장음표시 사용
381쪽
investigatione, et applieatione trium ultimarum rationum, sormalis realis, et moralis, debet tandem homini Veram comparare sapientiam cs . In singulis autem earum partibus, de Logica, Metaphisica etc. quid sibi Velint, quo eonsistant aut Spectent, unde incipiant, et quo tandem exeant, ut verum fatear, ut ut sedulo eas pervolutaverim, nunquam prospexi; id solum comperii in logica sigi, quod in psicologia refigitur, atque ita porro in aliis partibus, quas inter
viget absurdus Synereti Smus. Corollarium Seeundum Analysia et Synthesis a iussim acoeptae methodum non syciunt. 663.' Secundo, ergo analysis et synthesis nisi simul consociantur ullam methodum seientificam non constituunt. Non susscit enim, aut obieetum in elementa solum resolvere anal Isis , aut resolutum, in unum iterum tomponere sIn thesis ut funditus, tum quoad partes, tum quoad totum, percipiatur, sed ambae mentis operationes opus Sunt, integrae, et completae obieeti notioni adipescendae. Hinc quamvis prefatae operationes, processus, ut aiunt, analyticus, et synteticus nominentur, nunquam possent iure appellari methodus analyti ea, vel methodus syntetica. Neoplatonici igitur nostri, quifrotesim exclusive se adhibere laetant, extra methodum vagantur. Corollarium textium - Variae methodi species. 566. Tertio si methodus in finem sibi propositum puta, in veritatem, ex sua debet natura contendere; veritas autem aut rationibus demonstranda, aut observationibus et experimentis inquirenda, aut aliis manifestanda est; consequitur trifariam quoque methodum partiri idest in methodum demonstrativam, in methodum inventivam et in methodum dida Mali eam. Eiusmodi est generalis methodus scientiscae divisio quarum quaelibet in alios secundarios methodos Sub- dividitur. Enim vero methodus demonstrativa dispescitur ulterius in prohativam, quae veritatem direete luetur, ae apologeticam, quae dinficultates et obieetiones enucleat, et in polemieam, quas inseetatur er- Finem Philosophiae axeellentissimum in sapientiae consecutione es sarepositum in totis philosophicis prolixo declaratum fuit, ubi - cur Philosophia studium sapientiae nuncupatur - explicavimus. Quam quidem Sapientiam ex usitatis philosophiae elementis tam impossibile est haurire quam ex rapo anguinem. eum nullus sit ordo sed sempiterna e lusio a calce. ut sic cumciderons loquar, ad eareeres usque, quam quisque natura etiam mitissimus, si Bapiat, stomachari deberet.
382쪽
LOGICAE PARA OGINTA cApvT Palus M 381 pravae voluutatis, et obtusi ac fallacis intelleetus tulerit, quae etiamnunc, quidquid nuperrimi semi-pelagiani crepent inscitissime prorsus et temere, deploramus, iisque, laboribus plurimis et euris nitimur mederi quodammodo. Qua naturae humanae degeneratione laetum est, ut methodus naturalis, vel potentiarum intellectualium mechanismus. plurimum luerit etiam concussus, et ita perturbatus, ut homo, vix a cognitione directa et Apontanea, quae inlegra, et incOlumis remansit, recedit, atque ad altiora provehitur, ni sedulo evigilet , in errorem saepe dilabitur. Hinc necessitas exurgit regularum methodi scientificae, quibus quantum seri potest, ab errore sibit aveat. Quae quidem hominis in errorem pronitas est omnibus hominibus, sive ex vario eorporis organismo sive ex varia intuitionis primitivae ideae entis intensitate, aequalis. Quotidie enim homines vindentur aliis ad studia eolenda a acriores, atque mente perspicaciores, qui hono iudicio, gustu exquisito, solerti ingenio vocantur, ut qui caeteris in veritatibus capiendis apparent Velociores, quin tamen Vel ipsi viam, atque gradus mentalis progreSsionis advertant, magis, ut sint recte naturae instinctu, quam arte et Studio, ad veritatem comparati; et ideo, quia instinctu potius impelluntur, quam citissime in veritatem rapiuntur: actiones quippe instinctivae semper rapidissimae
66s.' Porro si eo utinua et sagaci in nosmetipsos animadversione leges methodi naturalis, quibus in verum ducimur, notamus, Sece nimus, in dominium re nexionis serimus, atque simul Ordinamus. ut systema quoddam efforment, id nanciscimur, quod methodus scientinea appellatur, eui iuvenes erudiendi solent operam navare . Ex quo patet, s.' methodum naturalem qua talem, non doceri, Sed exerceri ut plurimum sine ulla conseientia: 2.' methodum autem scientineam vel artificialem, esse eamdem methodum naturalem, ex abditis cognitionis directae eduetam, atque in lucem eonscientiae et reflexioni Serectam. Haec adeo sunt scitu necessaria, atque studiis prosicua, ut
v DS, ον timi iuvenes, iam pliarimum mihi proecisse videmini, si ea rite intellexeritis.
