Dominici VandelliiTractatus de thermis agri Patavini. Accessit Bibliotheca hydrographica, et Apologia contra cel. Hallerum

61쪽

ret, cum de tali nomine dubium non haberet . Sed inter alia loci ipsius bona , illud quoque stupendum esse didicimus , quod una fluentorum natura diversis ministeriis videtur accomoda; nam protinus faxo suscipiente collisa inhalat primae cellulae sudatoriam qualitatem , deinde in solium mitigata descendens, minaci ardore deposito suavi temperatione mollescit, mox in vicinum producta , cum aliqua dilatione torpuerit, multo blandius intepescit, postremo ipso quoque tepore derelicto , in piscinam Neronianam frigida tantum elicitur , quantam prius serbuit se sentitur; non immerito auctoris sui participans nomen collega est cum viriditate gemmarum ; ut ipso quoque vitrei elementi colin re perspicua quasdam trementes undas quieta commO-veat ; sed ut ipsum quoque lavacrum mundius redderetur , stupenda quadam continentiae disciplina, in undam , qua viri recreantur, si mulier descendat, incem ditur; propterea quod ipsis altera exhibitio decora coblata est, scilicet ne ardentium aquarum foecundissimus locus crederetur non habuisse , unde plurima largiretur , si uterque sexus uno munere communiter uteretur; haec perennitas aquarum intelligendi praestat indicium , per igneas terrae venas occultis meatibus , influentem interius in auras erumpere excocti sontis idiriguam puritatem; nam si naturae fuisset illud incendium , sine interitu substantiae fuisset amissum: sed aquae materia sensibilis , sicut peregrinum contraxit ignem ;sic iterum nativum facile repetit algorem ; praestat Maliud adjutorii genus vis illa medicabilis ; nam juxta caput sentis scintillosi, quendam sibi meatum provida natura sermavit: hinc desuper sella composita, quae humanis necessitatibus in absidis speciem perforatur, aegros suscipit interno humore defluentes; ubi dum se

62쪽

is si nimio languore consederint, vaporis illius delectari tione recreati, & lassa viscera reficiunt , & humoreses noxia infusione laxatos, vitali ariditate constringunt; se ut quasi aliquo desiderabili cibo resecti , valentioresis queant protinus inveniri. Sic medicabilis substantia ve-M nit a sulphure , quod calet, a salsedine quod desiccat. is Talia posteris non tradere , hoc est graviter in lonis gam aetatem peccare; quapropter antiqua illic aedificiose rum soliditas innovetur . Ut sive in thermis , sive in se cuniculis suerit aliquid reparandum , te debeat immi-

ω nente reconstrui. Virgulta quoque noxia importunitate ,, nascentia evulsis cespitibus auserantur; ne radicum quiis dam capilli paulatim turgentes , fabricarum visceribus is inserantur , & parietes more vi ereo prolem sibi foe-n cunditate contraria nutriant, unde se compago casura

se disrumpat. Palatium quoque longa senectute quassatum, is reparatione assidua corrobora. Spatium, quod inter aeri dem publicam & caput igniti sontis interjacet sylveis stri asperitate depurga : rideat florenti germine facies is decora camporum , quae etiam ardentis aquae fertilitari te laetatur; miroque modo dum proxime salem generi rat sterilem , nutriat pariter & virores; sed non hisis tantum beneficiis Antenorea terra foecunda eli : insert,, & alia , quae multo grandius obitupescas . Corda illa si ut ita dixerim) montium in vicem secretarii nego-ἡ cia contentiosa distinguunt; nam si quis sorte pecu suis ratum pilis nativis solito more spoliare praesumpserit, is undis ardentibus frequenter immersum, necesse eli, ut is antea decoquat, quSm emundare praevaleat . O vereis secretarium jure reverendum: quanὸo in his aquis nonis solum sensum, sed etiam verum constat esse judicium; se & quod humana nequit altercatione dissolvi , sontium fi datum est aequitate definiri. Loquitur illic tacita natu

63쪽

j CAPUT II.

