장음표시 사용
181쪽
More giganteo virtus eleffrica scandit,
Autlax turba si imit m ac elementa mouet.
Elicit e graitibus siti pluar quali nubibus ad se Ignibus ut coelum reddat inerme suis.
Ab initio tamen, ut in noua re, imprudentia et im-l peritia obseruatorum multum molestiae ipsis LXhi-lbuit, ita ut viatis eorum, idern que ex docti sis mis, i mortem inter periculosa ista tentamina oppetierit. IAM passim perticae ferreae acutae erigi coeptae sunt, ex quibus MoNNIERivs in oppido St. Ger- inuin en Laye, et No Li Eius in Palatio Regios Louvre) Parisiis, primo statim experimento, scintillas, coelo tonante, pro licuerunt. Idem luccei sit ROMA sio, Neraci. Nec euentus fefellit eos, , qui Bruxellis et in Anglia idem tentarent, ut Ws NKL ERVM Lipsiensem, Bos IvM Wirtenbergensem, MYLivM et LYDOI PHUM, Berotinentes, alios, que multos taceam. Bononiae a. I7Sa. d. 27. m. Iulii VERAT Tvs cum aliis in specula astronomica, experimentum cepit. Ex his cum vnus ferream perticam manu prehenderet, alter catenam contrectaret, tertius denique in sedili ex serico con dere
vellet, Omnes uno temporis momento globum igneum conspe erunt, cum fragore coniunctium, quem homines in urbe pro tonitru habuerunt. Simul primus in dextro latere usque ad extremum pedis digitum, alter in brachiis et pectore, te iriti Sin brachiis et pede succustum cum acerbo dolore sensit. Florentiae DE LA GΛRDE hoc tentam nitis iunt. Catenam paruam cum appenso globoaenco, coelo tonante ea distantia a catena magna
182쪽
perticae fulmen abducentis circumuibrauit, ut scintillae ex pertica prolicerentur: sic fulmen repente non ex aere sed ex pertica delapsum est, catenam totam igne circumfundens et pyroboli instar cre sensit, ut catenam illam paruam ex manibus proiicere, et prae terrore et dolore titubare cogeretur. A. I7S2. FRANKi IN us in domus suae culmine perticum erexit, adsi is campanis, quas appropinquante fulgure tinnire expertus est. Idem draco-Nem electricum eodem anno inuenit, quo deinde
ROMA s et Li Nir G , ille Neraci, hic in Carolinacius rati v si sunt. A. IIS 3. MAZzAs in castello Marechalli de Noailles apparatum ele 'tricum exinstruxit, cuius auXilio varia obseruauit postea narranda. CAN rONus etiam Londini sui minis naturam cle tricam experimentis comprobauit. Petropoli Ricii MANNus a. IIS I. experimenta sua exoris
1ias suerat eo inprimis consilio, ut electricitatis artificialis et coelestis mensuram et relationem mutuom inueniret. IS a. IIS 2. d. 9. m. Augusti electricitatem in suis nastrumentis ita cumulatam sensit ut velut a frigore inhorresceret, et scintillae per brachium adscendere viderentur. D. 3I. m. Maiia. IT S 3. tanto cum fragore electricus ignis prori
absterruit. De liis infra pluribus exponam.