DE sΠPR A ET GENERALI REGULA METHODI CUIUSQUE
baee e St, Milicet ut ipsa, quam fieri potest, tonsonet methodo naturali - . Parallelismus ergo inter me hodum seientisca in et natu-Diuii tred by Gorale
383쪽
ralem suprema methodi scientificae regula est, ae lex stricte observanda. Alias, si unam methodus naturalis, aliam methodus scientis ea viam iniret, id evenit quod in virium eollisione mechaniel Ostendunt, idest eon siletum . Id ipsum cernitur penes philosophos methodo plane abnormi abreptos, qui Secum ipsis iugiter pugnant, in circulum quemdam contrariis attractionis et repulsionis legibus acti. Methodus enim naturae age i rationi contraria adnititur mentem ab nativo tramite detorquere, eui sortiter ordo ingenitus potentiarum reluctans, eius vim vel elidit. vel saltem infirmat; atque inde prodeunt illaetam trebrae contradietiones et pugnae philosophorum, qui aliud aein quaestione di se utiendum statuunt, prohant, saepe illuc ineluci hi liter abrepti, quo sor assone vel suspicabantur quidem , ut in aquis per alveos visendis evenit, quae aliorsum perinde, ut leges toro dr- Damicae, vel idraulinae postulant, directae, intumescunt, iugurgites
revolFuntur spumescentes, atque tanto tum impetu in aggerum obstaeula irruunt atque riparum , ut ipsas Vel exsuperantes quaquaversus loca riparia inundant, vel eas e radicibus convulsas atque disiectasseeum frementes trahant, ingenti fragore omnia volutantes.
mentis operationes praemittere, atque veritates, quae alii S praecurrunt, dein proxime alias subsequentes, et ita porro sine ullo hiatu, uti methodus naturalis deposcit et iubet.
est, aut reflexa. Atque iam duplex inde regula elliorescit, I .' primo in easu ex ipsa perceptione debet methodus proficisci. Quam otirem rei, quae tractatur, pereeptione prorsus deficiente, quidquid nihil minus promere exhinc Studemus ambagibus semper inere iis et o Muris circumvolvimur. Ea de ratione philosophi germanici Schelling, Heget, atque etiam Gioberti noster, qui ranispere obstrepe seunt et scriptis et eonviciis tenus nos Absolutum, nempe Deum iugiter et directe intueri, oleum et operam perdunt; quisque enim hominum poterit semper iis reponere - sibi nihilominus de hae Dei intuitione nedum silere, verum etiam eam positive et directe conscientiam refellere, ut quae eum imperfectionibus intellectualidus tomponi nul Iaplane ratione possit - . Contra, huius regulae methodicae observantiae totus referri debet acceptus Scientiarum naturalium prosectus, atque vel ipsa phre nologia, nec non theoria de magnetismo, ut aiunt, animali, uberius obtiuuissent incrementum si, quod satius erat, lacim Diuitiaco by Cooste
384쪽
LDGICAE PARs QvlNTA CAPuT pni ΗΠΗ marum adeo mirabilium adstruxissent perceptiones: a naturalista enim, ait Cicero. debet esse spetulator, venatorque naturae v 1 . GTq. 2. Regula. Sin autem veritas insinuanda reflexa fuerit, non dehet nisi gradatim, idest post alias antecedentes veritates sueeessive praemissas, demonSirari, secus periculum ingrueret pam nauclamplius intelligendi. Varii enim, atque adeo inter se connneri ordines renexionis sunt, ut ex re nexionibus aliae fib aliis ceu tot eorollaria protruant; hine si quaedam non perlustrantur cognitiones, quibuscum aliae, quae in quaestionem veniunt, de inciuntur, neque hae fieri unquam poterit, ut intelligantur. Iu hanc porro methodi legem apertissime peccant Sensi Stae, quibuscum sensatio sere Semper cognitioni rerum immixta appareat, Praeyropere concludunt - sensationem potentia, vel vi potiri rerum cognoseitiva -. Quod absurdum mehercule ne vel somniassent quidem . si Sedulo in primis observassent, s.' quid sit sensatio. 2.' quibus elementis eoaleseat, a.' undenam sit eorum origo, ... an fieri possit, ut vi eognoscitiva gaudeant. 