장음표시 사용
201쪽
l raeculo ardente concentratos impune mamina pro-
l Eucere, dummodo ccleriter id fiat; neque dubito, illane nullum colorem perceptum iri, si manus tantal l leritate; quanta elei trica materia sertur, agitari pos-j rt. Asi: ideo, quod calor in hoc casu non sentitur, ca-liorem plane abeste minime sequitur. Nam chaly- is etiam particulae , quas silex allistis excudit, eere fusae iunt, calorem autem moX perdunt. Pro- 'dς facile apparet, ignem, qui corporum teXturam resoluit atque desiniit, velocitate nimia sensibus esse subtrahere posse. Quinimo in corporibus, liniae fulgur tetigit, ustionis vestigia plerumque ap-ὶρ arent, 'unde haud aegre colligas, non omnem cam
t Dirricii ius est dicere, qui fiat, Vt nummi trit gladii colliquentur, crumenis et vaginis nUllo modo ambustis Z Et primum quidem experientia constat, eo maiorem esse fulguris violentiam, quo maiorem resistentiam inueniat. Deinde non disti-imile vero est, ignem in metallo reconditum a ful- Mure eo adigi, ut nexum particularum, praesertimi in tenuissimo metalli loco, disrumpat, et hoc fui-
dum reddat. Verum, cum causia externae violen- xiae temporis momento cesset, ideoque renisus etiam tollatur, mirum non est, metallum aeque celleriter congelari et firmitatem recuperare, ac eam; perdiderat. Plumbum charta obuolutum, hac in-ttegra manente colliquari potest; quidni gladius aifulgure, illaesa vagina, fundi posset y
FULGUR Is materia ab igne parum differre videtur, cum effectus utrinque similes sint. Hinc mi-
202쪽
rum non est animita plus minusue a fulgtire amburi. Uid. i et h) Imprimis autem ignis plaga in ea sede apparet, qua fulgur introiit exiitque Subitanea aestus et refrigerii vicistitudine vasa rumpi et cellulac sanguine suffundi polluut, unde liuores passim in corpore fiunt. EXEMPLA occurrunt hominum, quos ignis intes inus vitios combi sit, et in cineres redegit. In bubulco, quem a fulgure concrematum esse dixi, caussa huiusmodi interna adsuisse videtur, quae fulguris vim excitauit et auxit. Uv bb o Ricii MANNus inter primos suit, qui DALI PARDII tentam tua imitarentur. Apparatum instrumentorum, quo usus est, breuiter describam. Primum per lagenam vitream in fundo foramine pertusam perticam transmisit stibere in lagenae collo cinefam. Tum sublato ex septentrionali parte tecti imbrice, lagenam in cius locum posuit, per- tica sic erecta, ut quatuor vel quinque pedes supra
tectum emineret. Inferius Perticae cXtremum ca-
tenae ferreae iunXit, hancque ex sunibus sericeis pensilem ad mus eum statim deduxit. Iuxta musti se- nestras, meridiei aduersas, in tabula quatuor pedes alta collocatiit gnomonem electricum, s. electro merrum ex asserchilo serreo. qui vitro, scobe ferri pleno impositus erat. Ex asserculo gnomonis flum lineum sesquipedale pendebat, quod, dum electricitate vacuum erat, semper ad perpendiculum appenso dimidio grano plumbi detrahebatur. Pone filum istud proxime appositus erat circuli quadrans in gradus diuisus, radio longitudinem fili duarum
203쪽
lmearum spatio excedente. Gnomone cum catena
mancto, perticae electricitas facile obseruari potuit, io lineo eo magis a perpendiculo sese extollente, auo validior esset electricitas. His adminiculis sus Ric AMANNus, atmosphaerae electricitatem tam artificiali comparando hanc illa sortiorem esse iidicit; quippe artificialis electricitas in tantum evigeri potuit, ut filum ad G S gradus attolleretur; bb atmosphaerica autem nunquam ultra 3 O gradus scendit. In aliquibus experimentis duo gnomo es adhibiti sunt, alter cum externa alter cum interna lagenae Leydensis superficie coniunctus. D. 6 Augusti a. I7sῖ. indiciis clectricitatis meteo-
ilicae apparentibus, RICHMANNus unum gnomonem
.dhibuit, obseruaturus, quot gradus filum adicen- dirum esset. At dum oculos intendit, derepente i damma pugni magnitudine ab asserculo in eius ca- mi ut irruit, miserumque exanimem prosternit, fra-::ore simul ceu a minori tormento bellico. edito. ii ilum serreum catenam cum pertica iungens dis l siluit, ciusque disiecta fragmenta ves es proxime indistantis Soκo Lo vii, Academiae Petropolitanael cchalcographi, vstularunt. Et hoc notandum est o in libellos, quos Ricu MANNus in loculis gerebat,
limon liquatos sui se. Vid. INRI EM' Progranrmat et Louo Nosow oratio de Meteoris vi eucIricitatis laertis e
Richinantu lanus multa cata re iubet. Dum tangit serrum, rapitur super aethera doctor, Ac inter Physices sidera latus erat.