Pitans; DE LA GARDE simul tantam succussionem
pit, ut in conclaui tertio stre rum fran) audiri pollet. Sed d. 6. m. Augusti Vir optimus inter cxperimenta sua diro fato oppressus est, suoque eXemplo multos a continuandis his tentaminibus
183쪽
l PRO Lixi OR horum omnium, quae hactenus reliquii, narratio legitur in NOLLETI Leitres fur ΓΕΟ-li Z icite, in P siva schen Belusiungo, et Phil Dransact. a. ITS2. et IT S 3. 'bi I, Suecia fulguris ele stricitas propriis eXperi- . mentis primum confirmata fuit, a. I7ss. Diez29. m. Iul. huius anni FERNERvs Vpsaliae perti-icam in specula astronomica erectam prima vice electricitatis signa edere vidit, quo tempore et ego
i ob NOLLtrus dubitationes istas in epistola sep- litima proponit. Idem in epistola seXta argumenta' spromittit, quibusvis cuspidum electricitat ni abdu- iccendi in dubium vocetur, adeoque tota FRANRI INI l hypothesis refellatur. At, licet non negauerim,lFRANKLINvM nimis magnifice de vi illa sentire t stamen sententiae ipsus veritas salua manet. Veroi i simile autem est, virii cuspidum abducentem eo la-li rixia patere, quo maior sit circuli electrici cela Ir hae
ambitus. Sit ABC diani ter conducto-l ris electrificatione atmosphaeram usque in F por-. rectam nacti; tum credibile est, cuspidena nihili subripere pose nisi F attigerit; atmosphaera autem . in E concentrata et retracta, cuspis iterum nihil subripere poterit, et L p. In extremis atmosphaerae stratis densitas minor est, unde cogitur, electricaenaateriae minorem copiam in cuspidem transire, et sub eius introitu nullam lucem apparere, qUa: ramen protinus conspicitur, cuspide in atmos Phae ram electricam altius immerso.
184쪽
p) IAM si compares fulminis essenta cum Electricitatis artificialis phaenomenis, facile persuadeberis, Vtramque vini longe minus ac hucusque creditum fuit inter se dis repare. Age igitur, singulatim
haec consideremuS.I. FvLGvR arbores accendit, easque interdum sed raro tamen vigentes et virEntes comburit.
vid. g. au. 9Sic etiam Electricitate varia corpora combus i- lbilia accendi posunt; praeter alia puluis pyrius. lNec dubium est. electricitate admodum aucta ligna ire sinosa accensum iri, praesertim si pice oblita vel lmulco arido et inflammabili telia sint. Succis larborum virentium semper pro diuerso harum ge- lnere maior minorue particularum inflammabilium copia inest. Equidem nescio nomen et genus arboris a sulgure concrematae, cuius mentionem supra ad g) inieci. Nullus autem dubito, ictum electricum, eo, quem hactenus arte producere posumus, decies pluries e vehementiorem idem sere quod fulgur praestiturum. clse, tum suo impetu et igne, tum arboris ipsius renisu, quo necessarium .
foret fibras ligni in eo loco, quem ictus ille seriret, comburi. II. Fur Gim vitra et ferrum liquefacit , raro tamen nisi in ea parte, quae tenuit lima est. aa JWii xius electricitate paruos globulos serreos ita liquauit, ut inter se conglutinarentur, electrico igne in eos, tanquam in conductorem derivato.
At si serrum hoc artificio fundi potest, nullum dubium
185쪽
3ium est, alia etiam metalla, et Vitrum, quae miliori calore liquefiunt, eodem modo colliquari
III. Fur sv K arbo=es findit, raro tamen asseres transversm abrumpit. Vid. Tubus vitreus dimidium pollicem crasius et pusuere pyrio Plenus, telectrica scintilla admissa, horrenda cum e plossone in fragmenta innumera dissilit. Idem fit, sit tubum vitreum aqua vel hydrarg o plenum adhi-hbeas. Causia est vaporum ex materia intus conclu-isa subitanea euolutio, qui summo cum impetu tu-lbi parietes disrumpunt. Idem vaporum e Pan 1Ο-ixum impetus efficit, ut arbores in vigore constitutae fulgure in eas delapso rumpantur vel findantur: i contra cXsucca aridaque ligna percussione sola dis: rumpi in sequentibus demonstrabitur. IV. Fi LGvR muros et saxa pcrfodit. Ad c) dixi electricam materiam incredibili celeritate procedere et spatium 9oo oro arula breuissimo nec mensura ulla definiendo tempore percurrere. Hin tanta etiam eius vis est, ut quinque charta iam in i ni pulos cyocler' uno ictu perforet. Fac autem vim istam eo usque augeri, ut quinquaginta manipulos chartarum perfodiat, vix dubitari potest, eam in tantum aut tam fulgur ipsum in pertundendis muris et saxis rumpendisque tignis robustissimis superaturam esse. Videmus fornices ex lateribus exstructos sola aeris mutatione rumpi disiicique posse: nam quo magis aer superior extenuatur, eo vehementius aer subterraneus renititur; hinc mirum non est fornicem ab inserioribus partibus mi-