5. an sorma cognitionis, si ex materia sensus nultimode, aliunde proeedat, si.' quid sit haec forma, T. atque unde derivetur, 8.' et quomodo sensati nibus applicetur. Ast sensistae haec omnia mira levitate praetermirutentes protinus veluti ex tripode deeernunt - sensatio virtute polleteogno ScitiVa, neque quid amplius - . Praecipitare istud, ut tu in Cicerone loquar, quidem est, non descendere 2 .m5. Hisce duabus regulis allinis est methodi lex veterum, Scilicet quod a noto ad ignotum sit progrediendum. Id tamen interest, quod nostrae regulae praelatae quid Sit istud notum exponant, seu sensum et idem eouS; primum ut materiam, secundum ut sormam cognitionis. Eas propterea tranSgredi idem est, ac ab ignoto ad ignotum incedere.
GG.' Methodus demonstrativa est ordo ad rectam alicuius propositionis demonstrationem servandus. Ad demonstrationem autem quod proprie attinet, iam eam ab simplici deductione, vel a syllogismo formaliter persecto discrevimus. Item illic monuimus demonstrationem nedum esse deductionem probe tactam, Sed veram item ac certam. Quod sane discrimen vel etiam antiquitus animadvertit 3ὶ De natura deor. Lib. 1. XXX. idipsum dicatur de philosopho qui naturam vel intellectivam vel realeae, vel moralem etc. enucleandam Suscipit.
385쪽
. 8 3 Aristoteles, qui ite formali deductione. vel de sorma recta frilogismi in analyticis a priori, de demonstratione autem in analrticis a posteriori disseruit. Ideo quae sunt regulae pro syllogismo Vero adhibendae, eaedem circa demonstrationem adhibeaatur etiam necesse est, et quidem praecipue in libris componendis, quibus, Si apprime ordinati quoad omnes partes, atque inconcussi sunt, Subest Semper syllogismus quidam sundamentalis ab initio operis ad finem usque deductus, qui, curandum est, ut verus atque nrmu S extet undique, ne tota scriptura vacillet, ae perie litetur i .
677.' Status mentis antequam aliquid demonstrandum aggrediatur, velint nolint scioli nostri, dubium exhibet methodicum. Methodicum. inquam, non systematicum, ut illud Seepticorum, eo quod in medium eligatur tutius ad veritatem consequendam. Quamdiu enim animus dubio methodico suspensus haeret, haud cognitionibus, ut essutiunt, vaeat omnino, cum ipsi obiectum, vel materia demonstrationis, idest iudicium possibile demonstrandum adhuc adstet, atque etiam ipsi quaestio proponatur, nec non assensu S. Id ergo, quod dubio methodico tollitur, est solum ratio assen Sus, quae ex demonstr8tione aut Remel, aut iterum, atque iterum , docendi causa eo usicitur. . 678.' Age dum hoe dubium methodi eum neque sceptici Smo Br- ridere, neque quadan tenus in ipsum inducere patet 1. ex natura demonstrationis, cui praemittitur, quae cum aliud non Sit quidpiam, quam legitima et vera alicuius propositionis ab alia maiore deduetio, vix maior propositio, vel principium demonstrationis concipitur, in eo pariter propositiones deducendae seeundum earum prioritatem et posterioritatem logi eam veluti simul coadunatae videntur, quae POSDmoduin in ordine chronologi eo successive una post aliam eruuntur. Una igitur cum ipso dubio methodico iam vel quaedam cognitio virtualis et implicita habetur propositionis demonstrandae, quae expli-esta apparet per successivam verborum pronuntiationem. 2. Patet ex confinibus demonstrationis. Nam dubium methodicum soli rerum demonstrationi praemittendum est. Verum non omnia demonstrationi subsunt, uti suprema rationis principia, quae eum indemonstrabilia existimentur, in dubin in item non in eidunt methodicum, sed ipsum antecedunt, fit initerque eonsistunt. Ubi est ergo Sceptici Smus 3. ' Pa-
Huiusmoeli s)llogismus sundamentalis in scriptis cl. Rosm. evide uter ubique , ut sic dieam , serpit.
