장음표시 사용
371쪽
rim. Atque ista in majorem Alumnorum Iuris Naturalis usum conserenda jam , pro renata, habui. Neque enim periculum existimo esse , ut vel umbrae ostentationis hei mihi quicquam tribuatur captanda ambitioni alia fuisset occasio labor fuit. Excipient eundem qualem qualem Lectores mente benevola: Eorum permittitur omnino judi
ciis. Quae quidem aut prodire in posterum alia suadebunt, aut jubebunt latere. Dab Glesiae d. 22. Martii An. MDCCXXVIII.
372쪽
Quemadmodum autem diseiplina Iuris Civilis yur NaturaI J. Vide quae tra dit Auctor sub nomine IuLHinc DINI praelata ad Egin ScAND in Postscripto. Cujus characterem epidissme baseus repraesentat J. PHAEDMilo. II. Dib. V vers. I. 2 seqq. l. VI. Tantum ambitu λjus vita inelaiatur J. Verum quidem est yevelationem extra omnem dubitationem posuisse immortalutatem animae ut' poenas iraemia alterius vitae validissimumque ac proprium, quod Theologia Ralis subdit vi tutis
373쪽
tutis incitamentum esse spem aeterna beatitudinis, iis omniabus propositae quibus praecepta uangelii observare cordi
fuerit. At non ideo ex re Naturali omne argumentum aut rationem impulsivam ex consideratione futurae vitae depromtam par ut exeludere. Et enim solo rationis lumines hoc saltem adsequi homo valet, vero simillimum esse Deum eos in altera vita puniturum, qui violatis naturalibus legibus in hac vita quidem vindictam humanam ct divinam essu rerint immo contrariam opinionem longe milius esseverosimilem. Quod cum ita sit omnes rationisin prudentiae regulae jubent, ut ne quis pro obtinendo brevi quopiam ac transitorio commodo aut delectatione , se in probabile adeo aeternae infelicitatis periculum conjiciat ita ut metua poenarum alterius vitae utique anctionem naturalis legis ingredi queat. Vide, qua dicta sunt ad JU NATURAE ET GENTIUM lib. II cap. 3. 2I. ad Elisolam censoriam nonD
mi infra adnexam l. 6. Quar quam enim animus hominis non solum J. Hei exstat. non olum nec sequitur, sed etiam Conjicio Auctori quidem animum fuisse rationem illam adjicere cujus nota superiore meminici omissis vero typographorum neglectu ver- his quae eandem exhibebant: ipsum deinde hoc non animadvertisse aut etiam occasionem defuisse corrigendi quandoquidem praeter priorem Editionem ceterae, quae eo superstite prodierunt, Omnes ipso nec inspiciente, nec jubente
Inde auris Naturalis scita J. Vide, quae adnotavi ad Disolam censoriam non1m I. . l. VII. Qua titi Seneca sequitur, sunt'. Quam angusta innocentis
est ad legem reum esse s quant latius inciorum patet quam juris regulas quam multa pietas , humanitas , liberalitas. Viatis, me erigunt quae omnia extra publica tabulas junc de Ira lib. II cap. 7.
374쪽
vocabulo graeco αμον latino inscitim exprimere solebant. Verum definitio quam tradebant illi Philosophi. Iatior omnino est iusto quippe hoc ipso nihil aliud intelliogebant, min actionem rationi convenientem. Id quod liquere illo loco CICERON is de in don. N Mat. lib. III cap. II. quod autem ratione octum sit , id Eicium adpellumus. Cone. de Die lib. I. cap. 3. DIOG. LAERT. ib. VII. f. o7. Io8. Per tamanam actionem telIigimus non qu metis q. Excludi
hei Auctor non solum operationes facultatum pure corpo rearum . atque absolute necessariarum quales sunt cantacti ci-hον tim in ventrictιlo circulatio saueuinis, spirituum animaliuiis motus c. sed etiam operationes earum acultatum . quae etiamsi unice ad mentem pertineant, vel ari mentem' corpus simul nihilominu necessario agunt uti sunt intellectus purus, adpetitus senstidus , imaginatio , memoria. Excludit quoque eos facultatum nostrarum motus, qui licet ut plurimum a nobis pendeant .eXcitantur tamen interdum nobis auaconsciis quemadmodum illud cernitur in Ibinnambulis, deliriga phreneticis.