D ra, clum iudicat , Sc sententiam quodam modo dicit , is quae perfidiam negantis excludit a . Sed quis istari conservare negligat, quamvis plurima tenacitate sordeis scat Τ Siquidem ornat regnum. quod suerit singulariteris toto orbe nominatum, & ideo pecunia , quae tibi da- is ta est , si opus non poterit implere susceptum, quan is tum adhuc expendendum et se credideris, missis nobis si brevibus , indicabis. Quia non gravamur expendere , is ut tanta videamur ruris amoena cultodire. Vale. ,, Thermarum aedificia , in quae aqua plumbeis cuniculis deducebatur, ex descriptione Theodorici regis eo loco sui Ose videntur , ubi etiam nunc balnea publica conspiciuntur. Piscina Neroniana b ) haud dubie fuerit inferiori situ, a tergo diversorii publici. Juxta eam facile fuisset& Palatium; at aedes publica longius hinc in campis se san sita suit. Polt hunc Theodorici iussum superba aedificia constructa suisse creduntur, de quibus Scardeonius scriptit a c).,, Ferunt ibi eodem tempore porticum mille pedum suisse se extructum, hortis & nemoribus decoratam, vinetis, is & topiariis, operibus excultam, columellisque ac pir se iis perpulchre di itinctam se. Quae quidem sere omnia anno 6o I. Agilesphus XI v Longobardorum Rex deliruxit,

a) Eumenes. Panegyri Conis flant ni o e. e. 2I. ait, Con

stantinum superba dona dedi L se Templo Apollinis credito illi Auiun, ubi opinabatur , in eis aquis calidis gentem perjuram detegi posse. b ὶ De qua Franciscus Blon dei sie scribit in suo opere Them

se Nero in Apono Piscinam, sibi construxit lapidibus pre-- tiosis & gemmis ornati Sis

is mam. M

64쪽

DE THERM. PATAVINA R. &c. 33

xit, ut etiam oppidum prope easdem Thermas a ; quibus forsan postea instauratis a Patavinis , cjulque Aponi oppidum ab Otthone II Imperatore reaedificatum fuit; Atunc hujus loci in posessionem missus suit Ingeli redus de Comitibus b ; anno tamen Iao 3, ut narrat Salomonius e , Patavina Respublica ibi Praetorem creavit; sed

Aponus anno I 236 ab Eccetino cum suo exercitu transeunte ad Montem - Silicis obsidione in denuo ferro, ignique d) de vallatus suit . Demum scribit Albertinus Mulsatus se , anno I 3I4. Patavinos ob Canis Scaligeri obsidionem Aponum it ammis dedisse, de qua re sic loquitur idem Mussatus . se Aponus Colonia erat cum sontibus ca-- lidis, quam Rurales Civitatis impetrato subsidio pediis tum L praesidio, foveis, valloque cinxerant. Haec priis muna Canis insultum frustra , pauloque resistens tulit, is nec tamen pertulit sed ad Canem defecit. Hanc i-- gne imisso, qud majore impetu hoites conterreret, in-

ω cendio consumpsit: adverso tamen subeunte casu flam-h ma in Castrum convolans multos militum equos liauis sit incendio, quo repentino igne destituti , custodiis, is qui capti erant, sere omnes evasere. - Canis dum illucesceret, militum peditumque distin. se Elas phalanges castris educens, majori seorsum acie re-ἡ li Ela, ipse cum militibus serme CCC per callem Ap ni

- a) Scardeonius ibid. pag.

se Rerum Italicarum Seriis

65쪽

ἡ ni ad ripam fluvii tetendit . . . Canis agnoscens, sub-- ducto agmine regressiis est. Tunc eam oram, quae ais montegutture cum Balnearum Tabernis usque in Bacis chiglionem portendit, desertam ab Ruralibus concreis mavit, ac secus montem Varda castra reduxit . se Prope Thermas Aponi, ut dixi, urbem versus adhuc extat antiquum Nos omium , a nullis Scriptoribus librum Thermarum, neque ab Historicis Patavinis nominatum, quod nunc pertinet ad Nosocomium S. Francisci hujus Civitatis. Quo tempore extructum fuerit Aponi No comium cum parva Ecclesia, nullum monumentum inveni, nisi in tomo I 8 Tabularii Nos comit S. Francisci legi, quod anno I 328, illud vocabatur H pedaleos Abbano o S. Maria di Montaon, in quo tomo quoque est rodulo delis terre, ehe pagano decima alia Cbie di S. Maria di Montaon. Eodemque tomo legitur e. a. detranno I II 6. I9. mraeo . Indulgenaee plenarie concesse aim sitatori, reparatori, e eonfer tori deli' Archiboseitate de S. Giacomo in Ungula re c. concesse etiam ali' mo date di S. Maria de Montaon , re Chima come membro

3 o. Ponrefici. Anno II 34. 28. Feb.

