Opera omnia (Editio altera)

71쪽

OBSERVATIONUM MEDICARUM I. 2. 35

dum est insuper, quibus anni Variae illarum Specie gras D Mon-SRntur uno eodemque tempore, ea omnes modo quo primum aggrediuntur, atque invaSionis SymplomatiS, Consentire. I9. minc itaque cernere est variam admodum et Recuratam Naturae methodum, quam ad morborum generationem adhibet; quam nemo hominum arbitror, hactenus pro rei dignitate satis observando est assecutus Atqui e pauculi Divorsa

hisce omnino conficitur cum specificae Popularium hor

borum Histerentiae, nominatim febrium, areanae innorum ne a causa constitutioni innituntur, incasSum deSudare illos, quotqUOt in humano diversarum febrium rationes a causa morbi se in humano serpser 'g'

corpore ruggesta deducunt nam liquido patet quemlibet, oram do- pancratice licet valentem, si certa quaedam hujus nostrae Vς regionis loca adeat febre ibidem grassante intra dies aliquot laboraturum Vix autem redibile Sit manifestam inliquam mutationem ab ore praelati viri humoribus tam brevi impressum iri 20. Neque minus difficile est generales regulas febribus his debellandis a Commodare, et certos aliquos limites figere, quos ultra citraque progredi, aut in iisdem consistere, non liceat In lae itaque nam spissa rerum In novis caligine, nihil mihi prius est quam, quando moVae Tebre es I, o grassari incipiant, cunctari paulisper, et ad magna praesertim media ' remedia non nisi suspenso pede ne tardiu procedere dili deiiduini genter interim illarum ingenium atque morem observaro, Rui 'tis'

quibus itidem praesidiorum generibus tegri juventur Vel dentibus et laedantur, ut quamprimum hi repladiatis, illi utamur iis, desiim 2I. Verbo dicam, Epidemicorum speetes omne juXta SSe si

charactere cujusque diopathicos enucleare, necnon propriam medendi rationem unicuique sigillatim necommodare, ut res est multi otii ne summo ardua, ita etiam, cum nullo Certo aut saltem nondum explorato, annorum ordine emorgRnt, ad justum de iisdem observationum apparatum Congerendum fortasse unius Medici aetas non suffecerit. At vero hic labor, ut ut sit improbus, prius est exantiandus quam nos aliquid memoratu dignum in extricanda tam multifaria horiar morborum serie praestitisse jure possimus gloriari. 22. At vero quibus domum modis rationem reddemus distinctarum specierum Epidemicorum, qui non tantum quate nus saltem nobis liquet, fortuito neni sant, sed etia in qui uno

72쪽

DE OR ann aut certa aliqua annorum Serie ejuSdem Sunt generis,

anno alio specie ab aliis alii distinguuntur 3 ulla hic mihi

unquam methodus aeque commoda est visa atque illa quae, per sufficientem annorum numerum protenSn eodem illo ordine describeret quo se invicem excipiebant et insequebantur. Quod ut jam pro me modulo essiciam, Historiam et Curationes Epidemicorum qui ab anno 166l ad annum usque I 676 per quindecim videlicet annorum Spatiuma depopulabantur, ex accuratiSSimarum, qua mihi sacere licuit, observationum fido orbi erudito trudam cum mihi impossibile plane videatur effectum id dare, Vel causas eorundem XOrtus RSSignando manifestis aeris qualitatibus desumptas, vel multo etiam minus a particulari aliqua yScrasia in sanguine atque humoribus, nisi in quantum secretae aeris influentiae illa deberetur. Quin et magis adhue si fas est dicere, impossibilo fuerit variorum Epidemicorum Species tradere, qui a specificis aeris alterationibus Oriuntur, quantumvis in proclivi illud esse videatur, istis videlicet qui febrium nomina attexere norint notionibus, in speculatione istarum alterationum quae iusanguine humano atque ejus humoribus per hunc illamve principiorum degenerationem fieri possunt, male fundatis. Quo quidem pacto, cum non Naturam SeqURmur, optimam semper ducem, Sed conjectandi libidini indulgeamus, tot nobis erunt morborum Species quot comminisci placuerit: eam nobis interim arrogamu licentiam, quam nemo facilebotanico concesserit, a quo in describenda plantarum historia sensuum requirimus OStimonium, ne fidem, non rationis commentationem, quantumlibet ista polleat atque aliis longe antecellat. 23. Haud equidem tantum mihi sumo, ut me in his quae jam trado omnem abSolViSSe numerum existimem, forte ne in recensenda quidem uni Versa Epidemicorum familia; multo minus in me recipio, ut qui morbi elapsis, de quibus uobis

