장음표시 사용
21쪽
IN Niva RsvM Pus -- esse veritatem, ptae seae ver opus: Vii e illa desi- nitur, quae in sui subiecti sol eontemplatione coinciuieo eic; haec Vero quae sui subiecti contemplationem inpra rim, seu opus refert ponis contemplatrix triplex est soli itani Arist docet
inlap.ca. r. nempe Phyllea,quae res naturales conside- rat, earumque initia, eausas,&proprietates perirestigar,
Hathematica quae res mathematicas certis ae indubiratis Tationibus demonstrat Metaplay sua luae res alii ore fraca communi hominum sensu abstraetas spirituales ac di uir accontemplatur. Praectica vero duplex elti Altera rationalis . quam vulgo Dialecticam leu Logicam vocant:
altera Moralis, seu niuea quarum illa humanae menti Si actiones ad verum, manum uecognoscendi modulo. dirigit haec reis appetitioriis humanae motus ad rectae rationisiionnam teinperare, ac moderari docet: illa ad rationem dirigendam hodie ad mores inserinandos rorifesertur: utraque purgat, Naturalis illustrat, Theologia, serficit Quoniam igitur homo prius repurgandus est, quam ibi in se lustrandus, ait perficitidus, nothium hoc opus ab eis Philosephia partibus auspicabimur,quae in repurga iis duabus animae praecipuis partibus intellectitri affectu posite runt, rationali ne inpe seu Dialectica, & morali seu Et nica: Tum praetermisiis Mathematieis,quonia ad nostrum propositum non multum conferunt Naturalem Philolophiam mediemur:demuliae Philosophiae parte perlustrata suprema Philosephiam, quae Arist Theologi .aimbis vulgo Metaphysica appellaturi, inque scholasticae
.liostra amnis descεtermina,accur id pertractabina us: M Vtcadidatis Theologiae in quotu maxim ε gratiam tota
hoc opus contexuimus non medioeriter sit profutura. Eum autem ubique quaestionibus praetermsariae videbuntur , qua Dei sitate explicentur. 2M.th,dvs Quod ad methoduni siue ordinem spectat, eum seque- --ους' mu ordinem ueni naturae magis congruere iudicabimus siue enim fiet ut suo quo uiue res soco tractetur , nisi forte aliud cuinatae facilitatis ratio nonnunquam lauerit ut, quoniam Vniuersalium cates iuruin
' rupositioilicet ad Metaphrsicum proprii pertineat, d
22쪽
Vniuersas philosophiae partes est necessaria ideireo hane ipsam cogimur iuxta conluetum docendi morem in ipso pene Dialectica limine tradere. Et quoniam illud semper alienum a Philosopho duximus aliorum decretis astrictum, in philosophando mi se ram seruire seruitutem, ut faciunt ij qui in sectis quibuΩdam quasi militari minora iit deuincti, ita fidein suam obstrinxerunt, ut ab eorum placitisne latuimoidem ungitem descis aere audeam . monu- esse velim, nos quidem Arist. Peripateticae secti inclis iam, inquam phisosopho um principem suspicere,atquo ambabus ulnis amplebi rpbte naturε quam hic ducem
sequimur , fidelissimum interpretem nulli tamen Peripatetico tum siue Thom istarum , quos vocant, siue Sco it istariam, sue eorum qui Nominales dicuntur sectae ad dictos esse , tantiimque fidei illis, imoin ipsi Aristotes habituros quantum ratio suaserit.
Carteiunx, si ut debeata illa ominium assecssata ver sortiri elegantia libri magnopere in Philosophorerunc non verborum contemplatore desideranda,ita barbarie. ipsi phil'sopho, quantum rerum natura philosephan . di usas patitur fugienda M. Qui re dabimus operata, V verbis artis non praeternussis latinE ad disertE res quaeq; xplicetur. Sed naeed eh.ius operis partitione, ordine,& stylo Praefationis loco dicta sufficiant.
