장음표시 사용
381쪽
causis licitis vel indisserentibus. Esto hoc aliud circa rem quidem illicitam. Ducit quis uxorem alienam reputans itatam vires nem, aut nescius vivere adhuc inaritum haec ignorantia sane ipsam rei naturam adtingit adeoque ellentialiseit. Si is nullam rationem habuerit suspicandi illam sce ait nam maritatam esse, atque in hoc debite inquisiverit plano excusabilis est tametsi forsitan ejus adfectus ita cheinens fuerit, ut illam ducere quocunque etiam titulo cupivillat et haec enim dispositio , quantumvis vitiosa, neque ad Aionem neque ad ignorantiam quam in vincibilem supponimus, quyC- quam contulit. Quod si vero vel minima ipsi haeserit sui picto , cuminam illam marito jam unctam esii, aut etiam debitam inquisitionem taetermiserit, qua intelligere aut suspicari facile, quod ignorabat potuisset tenet in de hac ignorantia ejusque essectibus licci sorte , conicientia teneriori Tetrahente ejusmodi connubium fuisset et reflaturus si cuminam illam pertinere ad alium rescitiset. Unde adparet. Auctoris definitionem ut ut usitatissimam . accuratam tamen non esse. Ignorantiam vincere nequit; se 'J. Sola haec posterior ignorantiae species proprie in voluntaria est, aptaque plane excusare cum penes nos fuerit cavere, ne in alteram incideremus.
Ound sibi non rumire videttiri. Duae sunt voluntatis determinationes quarum primam omittit Auctor ad quam tamen attendere haud patum refert Astera est determiuati ad cogitandum aut juάica dum simpliciter : altera , deteraninatio ad neendum alit non agendum pro cogitatiemitis ac judiciis uis. Prior est ille ac iis mentis quo se ad certas ideas sibi occurrentes considerandas aut non considerandas cum utcunque illas contemplata fuerit ad adquiescendum aut non adquiescendum nexu inter eas se prodenti ac denique ad eas ite in , quanium fieri potest . adservandas , aut removendas c terminat Quare . . Cafer in culpa est, quod Numen. de quo nihil unquam audivit . non agnoscat . nisi ideo. quia sui ipsius innuin erotuinque sibi quotidie occurentium objestorum ideis perculsus eas tamen contemplari ea attentione noluit quae ipsum ad cognitionem Entis alicujus omnipotentis, sui reliquarumque omnium ipsum circumstantium rerum auctoris haud dubie fuisset pertractura Cum Graeci ac Romani sibi persuadebant, Patri licitum eqse, iberos ex- Ionere . aut etiam necur libertate judicii sui in eo omnino abutebantur quod te inere ac citra rationem falso nexu inter patriam potestatem, facultatem liberos necandi aut πο- νrendi adquiescebant omnia quoque piacula , quae non attentis octieiis alias cognitis comuiittuntur, inde proceduηt. quod
382쪽
AD SAM. FUFENDOR P. LIB. I. 92r
quod quis importunas ossiciorum illorum ideas, quantum in
f. X. Saltem circa illas actiones J. Loquitur Auctor de actionibus
extemis irrera enii cogit 3liones, motusque animi in actuin exteriorem non prorum Dentes . . per se legunt humana ruinpodinis non subjacent quemadmodum alibi lib. II. ip. 3. f. II. tradetur. Verum libertus aut acu has agendi . aut non agendi, non minus iri actibus Aternis, quam inere internis necessaria est. Unde vix percipio quo Auctoris obsi-rvatim tendat: maxime cum infra I. 24. de actionibus coactis acturus sit ita ut saltem monitum hoc loco sit satis su
Porro quamquam voluntas honum J. Bonum in genere, definiente Locgio, nihil aliud est, quam quod voluptatem v ο-
his producere augereque, ut d lorem minuere apium est. Maium Contra vocatur, quidquid dolorem tu nobis producere aueereve , au voluptatem minuere valet. Utrumque aut corporeuinest, aut spirituale prout voluptas' dolor aut a solis nottiis cogitationibus, aut ab impressione objectorum externorum insensus nostros , proveniunt. Iucundi motus, quos excitate. g. veritatis cuiuspiam inventio, atque n genere scientiarum studium , 'oluptates sunt pure spirituales. At si Geometate diu perquisitam demonstrationem non reperiat aut liquis aegre ferat, se omisisse aliquid, quod sacere se debuisse censet oritur inde dolor pure piritualis. Quod attinet ad voluptates ac dolores corporeos plus nimis ii noti sunt. Sed invicem mixta J. Si avaro. . . simul in ambitionem prono facienda sint in fastum expensae: hae intuitu ambitionis ipsi bonum avaritiae vero intuitu malum videbuntur Π:ec mixtiira boni mali provenit porro ex repugnantia quae inter ossicium aliquando ac adfectus deprehenditur ceu exemplo Medeae apud Poetas adparet. Interdum quoque videtur quid bonum pro praesenti, malum vero in posterum ut si gratum quis pomum comedat, Olicos cruciatus excita re idoneum aut vice versa malum aliquid est pro praesenati honum vero in futurum cum quis . . amarum jam insumit a restituendae sanitati conveniens pharmacum Deis Dique bonum aliquod cum majori bono comparatum, sit dium: oc contra nilnus malum pro bono reputatur.