sermo est annis, ordine infra dicendo e mutuo Xceperunt, venturi Saeculi eundem perpetu Servaverint. Unum hoc molior, ut, quo pacto haec e re habuit nuper, astipulante paucorum liquot annorum observatione, enarrem, quod ad

has scilicet regiones Spectat et hanc in qua degimus Urbem; ut meum, quale quale Sit Symbolum conferam ad pus inchoandum, quod si quid ego judicando valeo, in maximum

73쪽

SERVATIONUM MEDICARUM I. u. s. 37

humani generis emolumentum cedet, ubi tandem R OSteris, Linon

quibus integrum Epidemicorum curriculum Venientibus annis uita sibi invicem succedentium intueri dabitur, ad umbilicum per

ANNO 166 Febres autumnales Intermittentes, quae jam ab aliquot retro annis Obtinuerant, de novo vires redintegrabant Tertiana praesertim mali moris, sub initio Julii, et quotidio increbrescentPS, mense AuguSi quam immanissime debacchn-bantur, inque multis locis, correptis fere integris familiis,

maximam hominum stragem edebant dein vero sensim de-CresCentes, superveniente hyemis frigore Xtinctae Sunt, perpaucos Octobris mense aggressae. Muae dictae Tertianae famulabantur symptomata, illa ab Intermittentium Tertianarum aliorum annorum symptomatis, liis praesertim discriminabnntur. aegri ni Oxysmus trocior, lingua magi nigra Sicenque Tinianae extra inroxysmum iπυρεξια ObSCUrior, Viritim et appetit HS i ii otii pro Stratio major, major item ad paroxysmum ingeminandum si Inte proclivitas omnia summatim accidentia immRniora, is SC Ueranti Torti morbUS Urim Dro more ebrium Intermittentium funestior 'His lini

. . . differentia.

Si quando aetate provectiores, aut etiam cachectico invasi Sset, quibus pariter vena secta aut ali ne quaeVis Vacuationes minuissent ireS, nunc ad duos, nune ad tres mense perdurabat.

2. Quartanae, rariores licet, Febres jam deseriptas comitabantum utrisque vero primum brumae impetum non sustinentibus, neminem enim ante intactum feriebant, subsecuta est Febris Continua, ab Intermittentium autumnalium genio in hoc tantum abhorrens, quod hae statis Solum temporibuS, illa continenter urgebat. Etenim eodem serme modo aegrotos adoriebantur; qui utrisque pariter vehementer laborabant, VOmituriebant, cum partium externarum siccitate, Siti linguae

nigredine et sudoribus sub morbi finem materia morbifica in utrisque promptissime exterminabatur. 3. Quinimo vel hinc liquebat Febrem hanc ad autumnalium Intermittentium

Meest hoc cap. in edd. 66, 68.

74쪽

Α,96hi, Teret Dicta itaque Febris Continua Intermittentium quasi '6l-'6l compendium quoddam, et e contra singuli earum parOXySmi Fqhri compendium huiusce mihi videbanturi atque adeo discrimen

pendium. Intermittentes autem partitis vicibus ac diversis temporibus eadem defungerentur 4. Muant autem jam tempore praedicta Febris Continua invaluerat dicendo non Sum, quum mihi hactenus satis fuerat ad generalia ebrium symptomata

attendere, utpote qui nondum vel juxta Varia annorum cru-Ses, aut ejusdem anni Varia tempora, easdem distingui posse Unica haec animadverteram. Hoc saltem Scio, unicam fuisse Continuae Coiiiiiiii, Febri S Speciem Sque in annum 1665 ac Intermittentes Pevie autumnales, quae ad illum usque annum frequente incurSR-