204쪽
Equidem in apparatu Ricii MANNI hoc vituperandum fuisse celiseo, quod sulgur in conclaue deduceretur nulla derivatione in periculi calum procu rata. Si cnim catena abducens in distantia aliquot pollicum vel quadrantis vinae a catena corritiante apposta fuisset; nimis cumulata sulguris materia in catenam illam accessoriam exundatura erat; quo
praesidio celebrem illum ei rum seruari potί4sse nullus dubito.
cc Fui GuR nunquam nocet, nisi viam, qNaducatur non reperiat. Praeter callina illum tristi su simum Ricu MANNi alius in mentem mihi venit, QPois danai a. t TS . obseruatus. Quidam scientiae naturae cultor, domi suae in te, lo rubum metallicum duobus tubis vitreis insistentem collocauerat. Huius suprema pars iuxta tectum extus PI Omine- . bat, eX altera autem catena appensa per tectum descendebat, funibus sericcis sulta. Vir ille sorte
fortuna de instrumentis suis non cogitan S, aberat, cum dcrepente fulgur horrcndo cum fragore in tu-bum decidit. Proximo die omnis apparatus dirutus disiectusque repertus est. Fulgur tubos vitreos diffregerat, ct imbricem in tecto iuxta catenam electricitati abducend ne destinatam pertuderat. Vid. IIambur . Magaz. T. XV. Loc A excelsa prae aliis fulmini obnoxia funt.
Nempe nubes, cum plerumque in depressiore atmosphaerae regione colligantur, in montes altos et
205쪽
. ificiorum excelsorum sestigia nonnunquam ina-yngunt. Propterea templorum turres saepenume- fulmine feriuntur, nisi hoc materiam, qua ab
daatur, ibi inuet Mat. Nam nec hoc insolens est, r passim praealtis turribus parcere in alias au- frequenter incidere. Sicubi autem fulmen sae-j cecidit, periculum est , ne eundem locum ite, fra iterumque feriat, nisi altitudo aedificii demo
ne vel quocunque alio modo mini: atur, vel iustoribus muniatur. In Suecia multa habemus , mpla turrium, quas sulgur plus una vice teti-
FVLGUR nonnunquem in planitiem se demittit; . q)3d cum accidit, vero simile est, vel casu id con- se, vel locum sic taesum facultate sulgur abdu- di vicinis locis praestiti sic. Nempe terra passim ctrica est, vid. ito id coque si nubes eleefricitate, intraria foetae e regione ei imminent, protinus a ij re tangitur, cuius impetu plerumque fouea in
ibi ) Templum episcopale Striingna sense, annis I 29 I, i I 63O, I 6 3, I 686; Giaengardense V asterda liliae
206쪽
eo loco effoditur. Obseruanda autem est differen tia fragoris qui cum mi bem fulgur ictigit, surdus et sere obleurus est, si autem in corpus quoddani terrestre incidit, sonorus et acutus esse solet. Si NE nubibus tonitrua et sulgura nonnunquam subito ingruere, veteres iam obseruarunt, licet LucRErius id neget. Sic VIRGILI vs Georg. l.