186쪽
rora: vi perrumpi. et hυ V Ar nodis an med liseu aft I ad Ho Simili sere modo, dum aer sub
fornice valde expanditur, et elasticitatem maiorem nancisicitur, aeris externi aequilibrium tolli necesse est, unde compressioni resistere nequit. Caeterum nullum dubiuna est, vapores etiam maiori vel minori copia cumulatos expansione sua repentina plurimum ad vim aeris augendam facere. U. FvLGUR animalia mutilat, laedit vel interficit id. h. i.) FRANLL1Nus telii eleel rico quatuor lagenarum Leyden sium meleagridas occidit, licet la- genae non omni quam capere poterant electro onustae essent. Nescio, an in maioribus animalibus huiusmodi experimenta quisquam ce Perit. FRANxci Nus ipse duarum istgenarum ictum inuitiis Proprio excepit corpore, a quo grauem superiorum partium tremorem rrning manus tumorem,
ceruicis brachiique alterius rigorem, pectoris dolorem septi tuum durantem, et ab initio surditatem passus est Videsis FκANLLi Ni epistolas ex edit. WILRII P. I99.) Pariter Wi Lxius ictu electrico inopinato percussus obnubilatis sensibus concidit, mox sensationem singularem et vis describendam totum corpus penetrantem capitisque ardorem, denique phlyctaenam in pede emorescentem expertus est. id. epistol. modo laudat. p. 3II. Quaecum considero, tantum non persuadeor, ictum cle- Oricum intensius auctum, hominem necare posse. Neque maiori vi opus est, ut v. c. sexaginta vel septuaginta animalia uno ictu occidantur, quod a Digure nonii unquam fieri notum est. Dum enim
187쪽
ri in animal necatur, nullum eorum quae in deri-witionis electricae circulo assosvings-rt s) cons il ita sunt, mortem effugiet. Ex his omnibus, ni fallor, colligi potes . OL
Nr electricitatem artificialam nunquam deciss ma- re vi ex silere saepe autem hanc vix superare.' ira hac comparatione .vehementissima .sulguris e ecia ante oculos habui, ita tamen ut nihil tribue- .isim turbinum typhoniamque vi accessoriae, quae et alias, absente etiam fulgure maxima violentia. leuit. q) S cINTiLLAs electricas explos ones et fragores 'segnes comitantur. Si aurum vitro inurere volumus, tenuis metalli lamella inter duas tabulas vitreas ta collocatur, ut duo eius extrema e regione Paullulum promineant. Tum lamina ista aurea in delitrationis ele stricae circulo collocatur. Iam, si lamina ista in medio disrupta vel de industria intertita sit, et materia electrica scintillarii in sorina per acunas Progredi cogatur, vitrum in eo loco sola:lectricitatis explosione perfodi et minutim con- ringi videbis. Porro, si duo corpora clectricitati flucendae idonea ita disposueris, ut inter utrumque cranseunte electro scintillae in conspectum prodeant, lamellae tenues lapidis specularis iuxta duo illat corpora ex filis scriceis suspensae, eo ipso momen- to, quo scintillae emicant, disiicientur. Vid. Wi1-ixi I animadv. ad FRANKLINI epist. P. 289. Vii xius ob multa in electrologiam meritalsaepe a me iam laudatus, laudeque vere digni stimus
188쪽
aliud experimentum eXcogitauit et in epistola d. r. m. Iunii a. 1763. scripta mecum communicauit. Verba eius haec sunt: ,, Fragorem cu=n 'stantillis electricis iunctum explosioni et aeris expans raritati tribuendum esse, hoc experimento cognoui. Scinti iam electricam immisi in paruum globum vitreum intra duos alios globos tenui tubo in aquam demeroo munitos. Sic vidi aerem expelli, et in eius i locum aquam fuccedere. Nescio autem calori χη explodenti cuidam materiae aeris bra rarefactio tri- buenda sit; Hoc unum intellio, aerem elasticum sub hoc labore neque generari neque absorberi. ' Ex his, quae iam proposui, varia fulgurris Phae- nomena explicari postunt. Notum est, fulgur saepenumero cum turbinibus et procellis coniunctuin esse ; neque lioc mirum es . Etenim si v.. c. tres nubes ABC inter se ita distent, ut fulgur inter A etes B, inter B et C oriatur, duplex fragor et explosito iduplex siet; unde aequilibrium atmosphaerae in duobus locis tolletur, aerisque ambientis affatu turbines vehementcs excitabuntur. Hinc sacile m- '
telligitur, quid singula quidque plura fulgura eff-
A fulguris violentia nonnunquam pauimentara conclauium et senestrae vitreae perfringuntur; quod ) obscuritate quodammodo laborat haec, Wilhiani ap- noni et forfoh dar dentia Ad innovi enlitenglos lita ij flar imellaκ tua ine latior etc. paratus descriptio: quapropter Suecica verba subiicere necessiaritim duxi: har bar beos ge-
189쪽
procul dubio explosioni aeris subito expansi Huendum est.