5. Sed ut ad rem redeamus Febris illa Tertiana, quae

dicto anno Omnia longe lateque fuerat praedata, eodem elapSO, Gu Ordi intra augustiores limites se continuiti insequentibus vero Epidom h Rutumni Quartanae Epidemici reliquis praedominabantur, hanc cones Stante hac aeris constitutione. Quartanis semper OS au- non phe tumnum Vela contrahentibus Febris Continua quae per hoc VR4ζ', Di, omne tempus, parcius licet, se immiscuerat, jam inclementius tuo Eoi debacchabatur ad usque ver, quo tempore Febres Intermit-P- μ' tentos vernales succedebant; quibus ad calendas Maii pariter fatiscentibus Variolae hinc et inde sparsim se ostendebant; quae denuo ad conspectum Epidemicorum autumnalium Febrem Continuam volo et Quartanas, terga dabant victoribus. Hoc ordine morbi Epidemici integram hanc aeris constitutionem pervadebant, et se mutuo insequebantur. De his mihi sermo erit in specie, et nominatim tum de Febre hac, tum otiam des Intermittentibus. sive Ver Sive mutumnum attinerent. quibus haec monstitutio irae caeteris infamabatur.

F6bri, 6. 'elam ordiar ab hac Febre Continua, quae aliarum, hiriti obii quotquot Sunt, Omnium praecipua et coryphaea mihi videtur eo quod Natura in hac prae aliis quibuscunque uniformiter et ad eandem fere normam, tum materiam Febrificam ad

aliarum Omnium

75쪽

OBSERVATIONUM MEDICARUM I. a 4 39

finito tempore exigat eliminetque Ad haec, quandoquidem CoΝsTi T. illuc annorum constitutiones quae Intermittente alat Umnale A,96ubusrom OVOnt, Communibus annis multo saepius recurrant '6l-'6s. quam illae quae ad caeteros Epidemicos faciunt, necessario steteris

7. At praeter symptomata quae caetera Febre Stipabant, dicta Febris sequentibus insuper urgebatur aeger plerumque animam tantum non agebat, vomituriebat, lingua Sympio- sicca et nigra, ingens ne Subitaue Virium ConSternatio, et ii 'se partium X ternarum siccitas. Urina ubique vel crassa, vel culiari tenui S utraque ex equo cruditatis indicium. In morbi declinatione, inrrhoea nisi forte Modicus principio obstitisset,)Superjungebat, unde morbus revicacior redditus diutius amigebat. Sed suopte ingenio ne propria indole vix ultra diem decimum quartum vel vicesimum primum perdurabat quo primum tempore, Oborto sudore vel potius leni adore, morbus solvebatur neque prius Urinno Octioni Signa prodebant, quod jam ut plurimum eveniebat. 8. Quin et alia Superveniebant Sympi omni quoties ii morbus minus perite tractabatur. At vero tum haec, tum etiam omnis morbi geniuS, Clarius elucescent ex peculiari molliodo quam Olim huic obri accommodaveram, quam itaque liue tranSferam, saltem quod ad rem Ostram apprime faciat, prout jamdudum typis evulgaveram quo quidem tempore nondum mihi innotuerat aliam aliquam Febris speciem in rerum natura inveniri.

CAP. IV. Febris Continua annorum 1661 1662 1663, 1664.

PRIMO quidem, adverto inordinatam illam massae Sanguineae commotionem, Febris hujus ' seu causam, Seu Omite ut, a Natura concitari, vel ut eterogenen unodam materia in

Hic inc in odd. 66 et 68 Sectio ius fucio, ut palam fiat therapiam hos-Prima De Febribus Continuis. Deinde tram ion esse morsus empirice institutum, quae Sequuntur uenum a me iii sed ejusmodi quae solidis rationum fulcris Febrium Continuarum medela observata innitatur, reu sultem nobis inniti visu sit. est methodus, quo luculentius pateferet, ' unn 166l, 62, 63,'64 hujus Con- non ab re futurum arbitror de principiis, stitutionis d. 76. quibu Pr is nostra nascitur, pauca V ebris hujus Febrium omnium edd.quuedum raemittere id quod eo liben '66, 68.

