장음표시 사용
291쪽
272 de illorum annorum historia meminere, plura de eo dem viro nobis suppeditant, quare minus inopia rerum laboremus. Nam, si nonnulla excipiantur, quae ex tabulariis familiae Gon Zagae deprompta protulerunt Irenaeus Afio, Petrus Antonius Serassius , Hieronymus Tiraboschius, viri doctissimi, iidemque monumentorum saeculi xvi. peritissimi ; ac paucula illa, quae ante eos de Scipione scripserunt Alsonsus
Ciac conius, Ianus Nicius Erytrhaeus, Aloisius Morerius , Georgius Egsius , Hippolytus Marraccius ,
Antonius Petramellara 3 adeo monumentis ad eum pertinentibus caremus , ut aegre aliquid inveniatur, quod ad ea , quae ipse de se commentariis suis tradidit, addi possit. Quod quidem mirum videbitur
in homine praesertim hujusmodi accidisse, religionis, doctrinae, beneficentiae fama commendatissimo, ac Scriptorum omnium, qui tunc doctrinae laude floruerunt, amico, et patrono. Verum, si quae vices temporum illorum fuerint cognoverimus, facile hujus silentii causam intelligemus. In eos quippe annos illius honos incidit, qui, partim propter crebra Pontificum Maximorum funera , partim propter adversam Scipionis ipsius valetudinem, vix opportunitatem ali quam ei obtulerunt operam reipublicae navandi suam. Si quidem in eo temporis spatio quatuor Pontifices
292쪽
Maximi demortui sunt, quatuor itidem in demortuorum locum suffecti . Itaque haud exigua horum annorum pars in conclavi comitiis pontificalibus habendis transacta a Scipione suit ; quo quidem tempore vix ab eo fieri potuit, quod memoria dignum putaretur: nisi sorte Paulo Floretae credendum esse ducimus , qui in historia , quam virorum illustrium gentis Gonzagae manu scriptam reliquit, hoc memoriae prodidit ; Scipionem Montallio Cardinali , qui eum post Urbani VII. mortem summor studio Pontificem Maximum facere cupiebat, in eamque rem eidem plurima Patrum deserebat suffragia , o stitisse Vehementer, neque passum esse, id agi ab illo , ut hujusmodi res in deliberationem vocaretur . Scimus praeterea, eum in comitiis illis , quod in historia arcana comitiorum eorundem legitur non semper partibus illorum favisse, qui Pontifices Maximi fatii sunt. Minime mirum est igitur, si hujus viri opera haud usi illi suerint, qui, etsi ejusdem vidi tutem suspicere deberent, nihil haberent tamen , quare, grati animi causa, ejus opera uterentur . His accessere , quemadmodum dictum est, incommoda invaletudinis, qua, ut Cardinalis est factus, ita laborare incepit, ut Ianus Nicius Erythraeus in
293쪽
cum Deianirae dono comparet, quo Hercules consumptus perhibetur. 3δ Ab eo enim tempore Scipio et renum morbo tentari, et paene assiduis articulorum doloribus cruciari coeptus , non robur corporis So
tum , ac dignitatem illam oris, qua mirum in modum commendabatur, sed etiam , quod gravissimum est putandum, paene pedum usum amiserit; ut raro Stare per Se , ac sine domesticorum auxilio , qui illi semper aderant, progredi vix unquam posset. Extat ad Scipionem epistola a Joan. Baptista Guarinio ejusdem familiarissimo scripta, qua docemur, eum etiam in Conclavi arthritidis doloribus laborasse . Scribit enim Guarinius ad illum, qui solutis comitiis , jam e Conclavi exierat, credere Se , eum non
Vaticanum carcerem modo , verum etiam compedes , sic enim podagrae dolores innuit quibus
firmissime tenebatur, una cum carcere reliquisse. 33
Quod igitur conjiciendo assequi possumus, videtur Scipio , toto honoris sui tempore, plus albi, atque amicis , quam reipublicae vixisse . Neque enim Romae aliquid ei publici muneris impositum reperitur, nisi quod inter Patres Cardinales Episcopis examinandis , eorumque controversiis cognoscendis adlectus est et Eremitanae Augustinianorum familiae patronus datus . Ioannes Antonius Petramellara, ac
294쪽
Georgius Egsius scribunt, eum a Vincentio Duce Mantuanorum universae Montisserrati provinciae suisse praepositum , eidemque summa cum laude aliquandiu praefuisse et quippe qui ut idem Petramellara perhibet si cum justitia commixtam humanitatem adhibere solitus, amico quodam benevolentiae vinculo omnium animos sibi devinciebat ,, . Quod sane honorificum virtutis testimonium multo fit Scipioni honorificentius ex eo, quod is adeo brevi temporis spatio munere illo functus est, ut osten-Sus magis , quam datus provinciae illi regendae videri possit. Etenim qui pridie nonas junias anni
MDxC. munus illud iniisset , idem sextili exeunte ejusdem anni ad Vaticana comitia evocatus, Romae esse debuit , quod Sixtus quintus P. M. mortuus esset . Quae omnia ex commentario quodam
Casalensi inedito Hieronymi Bremii scriptoris illius temporis nos comperta habemus; quo in libro solemnis etiam Scipionis ingressus Casale in Urbem principem ad magistratum publice ineundum descriptus legitur. Nec vero absens provinciam illam idem administrasse per Vicarium videtur . Nam ex quo die discessit nulla amplius in illa propo.
