장음표시 사용
251쪽
rens Ocymi similia , serma & magnitudine, bina per caulis interualla, sed alijs
minoribus ex eisdem exortibus prodeuntibus . caules teretes, ac tenues. florem candidum, longiusculo pediculo appensum, paruis, oblongisq; spondylis similem. radices
vero capillatas, ac tenues. Naseitur in calludis , humidisque locis, iuxta fauces montium Paxurensium. Huius herbae sella adeo dulcia sunt, ut mel ipsum , s.ccharumque, di quaecunque alia dulcedine praestant, long interiora videantur. itaque in hac una Ala pia
ta visa est natura periclitari, quantam dulcedinem posset rebus naturalibus impertiri. neque suit caret utilitate . nam febres sedant f lia deuorata ex aqua. tussim, ac raucedinem placat epotus siuccus, & appetentiam excitat. Florum mni rerumfigura, spicam mel Iulum ophae refert,colore ex luteo in ruleum tendente .
XOCHI PALLI herba est sex proli.
xa cubitos. foliaq; serens sinuosa, magna, & Artemisve quadan tenus similia. caules digitum crassos. flores Cem alxochiti, sed paruos, & colore ex luteo rubrescentes. radi Ces vero tenues, longasque. Nascitur passim in calidis, S: est admodum vulgaris cognitionis. Floris tantum est usus.qui caloris est temperati , grati odoris, ac saporis, corroborans cor, uterinos pellens affectus, & ulcera, ac praecipue oris curans. maxima utilitas tingendi lanas, ac rerum formas luteo colore exprimendi, sed qui vergat inrubeum . cuisius gratia ex aqua coquitur, adiecto nitro , atque ita demum exprimitur succus, Colais turque, quo veluti pigmento utuntur Piet res, di Fullones.De Disiti red by
252쪽
NARDI AN T. RECCHI LIB. VII. E I
cibus surculosis cauliculos edens dodrantem longos, & in eis folia, &fructum Anagallidis. Prouenit in locis siccis regionis Chullulensis. radix est
dulcis, & temperati caloris . eadem tuti res bluta ex aqua, ac instillata pe-ni, dicitur urinam euocare, eiusquω meatus , tractis etiam lapillis , extergor a
NENSIS, herba est, folia a ferens multa , similia rutaceis, sed minora. radices longas, ac tenues, Equibus insurgunt caules. Nascitur in calidis, campestribusque locis, & praecipuὶ Misticae inserioris, ubi quidam vocant eam Chara etari, alij mxκ- palli. nec desunt, qui uerambem appellent. Radix est dulcis, adstringens,& moderate calida. & tamen reserunt, ventris tineas interficere, mederi dysenteriae, stabiei, pustulat, vulneribus, ictericis, vacuare bilem , & pituitam, M. dolorem ventris sedare, uncis unius pon-
σ1 rebit, , Ononidias e muriariae legumen, cum eodem constet setore, depingitur, fas -- purpureus.
253쪽
x , RERUM MEDIC ARUM NO. HIs P.
herba est, Elia habens obrotunda , parua. legumini, aut Numulariae similia. caules sesquidodrantem longos, & in summo flores spicatos, purpureos. radice vero fibratam, pallidamque . Nascitur in frigidis quibusque locis Titaneensi s. humida videtur constare natura, & moderate calenti. morsibus serpentum, aiunt, illi tam mederi, & quorumvis aliorum Uenenatorum animalium. Radix longa, tenuis , lutea. in summo
haeria flores sticati, purpurei. sed calyx luteus mi in fricta Pisi. Da TLAOLLI, seu A IZIO; deq; potionibus, s placentularum
generibus ex eo pararissitis. Cap. XL.