Ad quas solide disicernendas J. In his consistit recta hae di
scretio I. Rationi adversatur, bonum adpetere maius mata Ium concitaturum. i. Rationi contra quam maxime congruit, matura excipere , singulare uiruta conciliaturum
383쪽
s Majus bonum praeserendum est minori hono , nullum licet malum post se tracturo. 4. Sectanda semper sua bona praeliantissima, quae convenire nobis possunt, conformandaque propensio nostra naturae cujusque boni. S. Apodietica certi iudine non opus est ratione praegnantium bonorum aut malorum lassicit probabilitas ct possibilitas ut homo rationis ductum sequens, levia aliqua hona praetermittat, levia que aliqua mala excipiat, ad adquirenda bona longe majora, ac uitanda mala longe graviora. Ex his autem regu lis in sensum communem incurrentibus per liquidas consequentias pronum jam est colligere, quἀm praeferenda reli-- citiis Omnibus virtus veniat.
Ut itra peeeatum velut depleri ueant J. Hoc in universum adseri non potest. Homo . . libidinosiore temperamento praeditus, forsan per longum tempus ducendae uxoris copiam non habuerit Maruus diu ab uxore abfuerit Uxordiutius aegra acuerit. Via itaque , quam suadet Auctor, nonnunquat obtineri nequit; at nec ut plurimum caret periculo. Cupiditas quippe habendi libidoque alios rare minendi nunquam clamitant satis est saepiusque deficit occasio illas licitis mediis deplendi ita ut tunc facile quis sti inulis in quaecunque devia ipsum impellentibus succumbat. Dic dum ergo est e contrario , tutissimam, immo unicam e cuiam esse, ut quis dominantibus cupiditatibus, quas cohib re intendit, obices interjiciat. Eito praeter modum avaro omne lucrandi medium suspectum : has tantum ad militur comparare opes, quas honesta sui suorumque deposcit sustentatio: cetera decoras magis, quam lucrativas suscipiat occupationes. Ambitiosus contra honorum sedulo fugiat testimonia, utileque potius, quam decorum ambiat. Pronus in voluptates laboriosum intentumque vitae genus ineat amorem gloriae superandis molli te ac luxuriae illecebris idoneum con: endat atino inducere. Hoc sane pacto deo incentur
tandem cupidines, quae, quicquid sentia Auctor, nunquaruita laut ebementes, ut nulla ratione reprimi possint. f. XIV.
la serumque impetum J. Id suppununt omnes Legislatores. Vid quae dicta sunt ad J. N. m. lib. L cap. s. s. 3
I. X U. Denique uti dantur certi J. Aceurate loquendo ejusmodi
384쪽
morbi ut Mehrietas non tam impellunt voluntatem ad certos actus , quam principium actionum humanarum plane vertunt quum uoc quis latu quid agat, nesciat.
g. XVI. Eligitur resuscipitur J. Vide insta s. 4.f. XVII.