sita edicta sunt ejus nomine inscripta: quod ommnino fieri oportuisset, si absens eandem tenuis-M m Σ
295쪽
Set. Praeterea ex eodem Bremii monumento app: ret, Marcum Antonium Gongagam Episcopum C Salensium , a Duce Vincentio statim Scipioni su fectum , Montemserratum decem ipsos menses rexisse is donec Ferdinandus Gon Zaga Melficti Princeps novus Casalensibus Praeses ab eodem est datus et ut plane, cum Scipio est prosectus , eum Vere se
magistratu illo abdicasse , ac de provincia decessisse poasit judicari. 3 Verum quamvis ille , dum Cardinalis suit, a publicis muneribus abstinuerit, sive id factum sit pro' pter temporum rationes, sive propterea quod idem valetudine minus commoda uteretur , sive quavis alia de causa ; ita tamen in Urbe est versatus , urdignitate quidem pares aliquos in illa haberet, auctoritate Vero gratia, amore civium unus omnes facile antecederet . Commendabatur siquidem doctrinae laude , studio benefaciendi omnibus mirum in modum ferebatur , amicis officia religiosissime praestabat , integritate erat singulari, religione vero tanta, tantaque in Deum pietate , ut quamvis omnibus o namentis floreret, hae tamen laude praecipuo quodam modo illustraretur . Ad haec singularis quaedam oris suavitas , dignitasque accedebat, propter quam caeterae etiam virtutes clarius quodammodo
296쪽
enitere in eo videbantur Is . Quibus animi, corporisque ornamentis ita omnium ordinum benevolentiam sibi conciliabat, ut nemo esset, qui non eum cole ret , ac Summo amore prosequeretur . Hanc hominis omnium animos sibi virtute sua demerentis imaginem luculento elogio nobis ob oculos paene conspicie
dam exhibet Thomas Corraea in libello suo de Elegia , quem Scipioni Cardinali inscribit . Hoc elogium
qui legat, paucis lineamentis clarissimum virum pror-Sus ad Vivum expressum videre poterit. Sic enim ille scribit. D Tua te eximia virtus , praeter alia vitaeis bona , Cardinalis amplissime , ita reddit amabiis lem, ut intimis animi sensibus assiciamur , ubi nc,
is men audimus tuum ; te vero cum intuemur, pa-m Scamur conspectu suavissimo , et ideam absolu-
,, tae persectionis tacite inde deducamus , ubi tu ,, omni ornamentorum copia illam re ipsa expressiri sti Quae ab ingenioso , atque eleganti scriptore non tam ornandi hominis gratia , quam plane exanimo esse prolata, clarius intelligentur , cum caeterorum etiam testimonia suo loco proferemus . Horum Siquidem auctoritate , ac consensione patebit, nullam Scipioni laudem esse tributam , quam non
singularis ejus virtus promeruerit ; illudque simul apparebit , imaginem clarissimi viri, quam Corraea
297쪽
scriptis suis nobis quodammodo expictam exhibet,nihil ab ea discrepare , quam Scipionis ejusdem caeteri quoque scriptores expres Sam reliquerunt. Sed ne , si omnia simul comprehendamus , lateant de eo viro multa, quae si singillatim consideranda proponantur , eximia animi illius ornamenta clarius ob oculos constituere possunt, exponendae a nobis nonnullae ex clarioribus ejusdem virtutibus
sunt , quo planius fiat, eum , si minus in publicarum rerum administratione Versatus est, omnibus tamen virtutibus , quae ad magnas res bene gerendas requiruntur , claruisse; ac si propter ea , quae a nobis commemorata sunt , gravioribus a negotiis abstinuit, judicio tamen omnium ad difficillima quaeque naviter , sapienterque gerenda aptissimum suisse judicatum . In quo eo majori studio nobis elaborandum videtur , quia Scipio , qua erat in scribendo modestia , quamvis omnia , quae ad familiae Gonzagae controversias, atque ad suorum cum studiorum , tum honorum, laborumque cursum pertinebant, diligentissime commentariis suis sit persequutus ; de iis tamen , quae ad propriorum decorum famam posteritati commendandam faciebant,
nihil prorsus attigit . Quae igitur Scipio de se mode
stiae causa silentio occultanda censuit , ea nos in
298쪽
medium proseremus : ita ut , si notitia caremus earum rerum , si quae ab eo , dum Cardinalis es et , gestae sunt , habeamus tamen virtutibus ejus commemorandis , quo horum monumentorum
iacturam aliquo modo, quoad ejus fieri possit, compensemus .