mordia , atque illorum temporum rudimenta, nondum excogitatis rebus ad vitam commode transigendam inseruituris, Cerere carentes, mirabili sanEinuento, & naturae Omnium parentis bono , tuendae sanitati apprime utili, confugiebatur ad glandes, Se Hordeum, quibus modo sues, & siqua fiunt serdidiora animalia consuescunt saginari, quando nostra quoque tempestate alij oriza, & Maizio, alij siliquis arborum quarundam , Iunco alij, herbae notae, radice, alij lliantho , le
Guaiacis, ει ut caetera , quam n numera
sunt, praetermittam ὶ alij Tlaolli, quod nostri Frumentum Indicum , Hattiui vero Maietium appellant, vescuntur loco panis Neque hoc dictum in vilipendium Tlaolli,
quoa tantum abest ut vituperem, ut ma. xime laudem . mirerq; Hispanos rerum
254쪽
CMCGIum diligentissimos imitatores , atque transatoses, &utilium inuentorum ampliatores,suis usibus adhuc non accommodasse, di in suas oras transtulisse, excoluisseque frumentaccum genus, valentiabus , & male habentibus, si decenter eo utamur, impense salubre, cultu facili, uberrimi & sc nitimi, in quovis fere solo, prouentus, siccitatibus di aliis coeli teriaraeq; iniurijs parum obnoxium, & citius satu, sertassis a time , & mille, quae inde emanare solent malis,vindicare posset.Sed ne cui miraculo sit, getes csse,qua: sine tritici usu vitam transigant, & peregrinis, ac pene ignotis cibis, iucunde di magna cum
voluptate, & Vtilitate vivant, & vescantur,
quale est Tmlli, de quo quoniam Mexici non solum apud Indos incolas, sed apud
aduenas Hispanos, est ma mus creberq;vsias, instituitur nobis modo sermo. olu ergo a nobis dictum Matrium s notior im, di vulgatior est haec vox in a quibusdam recentiorum, Frumentum Tu cicum, ab alijs vero constultius, Indicum appellatum, ut sermam silentio toti iam cognitam mundo transigam, multas habet disserentias silues ire enim. Maiatum scorsim describeturina colore, magnitudine,& mollitudine granorum, quibus spicae iplae stipantur , desiimptas. Reperias enim quamplurimas granis constantes albis, alias pallentibus, nigris multas, quasdam purpurei , nec
paucas, satas, cyaneis, & multorum colorum permixtis ; demum alias quae licet granis candentibus, ut priores constent, longe tamen ea habent maiora, teneriora, ac triplo maiori spicae inhaerentia. Seritur Martio, in singulas scrobes, inter se pastum unum distantes, quaternis quinisve granis coniectis, &reponitur NGucmbri, Decembri, & Ianuario, repastinato solo. etsi pro varietate regionum, quae apud hos Iridos, ob dierum noctiumq; pene aequale interuallum , & varios Solis situs, modicis spatijs mirum in modum euariant, tardius citiusq; latet demessum trituratumq; recondi. Temperatum est, aut ad caliditatem, humiditatemq; paulisper decliue, Bbstantia mediocri, concoctu facile , praecipue his qui eo victu uti consueuere,non crassa, aut, veluti quida m opinantur , obstruenti, & viscosa, quod vel Indis ipsis, qui ex eo pane in placentulas Ermato vivunt, nec tamen obstructi, aut decolores conspiciuntur,pericli
rari licet. iisdem amrmantibus, nullam in ventriculo grauitatem sentire post epulas, imo poli paucas horas rursus ac si nihil ingessissent esurire, & magna auiditate, si adsit copia, repetere nutrimentu,nec vel de nomine solo ad aduentum vique Hispanorum, lithiasim nouille . quin quod nullus est apud Mexicanos celebrior aegritudinum acutarum, & commodior victus. qui etiam pii sanae X α praefertur,
255쪽
, 44 RERUM MEDIC ARUM No. HIS P.