386쪽
lex es praecogniti S demonstrationis . Cuicumque enim demonstrationi eis ciendae debent Semper quaedam praecogaita, vel anticipationes 2 praenosci , puta, existentiq ideatis, Vel idea entis, si quaedam existentia ideati S demonstranda Suscipitur et existentia realis generatim, si de e IiStentia reali singulari agitur; vel existetitia moralis et daeoniologica, Si aliquid morale discutitur - Immerito igitur, et inscite plane dubium methodicum tamquam de Scepticismo suspectum rei ieitur, et deteSt.tur, perinde ae dubium eiusmodi idem ae protestantium examen, reljgionis Sil. Qui ita de qubio methodico atque de hae e bimaerica cum ea amine pri3ato protestantium an logia, sentiunt, specimeta exhibent supers talitatis philosophicae . cuius deberet ipsos summopere pudere inter philosopbos uedum ut iudices, aut magistros, celebratissimos aueto eS quasi discipulo S seru Iabeorreeti nis castigantes, Sie ut ex editis co 'Stat sed etiam ut Veios, aut alumnos erudiendos, Sedere, quia, ut ait Plinius u ne svior ultra
elu sedi, seu ut cognitionem Mul rem tu Scienti tuam eonvertat. Ergo essectus demonstrationi S eSt cogisitio Selentinea, vel, Si plures sunt uomitiones eiusmodi in ordinem di Stributae, scientia
Prior est ipsa cognitio ad ultimas usque rationes, quibus mordicus adhaeret, provecta. Hac euim mens Porducta Si Stat oportet, quia eius natura , licet, veri Semper eupidi SSima, unimis rationibus, ut in pueris ot rudibus conspicitur, vehementer inhiat, et debet laudem acquiescere. Nam ratio ultima ea est . quae cupiditatem Sciendi retundit mentemiaque si hi paptiva l. Alica hi iam die tum est haMe rationes quoad resim xionem ultimos quidem vocari, quia ultimis poM Seriem omnium idearum perlustratam inveniuntur: quoad autem euguitiones directas primas potius nuncupari, quia ex ipsarum applicatione incipit cogitatio. Hursus rationes huiuscemodi cum initia Sint a natura praefixa eo-gnitionis formationi numquam Ssunt deeMe. In nae autem eoum-
an Demostratio quadruplex e Sis PoteSt : ιβ potest demonstrari an res sit: 2. quid sit: 3 qualis sit: .' cur sit. Prima demonstratio subrudit saltem cognitionem nominis rei; secund&, exi Steuti3e rei; tertia. essentiae rei; quarta . haec tria simul. li Quod vel ipsa putidissimus Epicurus zonspexit. - cie. de nat. Deor. v L. I - 25
387쪽
286 moro Lous, κ'p1ns hi An Rtionis reflexae ab Aunt interduin, quia reflexio haud tantae es potest per spieuitatis, ut eas tornperiret . nitie desectus scisntiae, quae ex suis exordiis firmissima quidem est, ex parte sinis imperfecta et incompleta, quia telam, pene dixerim. idearum nequit usque ad primitiva principia retexere, atque in itinere adhuc moratur l .