Quaelibet acti directionis um Diae capax J. Haec utae vera in ratio, quare actii aliqua , aut omissio ejus it indoἰis, tit imputari Upt. Verum exinde solum non sequvur . eam actu sevire imputandam quae duo Auctor distingvcre debuisset. Posterius supponit accedentem aliquun necessitatem moralem aut obligationem vi cujus faciendum , vel omittendum sit aliquid , quod fieri potest, vel non seri potest. Exemplo rem declarabi inus. Duorum eodem talent iisdemque acultati laus ac , inmodi milius instructorum at quos ad ad scendam Algebram nihil obli at alter huic disciplii a dat operam alter detrectat. Hic omissionis, aeque ac ille actionis auctor omnino eli nihilominus neutri vel laudi illud, vel vitio hoc casu verti poterit. Uerum pone uos eidem studio destinatos . Theologiae scilicet , vel Medicinae si alter adnitatur coniana matus evadere Theologiis, vel Medicus alter e mirario superliciariete tantum immineat doctrinae nec ampliori, quam qua forsan ad consequendum gradu in Doctoralem opus habere sibi videatur prior tunc quidem laude alter vituperio dignus fuerit. Quare quia uterque omnino tenebatur tantam sibi conciliare peritiam qua proposito sibi munere quam optime deinde lanei valeret. Unde apparet, quod, cum imputabilitas meram facultatem agendi vel non agendi supponat, actualis imputatio praeterea obἰigationem agendi, aut non agendi requirat. Quod ita est manifestum, ut Austor ipse cum de actionibus loquitur de quibus ratio posci potest haec duo saepius conjungat quantum quis poterat 'debebat.
Patranti soli imput tibi:ur l. Non tenetur quis solum de actionibus illorum, qui ipsius directioni subsunt. Est praeterea generalis aliqua obligatio impediendi, quantum seri potest ne quivis alter aliquid nisi perpetret multo adhuc mastis in illud positive non consentiendi, faciendo aut omittendo deliberato animo id, quod patrantem eo movere, aut
385쪽
ab eodem deterrere idoneum est. Vide quae tradentur huius capiti s ultimo quem cum hoc conjungere par suis Iet. Imputari si possunt Sunt ei tres conditiones omnino
necessariae, ut imputatio sit justa. I. Ut nexus aliquis vel et entialis vel accidentalis, intercedat inter id. tio factum
aut omissura es S ma ἰυm illud , iis inde provenit. et Lissmrotuerri me rexus, praetideri effectus probabiliter potuerit. 3. I aliqua adfuerit obligati non faciendi id quod tali effectui
occasionem dedit. Deficiente una ex his conditionibus cellat etiam imputatio. Concurrunt singulae eo casu quo quis cocta calce in via regia, aut media platea, calcariam tegere asserinus aut cancellis munire neglexerit, ne quis noctu sorte illabatur aut puer interdiu in eam prosiliat. Defectias prioris conditionis cernitur in sententia a Cn. Pisone lata. cu us meminit S NEc de Da lib. I. cap. 6. Pertinet' huc fabula de tipo Agno eodem sonte bilientibus. Deel taltera conditio casu, quo quis lata a virgine, quam ambiebat, repulsa , aut non accepta mutuo, quam petebat, pccunia, laqueo se prae moerore suffocasset. Deficit te tia conditio, quoties utitur quis tantum suo jure nec alias malu :n
inde in hunc vel illum proxime proventurum conspicitur aut etiam ubi suspicari utcunque hoc liceat non foret tamen valiturum ad illud praecavendum , juris sui usu abstinere. Sic si Dominus aedium in propria area calcem coxerit: vero quis, cui nihil ibi negotii est , noctu accedens in calcariam incidat habeat is sibi. Sic qui vinum venum habent, non ideo statim ab eo vendendo tenentur abllinere, quod probabile sit, fores, ut plures eo inebrientur, ac uariis deinde vitiis temulenti indulgeant. Praeterquam enim quod in antecessum iron constat qui sorsan plus justo sint epota turr etsi maxime hoc constaret ne dare iis vinum ta-Πie supervacuum laret, patentibus quavis platea oenopoliis pluribus. Quantum eorundem opera vel neglectus . sic agricolae aut vinitori ubertas proventus, vel sterilitas imputatur, prout in colenda terra debito tempote uterque operosior fuerit vel nesiligentior. Tenetur quis porro de damno per incendium dato, non tantum si ignem ipse aedibus subjecerit sed etiam si imprudenter prope receptaculum, quo pulveris pyrii, aut horreum quo foeni copia adservatur emittendis pyrobolis se oblectaverit aut calamo sumatorio ori adpenso ejusmodi loca incesserit c. item etiam si conspecto aliquo. qui flammas aedificio subderet non manifestaverit. Qui alias supra humanam directionem sunt l. Sic ad preces Eliae Prophetae gus per tres annosis iuridium pluviam
retinuit, ac deinde iterum indulsit I Reg. cap. XVI l. r. xVIII.
