De officio hominis et civis secundum legem naturalem libri duo

391쪽

Illa in rem peculiariter furari, indicato simul modo procedeniadi, tempore opportuno in aedes irrependi, loco, quo res adsesvatur, via evadendi &c non vero, si simpliciter ac in genere quaerere sibi rem surto, aut decipere monuerit. Vide J. N. m. lib. I. ap. s. l. I .

Qui audant Modo quidem consilia, laudes, atque assentatio, ad stimulandum turpis actionis auctorem aliquid con&rant alias enim tantum de prava sua intentione quis tenebitur. Ibid cons. lib. III cap. I. l. 4. not. 2. Observandum quoque, consiliis aliquando eam vim esse ut alterum ad facinora, quae alias ipse animo non concepisset, aut a quae s se deserni inar plane ausus non fuisset moveant hoc casu consultor causa principalis exiliit. Huc pertinet Achitophe respectu Absalonis. Videt Sa M. cap. XVI. XVII. Idem de exemplo oommendationibus in certis circumstantiis lanistiendum. C II.

f. II.

Ut ad istus praescriptum actione suas componat Haec egis

desinitio etiam generalissime intellecta , ampla satis 3 accura. ta non est Lex itaque, me judicio est decretum Superio.

ris quocunque modo socienter manifestatum quo is subjectorum

aut omnes in universum, aut saltem alicujus generis actiones dirigit ita ut ratione illarum ijs aut necessitatem certo modo mgendi, vel non agendi imponao aut libertatem pro lubitu agendi, uti non agendi relinquat.

I. III.

Meoque. Sensus Obligationis duos distinctos sensus complectitur; quorum quidem alter fluit ex altero. Prior est sensus convenientiae vel disconvenientiae hoc vel illo modo agendi, vel non agendi ita ut aliter faciendo, se quis non secutum in me rationis vituperioque adeo dignum intelligat. Alterest metus vel distinaus, vel consulas mali alicujus nobis imminentis tali modo agentibus, vel non agentibus; maliquidem non immerito eventuri sive revera in illud incurr mus sive sorte illud detur effugere. Dixi, metus se disimctus vel confusus. Est disinistus ratione actuum poenis humano soro sancitis obnoxiorum confulus vero, ratione actuum omnium poenis humanis exemptorum Winde procedunt te rores illi conscientiae, omni aevo in improbis deprehensi. Ad inveniendum autem solidum horum sensuum undamentum, neecuum it, rationem convenientia aut disconvenientur invol-

392쪽

AD SAM PUTENDOR P. LIB. I. gr

vere necessitatem quandam moralem indispensabilem quae veron Ccessitas non nisi a principio externo, ni nempe, cui jus Competat certis regulis nos subjiciendi. contravenientibus Ira aliam repraesent indi, imponi posse intolligitur. Vide quae

citcta sunt ad Epissam censoriam non mi adnexam instas. I U. Sequitur ergo , ut ille obligationis si eapax, mi S J Haec est

Cauia propria ac immediata: altera est tantum conditio necessario supposita; quemadmodum ex eo adparet, quod Deus, ut ut intelligens ac liber infinitum in modum capax tameia obligationis non sit.

. . Introducitur obligatis in animum minis proprie a superiore IVide quae dixi ad Epistolam essuriam nonγmis I9.

Cui non solum Vis plane non ingreditur constitutionem juris imponendi oblectionem inservit tantum ad jus illud sustulciendum . atque efficax reddendum. Rationes autem Sc. J Prout concepta haec periodus est; singula . quae complectitur, momenta, aut separatae invicem rationes sunt aut confluere simul debent ad constituendum unum fundamentum juris imponendi obligationem. At ei non perspicitur, utrum prius an posterius Auctor voluerit. In Opere quidem Majori de J. N. m ib. I. cap. g. I 2. ita exprimit mentem suam, ut tria priora momenta simul cohaereant, unamque adeo notionem constituam quartum vero alteram.

