Aloysii Antonii Verneii ... De re metaphysica ad usum Lusitanorum adolescentium libri quatuor

241쪽

Porro haec definitio omni caussae creatae aptari potest, vel corporea sit, Vel spiritalis . e. g. Corpus , quod in aliud inpingens id movet, aliquam in

eo mutationem facit, nempe a quiete ad motu me proinde dicitur caussa motus . Item animus noster,

dum res percipit, dum aliquid vult, dum voluptate perfunditur, plurimas mutationes in se facit, perceptionis, volitionis, voluptatis: item dum brachium pro lubitu movet, mutationem in brachio facit. Ergo est earum causta. Perbelle etiam

Deo caussae rerum creatarum definitici accommodatur . Nam cum Deus vult aliquod enS , e. g. animum fetus humani , qui in embrione ante non erat, esse in praesenti; fit mutatio in ipsa re a non esse ad esse, quia exsistit animus, qui ante non erat: item fit mutatio in rerum natura , quae allinquid habet, quod ante non habebat. Haec adeo

elara sunt, ut probatione non egeant.

Jam vero eXplicare, quo modo caussa agant: id est tales mutationes seu effectus emciant, tam est

obscurum, ut nihil magis . Quidquid enim Philo- . sophicatur caussa, potentia, facultas, qua sunt homoae Ima . Mutatio est instanti, quo evenit, s ad caussam, ex qua hoc modo exit, refertar, vocatur actio ct causalitas: si ad rem, in qua evenit, vocatur passio. Ipsum facere talem mutationem , Vocatur aegere , producere effectum ς O, si ad vivens crearum refertur , quod aliud vivens faciat, vocatur peculiariter generare: sin ad Deum, qui ex non ento aliquod ens faciat, dicitur creare, essicere , conde re . Hae tamen reapse nihil aliud sunt prater caussam , di effectum.

242쪽

LIBER QUARTU s. ΣΘ'

sophi pro explicanda hujus nodi re hue usque dixere , sunt mera verba omni significandi vi vacuarrem ipsam clariorem non secere. Merito ut ego mirer non nullos , qui aliquid a Deo factum esse negant , quod non intelligant , quo modo factum sit: quasi ipsi intelligant, quo modo res creatae gignant

effectus suos , id est aliae agant in alias. Quod si

plane secum reputarent, quam magna talium rerum

ignoratione 4 aboremus , ct de Deo sapientius judicarent , IJ ct inanes eiusmodi disceptationes multo studiosius vitarent. Sed id uno ct altero exemplo Perspicuum fiet. I. E. g. Semen plantae, quod est quaedam planta

exilissima complicata, uti micros copio exploratum est, dum seritur , succum alibilem terrae ad se trahit, qui succus set J canales exilissimos plantae ingreditur, explicat, auget, nutrit, donec planta ipsa oculis discerni possit. Haec nos animo reputantes dicimus , terram agere in semen , & generare plantam z terram esse caussam, plantam natam esse essetium. Et recte quidem. Sed quo modo succum ad se trahat, quo modo canales e X plicentur, au-o ge an

si J Sunt qui explicaremi sumant, quid sit actio

Dei in res creatas : item , quo modo Deus agat ab

aeterno , quid sit cognitio , quid Voluntas Dei, ct cetera ejusmodi : qui si vires suas pro merito expenderent , plane faterentur , se de re loqui esus nuIIam claram habent ideam : id est, inania verba fundere . Sed de his in Theologia erit dicendum .saJ Succam alibilem ex terra, oleo , salibus, aqua constare , suspicantur recentiores Comici. Vide Mario ite des Plantes p. 23. 33,

243쪽

ato DE RE MAT APRYSIC Ageantur, nutriantur, nemo intelligit. Tantum sei. mus , ex semine terrae mandato nasci seu erumpere plantam, quae succum & alimentum accipit ex terra : nihil amplius. Itaque qui sibi persuadent, seclaram ideam habere generationis plantae, delirant. 2. Item globum A manu motum dum in glo-hum B impingit, eum movere, vel pueri pila ludentes animadvertunt r propterea dicimus, glo-hum A esse caussam motus globi B et recte S comis mode ad explicandum novum istum effectum . Sed quis intelligit , quo modo globus A det motum globo B nemo profecto. Dices et videmus clare globum A impertire motum globo B. Verba e nam id ipsum quaeritur , quid sit communicare seu imperis tire motum . Videmus , posito motu globi A , moveri globum B : sed , quo modo ex primo motu na-