Circa DeuItatem re comprehendendi confundit bele A cetor actus utriusque cultatis. Etenim adquiescentia illa mentis in nexu quem sibi inter duas aut plures ideas vide. tu deprehendere, revera est aestus voluntatisci jam vero in hoc cois' it proprie loquendo. Edicium. Haec ipsa recentiorum Philosophorum observatio non solum inservit ambus proprietatibus facultatum nostrarum melius discernendis: sed etiam, si bene advertas, ad constituendum solidius in, Mi m Pu
375쪽
putationis actionum humanarum undamentum , ac dignoscendam liquidius erroris aut ignorantia vincibilis indolem non parum confert. Vide infra g. . nos. Id ante muta pro certo babenuum est Hoc manis ste ad- p uet exemplo Gentilium is discrtis verbis illud comprobanti pia sacrae litterae. Ita enim postolus: Cum gentes , ναιegem scriptam aut revelatam, ut Molis 1non habent. NATURAM TZ ea, quae eris junt, rariu/it, ipse Ibi sunt lexu quio seudunt Iud egi scriptum in cordibus Dis testimoniton reddente illi conscientia ipsorum S inter se invicem cogitationum
actvsiantium aut etiam defendentium si e cum male egerint. propriti ipsos damnet conscienti dum e contrario, Cum henu ghrint internan ii lde mutiam experiantur; quo in
telἰς Hur, illos utique notitiam boni mali habere. Eput ad Rom. cap. II. 5. OnL Apolog. Auctoris f. I.
S. V. Racte informatus fuerit Debuisset Auctor definitionem
tradere consscientiae. Non levis haec omissio est. Supplena enti itaque loco . observandum, quod conscientia sit judicium uniuscujusque de propriis actionibus comparatis cum ideis de certa torma, lege dicta, hi haerentibris, ita ut intrinsecus colligat, illas cum his aut convenire , aut non convenire. Dixi, comparatis cum deis de legesbi barentibus; non vero cum Laleee quoniam lex actionum nostrarum norma esse nequit, nisi in quantum cognoscitur. Ex quo tamen non sequitiis. licere ergo unicuique ad patrandum aliquid sese determin: re, statim atque illud lege permissum esse existimat aut pr.ecept illi , utcunque hoc in animum induxerit. Uerum cnduas regulas acillimas, quas vel simplicior quisque in quo Libet pccultari negotio sequi omnino potest ac debet: I. Antequam ad seque ido eonscientia motus si quis determinet Iedulo exploret, an ea perspicacia iisque sub sidiis infructus si, quae exposcit prae lentis causi dijudicatio. Haec enim si desint: at hoc ipsum lensus commκnis quemlibet ultro docuerit citra periculosissimam maximeque culpabilem temeritatem decidi quicquam, aut etiam actu suscipi non poterit. Quod dictim tot hominibus velim, qui circa controversias Religionis, aut dimiliora problemata Moralia vel Politica aut intricatiores litc Sc has vel illas amplecti partes sustinent. 2. Libin univerjum quidem pernicacia ae subsuta ad praesentis eawae dijudicationem necessaria Iuppetant: typiciendum porro es, ora iis quis revera vlus fuerit, ita ut confitenter V sne prolixiori examine id quod juggerit onscientia, juscipere possit. sic e .
g. in mercatura aliisve civilis vitae negotiis, sexcentis tran-
suillo aniae solet indulgeri tectat ac laudibus, quarum
376쪽
AD SAM PUPENDOR P. LIB. I. 91ς
ultro se proderet turpitudo si liquidissima alias in univeratam cognita principia tantisper ad animum revocarentur. Solet vocari J. Prout hanc conscientiae sp'ciem delinit Auc' o r; vocanda melius conjicientia demoniativa esset quippe cum rectitudo conscientia simpliciter ejusdem convenieritiam cum lege denotet: Ἀώnscientia probabicis itidem, censente Audiore per se cum lege congruat. In quo tamen uia Dititur hypothes xenim cum quis meris ducitur probabiliotatibus, maxime levibus illis queis in rebus practicis adquiescere maxima mortalium pars suevit quemadmodum nonia is fere ex accidenti fit, ut veram ei ci nunc adripiat sententiam; ita errare eum inpius quam rem incedere via, necessum est. Sic testatur experientia, Vulgus, praeter cominu ne illas pauciores quidem, vivendi regulas, mira ce-tcrca quin salsarum sententiarum segete abundare, quae veras numero superant quam longissime. Vide de cetero notam se quentem, qua accuratio variarum conscientiae spccidium definitio traditur.