praesertur, quod nulle experimentis confirmatum,comprobatumq; est. Celeri ter siquidem, aiunt, coctum descendere, corpora quantam sat est, nutrire, nullum inferre grauitatis sensum , mollire ventrem. & pectus, calorem febrilem demulcere, praeiertim si puluis eius ex aqua permittatur brumali tempore gela scere, quo uti iolent Chymistae, urinam euocare,viasq; omnes extergere. Cuinq; mille videatur abundare commodis si apte paretur, nullamq; noxam inferre,
nisi quis dicat, sanguinem, & bilis copiam generare, atque augere) non est cur consentiamus dicentibus, fiumento esse calidius, dissicile & concoqui & distribui, viarumq; moliri obstructiones . imo cur laudemus Mexicanos medicos,
qui posthabita hordeacea ptisana, veluti ingrata gustui, & aegrotantibus Inimicad pultes e Maizio, quas e tolli vocant,permixtas praeserunt, huic genti conlaeta , Atolli. & gratas, & quae citra ullam noxam , suavem saluberrimamq; alimoniam praebeant. Quamobrem quot modis soleant parari, qua breuitate potero, tum sani Placentae, tum morbo aliquo assectis, deinceps sium edocturus. Modum placentularum Με4i tibi e ζQdζm frumento parandarum differens in id quod sequitur caput . a Nequa-h- tolli, idest istolli, cui calx sit permixta, ita ut aquae sint partes octo, huius tru- sectio. menti Indici sex,& calcis pars una, sumens initium. tunc enim carbonibus pauculis impositum, in fictili obturato emollitur.quo tepore ab igne amouetur,linteis cooperiendum est, & tandem lapide, Matiati vocato, pinsendum . mox tria
fictili decoquitur, donee cogi in spissarique incipiat. & eo tempore decima pars mellis Meti, de quo suo loco dicetur, permilcetur. tandiuq, permittitur bullire , quandiu opus est, ut ad pultem, placentulaeve Hispanicae perueniat modum. Virra. Retrigerat hoc, humectatq; , intemperie calida & sicca aflecta corpora. emollit
pectus, plurimum nutrit, corroborat, impinguatque corpus extenuatum , Mamissas vires instaurat, atque restituit . extergit quoque, & est aegrotantibus conueniens victus. quid quod tabidis exhibitum, ptisanae hordeaceae gerit vices, & a grauissimis morbis resiargentibus manus auxiliares praebet sunt qui adijciant Piper Indicum modica mensura, sed cum sunt beneualentibus propinaturi, Mhis, quos calida intemperies non infestat. ita enim gratus palato redditur, &venerem Concitat . nun tur eo alimento Indi quibusvis horis diei, seu valeant , seu aegrotent, sed potissimum mane, potum adijcientes . Cepit iam huiusmodi victus placere Hispanis, sed praecipue his qui ab Hia panis & Indis, seu Indis & AEthiopibus , aut AEthiopibus & Hispanis eo turpitudinis deuenere mores, atque is factus est inter nationes tam varias circa vitia consen-yme a. sus nati sunt parentibus. Parant aliud genus Atolli, quod vocant Intac, siue - - album , eodem quo dictum est modo. quamquam iam coniectum, & in Vasa, unde sorbendum est, transsulum, virenti conspergant Chilli, & vocatis Tomame, admixta insuper silis debita portiuncula. Solent vero tria haec aqua dilui let si multis sat esse putetur ingenitus illis humor, ut debite inspergi queant) quin MX ho, acidum vocatum istosii, quod Xocoarassi Mexicani nunc pant. Solent quoque parari permixta libra una fermenti, seu massae acidae,libris binis Maizij, quem admodum diximus, emolliti, atque contusi. fermentum autem parabitur, si mea ab Maizium nigrum, & conficias massam ex illo, quemadmodum dictum est, quatuorque, aut quinque diebus seruaueris, donec acescat, & tunc demuma pomiscueris, ut Atolli grarum quendam contrahat acorem, mox in vas transfusum a Duili od by c c
256쪽
1ushm, sale, & Chilli conspergatur, atque ita demum ab aegrotantibus matutia vim