statur secundus , nec videmus , nec ulla ratione intelligere possumus . Deinde intelligi non potest, quid sit communicare motum. Nam motus re ipsa nihil aliud est , nisi corpus tali modo modificatum ecum autem globus A non det corpus suum globo B , nec etiam motum dare & communicare potest . Τam enim est possibile, ut motum communicet, non communicato corpore ipsius globi moventis ' quam est possibile, communicari rotunditatem , colorem, ceterosque modos, qui reapse sunt ipsum eorpus, Corpore ipso non communicato. Nihil igitur da

Caussa motus corporum definire possumus . g. Venio ad spiritum creatum . Animus nosterdum obiectum corpus cognoscit, vel cupit, mutatur , seu ex non cognoscente fit cognoscens , ex non volente volens . Quare dicitur caussa cognitionis ,

R volitionis: dicitur agere cognitionem , ct voli-

244쪽

tionem et utrumque recte . Item cum vult movere

brachium, quod reapse movetur, dicitur agere in brachium t caussa esse motus brachii: S id quidem recte. Perge tamen o quaere , quid sit agere perceptionem , & volitionem ξ quid , brachium movere λhic noh , aqua haeret i maximas tenebras offendimus , tu quibus nihil omnino videmus e labyrinthum ingredimur, ex quo nulla humana industria expedire nos possumus: & quo plus pergimus philosophando , eo magis irretimur. Igitur & hic de modo agendi constituere nihil possumus . 4. Iam increatus spiritus quo modo in res creatas agit & id prorsus ignoro. Scio, intellecta a

me in Deo aeterna volitione condendi animum infantis certo definitoque tempore, animum eius exsistere. Hic nihil aliud video , nisi novum essectum , posita illa volitione , quae , ut fides docet, ct ratio ipsa demonstrar- aeterna sit necesse est e propterea quia in Deo nulla mutatio fit: quidquid habet abae turno habet. Quo autem modo velit agere , quomodo rem essiciat, seu vat effectum, S effectus , qui non erat, exsistat, nescio r si pergo , S investigare rem ulterius conor, nihil proficio, tenebrarundique se offerunt. Quod si creatarum rerum . ,endi ac producendi vis nullo prorsus modo ititelligitur, minime mi

rum videri debet si non intelligamus, quo modo spiritus ille increatus S infinitus det esse rebus cream iis et id est, res ipsas creet, essiciat, condat.

245쪽

ata DE RE META PHYsICA agere rerum creuiarum in alias , nobis ex aquo ob

seura furet. Consequitur ex supra dictis. Hoc disserunt,

quod in rebus creatis interdum oculis ipsis caussam videmus, ct essectum : nempe Videmus motum corporis B evenire posito motu corporis Ar in rebus autem, quae a Deo solo conditae sunt, effectum videmus , ct sentimus ; caussam vero non nisi face vel fidei, vel rationis praeeunte, videmus.

Corollarium II. Hive quidquid Philosophi di putant de avἰοue ea forana in esseditus , seu de modo, quo tuae effectus

agant, e hficiant, verba sunt atque ineptiae. Plane infertur ex dires . Itaque Philosophus , qui vere hoc nomine dignus est, de modo, quo caussae agunt, nihil disputat: ne verba inania fanis dat, quibus nulla potestas subiiciatur, & quae nos doctiorcs non faciant. Laudo quidem eos , qui proximas caussas cffectuum Physicorum explorant , ut sei te de viribus naturae diiudicent; ne cas pro caunsis habeant, quae causae non sunt, falsisque principiis auditorum, qui i sta scire cupiunt, mentes imis hirant: eos vero , qui rem pro e Xplorata ponunt, quae intelligi nequid, non laudo. si JG- i J E. g. I ui praemio Maebiua Pneumaticaesten ut aeris pondus eanssam esse plurium effe-Ziunis, quos ialiis eaassis tribuimus , ii quidem re Aefuetant: cui vero explicare Sotaut , quomodo particalia aeris conformata sivit, ut tales essetius generent a

246쪽

L IB E R QP AR T Us. II 3 corollarium III.