386쪽
XVIII. a. s. ap. V. 7. 8. cons. Genes cap. XVIII. sa. XIX. 21. 2Sam. cap. XXIV. 3. 7. yon cap. I. In seqq. Uerum bene observandum est . citra liquidam ac certain revelationem coustare non posse, divinum uine ingratiam vel odium certi hominis eventum aliquem peculiariter procurasse cauteque adeo tram maxime esse procedendum, nec suspicionibus temere si permittendum spatium: potissimum si qui pro causa alicujus mali in alios redundantis habendi sint. Sic Insulae Melitens incolae de Apostolo Paulo correpta ab vi per ejus manu temerarium tulerunt judicium Act eap. XXVIII. Sic quoquc primi Chrisiani temere a Gentilibus pro causa succedentium tunc publicarum calamitatum venuitabantur; quemadmodum omni aevo visum est atque adhuc videbitur, vi generalium naturae logum. Vide TERTULLIAN. Apolog. cap. XL. ARNOR. adve
jus gentes init ibique not. Elmenhosii in quo quidem Chrisiani ipsi imitati deinde sunt proh dolora minitantur' dienum saepius maxime coecos Gentiles.
Quae per ignorantiam invincibilem J. Circa huncis sequentem f. vide supra I. T. quorum hei mera sit repetitio.
Ut Uectum actionis, Nempe ut materia sit agendi a que aliquis existat, cujus respectu agere liceat. Ad hoc referuntur singula fere exempla, quae ei ab Auctore adle
Aut malo aliquo J. Addenda ei est restrictiori ni a.
lias suis obire bo periculum teneatur. Sic e g. ridiculus miles foret qui jussus adire stationem, obtentu discritii in is illud omitteret.
Quo non ut obeunda negotia J. Sic Consiliarius coetui cuius membrum est, interesse nequit, si illa ipsa hora rinceps eum ad se accersiverit. Vide . ult capitis ultimi hujus libri. ι ad actianem J. Hoc casu deest materia agendi sic ad primum momentum istud pertinet. Brevius ac distinctius, me judicio, quatuor hae conaitiones exprimemur si dixerimus, teneri quem de omissione aliqua . si adsuerint ipsi media ad agendum necessaria. 2. Et si adhibere illa potuerit citra negleetum gravioris alierius ossicii aut periculum insignis alicujus mali, quod subire alias plane non tenebatur. Hoc modo regulae hujus ct sequentis paragraphi ad unamo
387쪽
Ab ea multum repetetur J. Ita iiDsTus disertis vertias. Lue. XII. 48. Si sen O sumus simul sorbere areJ. Auctor, cui tali saepius PLAUT O volupe erat procul dubio ei adludit ad hos duos versus ex sellaria. Simul fore sorbereque clud Deile
De enim eodem modo tractari potest . Scilicet non quod Legislator exigere possit, fieri impossibile durante quidem impoltanlitate , verum quod possit eos ut ire . qui culpa sua praestare jam non valent, aeque ac si viribus agendi instructi, agere detrectarent.
