장음표시 사용
261쪽
inest,insit,fimpliciter, non in minore parte cum in maiore esse potest)no breuissimo. utaxat temporc.& quasi in transcursu, non dmodum remisse,ied intensius, quam cotrariu , Quicquid igitur hoc modo inerit,id haud dubie denominabis rem,cui in eit: notamen erit necesse, ut quocuque modo denominet, sed certo quodam;Itaque id ,in quo est actio, no est appellandum agens, sed actum, seu affectum actione, a quod idem est, ac patietis.Contra vero id,in quo Wit avo o locus,non est dicendum locatum,sed locans. Ex po ea. ati isteriori loco talia ducuntur argumenta, Paries est at
bus calce, igitur calx est alba: Cibus melle addito fix , ,.. 'dulcis vel dulcior, quam erat igitur mel est dulce. In quo argumentandi genere nomine Appositioni. iasolerantelligi ea rei appositio,quae sit capax eius denominationis, quae de re sui apponitur, cocluditur. Alia etiam nonnulla intelligi consueuerunt, caet Tum nos iam ad argumenta quae ex effcisnte causa , ducuntur,veniamus. ne argumentis ex eausa assciente. Cap. XXII.
CΑusa eis ciens triplex itidem ut superioris' duci potest procreas, conseruans , & interimeβ- adris .ae Quaru singula genera in duo rursus genera diuiduntur, in principales,& famulites .Principales, aut sui μ' . 'simpliciter principales, qualis est solus Deus, aut incerto quodam.genere, ut architectus inter omnes:fa . bro qui in naui conficienda operam ponunt.Famu lantes sunt, quae principalib' seruiui, i cslestes sub '' stantis Deo,& ii qui ligna succidunt aut prςparants architecto . Reuocatur ad effcientes causas instrumenta Omnia, ut securis, terebra,&huiusmodi alia. 'Ite i ,Quoru consilio res gerit,ut regu cosiliarij.Sed di caullas meritorias ad efficietes reuocat Τheologi. Ex causis procreantibus est illa reprehensio , qua Moyses ingratitudinem Israelitici populi ita concludit. Generatio trauabat'. peruersa, hiscine red.
262쪽
Ro. ii des Domino popule stulte, S insipiens Nunquid noipse est pater tuus, qui possedit te,&fecit,& creauit te Ηue es ana spectat illud Pauli , si delibatio sanctava νὸρ. naaea et ita: lix lancta , Rrrimi. Ex negationea. θ ι. hu us caΠ ta est ri lud Asd omis,pisces no respirare,
quia pulmone non habent.Vnde quoque Dominuta ProgCnies viperaru quomodo potestis bona loqui , , atth. ci In mali λ Et Paulus , Quomodo audient sinem , is praedicante Qui alio rursus loco sub quadam sim ii .adri. xudi' , ex negatione meriti concludit negationeis i. 3 prsm ij, hoc mo,N6 coronabit, nisi qui legitime cep tauerit Infinita stit argumeta ex hoc causarii gene e D. I causiS co seruantibus est id, quod docet Aristo' Η, Θ tζles, Homines diutius , quam alia quaedam maiora h=.isi is animalia vivere, quia in homine melior est propor is .i,. ri D,8 quilitas humidi,& calidi, quibus vita conser , uatur.Et illud, diuturnius esse Regnum, quam alias i ,, ν Respublicas, quoniam a causis externis minime om
nium deletur. Et illud, Conseruari Re p. non solum, uia pxue ut absunt ab iis, que interitum afferunt, sed interdum etiam, quia prope sit hi, qubd tinjor interiore cura Reipub. consulere cogat.1 kj., Ex causis interimentibus est argumentum i Ilud; ζ. ' Aristotelis, Arbores lata folia habetes defrondescere, quia succiis in ea parte Cointrahitur,ubi folia clici extretniS ramulis copulantnr; & illiid, Maxime hespiis. blica dissoluitur, si ius in ipsa violetur Huc etiamt .. pertinet illud Domini, Omne reghiuii in se ipsum di uisus,desolabitur : & Domus supra dbmum cadet:&C. Magita vis argumentorum est 'thoc etiam Caus raste. Tr. tum genere desumitur . Lecus Ad locum effcientium causarum reuocatur Iocus nerastio- gen prationum,& corruptionum. Quia etiam Aristonum re teles hanc cum illo colun it. Argumenta ex hoc Ioeorru co desumpta ad hunc modum tractantur, Si genera ptionum lio bona est,bonu est, quod oritur: sin mala illa, ma2.to'. a. Isim etiam hoc, Si corruptio,seu interitus bonus e1ti Deo 3 i. res, quae interit, mala eth; sin malus ille, hare hona.