Roma quanto alle Indulgenee me. In tomo pariter I 8. c. II. legitur Anno II 36. 7. LVIio.

ConsituEione d Nuncis, Comistarii, questuarii, σprocvratori generali farra per il R. d. Prὸ Alessandro diritaliani hon. Prior di S. Franceseo di Padova , σ

66쪽

Eodem tomo. c. I9.

Anno I 338. I 8. Manis. Processero intitolato Hospedaleto ae Abba=is. Testamento det Reυer. Sig. Alessandro Vitaliani q. Georgio Prior dei Pio Hospitale di S. Francesto, oυe lascia al detro Hospitale tuite, e qualunque jabrisbe, cordetro Testator ha filo fare vel luoco ebiamato S. Mariadi Mouxaon , quali turre fabriche, insite ne cnn xurti li

d. d. Batti sta Talamae eo . Con eo ema fatia de'

suppelletili di det o H podaleto a Mes Andrea Giuriato Munaro Custode delι' si pedaleto Haec sunt, quae ad hujusmodi No comit historiam peditinent : modo tamen hoc Nos comi vin nulli usui interuit.

67쪽

CAPUT II.

De Balneis Aponensibus ad annum Is 34, hax refert Cel. Facciolatus sa).is Cum balnea Aponensia usum paeri ne omnem , sive artis institia, sive incuria jam , is misissent, ruinisque ac dumis obruta quotidie magisse in contemptum, & oblivionem abirent , hoz an. - no Medicorum Collegium Prosessiores tres delegit , is Franciscum Frigi melicam , Paulum Crassum, & Od-- dum de Oddis, qui locum inviserent, purgarent, reis stituerent. Litterae quoque Ducales accessere V. non. se Oct. datae, ut quoties triumviri illi illuc se conserrent, se apud Coenobitas Montis ortoni hospitio reciperentur, se rustici autem quatuor , aut quinque ex illa vicinitateis praesto essent, qui fodiendo operam praeberent. Sed viis cit nova res, Bolanicus Hortus paullo ante institu-

- tus. - b & alibi idem Cel. vir ait, loquens de

Horto Bolanico. is Tam pulchra res, scholisque honosi si fica exitium attulit Aponensibus thermis . . . Dolenis dum prosecto est, saluberrimas aquas, molesque ad e, se rum usus adjectas, opinionis errore ita suisse desertas. . . se Attamen nisi thermae istae fuissent, Patavium sertasseis non esset, vel certe Patavium non diceretur. Si enimis Verum quaerimus, vox haec Germanica est, & aqua-- rum locum significat, litteris ejusdem organi inter se is commutatis, & latina forma compositis, ut fuit in P is lavia Norici urbe, & Batoia Belgii regione. Cumis enim Germani thermas Aponenses summopere fi uenis tarent e , nomen regioni dedere. D

concurIus frequens etiam eratusque ad annum Is 88. , ut patet a multis Germanorum

nominibus pariete inseriptis inmmo Thermarum Montis ae grotorum, qui I 7. Aprili mense illue veniebant.

68쪽

Aponi thermas, ut etiam alias Patavinas scriptis illvi stravere Medici , nempe circa annum I 3so. Iacobus de Dondis , & soriasie anno I 38o ejus filius Ioannes de Dondis αὶ , atque anno I 43o Michael Savo rota,

saὶ Cujus praeter tractatum de fontibus ealidis pasianis editum in Collectione Iuniae

de Balneis &e. in ins. auto grapho apud Marchionem Gasis parum de Horologiis , leguntur xxxI. sermones pro doctoratus honoribus alicui conserendis , ut etiam ejusdem auctoris Se mo an. Xti I 372. In principio Iecturae ebeoricae planetarum cte. Collatio brevis in prineipio lectu.rae primi canonis Avicennae an

no Domini I 379. Collatis Inviatatoria, velut preambulum , in principio lecturae libri horis .rppocratis anno Xti Igueo. m. Sermo in principio Iecturae libri me. an. Xti I 376. Collatio in

prino pio tractatus despbera munis di ann. Domini r379. , alia Caniatio inυitatoria. an. I 362. Cesin latio brevis lavitatoria ad di putatisnem Bouoniae . an. I 368. Sermo pro principio lecturae medicinae Florenesae. ann. I 368.