Hine veleberrima eontroversia , An creatae res agant, an vero sint occaso cur Deus agat, de

verbis tantum est disputatio. Incredibile dictu est, quam acriter Philosophi jam inde a Cartesio de hac controversia decertarint: quam multa scripserint ut contrarias sententias pro virili parte defenderenti Cartesiani, &praeter ceteros Malebranchius , contendebant , creatas res nihil agere : sed Deum Oeensione motuum corporis hos, γ illos effectus vel in animo , vel in aliis corporibus e cere : spiritum itidem non agere in corpus , propterea quia in idea , quam sibi fecer aut Diritus, ollam facultatem reperire poterant movendi corpus. Haec & alia multa Cartesiani, quibus non modo Peripatetici, sed plurimi Receniatiores reclamabant: adeo ut etiam nune hujusmodi controversia vigeat in scholis. Verum si re in pro merito aestimabimus, clare. videbimus, ad definitionem verbi agere & efeere Controversiam totam hanc gravem reduci. Nam si agere & efeere tum dicitur , eum mutatio in aliquare perpetuo evenit ad prasentiam alterius , cui mutatio tribui solet, ut supra definivimus; nemo sanus negabit, ignem in corpore sibi proximo calorem agere et itemque animum nostrum motum , cumhrachium movere vult , in brachio agere et prois

O g pterearent, nihil faciant: coniectare interdum possunt, idque pro conjedituris proponere ; definire vero nom

247쪽

LIBER QUARTUS. 2Is mi , quaenam corporis nostri e cur mentes aliquae Celerius percipiant, aliae tardius, aliae ne tarde quidem eadem percipiant. Negare igitur haec omnia debemus: quo quid absurdius Z Itaque Philosophi est rion pronuntiare, certi effectus aliquam esse caus. sam , quin exploratum habeat, reapse causam esse . At non est Philosophi exponere, qualis sit natura Caunm , quo modo effectum faciat, si modo id explorare non potest: nec etiam negare ea , qPM clare Videt, quod, quo modo fiant, non intelligat. Immo vero maxime Philosophi est plane atque sncere fateri, se scire id, quod certo sciat; nescire, quod nesciat: nec decipere Lectorem inanium sono

Verborum . Porro nos naturam animi nostri clare cognitam non hibemus : nullum igitur principium certum habemus, ex quo judicare possimus, animum nostrum non habere facultatem movendi co pus - E contrario cum constantem experientiam ha bstamus, posita voluntato m Uendi, moveri coriapus; dicere debemus , corpus ab animo moveri reique experientiae adquie ere , nec rem perspicuam negare, quod, qua ratione fiat, non adse

quamur .

Paucis , inquies , si haec vera sunt, in hac vi ta philosophabimur : pauca nos certo scire in rebus Physicis existimabimia r. Pauca profecto , & pauciora multo , quam plerique , qui Philosophi haberi cupiunt, suspicantur. Recte ut Philosophi , secundum Lockium , contendant, nos, si plerasque disputationes , quae clare expositae iudicantur . ad germanas bonae Logicae regulas accuratissime exigamus , clare intellecturos, etiam illas, quae praeter ceteras celebres in gravissimae reputantur, eX non

. satis

248쪽

ar 6 DE Rη META PHYSICA satis clare definitis vocabulis proficiscit quae si rectα definias , evanescunt. Ex quo intelligitur, quantam gratiam habere debeamus paucis illis , qui vere Eelecti ei , vere Philosophi sunt: id est, qui non nisi ex ideis claris , ex principiis perspicuis , ct certis philosophantur, propterea quod hypotheticam italam Cartesianorum , ct Gassen dianorum philosophandi Wiam reiecerunt, inanesque quaestiones prae eiderunt , quae incommodi satis , utilitatis vero nihil humanis disciplinis adserebant. Sed de his alio

Concludendum est igitur, cum Videamus , PO si io igne , poni calorem; sublato igne, perire Ca lorem ; item posita volitione ψ moveri brachium; non posita , quiescere a nisi inepti esse volumus, di incere debemus, caIorem oriri. ab igne, motum bra