Aut faciendo abstineamm J. Videtur et Auctor effectum
posterioris huius coactionis ultra, quam par est, extendere. Fateor, illa culpam valde minui, maxime coram foro huismano at non liberatur quis penitus ab omni imputatione coram tribunali divino. Simile a gladi aut securi ei nihil conficit instrumenta enim illa sunt mere pasΤva dum econtrario qui intuitu tantum i ninentis gravis alicujus mali nulla accedente coactione physica atque irresistibili adigitur, quadam voluntatis specie agit, certoque modo ad manifeste pravam, quam exequitur , aestionem concurrit. t terea constantiam hominis non plane superat, mortem etiam suppetente ejus declinanda medio oppetere Fatetur illud Auctor ipse in pore Majori lib. II cap. 7. s. s. Nec his sunt qui hoc aliquando propter leviorcs causas . quibus vehementius adficiuntur, audent. Pronum ore ostendere. Auctoris principia minus firma esse, ac cohaerentia: at locus no patitur. Ex his vero collim abunde potest unum casum esse quo ad evitandum malum a Supeliore intentatum, ejusdem manifeste injustis jussis salva coli scientia obedire liceat nempe si ille qui iniuncta illicita actione laedendus est ipse alterum vetet in gratiam sui renitendo subire periculam modo tamen de re agatur circa quam in inserendum sibi malum consentire aut de laesione juris cui renunciare ipsi sit integrum etsi enim mihi e . quis libertatem ipsum occidendi indulgeret non inde tamen furor ejus qui
sub gravi comminatione mihi hu us insontis necem dinperat,
388쪽
citra iaculum ministerium meum valeret accommodare. Viade ad I. N. m. ib. I cap. S. I. - I ad Edit. ad ἁp. 5. hujus libri l. s. s. XXV. Ouibus uidem citra suam culpam iste morbus provenit J. Non
nisi rarissime contingere hic casus potest Causae quamcun-oue mentis alienationem producentes , valde ut plurimum sunt occultae, atque ita comparatae ut praevidere eas am-ta integro vix liceat. eminerunt quidem naturae crutatores herbarum quarundam minus notarum quarum succus certa copia haustus rationem turbet item certorum fluminum sontiumque , aut etiam Vaporum ex quibusdam locis exhal tium , aut eundem effectum gignant. Constat quoque composita olim esse pocula, Philtra dicta, quae excitando amorem vexabant mentem, agebantque m rabiem. Vi
rus virtutis ejusmodi plantae, quae aut potus, iis nihilominus deliberato animo uteretur: locum tinc haberet, quod
z: tutioi di perinde esset, ac si ebrietatem iste bi arces.
Cum dele ione immoratus J. tu prava haec si delectatio somnium tamen in se non desinit eis somnium: uantasma nempe . cui essingendo inteflectus untas nunquam ita interveniunt, ut credere liceat, nisi talis dispositio uictet non successurum eiusmodi somnium suille filicitiis exemplo Biblis apud Ovidium, Optaret etiam recurreres, usiabscoenum somnium non suppeteret tamen certum luid orocurandi medium: pone quoque, repertam tandemeti viam : non tamen de somnio ipso tam teneretur, quam de eo quod vigilans episset, vel cogitasset. De cetero vide
: este, Ibinis: bulos dicta sunt ad opus Majus duci. N.
G. lib. I. cap. S. I. 'Φt. - . XXVII. Patratis principalis euumst J. Non definit ei Auctor, nedue etiam in Malori peri, lusce tres species causarum mi alietius unde it, quod vix cedere aliter potirit, ut rem inti distincte percepta, aliquando ad unam classem d. Quod ad alteram pertinet referat supplere itaque hunc um adnitemur, eo quidem curatius, quod hanc mat
389쪽
itam, utut maxime utilem, hactenus non ita recte expile: tam constet observandum ergo stati in est agi tantummo do de roduci fluxus in actionem non vero de gradu militiae. qui ex pluribus aliis circumstantiis deducitur, atque in causa minus principali asor, quam in principali sic pote it: quemadmodum exemplo hominis adparet, qui alterii in tranquillo animo occidit, inductus a tertio, ita impotenti commoto adversus illum quem interficiendum curavit , ad ulciscendam atrocem injuriam . quam sibi illatam exillimabar. Distinguendum porro est inter effectus aut sequelam actionis ab altero immediate patratae. productionem actionis ipsius. Fieri enim potest, ut quis ad effectus aut sequelam plus conferat quam alter qui immediate patratri nec tamen ideo actionis causa principalis fiat ut si quis conspiciens ignem aedibus suppositum ab incendi alio, qui subito effugit non statim manifestet. Attendendum quoque, ut quis merito censeatur ad actionem alterius concurrils , aliquid omittendo haut necessum esse, ut certe hanc actionem impedire potueri ε sed lassicere si probabiliter ad illam impediendam adferte aliquid momenti valuerit, atque ad hoc alias communi aliqua, vel peculiari obligatione adstrictus fuerit. Hoc posito hei per CausAM PRINCIPALEM intelligendum eum esse dixerim . qui faciendo aliquid, vel mittendo ita in actio rem . vel missonem alterius in luit, ut citra bo alter a facto at si-