exhibeat. Haec quidem variatio ac confusio jam signum it rei minus liquido perceptae r verum si ponderentur omnes rationes, quibus jus aliis imperandi supeis ruit: acile ad parebit nullam esse, quae per se satis habeat validitatis. Beneficium quippe nihil aliud quam gratitudinem deposcit ad quam testandam vero necessum non est benefactoris se directioni subjicere. Servavit quis e. g. alteri vit' in vix ullum

sane beneficium exstare majus potest an ideo jus ille habeat exigendi ut hic ipsius imperium agnoscat Ex eo solum porro quod quis alteri bene viii. Wreetius etiam, qu'm ipse valet eidem prospicere possit non sequitur, illicius accedere huic imperandi latente Auetore ipso qui illud suseoliendit in opere Majori lib. III cap. a. q. 8 sic consensus, quo in alterius subjectionem quis ostendit, per se obligatorius non est prout illud testatur etiam ipse Auctor eodem opere ib. I. cap. 6. I. 6. cap. 7. l. 3. xlib. VIII cap. I.

g. S. Hae ergolatanes rationes obligationem non nisi au-

393쪽

diorem ad strictiorem reddunt fundamentum vero suris imponendi ejusmodi necessitatem moralem aliunde petendum est. Ad hoc autem, me judicio, rodeunt reliquia omnia: nempe ad dependentiam naturalem, qua universi homines imperio Numinis subsunt, eo quod ab ipso misentiam, vitam, e motum habeant. Opifex quippe qua talis, operis sui arbiter est, ac pro lubitu de eo potest disponere etiamsi nil ipsi praeter formam induxerit. Quod si statuarius propria virtute conficere statuas animatas valeret ipsisque indit intellectus verus auctor foret hoc ipso jus consequeretur causamque abundantem exigendi, fabricatum manibus suis, dotatumque a se intelligendi facultate marmor aurumve suae se voluntati subjicere. Idem juris & Parentes in liberos otii inerent; siquidem in generandis illis quid praeter coeca instrumenta, causas, ut ita loquar occasionales orent quo deficiente eorum quoque anctoruas ex alio fonte derivatur. At Deus cum materiae, tum formae partium, quibus constamus, auctor in solidum est corpora nostra ac animas condidit, omnesque, quibus praedita sunt, facultates ipsis largitus est. Potest itaque istis facultatibus, quos vult, limites praeseribere atque postulare, ut iisdem homines non nisi hoc vel illo modo utantur. Porro cum qui jus habet niihi imperandi, eo ipso communicare cum altero hanc potestatem valeat se Deus certis hominibus aut directe ac immediate hanc suam auctoritatem impertitur ut cum Magistratus inter Iudaeos, subsistente Theocratia , ipse olim constituebat aut mediate ac in directe vi nempe ejus quod velle se testatus est, quocunque demum modo. Ita aliquo naturalis legis praecepto omnis inter homines legitima auctoritas niti solet,' praesertim ipso eorum consensu, qui eidem subsunt qui vero consensus omnem suam vim inde obtinet, quod velit Deus se vari, quae pacta sunt adeoque iis obediri, quibus promissum est, quantum quideus citra violationem laeum a comae uni Domino latarum fieri potest. En primarium maximumque omnis ossicii atque obligationis fundamentum. Inde etiam nihil requentius validiusve inculcat Revelatio, quam dogma creationis mundi in universum, ac specialit' hominum. Hoc

quoque principium ipsi Gentiles. quamvis haud ita liquido

agnoverunt, taliaque praeceperunt, quae ad percipiendum

honesti' ossici cum voluntate supremiantis, auetoris nostrae existentiae nexum recta deducebant prout si serret locus.

in proclivi esset illud ostendere.