Dixi visi inepti simus et quia cum omnes homines sanae mentis ita loquantur , itaque iudicent, calorem ab igne essici, motum brachii ab animo volente ς plane consequitur , hunc sensum comi nem esse, hanc vocem naturae . Qui secus sentiunt, diu cere etiam debent, hominem ab homicida non occidi , nee homicidam poenas dare de here . At omne sRespublicae bene constitutae homicidam dignum poena iudicant, eumque capitis damnant. Sestiunt igitur ab.eo homicidium patrari. Iam ergo volun

tas movet corpus ut maluin faciat, . a γ

Hinc ad ceteras caussas corporeas facilis est arissumo itatio . Tam enim certus suin , manum meammo Vere plumam , qua haec scribo , quam cer lupium, esse manum . esse plumam. Quaero, cur noy, dicimus, ignem refrigerare, nivεm eat cereῖ qyis

249쪽

t L I A E R QU A RT V s. numquam tales effectus experti sumus . E contrario cum semper experti simus , nivem refrigerare, ignem calefacere , dicere debemus , hos effectus ab illis caussis oriri. Praeterea, qui clarius S certius est, hominem generare hominem, quam ignem geπeraraealorere λ Ego certe nihil video . Cur igitur pro Certo ponunt, patrem reapse generare filium ; S dubitant, an ignis reapse faciat calorem PraejudicialIllud certum est, ab omnibus pro explorato haberi , utrumque reapse ab corporea caussa provenire .

Agunt igitur S ipsae : quod sine longa oratione facile intelligitur. Et de eausis oecasionalibus satis . Corollarium IIII.

Hine nἰbil es in effectu, quod is caussa ve

eodem modo, vel perfectiori modo non sit. Perspicuum est enim , caussam dare non posse. quod non habet. Habet igitur, quod dat. Si caussa est creata, eodem modo, quo dat, habere potest: quod Scholastici vocant, continere formaliter effectum . Sic calor calorem similem procreat. Si caussa est increata, ut Deus , continet qui dem effectum , sed modo longe persectiori, ut m nus in maiori, detractis nempe iis , quae limitati Orinem prae se ferunt: id vocant Scholastici , eontinere eminenter et quae duae voces commode , ac faciliter rem explicant, si recte definiantur. E. g. I. Animus noster intelligit omnia, quae ei successive obiiciuntur; non tamen omnia . qum intelligere potest, simul intelligit: item cetera, quae sunt perspicua, clare cognoscit; se, suasque ope Tationes elare non cognoscit. Σrgo dicere debemus s

250쪽

stis Danx MRTA ηYsICA mus , Deum, qui animo vim intelligendi dedit , &ipsum esse intelligentem . Sed cognoscere successi ve , est limitate cognoscere ς non posse se clare Cognoscere , est limitatio et neutra igitur est in Deo , qui , eum sit absolute infinitus, seu limitibus carens, &Omnia uno intuitu, ct se ipsum clare cognoscere de-het . E. Item habemus vim movendi cetera Corpora. Igitur & Deus. Sed nos movemus corpora superficie corporis nostri ea inpellentes , atque ah uno ad alium locum moventes , & novum locum cory re nostro Oecupantes e quae elare demonstrant limites corporis nostri. Deus vero infinitus , ct inmensus, nec superficiem S limitationem habet, nec a loco ad locum movetur. Movet igitur longe perfectiori modo , nempe inmotus , ct volens motum . g. Item caussae corporeae habent quasdam saeuitates . Ergo & Deus . Sed ut eas Deo tribuamus , seis

parare debemus quidquid limitationis habet, quod ita Deum non cadit: quare divisibilitatem , mobilitatem , figuram, ceteraque, quae corpus finitum fa-eiunt, nullo modo habete sed eminenter tantum , quatenus dat naturam talem, quae dividi potest Se. Haec vera sunt: sed quo modo, quave ratione in

Deo rerum creatarum proprietates contineantur , omnino ignoramus miseri mortales , quia naturam

Dei intelligere non possumus et ipse solus, qui habet, intelligit. Sed rem obscurissimam indicasse fatis fuerit , de qua fusius in Theologia erit dicendum . Iam vero Caussa effectrix multipliciter accipi- nr t r. Alia dicitur caussa prima, alia secunda. Prima est Deus, qui secundas condidit, eisque vim dedit faeiendi aliquid. g. Asia est universalis, nem Pe Deus , qui res omnes primo effcit alia part