nubet, aut mi Pum fecis et Causa secundi ordinis, quam
CAusAM COLLATERALEM voco est tile, qui faciendo, aut omittendo aliquid concurrit, quantum in se, ad actionem vel omissonem asterius ; at non ita incociter tamen, ut protimi possi, citra Oe alterum a facto de siturum, aut omistitim facturum fusisse. Denique Aus A MINU PRINCIPALl mihi est, qui leviter tantum in actionem vel migsonem alterius insuit, aut aliqualem untaxat ad hoc occasonem praebet ita ut agens jam proprio motu ad agendum, e non agendum, ipse determinatus hoc tantum accendatur aliquo modρ, aut adjuvetur , ad exequendum facilius promptiusve pravum suum propositim. Harum definitionum adplicatio notis sequentibus videbitur. Lui alterum auctoritate J. Ratio quare quis causa principalis sit actionis, quam inferior ejus auctoritate patravit, ramcise non est quod hic ipsus imperio subsit alias enim omnia' quaecunque inferiorum gesta superiori forent imputanda verum quod supponatur . prout quidem usu ventro solet, inferiorem citra mandatum Superioris tale quid ultro cogitaturum , aut etiam aestu suscepturum non fuisse: Quilibet alter ergo, qui in actionem quandam sibi aequalium aut quoque Superiorum , eundem influxum habuerit pro
390쪽
quocunque demum medio usus fuerit, atque vel lubenti vel reluctante animo patrator sese ad id moverit quod ipsi alias in mentem non venisset aut ipse adgredi non sustinuisset. Ita Pilarus mortis CHRIsTI avsa tantum minus principalis fuit: vide MATTH. cap. XXVII. 23 seqq. JOAN. cap. XIX. II. ytida vero ejusdem non minus causa principalis, ac David caedis Uria ii. saΜ. cap. XI. Iezabel oppressionis Nabo thi III REO. cap. XXI. Clerici, qui principes pro avectoritate, qua apud ipsos pollent, ad vexandos eos, qui eandem cum ipsis fidem non profitentur, movent causa principalis omnino sunt ejusmodi vexationum furoris, quo abri pitur caeco impetu vulgus adversus homines, quorum opiniones, bene an male te habeant dijudicare haud quicquam
Aut ad facinus patrandum Hl facinus non fulissent patraturi, nisi mandavistet alter, aut conduxisset data vel promissa
mercede. Sunt itaque cauis principales, non vero causae tantum collaterales. Ut autem intelligatur brevibus, quae exempla ad secundam hanc classem pertineant tenendum est, eos omnes, qui per conspirationem cum auctore immediato aestionis agunt, quacunque demum ratione eo conserant item
qui citra peculiarem conspirationem eidem agenti aliquod medium aut auxilium, quod aliunde etiam consequi potuisisset, suppeditant eos, inquam, omnes censendos esse cauissas collaterales sive lucrum ex laeto, ad quod concurrunt , capiant; sive minus. Sola conspiratione fit quis causa colla teratis tametsi positive ad aestionem alterius parum, vel etiam nihil conferret. Nempe quod talis interdum nihil ipse, vel partam factat, inde est quod plus non videatur requirit
ad praestanduin multum, si res tulerit, paratus omnino est et altum servat lentium, nec actionem quantum in se est, impedit hoc sussicit, ut quis censeri debeat cum eo , qui cum fine quidem ac consilio unitus est, cooperari. Sic necis Diue Stubant' aulus, custos tantummodo vestium eorum , ut ipsum lapidibus obruebant, reus suit.
Qui adjuvant Ita quidem si&aliunde adjuvari patrans poterat ut si quis publice tabulam lusoriam ministret in urbe, qua plura patent aleatoria. Verum si quis juvent in mercedem illecebrosae juxta ac avarae meretricis alias in ejus libidinem non consensurae pecuniam, quam obtinere is alibi non valebat, mutuo et hic creditor sane luxuriae illius juvenis
causa principalis fuerit. Hare distinctio ad plurima exempla, cuilibet ultro concipienda , adplicari facili negotio poterit.
Qui cum opem ferre injuriam patienti pol erit ' deberent Ad
primam lassem reserendum et, hoc exemplum, ex princi