no sumatur, ut corpus extergat, urinam euocet, atque aluum expurget. Hoc eodem firmento, ex aqua stigida resoluto, atque epoto, corpus refiigeratur, aut per vehementem aestum, aut cum ex itinere aut labore, quispiam aut defatigatus sit, aut vehementius concaluerit , aut quando renes ita uruntur, ut lotium, urinarios meatus lancinet, atque exulceret. At album tolli, quod Mexicani
Tot inolli vocant,ad hunc modum conficitur. Decoctum Mai 1ium, ad eum qui Di 4 iii dictus est, modum, sine calce tamen aut alterius rei admixtione, in pultim ef-sermatur, permittitur restigescere, ac liquatur aqua, ut bibi commode possit, veluti acetatum, de quo paulo ante sumus locuti. sitim hoc dicitur extinguere quomodolibet excitatam, atque praecauere, nisi plusquam Oporteat epotaus rint, a quo laedantur. at Classi Mtolli, Atolli Chilli permixto, ut nomen indicat, 'A' paratum, veluti praecedentia conficitur . sed cum semicoctum est, permiscetur Chilli in aqua eliquati ea portio, quae gratum faciat ei qui eo estuturus. Summo mane affamitur contra se oris molestias, corroborat ventriculum , firmatquo coctionem, pituitam adhaerescentem extergit, & renes, quibus uis euacuatis impedimentis,emundat . Paratur & Nectit Atolli, seu Atolli, cui est Chilli permix. eum, & mel, veluti reliqua genera, sed additis praedictis semicocto, ea porti ne, qua gratum fiat sorbituris. Calidum itaque innatum vigorat, ac venere excitat. Est & aliud genus Atolli, Focomo: Arossi dictum, quod est Atolli cum Ame Faseolis,fiagmentisq; masieis eiusdem Maazij. quod si Faseolis integris incoctis inis . cum iam pene est consectum, & cum semicoctum fragmentis masseis Maietis
Chil Arelli permixtis, adiectaq; herba Epapili, qua de suo loco . Nutrimen ii id optimi & pergrati vicem praeliat, & EPqoci gratia, sanguinem a crudis humoribus expurgat. Potuisset Chian Atolli ad caput man differri, sed nomen fere Maa A. idem , adhortatur ut praedictis different ijs huius potionis,nunc primum intersea 'hi'ratur. Paratur ex semine Chian torrefacto in patina, seu vocato Comalli, medi criter, ac deinde laevigato, atque ita in annuos usus recondito. nam cum uti pubuere opus est, permiscent puluerem aquae, agitantq; donec eam densitatem
nanciscatur, quae possit palato placere. Sunt qui hauriant hanc potionem simplicissimam. sunt etiam qui prius Chilli inspergant. absque eo ealorem fibrilem extinguit, aut alia ex caussa suscitatum . iter agentibus, ac praecipue feruentibus regionibus opitulatur. & quibusu is alijs,qui eo nutrimento utuntur libenter. Fit& aliud potionis genus dictu Chiantistiol Atolli, ex semine quoda maiustulo, de quo suo loco, eodem modo quo praecedens parandum,& eosdem usus praestans. tolli. sed semen praeparatum, celerrime vetustatis solet sentire incommoda, nec adeo se uenti est in usu.Paratur quoque Muhuaub Multi,idest Arelli sementi serum M Ehisia ex Miussu bili, de quo etiam dicato loco, torrefacto hoc semine, & redacto in Λ di. laeuorem, Curriri, exposcit occasio, in aquam coniecto, ea mensura quae nullam asserat spissitudinem, & densitatem, & insperso melle meti cocto stria enim mellis genera, ut suo loco dicemus,ex eo conficiuntur in extergit renes, & urinae meatus, puerorum stabiem curat epotum, abstergente, qua pollet, vi. Et est fiequens hisce gentibus cibus. Fit insuper ex Maizij parua quadam portiono, maiori autem Siliquastri aridi laevigataque commixtis, addita herba Epasotii,
257쪽