Publiea sunt rensit J Legislatori jus ompetit non solutaviterpretandi ac declarandi legeo verum etiam, ubi sensus lo

394쪽

gis perspieuus est ac definitus, eam adplic ndi ad hunc velutisum peculiarem casum, in quo aliquando aliquid dissicultatis deprehenditur.

me illi uis siue aliis Addenda tertia conditio est, nempe ut lex sit justa ordini scilicet ac naturae rerum congrua Etssenim certo sensu omne iugium sit utile concipi tamen justum potest, abstrahendo ab omni utilitate. Ipse quidem Deus. nullius omnino rei indigus obnoxius, si ita loqui licet, est gloriosae necessitati nihil praescribendi contra immutabiles omuinis regulas, quae nihil aliud sunt, nisi emanatio infinitarum suarum persectionum, ac sequela naturae rerum, cujus ipse auctor est, ita ut secus agendo sibi ipsi adversus foret. f. I X. Interdum tamen tantingit, ut ab obligatisne JHaec dispensatio tantum locum reperit in legibus postivis neutiquam vero in legibus naturalibus, circa quas nec ipse Deus dispensare potest; quippe exempla adlegari solita dispensationem proprie sic duclam non arguunt.

f. X. Aut tales afus praevidisset J Tradere Auctor aliquid de diratione legum , earumque abrogatione debui et Perpetua inesse ac irrevocabilem legem natura jam manifestum est. Uerum omnes lege positive, tam humanae, quam divinae, ita sunt comvaratae, ut abrogare eas Legislator possit, imo ali. quando debeat. Hoc autem vel expresse iacit , vel tacite. Cui enim longum tempus non observari legem patitur, permittitque negotia eo pertinentia alio plane modo geri aut vero mutatur ita rerum status ut inutilis jam ex fiat, vel locum amplius obtinere nequeat illa, quamvis non expresse abrogata a Legislatore , sua sponte exspirat. Hoc modo leges Judaeorum politicae ac ceremoniales abolitae sunt. l. Q. Illa etiam licita dieantur, in quae Vide utrumque meum dis, cursum de permissione legum , E de bene is legum.

Qiiae porro actiones cum lege scilicet, positive dantur enima tiones indi ferentes; quas nec praecipit lex, nec prohibet;

sed fieri pro lubitu, vel non fieri, integrum reliquit. Vide Nn 3 ad

395쪽

ad J. N. i. sit. I. cap. 6. s. s. not. 2. cap. 7. I. S.

not. 5.

Si in una duntaxat Hae conditiones respiciunt qualitatem aut di bostitionem agentis objectum snem, ceterasque actionis circum lautias Sic etsi actio alias ex asse sententiam legis adimpleat si ex vitiosa intentione eadem profluxerit ceu prava, saltem coram tribunali divino, imputari potest. Quod si ea in quis ex Clusa quidem innoxia; at non ea, quam lex imperat, suscipiat aut ex ignoranti id est nescius id,

quod patrat, convenire cum lege illius tunc supremus Legislator nullam habet rationem incassum actum est a mero suo damno. Nempe iterum coram tribunali divinor nam cum externa legum observatio ad commodum societatis Legislatorum civilium scopum . sufficiat hi de agentis intentione, bonane omnino ac legitima fuerit, an minus haud adeo sunt sollicitu, modo actus exterior in secum lege conveniat. Vid. I. N. m. lib. cap. 7. I. 3. .' cap. 8. g. 2.3. I. XII. Seu in omni re Supponit Auctor perperam , ut videtur,

eos omnes, quibus habitus justitia universalis deest qui non in omni re iusta faciendo delectantur nunquam actiones in se uuas, nisi propter poenas testibus humanis adjunctas face. re. Si hominum indoles bene exploretur , adparebit, ut virtutis ac probitatis ita etiam nequitiae ac vitiorum gradus esse. Non omnes quippe, qui non quovis respectu virtuti dant operam , aut Vere probi sunt, aequa ratione depravati, omnibus vitiis dediti, aut eidem pariter vitio mancipati deprehenduntur. Homines videas qui, prout de Galba Imperatore dictum est . magis extra vitia sunt, quam cum virtutibus.