76쪽

tationis atque ebullitio

prie in e

In quibus

differt sanguini e

bullitio aliquorum

Fobrilis

Sanguinis Commotio vel ad materiae he-

eadem conclusa ac ipsi inimica secernatur, vel ut sanguis in novam aliquam diathesin immutetur. 2. Atque in lioc negotio magis arridet latius et generaliuScommotioni Vocabulum, quam vel fermentationis, vel ebullitionis quippe quod inani λογομαχια OCCRSionem rue- Scindat, quam fortassis istiusmodi voces quae etiamsi explicationem non incommodam Rdmittant, tamen minus propriae ac nonnihil duriores nonnullis videntur, haud satis caverent. Quamvis enim cruoris in ebribus commotio, liquorum vegetabilium alias fermentationem, alias etiam ebullitionem aemuletur; non desunt nihilominus qui eandem non uno modo ab utraque plurimum differre arbitrantur. De sermentatione unum alterumve ab illi Sumatur Xemplum. Ρrimo, licet fermentescentia liquida vinosam quandam indolem ita nancisci soleant ut spiritum ardentem ex iisdem destillatio eliciat, atque in acetum facile desciscant, quod ipsum insigni cor pollet, et spiritum acidum destillando exhibet neutram tamen ejusmodi mutationem in sanguine hactenus observatam fuisse contendunt. Deinde adverti volunt quod cum in liquoribus vinosis fermentatio et depuratio eodem tempore peragantur, et quaSi paribus passibus procedant, depuratio tamen sanguinis in Febribus ejusdem aestuationem non comitetur, Sed ConSequatur, id quod in paroxysmo Febrili per Sudore soluto, Vel oculorum testimonio patere exiStimant.

3. Quod autem ad ebullitionem attinet, dissicilior illis

haec Videtur analogia, quaeque experientiam habet Summopere refragantem, in multi nimirum RSibuS, quoties nounde est raenis est cruoris orgasmus ut ebullitionis appellationem mereri possit. Verum utut sit, neque enim hisce controversiis me ullatenus immisceri patiar, quandoquidem fermentationis et ebullitionis vocabula apud recentiores Medieos plurimum invaluerunti ego quoque eadem Subinde usurpare non dubitaverim, dummodo ex jam dictis satis constet voces istas in hoc tractatu clariori solummodo dicendorum explicationi inservire. Porro Febrilem hanc sanguinis commotionem ob materiae cujusdam eterogeneae, ipsique niurae ad VerSRutiS, OCTO-tionem ab eadem concitari, omne genu febrium quae erup-

77쪽

OBSERVATIONUM MEDICARUM . . l

tionibus stipantur P, testatum acit utpote in quibus istius FK si is obullitionis sanguinis beneficio, sit Xcreti R Cuti CXCre AssostuM menti in eodem latitantis, et prava qualitatu affecti. 'Ul-'63.

4. Quinimo nec mea quidem Sententia, Minuc liquet .. I. VFebrilem sanguinis commotionem saepe ne dicam sue pius, ii in diri non alio collineare, quam ut PS SCSe in OVIam quendam Liminii Statum et dialliesin immutet, hominemque etiam, cui sanguis HV RV

purus et intaminatus perstat, ebri corripi posse Sicuti in distinosin. corporibus Sanis evenire frequenti observatione compertum est, in quibus nullus apparatus morbi ficus vel quoad ple- thoram vel quoad cacochymiam fuerit, ulla insalubris erisanomalia quae Febri cen Sionem subministraret. Nihil minus etiam liujusmodi homines, praecedente insigni aliqua neris, VictUS, caeterarumque rerum non-naturalium ut vocant,)mutatione, identidem Febre corripiuntur; propterea quod eorum Sanguis novum Statum et conditionem redipisci gestit, qualem ejusmodi aer aut victus postulaverint minime ero

quod particularem vitiosarum in sanguine stabulantium irritretio Febrim procreet. Et si nequaquam dubitem materiam

in sanguinis deSpumatione post ebrilem Commotionem,Solenniter CXCretam, vitio Sam esse, quamvis sanguis laudabilem antea diathesin obtinuerat id quod vix magis mirandum est quam quod esculentorum portiones liquot corruptae et foetidae evadant, postquam insignem in corpore iterationem Subierint, ac jam a reliquis segregat ne fuerint. 5. Secundo', ita mecum reputo, indientione VCra Inu quegeti Uin RS, quae in hoc morbo consurgunt, in eo verSari ut 'th: sanguinis commotio intra modum Naturae proposito con indieatur gruentem sistatur nimirum ratione, ut ne hine illa iiii ha 6 Requin gliscat, Unde periculosa symptomnia insequi solent, lut in Na- nec illinc nimium torpent, quo pacto Vel materi ne Orbificae posito eon protrusi, impediretur, Vel Sanguini moVUM Statum russeC- .huii ''tantis labefactarentur conatus Adeo ut sive nierine hete tui. rogenen irritanti, sive cruori res novas molienti Febris ortus

debentur, indicatio utrobique eadem existat. misce positis fundamentis, therapiae methodum hoc ritu instituo. 6. Quoties mihi cum aegris res est quorum Sangui Vel auibus per Se imbecillior existit, uti fere in pueris, vel justa spiri ''VVx V

