Caroli Stephani, De Nutrimentis, ad Baillyum, libri tres

71쪽

solida:ex qua flavus emanat succus,qui tertio atque etiam quarto excoctus, admodum albescit, ac percolatus,&fictilibus modulis, aut formis exceptus, induratur, atque in nostru usum asser uatura veluti iam in condimetis ac placetis paulo ante explicuimus.

Saeearum Proinde saccarum,aut saccara, aut saccar, aut

se brς- ut quidam volunt ruccarum,coctu longe facillimum, est quod Valentinum Mispanicum, in paruo panes coactu adfertur, quo deinde Matthaeum durius, sed non ita candidit,pellucens tamen ,ac veluti gemmatum. Primum quoque post despumatione extractum,longe delicatissim una: cui cedit rursus aliud veluti secundarium,ut tertii deinceps ordinis ac coctionis , infimum esse

iudicetur.

πη - . Improbum, minus salubre,quod parum co ctum ac despumatum est, quodque aqua pluuia, vel marina,inter aduehendym madidum, rursus exiccatum est, flavum, ac friabile conspicitur,

quale est, quod faccarum ex casionibus aut potus conquassatum vocant. Cuius tame potio, ob ite- ratam coctionem,iis qui tantum aquam bibunt, alimento ac medicamento esse selet Codiendis praeterea fructibus utile esse censetur.

Acetum. In ablua, Ductibus, aut caerealibus extracti vitium est, quod ab acuto dinguamve

72쪽

hementius seriete sapore,acetum dicimus: c5dimentis potius,aut gulae atq; appetentiae irritadae causa excogitatum,quam ut peculiari nutrimeto esse possit.Id autem sine naturali vitio . hoc estnerosi vini innata caliditate corrupta alioqui vinum fugiens in vappam degenerat siue humano artificio fiat hoc est pipere, aut ligno corneo doliis iniecto,vel ipsis vino, soli atq; editioribus

locis,aut etia igni exposito certe potius nocete prosit odoratum,aut extrorsum admotum, potius quidem utile.Nam intr3 assumptum, etsi id nonulli refrigerar alii excalefacere afferant: utcunque sit, ego vulgarem sententiam insequor, suos qua naturae nostra inimicum esse circunfertur Misitati a Verum queadmodum quibusdam inimicis , aduersus aliorum impetus , atque in comoda nonnunquam utimur, sic etiam aduersus nonnullorum cibariorum inspiditatem, vetriculum fastidientem nauseam non ab re acetum in usu venit, corporibit' eam ob rem est utile, qudd sua

aciditate δ:ibariorum insipiditatem, aut nimiam dulcedinem emendet. Quod ut praestare atque efficere possit, mini optimum me id quidem recens, sed limpidum, vinique,e quo conflatum est, saporem retinens eligi debet: atque ita parce condimentis , acetariis , falsamentis inspergi, ut nihil ipsis praeter saporem

adferat.

Mixtum autem, aut potius compositum ace tam si

73쪽

7 HvTRIMENTIS tum, hoc est, rosas, sambuci aut ephemeri, permultarumque oratissimarum herbarum flores, Vettonicam, calendulam, squillam, atque interdum aromata redolens:ob maiorem quam habet

aciditatem , magis etiam nocere potest, nisi parcissimus sit eius utendi modus. Dorubri Cacochymum autem est,turbidu,recenS,ma--ς-m. le asseruatum, aqua perfusum,qu6dque putredi- ncm fructuum redolet: cum aciditates, nescio quid graveolentiae prς se ferre videtur. Eicqreselibus quoque, quod 'imisi aquosum est,aut mala asseruatione mucum contraxit. Quin etiam ex mixtis, sambucinum cerebrum tentare, neruosque male afficere creditur . Squilliticum autem quemadmodum S oxymeli,aegrotatibus potiusquam sanis est utile.

Omphacium.

1M maturorum quoque fructuu vitia, aliquam irritandis palati viribus , aut deperditi gustus

reuocandi utilitatem nobis adserui. Omphacium veteres, agrestem succum Itali, nos virideius appellam', quod uua pergulana aut surrecta, vix unquam ad maturitatem perueniete, aut immatura collecta,pyris item ac pomis,caeterisque ad vinum conficiendum idoneis fructibus immaturis,ac post collectionem protinus expressis fieri solet. Hoc autem minus quam acetum corporibus

74쪽

LIBER PRIMVs. 7sossicit. Optimu quidem est vetus,limpidum,mo optimum dico sale conditum. Insalubre ver3 est recens, Vmphώς - .musteum, aqueum,putre, acidum, dolium redolens, qu6dque ex mala asseruatione vitiosum est: verum quod manibus , aut pistillo copressa ua, suo tempore in praesentem usum elicitur, cibariisq; ad delicias inspergitur, imbecillioribus ve- trieulis,ac cruda metuentibus plurimum obest: magis autem eo prodesse potest, ab Oxalide compressa factum: cui quicquid aceti additur, id verdcondimentum facile corrumpit.