sVMMAE PHILOSOPHIAE De rebus Dialecticis
23쪽
rivas et ro Nas iri olei I a Lx na vertaturi deinde sitne Theoretica vel Practica 3d ταμ sit ad reliquas artes necessaria denique vomodo seru
amaristi ne si insigniti vulgo enim Dialectica, Logi ea in - - - discriminatim appellatur: Dialectica quide a vel bo Gr eo m. γρας quod est disserere, disceptare, sermocinari, uod Dialecticae vocabulum serespro sola parte huius a Topica,quae docet ratione disserendi ex probabilibus Aristoteles Vsuipauit, licet idem nomen nonnii'qu a prolati a arte Ah lytic ac Topica inueniatur accepisse. Logica vero appellatuta nomine Graeco λι, quod tionem definitione significat quod quidem Logiciet vocabulum nunqua subdantive, sed tantum adjective apud
Arist. legitur usurpat vivi; sed ab eius interpret bus ad hanc fir astra g. significationem in qua nunc usurpatur traductum est. Desisti liae igitur nostra Dialectica siue Logica quς ritur, an sit ars vel scientiaZ alij enim artem. alii scientia esse conte
dum: Nos verbac artem Sc stientiam appellari posse,-- retan quae pmpri4 esse scie uiam, proindisque philos rha partem arbitramir cuius nostrae affertionis veritas zona multiplici tum arus cibi, scientis acceptione:ile patetiae simul Othnis,lixde ea re habetur conir is, . .. . uersia diruisiturinis igituruibus modis Meipitur: imo 'tanqua quidem stricaespro habitu seu rectatatione efficiendi ali. quod opus,quod post operationc maneae subjectsi sensi bus,ut est ars dificadi,pingendi, re. Seeudo paulo latius
ars accepta ex teditur etia ad ea aettones corporeas,quar
, nullsi relinquiit opus post se sensu perceptibile quo seri ratione bene saltandi, e)tharisandi &e Αrs appellatur. Tertio deniq; latissime accepta ars no tantu ad actiones
externas,ret nullu pqst se Ius relinquunt, sed etiam in actiones internas immanetes, ut suns actiones intelle fac olutatis se exaedin quomodo a s generatim dea sititur Mabitus multis eonstos praecep tis,certa quadan ii
24쪽
dentibus; quomodo tum ration illis tum moralis Philosophia artes dici poterunt , licet minis propriὸ quam eae quae circa externas & corporea operationes Versantur. Scientiae quoque triplax est acceptio. Prima impr0pri nisutiaret. xlat illina pro quacunquesrei vera cognitione, 'ubmodo Aristae.2. n e ae sicamentorum,Grammaticam,quae 'Estar prontici pellat scisti iam.Secunda propria ἡus confusa,pro cognitione rei vera ac euicenti per quilibet usam, siue propria, a qua res veres, a natura petaneat sue impropriam a qua res tantum dependeat,
gnoscatur,quae dicitur causa cognitionis.Tertia maximὸ propriain adhuc miniis latypatens , pro cognitione ce patin euidenti rei nece si ariae per propriam causam, & ne sessariam a qua res vere secundtim natiiram depedeat. Et quidem in hac postremarac maxime propria acce P
rtione malecticam dici, Messe scientiam patet:primum olita bilis eo, Jer Dialacticam quendani ene mentish per Verienti' reflaxum , aulae disciplinam N.
ancinus aut verus a cErtus, i ς aiodixitDialecticam ecia selsimhabitum, errorem neque es nincertum,nu opinionen , cum certissimae in ea praeceptiones tra dantur. Restat igitur ut sit certus ac verus mentis habitus , ac proinde v;ur ex illis quinque quos tradidit Ari-'stoteles lib. s. Ethicorum ad Nicomactium cap. 3. Videlicet vel sapientia,vel intelligentia,vel prudentia, yel ars, vel scientia Atqui orantur*mnes non esse sapientiam,
Uia: iussim uiserum ausas mi emplaturo nec intelli' gentiam,quae est euidens, i primorum inrisuorum:
Quare concludendum illam esse vere, propri scietaria ira Deinde cognitio certa, euidens rei, seu proposi-δ η tiones necessaria per propriam causam,id est, per vertunaesti ecessarium principium ad scientiam maxime proprio dictatri pertinet YAtqui in Dialecticam permultae sunt: miodi cognitibnes, sic enim certo cognoscit Dialecti.
equo demonstraris pini scientiam,quia nemri omnis me, natio con ans primis, veris ac necessariis. ω- ire conclusionis parit scienti Depinu κ μ αρ
25쪽
iis .' . . . excultatem eis dixeriti Nota e tritam apud Phi- . . ., osephos, lectica diuisionem in Docentem , x x te
' cm. Dialectica docens ei a rebus auulsa dicitur , quae tota in tractandis praeceptionibus Dialecticis posita O- dum recte definiendi. diuidendi, arc umentandi &c considerat Res autem qua definiuntur,diu illuntur, concluduntur, non magnopere curat: utens vero e rebus con-: in ora , quae tota in sumeti pr*ci praeceptionum earun-em posita es ,ri cum aliis scientiis coniuncta videtur autem id ii reipsa Habitus qui pro diuersa ratione mo-
docens modo Vtens appellatur uocens quidem qu nus inclina intellectum diseram A cert in erigitv
Dialecticarum actualem notitiam: Vtens vero Quateri aistelliectus per ipsam seu eius beneficio, rectydennit, dita uidit, ratiocinatur. Clim igitur Aristoteles Dialecticam appellat facultatem, de Dialectica tente loquitur, qua tenus ad quamlibet materiam potest applicari , sed eam de re qualibet in utramque Dartem probabiliter poc. sumus disputare. Ex his autem quae diximi s facit est
a diluexe, quae opponi possent. mianam sit sub inum circa quod υιrsatur Di δε - . .