78쪽

FLAnis tuum copia destituitur, ut in decliviore aetate, atque etiam Aes 96ubis H UVenibus diuturno liquo morbo confectis, a venae-'6l-'6s. Sectione manum tempero. Enimvero si phlebotomiam his imperarem, SanguiS, etiamnum citra ejusmodi imminutionem plus satis debilis, despumationi suae obeundae prorsus impar redderetur; unde totius massae perversio, e proinde OrSanipsius aegri interitus, Sequeretur; quemadmodum, Si Cere-visiae aut alius cujusvis musti fermentatio intempestive sistatur, liquores illi vitium plerumque contrahunt rauippe particularum, quas Semel Xterminare coeperit, quaeque tametSidum reliquae cruoris massae aequabiliter immiscerentur purae extiterant, jam vero putredinem deterrimam nequirere, et caeteros humores gravi inquinamento inficere habiles evaserint, consortium Natura ferre amplius non poteSt. Quanquam haud me latet egros temeraria sanguinis missione mulctatoS, ConVenientium cardineorum Si aliquando Servari, sanguinemque ad tenorem desaecutioni suae peragendae

idoneum restitui posse. Sed praestiterat plagam non infligi,

quibuq 7. Attamen ubi in contrariae indolis sanguinem incido, . quans in juvenibus athletico habitu et temperamento Sanguineo praediti reperiri consuevit, primum in curatione locum phlebotomiae attribuo quae praeterquam in casibuSinferius memorandis, sine salutis periculo hic omitti nequit. Nam alia non Solum prae nimia Sanguinis ebullitione, phrenitidum, pleuritidum, aliarumque id genus inflammationum periculum immineret, sed prae copia etiam impeditio omnimoda circulationis et totius massae quasi trangulatus

8. Mensuram quod attinet, mihi solenne est eam un- taxat sanguinis quantitatem detrahere quantum conjicere liceat, quae aegrum ab incommodis, quibus immodicam

ejusdem commotionem Obnoxiam esse diximus, incolumem praestet. Aestuationem Vero illam deinceps rego ne moderor, phlebotomiam vel repetendo vel mittendo, cardiacis calidis vel insistendo vel parcendo, ac denique alvum Vel laxando Vel compescendo, prout motum illum vel efferari vel

9. Post venae-sectionem Siquidem ipsa uXta caSu prae- memorato mecessaria fuerit, Solicitus Sedulusque inquiro

79쪽

OBSERVATIONUM MEDICARUM I. 4 43

nunquid aegrum vel vomitus vel inanis aliqua vomendi pro FEBRisponsio sub ebris initium interturbaverit. Id Si contigerit, esesbubuomnino medicamen emeticum praescribo, nisi vel aetas tenella, 6l-'sis

vel insignis aliqua debilitas aegri ab eo temporandum sua '

serit. Sane vomitorium propinare, ubi istiusmodi praegreSS esto pi-ost vomendi proclivitas, adeo Si neceSSarium, Ut niSi humor quibuήri ille expellatur, in sentinam complurium malorum dissicilium e a sti-

Sit abiturus, quae crucem figent Medico toto durante medicationis tempore aegrumque in haud leve periculum conjicient. Ex horum praecipuis et maxime solitis Si dinrrhoen, Id si prae- quae ut plurimum in deservescentia ebris consequitur, quo 'tiescunque emetica, quando Suadebat indicatio, omissa indie amore. In Febris quippe progreSSU, ubi malignum in Ventri rhoe, inse culo humorem nonnihil subegerit Natura, et ad intestina quitur; amandaverit, illa ab acri humore ex hoc in stomacho fonte perpetim caturiente usque deo corroduntur, ut non OSSit non insequi diari hoen. Observavi nihilominus in ebribus inflammatoriis quae maligia ne vulgo habentur OmiSSionCm at non vomitorii, tametsi talis vomendi proliensio praecesserit, diar s. xlioeam, quemadmodum in line Febre ' necessario non inferre malignis

sed de ista re plura in Sequentibus. Il 5 I, 2.