Sal.

Ale nullum vulgare condimentu carere po. est. Huius ea est vis, atq; innata facultas,ut sopitu ac prope extinctum quo rudam cibatariorum saporem promptissime reuocet nostroque gustu gratos atque amoenos reddat, ipsosq; in diuturnum usum integros atque incorruptos seruet,&a putredine vindicet: alioqui solum aD sumptu, corporib' nostris inutile ac perniciosum est. Id verd duplex esse percipimus. Alterii quide salis albu,muria aut prima quae marinae spuma detractu: tenue id quidem,ac parti linguam seriens: a terum verd crassum,& veluti cineri titi: aqua marina persectissime cocta,ac multoties desipumatas Oncretum: cuius sapor, praeterquam qudd albo generosior est, magis etia ad crastarum cibariorucodi metum facere videtur: regum ac principum

75쪽

mensis ob venenum, quod album recipere potest) honoratiores reddens. leuein Optimum igitur est siccum, locoque calidio-

re pridem asseruatum,gemmatum,durum,ac ve

luti in lapidem concretum: inutile autem est, flavum,liquescens,atque humidum: ite nigrum, male adseruatum, aliudque a genuino sapore redoles. Caeterum ammoniacum, quod sal gemmae dicitur praeterea nitrosum , quod etiam sal nitri appellatur, medicamentis externis accommodatum est potius , quam ut intrd assumi pro

mereatur,aut debeat.

Aromata. Oluit aetas nostra sibi propriis, suaeque regioni peculiaribus, ac comunioribus condimentis esse contenta misi etiam exoticis, aliunde magnis sumptibus,atq; itineribus allatis aromatis gula illecebras exaltaret. Aded- nihil est hominum appetetia iniustius atque mi-quius Eorum autem aromatum usqueadec Trequens est apud nos usus,ut etiam rusticis in consuetudine pertracta sint, quibus vinum, iustula, aquae omnis generis adulteratur, cibique nouum calorem, externumque saporem facile suscipiunt. inuri. Horum longe gratissima sunt cinnamomumciso D praesertim subrubrum,tenui cortice linguamq;

- non ita vellicans.Item caryophyllu evaginatum,

76쪽

L s. 77 nux etiam mostata, quam fortassis antiquorum νε x mo myrepsicam dixeris: cuius primus cortex condi se mentis inutilii Secundus very maci appellatus, odoramentis ac medicamelis potius accommodatus est. Tribus autem his aromatis minime cariosis, aut mucosis,confectus pulvis: aut lapa,

vel aliis condimetis adiectis,innoxie quidem uti mora id mediocriter possumus. Versi pipere albo,nigro, rotundo, Vel Oblo Θίρ figo,item etiam gingibere, cardamomo utroque, Wigiberi granum paradisi appellant cubebis,caeter que rd- mst

id genus acutioribus ac calidioribus aromatis, ama.

parcissimus usus esse debet, vel tu maxime com radisi modus,quum herbas, fructus,aut pisces condire excogitamus Crocum autem,iam nostrae regio crocum

ni familiares accitum, melioribus iustulis, e Iatinis, ac condimentis paucissimum iniectum,' ut spiritus excitare, cordique praecipua facultate prodesse, sic etiam copiosum vehemetissime nocere creditur.

77쪽

EN UTRIMENTIS

ad Baillyum,

Liber sectindu S.

Oni vel mali succi cibarioruspectes,quique facile vel dis ficile inventriculo coquan- tur, fatis superiore libro explicatae sunt, ex quo non tum ipsorum vires , Verum- etiam varia instruendi atque apparadi genera facile percipi possunt. Nam cur ex his quaedam calida,humida, fiigida, sicca, at-γrimMei que huiusmodi caetera esse dicantur: id veta in baraom compositisi de quibus hic praecipuus.Σ sermo tam difficile est,ut certo cognoscatur,

hoe loean quam quod omnium dissicillimum. Quaobrem 4 D iri. Iloc quidem negotium in Galeni libros de facultatibus alimentoru remittimus. Superest,ut quae in corporibus nostris ab explicatis priore libro cibariis fit int hoc loco breuissime doceamus.. Qtiodi facilius a nobis fiat, sunt omnia cocta ficilia aut difficilia uniuersim proposita nutri

menta, rursus in suas particulas diuideda Sanorum enim ac neutrorum corporum educatio,

hunc praecipue scopu habet, ut ex cibariis, quos Ventriculus in unaquaque temperie caloris natu-