Qtiippe ram paucis rerum cognoscere ea a concessum sit J.
Quandoquidem divisiones conscientiae, quas ei habetinuoctor imperfectae satis sunt, parumque accuratae vero haec materia tamen maximi est momentici generalem itaque divi.
sionem, iis non solum quas instituit Auctor, sedis quas In gemina editione notarum mearum ad opus majus deau-ν Naturae Mentium lib. I. cap. 3. s. s. ipse proposueram. solidiorem exactioremque exhibere contendam. I. Ergo di 1 inguendum existimo inter judicium mentis ante actionem. ejusdem iudicium post actionem. Id quod satis commotcle, conscientia ritecedentis conscientia subsequentis venit vocabusis. Interdum posterius tantummodo se prodit udi. diuinci quando nempe , quod usu venire saepius solet adactionem aliquam nullo praevio examine futura ne sit bona. vel mala , acceditur. Sin autem circa unam eandemque actionem ambo producta sint judicia aliquando invicem conis formia deprehenduntur id quod accidit, cum contra prooprias quis notitias egit quippe tunc vehementius adhue post
patratam actionem talis se solet in culpgre paucis exilientibus qui ita repente aut tantum adquirant luminis, ut quod turpe censuerant ante id jam legitimuit eis sibi persuade ant, aut vero sententiam suam circa factum revera legi adaversum revocent. Nonnunqtiam etiam discrepant iij ipsa ju licia idque evenit vel cum citra plenam ct integram deo liberationem, sive ex ad fili, sive ex praecipitantia, adeoque indole ac sequela actionis non rite perspecta ad ea n dem quis sese determinauit vel cum plena licet praeceis dente deliberatione leviori tamen quodam examine actum
est validius uitiin patrati facinoris, quam patrandi commo, Naim a ver
377쪽
vet repraesentatio; succedentes cogitationes examen, mperacta jam inchoant aut perficiunt. 2. Non attingit heic
Auctor judicium actionem subsequens e singulae ejus divisiones solum antecedens judicium respiciunt. En ergo me judice, diversos actus aut modificationes anticipati hujus juclici pro ratione diversorum statuum, in quibus tunc mens constituta est. Conscientia nempe est vel deci va, vel dubia, pro gradu persuasionis in qua quis versatur de actionis patrandae qualitate. Si decisiveis confidenter adseratur, hoc vel illud et in lege congruere vel non congruere, conscientia est decisina quae in demon strativam, aut probabilem debet dividi. Conscientia de non strativa est, quae nititur rationibus demonstrativis quantum quidem rerum moralium indoles patitur: adeoque semper recta aut conformis legi est. Conscientia probabilis vero, quae fundatur tantum rationibus verisimilibris adeoque aut recta est aut erronea; prout opinio in se aut cum lege convenit aut non convenit. Si quis contra conscientia decisus motus agat aut se eo citra ullam repugnantiam haesitationemque movet: tunc est conscientia mala; quae singularem arguit improbitatem ac malitiam tametsi error forsan haereat judicio quemadmodum in ejusmodi rebus evenire potest, de quibus ex verisimilibus tantum rationibus sirmiter persuasi sumusci aut vero impetu grati l Leuius adfectus vel metu gravis mali abripitur; tunc pecca tum est imbecillitatis vel infirmitatis. Quod si vice versa quis motibus conscientiae decisv obtemperet: aut lubenti pronoque animo eo se determinat: ct tunc est conscientia bona etiamsi forte erretur ceu adparet exemplo Pauli Actor. v. XXIII. I. aut contra invitus agit, repugnans, atque ita ut abstinere cuperet melius & tunc, quamvis actio alias in se bona si talis nihilominus propter accedentem minus congruam dispositionem non reputatur. 3. Fundamenta comeonscientiae probabilis, vere talis . sunt auctoritasin exemplum, qui hum vim addit confusus aliquis sensus poenientiae natu .ralis eorum, quae ad ossicium nostrum pertinent, nec nocialiquando vulares quaedam rationes quae ex natura rerum depromta videntur. Cum autem singula haecce fundamenta
non ita solida sint, ut iis plane adquiescere liceat illis it que in ensim duntaxat, cum melius nequeas N qui hac reguntur conscientia, procurandum Omni sudio habent, quo gradus erismilitudinis opinionum suarum magis magisque intendatur. Usque ad eonscientiae deministrativae apicem, quantum feri potes, pertingant. 4. Conscientia dubia, mihi decisivae opposita est vel irresoluta vel serupulosa Conscientia irresoluta est quando utram amplectamur partem , ambigimus idque
propter rationes utrinque sese offerentes, sin minus plane aequales, saltem tales, ut neutrobique quicquam ita validum depre
378쪽
, leprehendamus cui certum firmumque judicium valeamus superstruere at ei locuti habet regula , quis tradit Au- ci ci f. 6 de conscientia ubia quae ea ipsa est quam irrUolutam voco, ad contra disti Delionem conscientiae scrupuo i,ae cujus ipse non meminit S rupuisya autem haec conbcientia te υissimis aut inanibus quibusdam dissicultatibus animo suriortis gignitur dum tanae r ab alicra partu nulla praegnans adparet dubitandi ratio. Quum vero ejusmodi scrupuli ut plu-ximum non nisi ex falsa aliqua conscient ad teneritudine, aut etiam crassiori superstitione producantur iis liberari mox,
instituto rei serio examine, haud ita disicile fuerit.