TACIT. IIVlor. I. 49. num. 4. Mnem repente fuit turpissimus Uc. Itaque cum variis plane modis violari, quae aliis debentur possint sicile eveniet, ut dum quis certis vitiis obnoxius est quae ipsum ad laedendum hoc vel illud jus alteriuslinpellunt; ipse ab aliis vitiis ad laedenda alia ejusdem jura stimulant suis imi nunis lit, adeoque horum respecti justitiae etiam proposito ac notu officio suo fungatur. Sic e g. homo in sequiorem inclinis sexum, concepto vehementior in alienam uxorem adfectu , jus mariti, corrumpi suam conjugem e. tans vix observaverit a surari, occidere dolos fraudes. que in contractibus adhibere, patriam aut Principem prodere die forsim religioni duxerit. Equidem vi ejusmodi adsectus abreptus si alia ratione voti compos fieri nequeat ad committenduin homicidium audendam proditionem, aliudve patrandum scelus induci poterit, verum haec tunc non nisi N

396쪽

gre post vehementes animi luctas, aut impotenti jam servore exececatus, sustinebit. Si justi hontinis, testante Auctore. non pauca possunt esse per infirmitatem actiones injusta si David, Propheta quidem , ac vir secundum cor Dei, turpe adulterium, caedemque impiam committere potuit cur injultiis homo, aut qui vitii alicujus habitum contraxit, plures actio. nes justas pro talibus agnitas, easque ut tales, facere non

valeat ita ut hoc respectu aliqua pii justitia adtribui possit et

Hoc saltem desiderandum, quod tunc imperfecta tantum probitas sit periculumque immineat, ne, quod usu venire solet ejusmodi homines ex vitio in vitium sensim prolabantur, ac omnem denique virtutis fere sensum amittunt. V rum non ideo confundendae diversae deae aut supponendii mines dederiores, ac revera sunt. Tanta quippe est, maxime ratione nonnullorum ficiorum , litutis venuitas, tantaque ejus vis in animos hominum, ut ii omnes, qui tantisper ratione utuntur atque inter moratas gentes degunt, ea, sia minus hoc, saltem altero modo pellici soleant ramo homines certis addicti vitiis, ipsos ad praecepta justitiae, ratione ossiciorum cupiditatibus suis adversorum, proculcand conci. tantibus, interdum eo promptius in aliis it: te agere satagunt, quod turbata subinde conscientiae morsibus illa securitate, qua piacula dominantibus suis vitiis consorinia committunt, expiaturos se ea utcunque, strictiori officiorum cupidinibus suis haud repugnantium observatione, existimentas. XIII. Justitia autem praterea involvat respectum At iuxta ipsam

fluctoris definitio uem nonne bona acti etiam objectum conveniens involvit Vide supra ad I . not. 2. Porro, prout justitiam dividit, videtur tantum alios homines pro objecta ejusdem habere. Satius suisset bonas actiones dii inguere se. eundum tria objecta, orga quae exerceri possunt, Deum nempe, alios bomines.' nosme ipsos. Videri. 3. v. seq. Illae, quae ad Deum reseruntur. PIETATIs 'quae ad alios homines. JUsTiΤIae quae vero directe ad nos ipsos, Modera ionis au TEMPERANTIAE Vocabulo comprehenduntur. Haec divisio, ut simplicissima ac facissima ita quoque receptissima est ac an

sunt, quae non absolute ad conservationem humani generis.