sitae Sint, hinc colligitur, veram scientiam, et maxime philosophicam possideri. si 1.' idea entis uti principium, et eriterium ingentis systematis eognitionis humanae, atque scientia hum per icitur. 2. Si nedum quis eertus est talem ideam gerere, verum pilani eam ceu matrem id earum. ae veritatem Supremam, oculis vel uir contemplatur nique adeo eam sibi persuadet, ut o hie et nibus seemleorum haud amplius vineatur. 3.' si ipse eapax est demonstrationi totius scientiae ex idea entis' deductae eonne tendae. Quae quidem eonditiones cum raro admodum contingati t. perspicuum fit, paucos esse veri nominis doctos, itemque multum adhuc esse in scientiis imperseelionis, parumque prosectus, qui totus in id spectat, ut propius at, idea entis. qua summae rerum ration S continentur, scientiae proximentur. Hi See conditionibus impletis scientia subiectiva, Seu plenissima persuasio nequiritur. Huc reseruntur illae veterum sententiae, scilicet quod animus in orbem veluti aga ur, atque eiu S eo guttioneS in Sphaeram quam
tipio organi est dependentium Systema - atque multiplex est secundum principii varietatem. Totum equidem Scientiarum discrimen ex principii diversitate derivatur, quo fit ut alia sit scientia logica, alia scientia moralis . alia Seientia phrsica ete. eo quia ipsis diversum subest principium; quod si vere ultimum est, scieniti ipsi superaedIsseata. philosophie a Oeatur. sin vero, scientia Simpliciter dieitur. Ex seientiis, quae supremum principium ideologieum scientiarum inquirit. dieitur protologia elamentatis; quae autem principium Supremum metaphrsi eum rerum investigat, theologia naturalis, vel protologia naturalis completa seu philosophiae eomplementum. Ecquis ergo magni demonstrationem non existimet, si ipsa artifex est scientiarum '
Qui ex primi .cognitionis rationibus discedens tutum qircuit cientia
rum Circulum. atque ultimas rationes iterum regredieris in primis rationibus invenit, atque demonstrat, vocatur a Platono - vir quadratus - et ab Ari-Motele - vir inconcussus se ut qui hiriarcem usiritalia re mim , dethrreri et . Sῆ di stud quam poteritis . an l .n- '. ι ite in is c
388쪽
gismi demonstrativi, nempe maior, minor, et conclusio, Vel thesis, quibus singulis regulae praeseribuntur.
sunt: 1. e ara et persecta rei demonstrandae expositio; 2.' terminorum extensionis et comprehensionis. quibus ipsae circumscribuntur, expressa determinatio, ne pluS aut minus. quam necessum rei, demonstretur . Hinc qui elementum rei generi eum vel eommune loco
elementi specisset, vel proprii evinei t. minus probat, si autem e eou- verso . nimis probat. Hae regulae dignae sunt, quae maxime in quaestionibus de rerum possibilitate observentur, in quibus modo veritaS rei, modo ton Venientia praedicati cum subiecto inquiritur. Primo casu, Veritas est obiectum demonstrationis, ita secundo eius esset tuS. Quae quidem Veritas si ex ipsa praedi eati eum subiecto identificatio directe insertur, demonstratio est intrinseca, si Signo aliquo, puta auctoritate. eruitur, demonstratio erit extrinseca: ambae tamen possunt ad necessitatem toncludere, etsi prima sit secunda excellentior. Demonstratio intrinseca item hilariam dividitur, in ascendentem, Si ope principii identitatis praedicatum ostendit subiecto implicitum, et in descendentem, si ductu principii eontradictio iijs ad aliquam eo clusionem absurdam ex propositione thpsi eontradictoria progenitam pervenit, qua illico admonemus contradictoriam thesis salsam esM, veram autem thesim. Haec demonstratio familiaris est mathematicis.
GRI.' Minus quam opus est, idest eommune pro specineo probaut .n qui Seelera, sagitia, errores nationibus. ordinibus, familii S potius, quam earum individuis imputant. 2. ' Qui formam politicam gubernii populis imponunt, quin eorum mores, consuetudines, religionem, studia, civili arationem, ut aiunt, animadvertant. Haec fallacia Sumendi commune, vel abstractum pro concreto usu saepe Venit in comitiis nationalibus, i a conciliis politicis, in diariis, atque in domesticis con ersationibus. 3.' 'Qui ex idea generica vis virtutem inserunt cogitativam, uti Leibnitius, ex vegetatione sensitivitatem, uti pbysiologi materialistae etc. Dissili reo by Cooste
389쪽
8ra . piis, huthm quam oportet probant s.' qui ea quibu3dδm et
roribus saltibilitatem totalem menti humanae tribuunt, sceptiei . 2. Qui ex eo, quod meas ut plurimum veritatem attingat, inserunt eam esse in fallibilem dogmati ei . 3' Qui ex eo, quod Deus ad agendum cum creaturis concurrat, ea usam ipsi adscribunt malorum moralium mante baei ; aliique plures eiusdem praecipitationis.