xla onil quod vocant ratonii Atolli, admotis igni simul omni bas,o donec herba perco quatur,quod breui euenit, ingeritum calens.Et id potionis genus venerem ex rat,euocat urina,&menses,calefacitq; uniuersum corpus, & roborat. Sed neque silentio praeterire decet Tiaxia Atosii. quod paratur ex Maietio contuso, & eLsermato in placentulas, tres digitos latos crassas,in consalti vocato. ijs postquam probe decoctae sunt, cortex diripitur, mica teritur, ac rursus in frigidam proiicitur,in patinam reponitur,agitaturq; donec cogi incipiat. tunc extracta, atque in vaseula cochleari digesta sorbitio epotatur, quae deficientes vires mire reficit, ac fouet. Quin & e spica ipsia Maizij, decoctia granis usta, atque in cineres red Tollo A- cta, Tollo Atolli vocatum parari consueuit. teritur etiam haec, parsq; una tribus Maizij partibus permiscetur. rursus vero teruntur similiter omnia, atque ex eis
ad ignem se tolli paratur, postquam ad spissitudinem usque percoestum sit, &polentae densitatem. mox enim in vasa digestum, conspersumq; Chilio Ni se heri solet, haud inutilis his qui nimio sanguine, aut flamma redundant. Fit Rhy etiam ex Maizio, & lixivio vulgari percocto, quod vocat Gaubnex Atolli, quoniam ex arborum cinere conficitur. hoc ab eo extractam ablui expedit tin lix, ut enim quandiu oportet manens emollitur, expurgaturque, & in insolitum, atque a caeteris longe distantem ita mutatur saporem in teritur postea, ut reliqua, decoquitur, donec iustam adipiscatur spissitudinem. atque ita demum deuoratum expurgare dicitur sanguinem, neque aliud aut medicamenti, aut ri Ir qui A- trimenti usum praebere. Sequitur Iequi Atuli, quod e torrido paratur Maietio,
contusoque . stat cum iam decoquendi illud tempus est, Maizij dectasti modicae ad ijciunt portioni, de omnia tandiu agitant, quandui opus est, ut iustam si s tudinem acquirant. de Chilli tandem insperis, potatur ab ijs qui ob cordis imbecillitatem , aut atrae bilis redundantiam,moerore plerumque assiciuntur. Est &Vanh A' Vaul, Atolli, quod ex Blitis rubeis fit, ingeritum; insperso melle. praeterea Mi- Niecua. tinuaub Arelli, quod ex Michisauhili paratur, picturato nempe Blitorum henere, quod Symphoniam, a varietate coloris quidam vocant. De Polentae vero, Pestiumq; generibus, quibus via est antiquitas satis dictum est ab alijs. nos enim, , quae nouo Orbi sunt familiaria, necdum veteri satis cognita, atque perspecta ,scribenda statuimus. De modo parandi panem ex Graitio. cap. XLI.
EMOLLIUNT, eo quo diximus modo, Maiaij grana, mox pinsunt
ac palmis utrisque admotis esse ant tenues, ac ambitus mediocris placentulas , quas statim ut oportet in Comalii carbonibus coquunt imposito. & hic est vulgatior, frequentiorii parandi panem ex Maietio modus. Sunt qui triplo , di interdum quadruplo maiores essiciant. nec desunt,qui & crassiores. sunt qui efforment globulos Peponibus similes, & in dolia iuxta secum posita conijciant decoquenda, permixtis interdum Faseolis,atque eis, non citra voluptatem, v kantur ; molles enim admodum sunt, concoctu faciles, & grati saporis. Alij hos in dodrantes vique producunt, & quatuor digitorum crassitudinem, admixtis Faleolis, in patinis seu Comiabbus assantes. At Proceribus Indorum placentuIaeparari Disiligod by Corale
258쪽
parari solent, ex colato Maizio, adeo exiles puraeque, ut translucidae pene sint, di a Ι'apyro interpollatiore,tenuitate minime vincantur. item orbiculi parui ex orbi Rcolato Maietio, qui etsi crassi, tamen omnino videntur transucere. Uerum haec ad diuites tatum,Heroasq; pertinent. Nec est insuauis ille panis,qui Baiia a paratur,ac coquitur. Is enim,quos Chichimecas vocant, gens sera. barbara,atque indomita, a Mexicana Urbe in Septentriones non plurimu recedens, ac per montana campestriaque, pellibus tantum quasdam corporis paries tecti,errabunda , ac Vaga, Scytharum more, aut brutorum pecorumve, venatuque & aucupio, ν& quarundam sylvestrium,ac sponte nascentium arborum fructu, ubi sors tulit, Viventes; cum carnes libet coquere, scrobes in ipsa terra effodiunt, mox ignitis lapidibu* sternunt, medias collocant carnes, frumenti Indici massa obuolutas, ac demum smilibus saxis, & terra obruunt, tandiu ibi manere permittentes, quandiu intelligunt sussieere exquisite decoquendis. decoctas extrahunt, eisque M pane ad praedictum modum parato, non sine magna voluptate atque utilitate,utuntur in cibis. Defluxit iamdiu ad Hispanos Mexici degentes hic mos, &, Vt huius rei sumere possemus experimentum, nec nos aliquid lateret quod ad