397쪽

tur etiamsi ad reddendam eam amoeniorem commodioremque inserviant. Huc pertinent commiserationis, liberalitatis. beneficentiae, gratitudinis, hospitalitatis ossicia verbo , quaecunque vulgo humanitatis aut caritatis vocabulo comprehendi

solent, ad contra distinctionem justitiae rigorosae, proprie sic dictae, cujus ossicia utplurimum pacto vel conventione aliqua

nituntur inplurimum inquam etenimis citra ullam conis ventionem perfecte quis obligatur neminem laedere , ac damnum datum reparare alios ceu naturaliter sibi aequales hahere cic. Verum sedulo observandum, casu extrema necessitatis jus imperfectum ex legibus earitatis ortum, mutari in jus perfectum ita ut tunc per vim queant adseri quae extra hunc casum solo cujusque pudore ac conscientia stant. Vide J. N. o G. ib. I. v. . l. 7. xii III cap. 4 . . . Et haec iterum flet dividi in Quemadmodum ultiosa est divisio justitiae in unioersalem' parιicularem quod unum membrum altero contineatur: ita subdivisio usitis particularis indis ributivam ct commutatiuam inadaequata est; quia hoc solum complectitur, quod alteri vi pacti alicujus aut contractus cum ipso initi debetur cum tamen non pauca sint, quae nulla intercedente conventione alii a nobis ure suo postulare queant. Vide re praeed. Mallem itaque justitiam dividere in imperfectam, aut non rigo rosam perfectam aut rigorosam hancque deinde subdividere in illam, quae a pari erga parem qua inter superiorem et inferiorem exercetur. Prior tot habet diversas species, quot ossicia sunt, quae homo a quolibet altero homine, qua tali, aut civis ab quovis altero membro ejusdem civitatis perfecte exigere potest. Altera tot includit species, quot variae sunt societates, quibus imp rant alii, alii obediunt.

Qua suo jure J Sicut e. e. reparatio damni ipsi dati aut

adimpletio contractus eum ipso initi ste.

Vers auferatur, quod Id est, bona ct jura, ouae actu possidet. Su jure adversus auferentem Haec exceptio respicit summorum Imperantium jus bona eorum, qui certa delicta commiserunt, fisco addicendi aut etiam de bonis eorum.

qui non deliquerunt, in quibusdam casibus disponendi d nec hoc vel illo modo deinde indemnes praestari possint. Vers malum aliqua alteri inferatur J Haec iterum exceptici pertinet ad jus summorum Imperantium, poenas sontibus Infligendi.

398쪽

s XV I. Lex respectu auctoris dividitur in Id est, quae immedia tu

auctorem habet Deum; namque alias ipsarum legum humanarum vis ex lege naturali, quae vere divina lex est, pro-

manat.

reseruntur, aliud directum ac immediatum undamentum semoto quocunque societatis respectu habent. Etenim homo solus in orbe, aut in deserta aliqua insula nihilominus sane colere Deum, se ipsum conservare, facultatesque suas, quantuin potest, perficere &α teneretur. Enimvero plane necessum non est omnia ossicia, quorum solo rationis lumine intelligi necessitas potest, ex una iundamentali propositione d duci. Tria nempe sunt primaria naturalis juris principia RE-Licio, quae omnia hominis erga Deum officia complectitur rAMOR sui, ex quo quicquid ere se ipsum idem homo directe observare tenetur, fluit Socialli LITA . unde quae aliis hominibus debentur, resultant uberrima quidem principia; quae etsi arctissimo inter se vinculo cohaereant, unaque ad promovendos Creatoris fines concurrant revera tamen inviiscem disserunt, ac prudenter temperari debent, ita ut justum inter illa, quantum fieri potest, aequilibrium servetur. Vide ad I. N. m. lib. II cap. 3. f. s. not. S.

Quam quousque illa inservit J Vide quae dixi ad praefatis-nem Auctoris s. e.

399쪽

Et gravissimis. Modo quidem disseminare impietatem hanc

pertendant alias enim indoles ac , finis poenarin foro huiDan infligendarum . non exigit, eas adversus Atheum ideo

tantum, quod Atheus sit, exerceri. Vide ad J. N. ωG. lib. III. cap. 4. I. 4.

g. III. Nec minus indigne de Deo sentiunt, qui eum J Vide BΑYLis

Continuationem Cogitationum circa cometam, c. p. 2O.' seq.