Coliatio in praesentatione Magistri Meoui da Sancto Viso me. an. I 3. . Collatio in principis le- iura quarti libri Canonis μυὼ

In omnibus hisce Sermonibus versus quosdam Ioannes instar exhordii ponebat V. g. in Sermone in conυentu petri deSartana in medicina, Gabrielis de Toreuis de Mantua in aristibus simul m. an. I 362. siculuserantur bonitate , ered te fel e tatis Perluserantur qualitate , viretiosa probitatis Colustrantuν elaritate , inelite famositaris. In. ipso Μα. quatuor epi- ipsum Ioannem de Dondis seH- stolae D. Franeisci Petrarchae prae, quarum una anno 137 poetae Celeberrimi leguntur ad scripta videtur.

69쪽

65 CAPUT II.

mas Patavinas. a) is Forensium copiosius numerus ex is omnibus Italiae ac Germaniae partibus ad sananda codiri pora non mediocri cum aviditate veniunt h. sere eodem tempore Bartholomaeus Montagnana aliquid de nostris Thermis scriptum reliquit 2 Et circa annum III

Pasinus, & Franciscus Frigi melica idem secere, ut etiam anno I 336. Falloppius Mutinensis, & postea alii. Nihil aliud invenire potui ad Aponensium thermarum historiam pertinens, nisi adjungere velimus, Aponum patriam fuisse Illul rium Virorum , idest Titi Livii , Cati Valerii Flacci poetae in lignis b) , qui divino carminerem omnem Argonautarum desicripsit sc ,' Aruntii Stellae de quibus viris sic cecinit Martialis d . M Censetur Apona Livio suo Tellusis Stellaque nec Flacco minus. Attamen facile dubitare possumus cum Philippo Cluve-rio 0, an a claritate Aponi sontis totus ager Patavinus

ptores m. Lud. .ant. Murato. ritis oeta tona. 2 . pag. II 33. Aliebaelis Samuaro e Commeu- rariolus de Laudibus Pataυi . anno Iψ o. compositus .c. lib. 2. p. g. II 8 . c. de quo Sava-narola loquitur Antonius Cocchius Dei Bagni di Pisa trat. lato . F renete . Ipso. cap. 6.

pag. an. I.

b; Qui floruit sub Domitiano Augusto . e) Tortelius apud Scordeois nium . i. c. p. g. S s.

70쪽

DE THERM. PATAVINAR. &e. 6 Iadpellatus sit Aponis Tellus a ' sed aliter videtur ex

Sisi Italici b) carminibus.

Demum Aponus patria fuit Petri vulgo dicti de Abano celeberrimi Philosophi, Medici, ac Astronomi se . Praeter Claudianum alii poetae carminibus aliquid de Apono dixere, & inter alios Martialis d . si Etrusci nisi thermulis laveris,

aὶ Alexander Tassonus . Modena. I7 cant. 8.ssau. 3O. La Mecbia rapita poema m. pag. 273. de T. Livio sic cecinit .

Teoto , onae usia gia P anima degna, ' V glorioso Liυis at mondo Hede. iae opinio de Livii ortu in

Teolo fuit etiam Auctoris notarum in Poemate Dotiori c. o. s. 74. Sed recte animadvertit Cel. Barottus in adnotationi. hus ad Tassonii poema Tas num de patre aut matre T.

Livii locutum esse ; nam po tius fides danda est Martiali , qui Romae vixit prope rem pora ipsus Livii. b) lib. I a. vers. 2II.

e in Cujus insignis Viri noti.

tias collegit Cel. Comes Ioannes Maazucchellius, quae editae leoguntur in rom. 23. Opuscoli pu. hi eati Hil P. D. -giolo Calois glira. dὶ lib. 6. epigr. 26. De e truscis tbermis , & Μattheus Raderiis in suis commentariis supra Martialem. Iib. 6. F. 4M

e) Vide epistolam Regis

Theodorici.