78쪽

ralis artificio coficit, proprios ac familiares succos generet a quibus aut ipsa quidem corpora instaurentur, aut quandiu opus est augeantur. Cuius rei si quid aduersum accidat, plurimae inde accersuntur aegri tardinum causae. Itaque cibi cois useriis coctu faciles diuiduntur in eos qui praeteriri metbomum munus, corpus Interdum pinguius vel gracilius reddere, aut nisi statim conficiantur xcitissime corrumpi nati sunt. Concoctu autem dis Gai disficiles in eos, qui crassos, atq; his deteriores suc scil/ mci

flatus excitent, mimum nutriant cor- c

piisque nisi robustum admodum' in mille pericula coniicianta. unde accidit, ut utrique vel simul commixti, vel seorsum quibusdam naturis oblati, diuersum quiddam a nutritione efficiat, ac praeter suum munus,tertiam quandam medi Medo me camentorum in alimentis speciem obtineant,ex 4 mst . qua in cibo medicamenta dicantur: quod sane tum quidem praestant, dum vel adstringunt, vel relaxant,vel emolliunt, vel quidpiam aliud ab eo quod essicere nata sunt, commode vel incommode perfici it,de quibus singulatim in sequentibus docebitur.

Cibaria omnibus nullo discrimine salubria.

O Mnibus ex aequo prosunt ea cibariorum genera, quae suaves in corporibus humores,

79쪽

Fanis.

optimi que sanguinem Eclutat: temperatum, nostraeque commoderationi persimilem facultatem habent ut calor naturas ea concoquens, facile ab his alimetum suscipiat, nulloque negotio sibi similem succum a dissimili secernat: vn-FU ustomacha vel stomatica, hoc est ventriculo

Stomattea gratissima dici solent.

Huius autem generis sunt, panis semidalites, aut metellithas, optime subactus, coctus, fermentatus, quique cibarius, molliculus , buccae, secundarius, civicus appellatur Aqua fluuialis,ante magnarum urbium ingressum hausta,cocta, aut aliquandiu ,antequam in usum veniat,a seruata. Vinum rubellum, aut album,flauum aut tenue,pauciserum, delicatum, generosum,dilutum,vetus Ex fructuariis, heroetiit, cunoetium, cereleum. Ex caerealibus,alla, gutulla,aut duplex birea,limpida,defaecata, lupulo carens Plistinae Duae cremor Optime praeparatus Chordeatum nomi Nord tu nant qui amygdalato confusus, mica panis saccaro macerata praeparatus,amoenissimus redditur Iustula carnium meliorum, delicatissime condita: quibus omnia panis eloti,4 minutissime contusarum carnium genera adiungemus:ac praeterea pullorum incoctu facilibus enumera torum, avicularum montes incolentium, ac iuniorii, quibus quotidie vescimur, quadrupedum 2 carnes:ite ova sorbilia lac recens mulctum, Vaccastis sinum, uninum,aut caprinum: butyrum,&ca-

tus. Carnes.

80쪽

ac gustui suaviora,fabuloso,atque excelso, S .lsose loco collecta, quaeque modico tempore in

olla coquuntur: neque comesta nauseam aut ructus faciunt. Condimenta, quae nihil acre, ama c*dimeia. Tum, aut praeter modum calidum resipiunt, sed iure granatorum, urengiorum, aut veteris omphaci moderata, gustatibus gratissimi sunt. Bel Feraria. Jaria generosioru fructuum,coctorum,aut etiam conditorum,placentarum:item qu cunque gra

tioris gustus libro superiore descripta sunt. His alimentis commode utuntur, qui delica auibiutiore sunt corp0ris textura, molliuscule ex con praescriptus suetudine vivunt,corpus minus exercent, curis, ' vigiliis,literarum aut publicorum negotioru studiis torquentur: viresque a morbo, vel grauissimo labore languidas resumunt. Quae siquidem recte apparentur suo tempore ac temperie pro diuersarum regionum cosuetudine, atque expectata prioris cibi coctione exhibeantur, tum qui

dem maxime prodesse poterunt. per omVerum ea rurius in alia diuiduntur,nouasque subdiviso.