Nim circa communia vivendi praecepta J. Videtur ei Au-etor errorem invincibilem restringere ad meras res factici eticertera circa jus locunt habet in quibusdam causso respe-
est nonnullarum personarum , saltem certis temporibus.
quidem generalissima Naturalis Iuris praecepta , ut Willa.
quae ex iis inmediato , aut non ita remoto nexu manis et te suunt, ita sunt comparata, ut homo rationis compos circa talia in errore in vincibili versari nequeat, saltem inter tantisper moratas gentes quod si enim sorte populos detur reperire, apud quos educationis vitio vis rationi ita obsurduerit ut manifesta ejusmodi principia formare sibi, aut intelligere non valeat plus certe de brutis habeant necesse est . quam de hominibus & noverit Deus, utra classe veniant collocandi. Verum quod attinet ad quae Iliones , quae non nisi longa ratiocinationum censequentiarum serie re solvi possunt iis, qui arte ratiocinandi non pollent, quique sibi habitum plures abstractas ideas simul ac varios earum nexus considerandi , principiumque in omnibus suis consequentiis persequendi non conciliaverunt iis inquaui, quum cle talibus quaesitionibus judicare pertendunt . vix errorem in vinciri ite in licet e Irugere: αs in verum incurrant id sane ex accidenti eli. Huc pertinent quam plurimi , qui nulla praevia educatione, mature ejusmodi ingrcssi sunt vitae instituta quae impediunt , quominus animum cum ructu valeant excolere destituti rariere aliorum ope, per quos iis notitiis rite imbuantur, quae suum quidem captum non superant, sed ad quas tamen manuductione opus habent. Per.
tinentin huc, qui praediti alioquin cum dotibus, tum subsidiis necessariis quibus successu temporis vel subtilissimas
quaestiones decidere valeant, nondum tamen ita exercuerunt facultaves suas, aut tantum luminis adquisiverunt ut post unficiens examen jam se queant determinare. Uerum etiamsi errores, in quos utrique prolabuntur . hactenus sint iuvincibiles, quamdiu ia ea detinentur conditione non ideo Minina tam eu
379쪽
tamen plane sunt excusabiles atque id sedulo observandum
judicaveri in Namque imperitiae suae ac imbecillitatis facile intelligenda: sensu moveri ad suspendendum judicium debe, hant quod quidcin plane vacat periculo, quamdiu nihil C1t, quod consentum velut extorqueat. dum e contrario, si decidere quis sustineat manifeste in periculum erroris ejusque et Tectuum incurrit. Propterea nisi praegnantissima aliqua ratio sonnare ei es nunc tale quale, ac, ut ita loquar, Pr visionale judicium cogat patet ejus naodi homines gravissimae se temeritatis eo reddere maxime si vi ejusmodi ui judicii ad aliquam actionem se determinent. Ceterum ratione co*cientia errone quatuor emergunt quae mones singularis momenti , de quibus tradere nonnulla haud abs re suerit.