ID. Iam nutum in io versatur istiusmodi Hiarrhoeno In quor periculum, quod aeger, Sati jam morbo debilitatum nCTVntur si ii di ulterius, et praeterea id quod maioris est in ipsius noxam Roh0e u

SRuguis, ne Vim Suam exereres debebat ad despumationis ossicium peragendum, penitus praepeditur hae emiSSione. II. Iam vero ne quid dubites humorem hunc in ventriculo nidulantem, nisi forte vomitu eliminetur, hanc tragoediam diarrhoeam dico, quasi ex insidiis aliquanto post daturum inquisitione instituta nunquam fere non comperieS, Siquando ebrim diarrhoea comitetur, aegrum in morbi principio in vomitum proclivem fuisse, nec tamen emeticum fuiSSepropinatum Porro etiam compertum habebis, etiam Si pro Ea ab clivitas illa ad vomendum ampridem praeterierit, di arrhoeam '

quibus in quibus d. 76. edd. 68, 76. inflam m. In edd. 66, 68, 26. sed de ista gyc. quam tamen ilia mal vulgo hab. J ineunte vere gras quavis unni tempestate infert proinde-suntur ed. 66 vere malignae haberi de que tunc temporis non adeo necessarium, ben edd. 68, 76. etiamsi uide proficuum esse emetici usum quem in hac Febre m. d. 66 arbitror ed '66. quemadmodum in aliis quibusois Febribus In quo Syc. om. d. 76.

80쪽

FEBuis tamen, quamprimum omitorium exhibueris, plerumque ceS- Autibu0, Saturam, dummodo emetico ferendo pares fuerint insegri'6I-'6s vires Saepius autem observavi, Miarrhoen Semel oborta, hi 'h, Ah medicamenta dStrita gentia Vel nihil omnino vo purum d- gentibus modum ad eandem istendam Conferre, Sive intro Sumpta,

12. Emeticum quale passim a me propinatur hujusmodi

fere St - Eoi m. l.J Ronfusionis Croci Metallorum draeliana sex, Oxymellis Scillitici, Syrupi Scabiosae Compositi, ana emunciam Misceu fiat emeticum

quod hauriri jubeo tempore pomeridiano, duabus horis post leve prandium. Verum quo tutius ne felicius vomitio subse- Emetica cutura Suecedat, illud etiam in mandatis habetur, ut 3 tho-cili, phyi galae librae Se Vel octo Sint in promptu, quippe quod perieul0S', Π 8 culosa sint ista medicamenta nisi copiose diluantur; ideoque

Sumendus erit haustus quo facto, et inania illa tormina praecaventur, et omendi conatus Ruspient procedunt. J3 Saepe miratus sum, dum forte materiam Omitur ectam inliquando curiose contemplabar eamque meque mole valde spectabilem, nec pravis qualitatibus insignem, qui factum fuerit ut aegri tantum levaminis exinde Senserint; nempe omitu peracto, neva illa symptomata nausea, Verbi CRUSa, RuXietaS, jactationes, suspiri luctuOSa linguae nigredo, etc. quae et ipsos Xcruciarant, et adstante perterresecerant, mitigari solent ac solvi, quodque morbi reliquum est

Ubi in I4. ilia hic loci non omittendum erit, si aegri conditio hi uti u Utrumque u ilium OStula' erit, venae-sectionem intelligo

Venae-Sem et Omitorium, tutum omnino esse ut venae-sectio emeticilium dobot Ahibitionem praecedat alias enim, dum Vasa sanguine dis- pr ζζζ' tenta sunt, periculum imminet ne ex violentis illis vomendi

dere.

Conatibus Vel rumpantur vasa pulmonum, vel cerebrum laedatur, fruS cum impetu anguine atque effuso, adeoque negera popleXia correptus pereat. Cujus rei quamvis historias aliquot commemorare possim, illis tamen hic supersedere risum St, monuiSSe contentus maxima hac in re cautela

utendum OSSO.