ii vi respiciunt. 688.- Ouia artificium demonstrationis eo contendit, ut in maiori ostendat thesim ine Iudi; ideo maior de hel 1 tantam extensionem ei eomprehensionem habere, quae receptioni conclusionis sussciat l . 2. Denet esse evidens. 3. si eiusmodi non est, debet ulterius probari, sicque syllogismus dieitur dependens: 4.' Evidens est autem, si principium ideologicum vel ontologi eum, vel legem aeceptam eon muniter, aut nominis definitionem continet. 5. Sin autem solum Postulatum prae se serat, valet quidem inter disputantes, sed ex ipsa magis mens ratioei natur, quam demonstrat 2 Seu verum nondum absolute insert. 6. Μulatio maioris in minorem non ossicit demonstrationi, dummodo termini eo lusionis, uti sunt, in praemissis mente retineantur. s.' Minori uulea est regula, se ilicet - quod raro unquam maxime in disputatio uibus et litibus praetermittatur, ut quae maiorem applicet atque determinet - . Longum est meminisse quot quidem omissio minoris mala pepereri l. Enim seditiosi saeculi elapsi tantum sanguinis nuinquam effudissent, Si maiori propositione admissa - conspiratores interliciendi sunt - , minorem propositionem - atqui isti atque illi conspiratores sunt -; attente probavissent. Philosophi germanici ex divina natura id earum animae divinitatem inserentes, minorem pariter relinquunt, qua Ostenditur ideas quidem menti adhaerescere, non autem identi sicari. Item de Sessistis dicitur. Quare intuor Pbilosophi german ci, uti diximus, qui ex idea entis infinitae exten-
Aionis , Sed minimae comprehensionis ceu corollarium - ΑhMIutum in sinitas comprehensionis - deduciant, atque menti praesens tuentur. in hane regu- iani offendunt. i2ὶ Clem. Alex. a eo ludere ex concessis est ratiocinari, concludere autem ex veris est demonstrare a Strom. VIlI.
390쪽
tune omitti potest, tum maior ex se evidentissima quod enthim ema dictum est.
... . h. - . . i iii. h. i. in,uiuia potest vel ad . liquid ς' η ' ''
dum vel impugnandum, Vel propugnandum adhiberi. Primo easu demonstratio dicitur apodictica, Secundo elenchtica vel polemi ea, tertio apologetica. Tres hic habes artis dialecticae partes quae eri sileam, vel artem disputandi constituunt.
demonstrationis species: .' gymnastica, quae per alternatas responsiones fit inter duos eiusdem sententiae, ut veritatem sibi magis persuadeant. 2. Agonistica, quae in palaestris et certaminibus scholasticis inter defendentem et opponentem exercetur; atque duplex est,ende itiea reSpectu defendentis auatrepti ea respectu opponentis. 3.' OSt tricia vel so eratica, quae aptis interrogationi hus veritatem alicui suadet. 4. Pirastica, quae ex concessis adversarium per Stringit.
autem irrationabiliter ac turpiter. Apud Graecos eristica ex logogryphis interpretandis caepta, in sophisticam digreMa est, uti ex disputationibus Gorgiae, Hippiae, et Protagorae eon Stat, quibus Socrates primum, deinde Plato, et Aristoteles in libri S elenchorum, se opposuerunt.
ritatem propositionis directe consrmet, ista adversarium redarguit. Quapropter elenchtica I.' Supponit adversarium 2.' ipsi interdum etiam principia rationis insinuat, a.' atque postulatis saepe utitur: apodietiea autem aliter in hae triplici parte se gerit. Idipsum intelligatur de apodietiea, et apologetiea.
remate, et elencho. Epiclierem te ita adversarium aggredimur, ut nobis aliquid concedere debeat, quo ipsum tonsodiamus; ideo dicitur agonistica dialecticae 1 : elene ho autem utimur ad ipsi persuadendum se in eontradictionem incidisse; elenchus ergo epicherema perlicit, et veluti coronat.
thodo socratica per interrogationes, et responsa, idest per dialogos;