I siiqμη onstat quidemex praecedenti quaestione Dialectica se in re esse scientiatiam veris cuius rei dicatur scientiaquς- risuis, Ut praecognito ipsius genere, eiusdem diGrexi m
quaein hae seu 3: in aliis seientiis pro obiecto petund eompertam Hibeamus aetersim,el exim titulo quae . stionis patet non hie de sibiecto iubae nis in quo nepere sidet habitus Dialemeae se με fieri: sed de silhiem,
attributionis eire quod versatur Dialecticia cui oti filii quae in illa traduntur attribui possisnt tanqua principia, partes . aut proprietates, quod vulgo, licet minusuatinE, obiectu appellant. Est autem illud obieetum de quo quaeritnr,totale seu ad quatum, uod nee seientiam excedat, nec ab ea exced tur non vero partiale seu in ad equatum, quod alieni parti scientiae duntaxxat respodeat. Praeterea surri in obiecto cuiusque scientiae duo spectari possint, Hum instar nineriae, velare senerale Αma: Manaetis speciale,quae est conditii siue ratio sub qua
26쪽
is res consideratur iverbi gratia,ens naturale,quod est obiectum Physicae, duo habet, nempe quod silens 4ste
non tant tu ad Physicu in sed etiam ad Metaphysicum, α'' praeterea ad Theologu potest pertinere Praeterea quod .hii . si naturales sub ea ratione ad soluit, ni cum pertinet Prima μα- hoc loco quae stio et de subiecho attribtitionis seu de ob ranno. recto Dial Vitae adaequato cuia Ra formali ratiotae ro
siderato dς lii' arue sint ac inestiplices sentetiq. Non nquis visum, nullum esse determinato Dialecticae subiectum, sed eam peromnia resiquarii scientiarum subiectat herrimἡ liua rati,quod non sol nervidetur innuere Ari f storeses:sed boe versi est de Dialectica quoad usum non . vexis quoad Molinam; Vsus enim Dialectica commur is est,sed doctrina pheuliaris,ac proinde peculiare sibi sub - .iecta vendicat Alcis placuit subiectsi Dialoe h. est voces Sed immerito; neq; enim voces primo per e co a siderat Logicus, sed per accides quatenus animi sensa ex irinalit Mult Letia inualuit apud scholas eoru opinio , qui Dia Y ' ιecticae obiς qia eii Vn*x Nonis voluerul.Quae tamen
diuisio, argut intatio, quae sunt prςcipuet partes obiecti . isi possiti enti x tioni in ipsis reb. definitis,divisis,an ratione lici sis, saliinor μprqprie sunt actio 'Dilectas desinis uis diuidentis .ainii tantis. cuigiture 4 similia optio,ὸ Maerari possint a Logico,quatenus W:Witia vera sirealia,nepe 4iones metis, quid neces eqstientia rati*nis pro subie . ver ;&realis se te. cominisci Probabilior sane est aliorum tententia afferentium Tertias iv Dialecti ea cibi echum esse argumentationem , imo vera it est, si de obiecto Dialectica praecipuo , licet in adequato sermo sit: vel aliati IC obiς sto totali Dialecticae prout
Arist. constr ptaenino tauqens ς obiscto totali la qger se considerat; cum in eamqn tantum Mai, gumentatione , sed etiam de aliis sciendi instrumentis,
definitioni nemo,ae diuision e agatur.' re omni si prohabibissima Visteriiseor sententia,
qui leui t actiones mentis quatehus
gnosii di modu ad cognitionsi veri Aut diligibiles esse C.