Vas τε s a fulgure subinde lacerantur et hinside disiiciuntur. Sic v. c. in exemplo Brook siti, eem in itinere una cum equo, cui insidebat, fulmen cidisse legimus, ephippia et vestes partim lace- cae et disiectae partim combustae erant, solaeaanicae intemeratae manserant. Uid. h. Mitra ea mulieris in horreo rabacario a fulgure inter alae minutim lacerat est, pannis usque ad su- cemam domus contignationem proiectis. Pueri, Hem non prochai a patre sideratum fuisse narraui braccae et tibi alia discerpta, subuculaeque pan- cum calcei fulmento ad trium quatuorue Orgya-im distantiam abiecta erant. Plura exempla ad-rre nolo; hoc unum monuisse sussiciat, singulariata fulminis effecta ab explosionibus ventisque si- aut obortis prouenire. r) FLAMMvi As in hastis telisque militum cx-
isse veteres auctores multis locis commemorantata PLINIvs H. N. LII. c. 37. inquit, in orifurnis militum et stiliis inhaerere pilis pro vallo sturum eriles. Et SENE cA QVaes . Nar. c. I.:
rylippo S racusas petenti et i a est stella super ipsam
tancem constitisse. In Romanorum castris visa sunt rdere pila, ignibus scilicet in illa delapsis. Necion CAEsAR de bello africano c. 6.: per id tempus ore Caesaris exercitui res accidit auditu incredibiis e nempe vigiliarum signo confecJo , circiter vigi-ia fecunda noritis nimbus cum saxea grandine sub co es exortus. Eadem no te quintae legionis s/-
190쪽
rum cacumina sua sponte arserunt. Deniqu Livius: in Sicilia militibus aliquot spicula, in Saridinia in muro circumeuno vigilias equiti scipionesti quem in manu tenuerat arsisse refert. s) FLAMMAE in nauium malis subinde micantes
variis nominibus insigniuntur. Gallis et Hispani; Teu St. Eline Turgio de S. Elmo , Italis tuoco di S. Porio s. Nicolao, Lusitanis Corso Sahio, Belgis
Ioe -VIer, Anglis Come-at-Sanis audiunt. Si quinque vel plures appareant Lusitanis dicuntur C xona de nostra Senhora. Vid. HARTHANN l. c. et
Philos. Transarit. VOl. 48. PLi Nivs in Hist. Nat. L. II. Iiorum ignium speciem satia accurate describit nonnulla
tamen confundens et alieno loco intermiscens. Antennis nauigantium, ait, aliisque nauium parti hus ceu vocali quodam sono insistunt, ut et olucres sedem ex sede mutantes graues, cum fotariaeven re, mergent sque nauigia, et, s carina ima Acca erint, exurentcs: geminae autem salutares et
prosperi cursus praenuncino e quarum aduentu fugari diram illam ac minacem ppellatamque Helenam ferunt. Et ob id Polluti et Custori id numen affignant eosque in matri DLos inuocant. Nec vana erat veterum opinio flammulas illas Polluci et Cn. flori dicatas securitatem a procellis Praesagire. Ig, tum enim multorum apparitio fulguris derivatioinern indicat, et quo maior illoamin numerus placida luce et sine strepitu conspicitur eo minor est explosionum metus. Cf. q) Nec tamen semper sa