- - coelo ceciderunt plura sereno Fulgora.
ct Ovidius Fast. III. v. 369. 37O: Ter tonuit sine nube Deus, tria sulgura misit; Credite dicenti, mira, sed acta loquor. et Pi i Nivs Hist. Nat. L. II. c. I. M. Heremitus D curio fereno die fulmine iAIus est. Plura qui velit veterum testimonia, Mus scit EN BROER I v M adeat. SCIi EvCHZERVs narrat, Bernae puellam et tres domos sol gure, caelo sereno, ictus esse. Vid. turgesch. des Schυcizerlandes p. II. lPI. v IT nonnunquam sine nube; quidni etiam fulgur coelo sercno cadera posset i Vid. HA RΥM ANNI. c. P. 22 S. Aer tenui humore grauis, nonnun-l quam purus et pellucidus esse videtur; quem si vi-i tro clausum in antlia pneumatica colloces et extenues, protinus nebulae vel nubeculae conspicientur, mox dii cc sturae simul c aerem rursus foris admise-ltris. Sic fere in atmosphaera quanquam caelumliserenum et pollucidum esse videatur, multi vapo- tres aliquando colliguntur, perniciosi suturi, si ele Oricitate pleni sint.
207쪽
di 0 NMaas fulmineas arano haera cingit alias l=tra hor, alias amplior. Nonnunquam ad cetitio pedum, profUnditatem Porrigitur, vel ipsami irram proxime contingit; quod cum fit, nosmet lisos ut MoNNiERivs vidit, facile et edici carei j,stumus; insistentes scabello, manusque coelumi sus i extollentes. Eiusmodi nubes profu adue
l tint. ij Ex situ, amplitudine aliisque nubium qualitatilii us multa phaenomena cum fulgure coniuncta iii-li iligi possunt. Nam si eae duabus nubibus altefatua per alteram posita est, altera electrica, altera non lectrica vel electricitate contraria praedita, fulguri mox sursum mox deorsum ruit, prouti electricitas
di in i VPQrj0rς Vςl in inferiore nube cumulata est.
Suod si autem profundior nubes terrae admodum l . id ina est, duplex fulgur conspicietur. Ι linc fulgura diuersistimis viis procedere et in multiplices tormas configurari poliunt. Nubes autem prosunt 'lae crebra fulguratione eXhaustae nonnunquam exllitis, quae in superiori regione nazant, noua virium laqugmenta capiunt, et denuo fulgura emittunt. l CohcκκvAris sensim nubibus totoque coelo obnubilato fulgura plerumque cessant, fragores ta-i imen subinde adhuc audiuntur. l NVass singulares in alto loco atmosphaerael l super terram transeuntes neque fulgur neque tonil itru edere selent. Si aquam plorant, guttae per piae rem de pluentes noctu lucent; quod equidem
i mense Septembri a. 17 9. bis vidi.
208쪽
IN Suecia longe rariora sunt sulgura quam in terris Austro propioribus. Aestate tamen crebrius obteruantur, in prinais mense Iulio, magno calore ingruente. Verno tempore infrequentiora, it eniautumno; longe rarissima per hiemem, nec tamen innoxia. RYZELius reseri, coelum ter tonuisse Holiniae d. 3I. m. Mart. a. ITO3. hieme nondum profligata. FvLGyRvM frequentia in regionibus calidis ar. gumento esse potes , calorem ad excitandam atmosphaerae electricitatem plurimum facere. Nix sicca vel certe nondum liquefacta, glaciei in eo similis est, quod ictum electricum continuare et electricam materiam transmittere nequeat.