subiectum Dialecticar: quemadmodu actiones voluntati, quatenus iuxta iudiciu rectorationis ad optimum vitae
fine sulit diligibiles dicuntur subiectu Ethice in loe 1 Min actiones metis esse intextato obiectu, quod suli,
27쪽
riis confiderationibus,ad varios artifices,verbi gratia ad Dialecti eum. Physicum, Theologum pertinere potest at . . Vero rationem formalem seu conditionem sub qua considerantur illae actiones a Logico,n6 ite ab aliis,esse quatenus iuxta rςctum cognoscendi modum sunt dirigibiles.. Vt vero ut iligis cur actiones mentis diligibiles seu re 'ificandas Potiusquam actiones rectas aut actiones ri
istificatas sebiectum esse Dialectica dixerimm . Aduerit - - hooε mentis a Dialactico eonsiderari posse Vesre , rectificand- &rectificatam: quidem actionem metis
rectam consideriiri ut prototypum exemplar actionis dirigendae: Aetionem vero rectui cando im seu dirigibileni tanquam subiectum in genere eos: nosci, ae in particulari dirigi Denique recti steata tanqua finem intendi. Et qua Te titudinem in actione recta veluti speculatur Dialecticus, hane in actione restificanda seruanda praecipit, eandemque in actione rectificata obtinet Sicque obie mDialecticae formatu Vt ita loquari quod valde imp potvero formale duplex esistitui poterii, nudi instar exem'ylaxis considerangum: duntaxat riu est acti resevi: Alimini e sitirandum simultae diritendum,quod actio metitis diligenda seu dirigibilis .Et quoniam ia-
testica est scientia praetica list fatentur hi qui arbitraturi actiones mentis esse eius obiectu,& ex proxime sequenti ''m quaestione constabiti ideireo merito dicimus absolute M
i Lia h liςue actionem rectificandam seu dirigibilem,non
in .i, o monem rectam esse obiectum propriua Armat Di lectiemquod quiderii intellis debet de actione dixi gibili in genere,seu quatenus de illa generales e sempiternae veritatis propositiones seu praeception , iddix in L ie Ex quibus statiarum seniatiarum resutab saxis iupErque probata videtur esse nostra haec assertio Ginsilii Helle erit respondere ad ea quae objici poterunL
OV entia rationis Dialecties subiectum esse eontendunt, eandem in bla riusnodi figmentorum conten platione ollocant,proind Theoreti eam essed finiunt. Alii organicam esse contendunt; quod sit eom pruni 'ruoddam orginumistu instrumentum reliquarum
28쪽
finiecti contemplatione ito quiescit, sed ealavd proiiii sue inim reuocat. Et quia constat sermo apudomneses organicam nemo enim negauerit eam ad reliquas scien
tias aut eomparandas,aut exercendas,si non omnino ne
cessariam , saltem valde utilem esses quod etiam tequenti 'quaest. probabitur. Reliquum est' osteri clamus etia4sses practicam,quod vel ex eo pri et, quod omnis scientia na
turali lumine parta Theoretica sit vel praefica: AtquI co- stat ex prima quaesi Dialecticam esse scientiam,nec tameesse Theoreticam vel ex conditione sui obiectis de que in se cedenti quit st. intelligitur, sati, experientia c5- , imum est nos n5 scire quomodo sit desiliendum,argu mentandum, .ut scimus,s:d ri opereitat, id est vias ctε definiamus,ratiocinemur,&e. restat igitur ut sit pr. stica.Repete ea que praemonuimus in generali piaesiti
iis ae utraque parte Philosophiae Theoretica xPractica Et quidem quod difficultate maxime pati vocabuluissem - ξι quod dicitur scietia practica,quod quidem Mes 5ς apud Aristotele pro solis actionibus moralibus, vatum', fetiaiprincipiu est electio,no vero pro actionibus mentis quar' Wrenus ad Logici pertinent usurpatur: quo fit ut sola mcurali silii Iosophia dicatur apud Aristo proprie Practica. Veribi etsi doneedathus solas actiones humatias , quatenus humanas seu li fas ab Aristotella et ξει appellari, shqramen impedit, hones mentis. quatenus dirigibiles eodem nomine, nsgniri ac proinde Dialecticam,quet
in iis dirigendis versatur,vere dici Desse praeti eam. Ex his ratile est intelligere propter quid sit Dialectica: cονalarium seu qui sint fines ad quos ex natura sua ordinatur , ut eos da ine Σι. pr termittamus quos ipse Dialecticus sibi pro libito poni βις iet proponere verbi gratia, lucrum, inanem gloriam,&c. Primus igitur Mimimediatus, qui est actus ipsius Diale F ην
cticae,est actiones mentis dirigibile eontemplari,demie' illis diriged is iudicia serre practica,quae sunt praecepti hes Dialecticae secundus proximo vicinus est acti uteri io. quod piasemiti B