delicias, & gloriam gratiamve palati spectare, posset . quid quod spicas ipsas
torrefaciunt appositas patinis, aut incoquunt carnibus ,& Vtroque modo granis iucunde velcuntur δM XOCO ATL, seu aqua Maled arida. cap. XLV. SOLENT etiam, ex aqua & Matrio iam emollito, ac in massam redacto
per noctem simul manentibus, parare mestati, seu aquam acidam, in matutino tempore expressam, urinae ardori extinguendo, ac calori . cui vis co temperando mirabilis,si decem,plus minusve, unciarum pondere continuis alia quot diebus ieiuno adhuc ventriculo epotetur . cuius rei admonendum lin rem e re mea fore quoque putaui. nec solum est usus fructus. nam & culmi eius, arundinisue torrefactae, & redactae in puluerem, Ophiasi egregie medentur, cum Oxiti, seu resina misceantur.
VIDI apud Mic Manenses,nostras triticum, sed tanta natum ubertato,
ut quaevis spica, ternas quaternasvὸ alias, veluti praegnans producat. quod non iudicaui indignum hac historia. velut nec linum etiam Europe Mapud eandem gentem prouenire, cuius nondum usus nouerant. Pol 'ermon hae mira Dunditatis Triticum, nostris quoque Europeis regionibus adportatum ιnnotuit, Iatumque iberrimam messem praebuit. nde mirum sit, a nostrii agricetis minus coli fidi propagari, quam eius insignis multiplicis fructus νι Lias p tuearet. Digiti o b Coos lem
259쪽
NON ob aliud herba haec Caicun
tlapilli nuncupatur, quam quod radices fundat paruarum glandium magnitudine, & forma, binas terna e . o quibus prodeunt fibrae caudis similes. est enim Cine Eapta cauda Naeua
defossa terrae. ergo ex ea radice prodeunt caules tenues, teretes, purpurei , ac dodrantales. sella per inte ualla oblonga , serrata , ac mediocris magnitudinis. semen autem in summa caulium parte , hoc est , bina granu-Ia , Coriandri serma, & magnitudine, binisque paruis testiculis similia . Nascitur unaquaeque planta seorsim,in mulibus agri Tepetiaουocensis. Radixq; est
intus candens, extra vero nigra. pr pinatur resiluta ex aqua,semiuncte pondere aduersus febres, necnon ad sple- . nem comminuendum. tametsi frigida
sit, atque humens, aut saltem spectans ad mediocritatem. dulcis siquidem percipitur . . Hane ad Mercurialem pertinere, non tantum figura ossendit, sed etiam mires retandi sinules demonstrant.
260쪽
NARDI AN T. RECCHI LIB. VII. aq9
aliqua ex parte purpureos, teretes, laeves , ac tenues . Llia longa, & angusta, multis nerueis discursibus insignia. flores Purpureos. & siliquas teretes, ac renues, dodrantemque, & quatuor uncias longas, resertas semine albo, & or biculari. radicem vero crassam, candentem, longam, dc capillatam . Prouenit apud editiora loca, calidaq; Michuacanensis regionis, ubi cancrosis mederi pudendorum ulceribus,aiunt. Semen truum atque epotum ex aqua,dicitur, odium excitare eorum,quae prius summe erant cara . Radix insigni caret sapore, etsi in dulcedinem nonnullam inclinet. necnon & siliquae, semenque. frigida videtur natura, & ad temperiem attincnte. Huius leguminis duas hic steaei di linguere poteris . prima qua imagine promitur desic tiom respondet magis . cuius mi pote longa radix, caulesq; molubiles magis, Lugioraq; folia. Secunda fluis ramulis amplius eruitur, lentis quidem. Siliquos ambae,