Et obseruatum quidem est, nubes nive grauidas in- terdum cle stricas esse, sed vix es , quod ab his multum periculi metuas nisi aqua simul turgeant. Grandinem fulgura subinde per aestatem comitantur, sed plerumque pluuia simul cadit; grando lenim sulgur vix alere et sustentare posset. ee) Dixi sulgur inde ab omni aeuo mortales terruisse. Nonnulli autem prae aliis mirum in modum illud resormidant. De Augusto, ut alia exempla taceam, SVETON Ius narrat, eum tonitrua et
fulgura paullo in sirmius expauisse , ut femper et ubique pellem vituli marini circumferret pro remedio e atque ad omnem maioris tempestatis fuspicionem in abditum et concameratum locum se reciperet. Iocu de Cajo Caesare; ad minima , ait, tonitrua et fulgura connivere , caput obuoluere, at v ro
209쪽
i aiore proripere se e strato sub DE ZMmque condere lebat. Similem fere narrationem de Seuero
im tonitru Holiniae eXortum est, ut multi eorum, ut tum in templo erant, prae metu animo linqueentur. Tonitru autem, quod plurimum vulgo es armidant, minimum habet terroris, ubi enim uditur, indicio est periculum, quod a fulgure me tendum erat, cessasse. Igitur verisima iunt haec E NEC A E Verba: nemo unquam fulmen timuit nisi
i emugit. Equi et alia animalia saepe ad singula tonitrualnumi prosteruuntur. A. II l. cum Hals ledi in domo parochi fulgur in vetustam abietem delapsum esset, gallinae omnes tonitru perterritae subito in ublime prouolarunt, et semanimes in terram rurius deciderunt. l CAVREA tonitru admodum reformidant; et a multi sunt, qui serio asseuerent, earum pelles post unortem etiam a tempestate singulari modo cora: rumpi; quod an verum sit, physici vidcant. Gli irres etiam a tonitru fortiori necari multi perhibent; li ego vero hac de re vehementer dubito.
) Dκ natura fulguris diu multumque a phi
l llosophis disputatum es . Ineptas veteriam sentenisi itias commemorare nolo, quas qui scire cupiat, historiam fulguris adeat. Recentiores usque ad annum I 746. vix ultra veteres sapiebant, i unde omnem de fulgure docstrinem ante illum an linum obscuram dicere licet. Multi putabant, ful-
210쪽
gur mixtione quorundam corporum cremabilium nasci, quam per Chemiam inda; ari posse confide. bant, parum, ut videtur, considerantes, quam disticile esset, sententiam suam cum fulminum ortu ex nubibus imbriferis conciliare. Variis argvimentis illi sententiam suam exornarunt, eXemplis
etiam, eX quorum numero, duo tantum a WoLε-sio allegata commemorabo. Alterum quod Hop-MANNus etiam in O crv. P s. Chym. p. 34O. narrauit, hoc est . Zellerscidiae a. I 698. accidit, ut in pharmacopolio, Balsamum sulphuris terebinthinatum, quod in phiala exacte clausa balneo arenae digerebatur, prae nimio ignis aestu accenderetur, et vitrum horrendo cum fragore disploderet. Puer quidam in laboratorii vestibulo, explosione consternatus caput in pariete offendit, alius januae adstans humi procidit. Phialae fundus
in arena restitit. collum per senestras maximo cum impetu proiectum est. Praeterea cellae ianuam, dolia quaedam et cantharos, nec non feraxm laboratorii ianuae obiectam explosionis impetus diffre-etit. In laboratorio senestras duas cum tran-
senilis disiecit, reliquas, transennis relictis, e Xcussit. In vicina camera pauimenti asseres disrupit, ianuae limina destruxit, senestram elisit, ianuam denique promtuarii subito impulsu aperuit. Denique in ipsa taberna medicamentaria fianestras elisit quidem sed tamen non disiecit. ALTER M exemplum hoc est. Vratis lauiae, a. ITI 8. in pistrina quadam, operae, surno iamiam percalefacto et fere excandescente, ligna affatim intulerant, spiraculo supremo non obturato. Iam