29쪽
cundum se, in uniuersum spectatae ac veluti exemplaria, itixta quorum rectitudinem, animo praeconceptam, mentis operationes diriguntur , sicut obiter meminimus quaestione secunda praecedenti: tertius ulterior seu rem rior, isque praecipuus, seu primo serie intentus, diei pollit iu ac tondi mentis recti sicatae, Mn secus acrio ni . recte aedificata finis est potishmus areis Milica Mi: quam
rus denique remistissimu , non tamen pr*cipuas, ii x- euper se intentus a Dialectica , en iuuarieaetetu silentias o Gellius, breuius, certius & orianatius acqui-r Aur, qui sinis est potius ipsarum qionum, Mata . rum, quam ipsius artis Dialecticae quemqdmodum babi-.tatio, non tam est sinis artis aedi ucatoriae quam ipsin sdomus arte construinae. An vero altera scientiae nudo modo comparari possint absque irae nostra artificiali
. altera naturalis, quae est ipsa vis rationis, unicuique an rura congenita,quaque praeditus homo, absque ullo pr-deptorum adminiciit' res definie p rtitur,componit, desque illis pro ingenii bonitate 'ptimi rax cinatur:alter'
artificialis, quae non a natura in hominum animis ingeneratur, sed ex multorum collectione pricceptorum , aut ab aliis addite itur , aut longa experientia comparatur: non hie de Diale hi ea naturali,quam prorsus necessarianx esse omnes fatentur , sed de artificiali quaestionem institui Alterum est, cum scientiae duobus modis constiterari possint , nempe inesse perfecto, linam ais per veram αpropriam causim omnes O de subiecto haberi possisn conchisiones non si ii im cognoscit, sed praeterea scit se illas optimi cognoscere, ac praeterqa in eue imperse , cum quis vel hon omnes quae de subiecto haberi possu econciusiones , aut non illas tenet persectς, quia aut non pet veram causam illas nouit, aut nescit eam veram ea dicausam rei demonstrataeci non hic quaestionem esse descientiis in esse inperfecto, sic enim haberi posse sui e Logica artificiali nemitu dubium est: sed de talentiis in est perfecto,
30쪽
persem , t sensus propositae quaestionis sit Mi Logiςa a
ti fiet alis sit necessaria absolut 3 ad reliquas scietias in esse persecto coinparandas Q iid autem de proposita quaest.
tenendum sit,dua b. sequentib. conclusioni b. declaratur. Prima conchisio,Dialectica artificialis non est absolu Prima em'ia necelsaria ut caetera scientia habeantur in esset per se
ctori Probatur, quia ad seientias comparandas duo tan 'rum sisne necessaria vi um est, ut is qui scientiam conse vitulus est, inueniat illius principia, eisque assentiatur; Alterum ut certis sciat se uti aptis de minime fallacibus disserenili formulis ad demolistrandas ex eiusmodi principiis conclusiones quibus detentia eobtineriar. At velo Potest quis naturali ingeni bonitate&princisi i per se notis assentiri se iistis dissetendi formulis uti, potestque
solo lumine naturali optime iudicare eas formulas rati cinandi quibus utituri legitimas esse, ac minime fallaces. Qirare non opus est propter illud recurrere ad Dialecti .cam artificialem mulio minus ut sciat causam perquam demonstrat eis veram causam, eum id sciri possit
e naturali lumine, vel experiei ita,vel rationibus dictis ab ipsa re de qua agitur. Secunda conclusio. Diateisti ea artificialis est necessiria εςςμ' a
ad reliquas scientiassecit absque erroris periculii, Me , uiter atqui, o dinatEcomparandas probatur quia quem L. 'I ι.udi'odum nullus opifex Dieila vi sine errore , aut itatem is -- breuiter ω ordinatὸ opus aliquod potest abseluere, nisi, Mai.
conquisita prius habuerit instrumenta , quibus in eonficiendo opere utatur ita nec ratio unquam facile, absque errore, breui impore, Mordinate totam aliquam scientiam comparabit, nisi examinatas atque in promptu habeat omnes disserendi formulas quae ad comparandam
scientiam sunt necessariae:Quare cum hae formulae a solo Dialectico habeantur examinatae , atque iis promptu, en scitur , o nemo absque Dialectica facile absque errore,
ii rique breuitera ordinaes Vlum aliam scientiam sibi compararepolin. Atque in eam sententiam selia Arist teles,.Meraph.e.3.t tu is Quapropter inquitὶinstitu
tus ei quisque de t quo in singula probanda sint,
Ioniam absurdum est scientiam simuli selendi momum quaerere, praesertim cum neutruit assequi se fit.