quarumvis asperitate efferatum, mitigari putat in quo consentire videtur cum Theophrasto qui lib. 3. c. s. d plantis,existimat omne sol una di fieri deterius per negligentiam, S melius per curam, cultionis assidui-βέλπον Quamquam in plantis , ut in animalibus, quasdam esse velit siluestres penitus atque feras, quae recusent per se mitigari contra Hipponem , qui cultu plantas etiam immansuetiores mansuefieri

215쪽

HORTENSIS CULTURAE. 177 cultum cistud quemadmodum in animalibus , natu raserum est. Quantum vero diligens cultus neces farius sit ad Hortorum tuendam dignitatem patere poterit ex eo, quod eius negligentia summam ruris faciat ignominiam Virgilius praecipiat laudari ingentia rura , coli melius exigua.

Laudato ingentia rura, Exiguum colito. Custionen excipere suo tempore debet insitiois insitis,e. per quam, ut monet Plinius libro 17. capite decimo, omnia tarda prouent , ac degenerantia, restituenda sent. De insitionis vero ratione videri debet primum , quae naturalis sit arborum societas.

Quaedam enim per se sunt insociabiles, gaudentque solitudine, ut Cupressus, Pinus, Larix , S complures aliae , quae diffisso sponte libro aut ligno duriore foedus recusant : repudiat quippe aduenam inhos talis duritia, ut monet Plinius libro 7. Sed opinor nullas inseri melius, quam quae plus habent germanitatis inter se quod naturale sit societatis vinculum , illudqu e omniurn arctissimum , germanitas. Neque enim plantas omnes recte commisceri posse puto montra quam placitum est Palladio , qui confundit species , vltra quam communis insitionis ratio recipiat coniectura ductus, opino , magis quam usu, experientia. Cui tamen assentitur Plinius cum tantopere laudat Virgilium, quod insitam nuci arbutum,=nalo platanum cerasio et tam

inseri posse existimarit. Non enim , ut obUruatum a

216쪽

178 DE DISCIPLIN UNIVERSA Varrone, Urum recipit quercus nec ficus oleam, aut olea item Sunt enim quaedam plantaruna naturales inimicitia atque simultates , quae reconciliari nunquam possunt. In omni vero insito, de Palladi j admonitione, semper surculi conuenientes arboris soliditati includendi sunt per commissuras imprimendus surculus truncus Vero quo recipitur, bifurcus , trifurcusve interdum esse potest , quamquam caeduntur ut plurimum rami omnes, solo capite relicto. De causis insitionis adeundus Theophrastus, qui feras arbores societate mansuetiorum per quandam

quasi disciplinam mitigari vult , libro tertio capite

bus, acerbis dulces per j ctus. Et libro secun

possint. Quod Plinius in prooemio libri is fusius explicat in hunc modum Tomisera arbores , quaque mitioribus siccis Coluptatem primeta cibis attulerunt, siue ipse Ultro sue ab homine didicere blandosia pore adoption connubio Mox deducta res ad luxum, inquit, libro 7 arborumque adulteria excogitatas Ut, Ut nec poma pauperibus nascerentur. Non dicam singillatim de singulis generibus in

di sunt Florentinus, Diophanes, Didymus libro decim γεωπ'νια. Nec caeteras ligni corticis verissones, tussi sunt obviae unicuique percurram oratio-

217쪽

HORTENSIS CULTUR T. I 79 ne longiori complexus enim est praecipuas Palladius in suo carmine. Nam quaecumque virens alienis frondibus arbos

Comitur , his discit credita ferre modis Aut noua diseret petuntur germina libro; Aut aliud /mmo robore si se cUt

Aut virides oculos extremi gemma tumoris

Acci lento stringitur da sinu. Quae pluribus exponit eo in loco. Sed per diuersas

artis periclitationes, S rerum eXperimenta,eo progressa est aetas nostra ut omnem in ea parte natura

vim&capacitatem assecuta sit. Nihil enim postremis temporibus , quibus celebrari coepit ars ista, praetermisit fructuum , pomorumque confundendorum insania per varias insitionum species, quibus longinquitas temporum .eXperimentorumque diuersitas attulit eam perfectionem, quae nunc est.