Et si ipsum Deum negat. Modificationem aliquam haec meretur consequentiaci maluerintque sorsan plures verba n. CUDWo Titii in excerptis Bibἰiotheca selecta u. CLEstici Tm. III. p. I. Ea sua sacere: Et si presse quidem loquendo ii tantum agnoscant Deum, qui ipsum omnipotentem unicumque rerum omnium prin-- cipium credunt postulat tamen humani ingenii debilitas, latius haec verba intelligi ut inter illos, qui Numen agno., scunt, ii comprehendantur, qui credere serens ariet num, atque independens profitentur licet creasse istud mate- .. iam haud credant. Nunquam Atheis mi Epicurus ac Demo. - eritus accusati fuissent si tantum statuissent ratomos esse

is enernos; neque alii etiam Philosophi, qui idem ipsum conis tendebant: si non negavissent, ultu in existere En intelis, ligens, quod ex materia universum condiderit. ConLTietis observationes in P end. deinc. min. Uciv.inc ad lib. I. e. 4. g. s. lit. i Sin Sunto alue circa Numen opiniones,quarum respectu indulgere aliquid par est humanae mentis caligini educationis instillationibus, peculiari cujusque indoli ingenii, temporibus , locis, aliisve circumstantiis. Alias enim periculum suerit, ne Atheismi temere insimulentur homines ab eo alienissimi; in m plures etiam sancti viri, quorum ob Iaudatur in sacris scripturis , atque imitanda proponitur pietas tametsi in nonnullis crudae satis de Numine ipsis senten

tia haeserintis. v.

400쪽

quidem est nullum Deo attributui esse a i signan tum quod ullam involvat imperfectionem: At bene notandum observationem hujus regula relativam esse ad captum uniuscujus iae: quippe cum adscribere impersectiones Numini quis potu . quas pro talibus non habeat quo casu reverentia ira illudae honoris defectus , saltem formaliter , non proditur. Ut

vero constet , an tunc quis de errore teneatur distinguen.

dum est inter gratiores ill:i imperfectiones, quae in sen us quasi incurrunt; subtiliores imperfectiones, quas non nisi adhibita meditatione ac perspicacia vulgi captum superante, licet detegere. Ad priore in classiem pertinebant pleraeque etentilis superstitionis ac idololatriae allucia attones, quibus De hominum non solum indigentia , sed quoque infirmitates ac vitia ipsa adfingebantur. Reserenda' huc eorum est opinio, qui Deum peccati auctorem constituunt: item, qui cum ita sibi concipiunt ac si homines talia velit suscipere, quae citra piaculum fieri nequeunt cujus sarinae sunt fautores persecutionis ex causa Relicionis. Enimvero circa Dei omniscientiam C. g. aut omnipraesentiam. id genus alia quae ad intimiores naturae divina recessus spectant, iacile est , ut salsae quaepiam obrepant notiones , ita ut vel attentissimis perspicacissimisque dum ultra vulgi sphaerain adscendunt, non cautum sit, quominus in aliquem errorem ipsi me illabantur.

g. II. atque hoc compendio lib. II cap. 4. I. II. aliter honorem desinit, hocque ipso gna externa intelligit. qu iis judicium nostrum de alterius praestantia testamur. Istud revera vocibulum hocce involvit ita ut denotando ultui externo potius quam interno , adplicari possit interum non solum consideratione potentiae & bonitatis Dei fundatur veneratio illa qua absolvitur cultus internus: eandem pro rata Ingrediuntur etiam reliquae omnes naturae divinae persectiones,

in quantum nobis sunt eognitae r in primis sapientiain scientia

infnita, quarum haec necessario ad perscrutanda corda nostra. internamque devotionem recipiendam requiritur. Porro ad externum cultum Auctor talia refert quae etiam iotissimum ad cultum internum pertinent, e adparet ex nota I.4. M.

inter alia admirationem . quae vel primo loco poni debuisset; quandoquidem ea primus utique sensus est , quem excitare

in nobis consideratio persectionum in universum apta est;