Atque , ut a doctrina exordiamur, hoc enimvero sine controversia de Scipione dici posse videtur , eum videlicet inter illius aetatis viros sapientissimos floruisse . Neque enim ille in liberalium artium ac disciplinarum studiis tantummodo versatus erat, in iisque celebritatem nominis sibi maximam paraverat I sed , quo erat ingenio , ad multarum linguarum intelligentiam, ad mirificam in oratoria, ac poetica facultate praestantiam , ad singularem historiae universae peritiam , eam etiam graviorum doctrinarum cognitionem adjecerat, ut et juris consultus egregius, et philosophus acer, et excellens theologus haberetur 3ε . Scimus sane , cum de colligendis laudibus agitur , quae viris amplissimis sunt tributae , non magnopere credendum elogiis esse , quae scripta inveniuntur , praesertim in libris , qui eorundem nomini dedicati sunt. Obtinuit etenim consuetudo , ut multa de viris amplissimis honoris ergo ad patrocinium captandum
299쪽
tunc scribantur, quae, nisi gratia paranda esset .
fortasse de illis non scriberentur e veruntamen si Videamus, plurimos, eosque gravissimos scriptores in hoc universos consentire , ut certas alicujus excellentis viri laudes , tanquam proprias, ac peculiares illius , celebrandas curent ; non tam illa a nobis testimonia honoris ergo tributa, quam judicia certissima singularis illorum , atque exploratae virtutis sunt habenda . Atqui nemo ex clarissimis illius aetatis scriptoribus fuit , qui aut Scipioni opera sua inscripserit , aut de eo in suis libris mentionem secerit , a quo non idem a doctrinae praestantia potissimum fuerit commendatus . Extant testimonia luc lentissima , quae Scipionis doctrinae tribuerunt , M. Antonius Muretus , Torquatus Tassus , Ioan. Baptista Guarinius, Ioan. Franciscus mssatus Dan. Petrus Matiatus, Franciscus Bencius, Diomedes Borghesius,
Hippolytus Capiluptus , Iacobus Pergaminius , Antonius Constantinius , quorum utroque Scipio a secretis usus est, Iosephus Castalioneus , Mutius Pansa , Stephanus Sanctinius , Iosephus Malalesta , Thomas Corraea , Roscius Ortinius, Iulius Capilupius, aliique viri clarissimi, quae qui legat, intelliget, Scipionem omnium doctrinarum laude inter aetatis illius viros principes claruisse . Afferenda hic es-
300쪽
Sent singula, quae a clarissimis hisce viris de hac Scipionis laude memoriae prodita sunt : verum cum plura ex his alio a nobis loco exponi debeant, uno nunc M. Antonii Mureti testimonio contenti erimus:
praesertim cum hoc instar omnium esse possit ; sive quia a tantae auctoritatis viro , interposita sacra,
menti religione , est profectum ; sive etiam quia tantam Scipionis habet laudem, ut, si caetera omnia de clarissimi viri doctrina, ingenio, virtutibus monumenta interciderent , esus tamen memoria uno hoc M. Antonii Murcii judicio clarissima apud omnem posteritatem esset futura . Neque enim satis habuit Muretus Scipionis ornamenta, ingenium, sapientiam caeterasque ejus virtutes mirificis coloribus pingere , amoremque illum suum, quo , propter tam eximias ejus laudes, in eundem rapiebatur, celebrare ;verum , ne ii, quibus Scipio ignotus erat, suspicari possent, a se in ejus laudibus commemorandis plus amori, ac consuetudini, quam veritati esse trib tum , jurejurando testatus est , se nihil unquam neque Verius , neque magis e X animo Scripsisse , quam ea, quae de ejusdem virtute scripsit . Sunt enim haec doctissimi scriptoris verba . se Vere hocis dicam, Scipio, cum omnes, qui te norunt, itam te ament , ut eorum nemo sit , qui se studio