Vnde satis dici non potest, qua commendatione digna su haec disciplina , per quam didicimus prouocare naturam, esseratasquei agrestes plantas, per societatis beneficium, mitigare. Caeli autem solique conditiones variae, in periclitandis, experiundisque plantarum societatibus, foederibusque diuersis, admonere poterunt, quae cuique fundo insitionis species magis conueniens erit. Huic autem disciplina plurimum attulit adiumenti palatio, quod est inuentum nostrae aetatis, de qua dicendum pluribus suo loco, cum de pomario praecipiendum erit. Nunc de

218쪽

cipuum est industriae re artis istius momentum, paucis agendum. Vt plantae prima inclinatio est, propagatio sui, per putationem sedulo liberari debet ab impedimentis omnibus, quo se vegetam praebeat, cita-Crem ad foetum, qui per se non pertinet ad fructum, sed ad fruticationem, quam in ipsa vegetatione per propagationem ligni, primum intendit natura. Fructus enim deficientis naturae partus est, fruticatio

Vero, Valentis& vegetae .Quapropter ut fructui consulatur, reprimenda est accurate ramorum luxuries:

quidquid enim ligno adimitur, fructus grauiditatidi Copiae conceditur: ut nude satis declarat Plinius. Inhibendasemper, inquit fecunditas, quia quidqm

materia adimitur fructui accedit. Ex quo fit , ut plantae ramosiori, fructus contingant exiliores Idcirco perniciosae virguliorum luxurie ferro inclementer occurrendum sed ita tamen, ut parcatur primae germinationi , ne incitante se succo , dum per egetationem, patet exitus liber laxato meatui, fiant vastiores rami , lignique satus numerosiores.

Nam si copiosiore ligno siluescat arbor , nimiaque fundatur in omnes partes, breui laborabit obesitate ipsaque se obruet foecunditas, quod contingere solet arboribus imputatis. Vnde perspicuum est,

summam culturae istius, recta putatione contineri; de qua satis accurate praecipi non potest: cum peream non modo planta in rinetur ad nutum cultoris verum etiam quandam quasi foecunditatis disi

219쪽

HORTENSI CVLTvRAE. 81ciplinam accipiat, unde consequatur copia fructus

multo laudatioris. Rectae autem putationis modus optimus est , 1 fiat inter duas gemmas, plagam obliquam accipiat ramus, deputatum cacumen meridiem spectet, de per suum tempus caedatur arbos. Putationis autem legitimὼ tempestas optima est mense Martii, quo tempore germen desinit facere suspicionem sui: nam, inquit Palladius libro quarto, non prius desinit esse suspecta germinatio Seram ver putationem sequitur ubertas fructuum, citiorem ligni copia Existimat Leontinus fieri debere putationem,

quam confundit cum arborum purgatione, Foe ρ mn M, quod fuse docet γωπονic libro decimo, in quo paucos habet, opinor , sectatores Breuiori- ne autem, an longiori modo ramus putari debeat, video Controuersiam inter peritos. Certe nolim ipse caedi arborem flagellis oblongioribus, unde plures emineant oculi , ne germinationis multitudini impar sit natura. Quapropter erit sapientis putatoris,aestimare vim ram cuiuslibet nam fortiori plus muneris Sc materiae videtur imponendum , quam debiliori. Modus vero putandi omnium rectissimus est: iuxta ipsam commissuram rami superioris , nam Vel duas gemmas relinquere Admonet autem Leontinus, per putationem plantam informari debere, cum ossis est , tenera n pυ πν, ἰφαπαλον ον Quo tempore frequentari, fingique debet sarculo putatori , ut formam accipiat eam, quae

220쪽

18 DE DISCIPLINA VNIVERSA de cultoris arbitrio , pro conditione loci, imprimenda erit. Nam per putationem sic mos imponitu vegetationi , ut se fundat arbor ad sui cultoris

arbitrium, partesque impositas imperata fructuum vel grauiditatis, vel copiae per sese ultro suscipiat.

Quamobrem non sine causa boni ruris aestimatores, in recta putatione , praecipuum cultionis arborum momentum constituendum putantra quae si fiat ex praescriptione artis , cultoris expectationem

superabit ubertas. Certe nihil video peraeque commendari a Theophrasto , qui sic libro tertio te praecipuas habet putatio. , Restat de irrigatione , per quam caeli terraeque siccitati subueniandum suo tempore quod monet non semel Palladius , reo ionis iccitas adiuuetur quationibus ut vigeat vegetatio quae delectatur humore, qui plantae fossionibus & rigationibus crebris Conciliandus Maxime vero flores teneri, si caelum abstineat ab imbribus , crebrius irrigari debent, ni fortasse succurrat perennitas rivi vicinioris, qui si desit, vel petendus fons ex alto, vel puteus imprimendus, Vel comparanda cisterna , ut de caeli beneficio collecta vis aqua fortuitae necessitat subueniat. Si hac omni facultate cameris , inquit Palladius libro primm semper altius tribus , vel quatuor

pedibus , ad pastini militudinem fodies Hortulum, qui sic cultus negligat siccitat; At quis languor,

quae ignominia Hortoruna eorum quibus aquae iu-