I. Quaeritur, an errans motus sua congcientiae teneatur jequi
Respondeo, quod sic, sive invincibilis si error, sive vincibilis ex eo enim quod firmiter quis persuasus est, quem admodum supponimus aliquid praescriptum esse lege , volprohibitum , directe obsequium Legislatori debitum violat,
si contra hanc persuasionem quamvis male undatam, agat. II. At non inde sequitur, agentem ex conscientia erronea sumper me excusa huem hoc enim tantummodo locum a. het 'invincibi: is error fuerit. III. An humo de principio errorum alterius in re us ad conscientiam pertinentibus judicare
Caleat Terti et quaestio ad quam respondeo fieri quidem utcunque posse ut homo intelligat an alter mala fde in errore versetur id est, an de salsitate ejus, quod credit, non levis ipsi haereat, aut haerere possit suspicio aut etiam ipse sibi illudat, ita ut de eo . quod credere videtur, revera haud adeo sit persuasus Verum ad serendum tuto ejusmodi judiciunt, evidentissima requiruntur documenta: veroratisi in contingit, talia suppetere. Frequentassimus , meo judicio hic casus est ubi hoc locum habeat cum nempe aliqui Religionis causa alios persequuntur ac profitentur se eo conscientiae principio obligatos esse dum alias moribus suis ipsi ac vitae ratione produnt, parum sibi virtutem omnem Reliuionemve curae cordique esse. Referri huc potest error ille apud Graecos, Romanos olim ita usitatus, eorum qui parentibus licitum me existimabant . liberos exponere ut alter ille parum absimilis error Iudaeorum, tempore CII RI-sTr . qui ideo eos ita redarguit salib. cap. XU. . s. Viat enim concipere licet homines tam perspicua , tamque expressa Mosis lege super necessitate parentes honorandi adjuvandique instructos bona de deinde persuaso suisse, temerario aliquo aut potius impio voto solvi aliquem ejusmodi obligatione ac ossicio potuisse. Ut vero quis norit.
an error hominis bona ' de errantis vincibilis si, an invincib
iis confidcnter adserueri, missis generalissimis naturalis.
380쪽
Iuris principiis nec non illis veritatibus , circa quas i in plures licet sectas divisis, miri aevo On- .: Eliqua omnia ita sis comparata ut homo aut citra temeritatem ulla ratione de principio ignorantiae vesci uidem possit, esse quasdam circumstantias, quae hunc et ' u refotem uincibilem reddai: t, ipsi tamen per quam dissici
e ei: quid respectu hujus vel illius Dersonae specialuer
hoc nomine determinare quod etiam ut uini pia . nunquam necessum est. IV. Postrenua quaestio est: et v micii quod fert aliauis deo 1inantia vel erroribus aliorum m rebus ad ce ι-
Icientiam pertinentibus, aliquid se j cipere aeversari in eiusmodi ignorantia te errorabus ex immat Respondeo' 'Iliscunque error sit . dum 'o ad moliendum aut docandum quic lain legibus cietatis humanae vel peculiariter societatis civilis aniles te advertun errans non impellitur, nullum ira adverius eum legunnusnconsilium is si ut qua ex caritate mira quidem ac pacifica institutione ad veritatem alliciatur. Num autem eo , qui aliquid societati noxium adgrediuntur aut liueminant, punire liceat non inde est, quod in errore versentur, tametsi quidem ma 1 fide errarent; sed quia jus competit tales, quocun-mie aeant principio coerccndi Solius Dei est proprie directe errorem aut morantiam vincibilem punire e quem ad Idum solii ipse est . qui eam recte valeat dienciscere. Vide qu: di ta lint ad J. N. m. lib. I cap. 3. N G. 3. si iis inlium eurrum qualitas actionis, quae suscipuli &c. Sic fieries test, ut quis alterum citra deliberatum consilium aut quia hostis reputatur, aut exhibito ipsi veneno, quo pro lubri potu habetur . interficiat. Hi homicidiu in ei veneficium licita esse, nemo sibi innocens persuaserit.
cax sit omnique justi imputationis eirectu liberare valeat. requiritur, ut illa cognitio quae abest necessarium cum natura rei aut agentis intentione, debito tempore conce-Dta convenientibusque indiciis significat nexum babeat. Alias enim, ut ut in voluntaria ignorantia sit, cum in praesens tamen negotium non influat ne impediat quoInl-nus verus accedat consensus, non desinit quis de actione luet
teneri. Nide J. N. EG. ib. I cap. 3. l. o. rc non quae infra cap. p. f. et dicentur, ubi ex mplum proponitur iWuorantiae essentialis aut accidentalis sic enim eam melius adpellaveris quam cicacem aut Oncoinuantem m