263쪽
Liber Septimus . .. 267. Hinc licet ostendere,quato cum deside; io, S auidi tam debuit doctrina Christi scruatoris nil stri h xcipicu us natiuitatem tanta C ma exultatio ne Angζ ., Reges,Pastores,cstum deniq; sc terra ce infahat cussius mortem indignissimam muta etiam, ις sensus expertia elem et a dc plorauerunt. Hinc etia an probare Pos i sumus, possimum, & perniciosissimi ira fuisse Iudam, cu eius natiu tas adeo fuerit de torcst.bilis , ut dixerit summa veritas, Melius erat ei, si 1 natusmon fuisset: mors adeo execranda, ut ipse desis dieratione actus lemet laqueo suspenderit, & miserati m animam in suugocum id est, damnatorii, ruptis vili tertiali exturba uerit.Non negamus tame, fieri posse. , ut interi sL ei Iοβρέ' bonae, ratione aliquae sit malus, S in llae bonus. Mors enim Christi ratione salutis, qua noli i pcpierit,Dpti ais is, 'ma fuit:& mors Herodis perniciosa nusierinc lugeta 1.. '
da, si indupa illa nobilium suages sec via osse qua 'ille morti proximus omArpit,& 1 orori Huasi testameto reliquerat. Sed hoc tantum dicimus, micritum rei bonae,uua rei bonae interitus est,esie pn iciosum, reta aut malae, qua malae,este bonum, Sc Optata dum. Quae .
moder tio in generationibus etiam misiligenda est.
FInis est causa causarum omnium.Materia enim nisi formam accipiat rudis, eatq; informis. For e ea ma vero si desit efficiens, nunquam in materiam in- sarum di et ur Effciens demq; nisi finis cupiditate commo 1.ueatur, nihil unquam eis ciet.Est igitur finis causarii omnium causa & principium. Nec causarum modo est causa finis, sed multo etiam magis mediorii, qup Tin finem destinantur . Exempli causis habitatio nota solum est finis eius, qui domum sbi extruit, itemque formo domus atque materie, in quam forma domus inducitur, sed etiam ac multo verius ipsius aedificationis, qua & co struitur domus , & habitatio para- tur.Quo fit, ut ex fine que nobis proponamus, nolo
264쪽
a68 Inmtutionum Dialecticarum.
lum P rq baxe possimus, quales caeterae causae esse devibeant, sed etiam qualia media ad finem consequetruduna dirige. nda sint,& praemittenda. Τriplex igit ur est finis. Alius est ea res, cui a Ii quid expetitum qi io pacto no solum Deus est finis noster, sed etiam ali : homines,atque adeo nos ipsi nobis sumus fines. Na.m de Deo gloriam,& proximis nobisq; ipsis salutem o ptamus. Qua finis acceptione utitur propheta cum iis verbis Deum alloquitur, Propter te sustinui oppi obrium,&c.hoc est , ad tui gloriam& laudem haec omnia perpessus sum: & Paulus cum ait, Omnia sus hineo propter electos, ut & ipsi salute consequantui-Aristoteles cum dicit, Omnia scilicet artificios a sunt gratia nostri,sumus enim SI nos quodammodi o finis. Alius finis est res, cuius fruitio ut ita dica i aut usus expetituriquo pacto etia Deus est finis noster, quia omnes volumus, ut ipse seipso,& nos ipso fruamur: itemque vita, honores,diuitiae, quibus turn alios uti, tum etiam nos ipsos cupimuS. Qua significatione D. Augustinus intelligit Deum esse finem nostrum,icum ait, Fecisti nos Domine ad te,& inquietum est cor nostru donec requiescat in te .Eodemq; finis significatu,probat Aristoteles, nec honores,nec diuitias esse hominum ultimum finem, quo nimirum, ut summo bono frui debeant.Τertius est ipsa fruitio, seu adeptio, aut usus rei, q desideratur: qualis est aperta Dei optimi Maximi contemplatio in futura vita,& possessio virtutum, bonoru, aut diuitiarum in hac. Qua finis usurpatione utitur Aristoteles cum docet, contemplationem Dei,& substatiarum separatarum, .ut in nac vita haberi pol, esse vltimum fine hominis, etenim fidei lumine minime edoctus non potuit progredi viterius, usum vero rerum aliarum, ut salutis ,roboris, pecuniarii,& honorum non esse ultimum finδ,sed aliquatenus requiri. Ex fine primi generis, hoc est, ex re, cui aliquid expetitur, eo cludere possumus, hoc modo,Deus efficit
omnia propter se, igitur non est auctor peccati, quado quia
265쪽
. . Liber Septimur. assdoquidem peccatum in Deum referri a on potest. Omnia sunt in Dei gloriam facienda, nε in elit igitur Deus blasphemandus, non est proferend um verbum ociosum, Soc.Optas proximis bona,ne s sis igitur cuiquam occaso ruinae:Diligis te, ne te igi tur malae cupiditatis veneno perimas: Vis perfectu s esse, Vende omnia,& da pauperibus,& sequere Ch ristum.Ex fi- sine
ne secundi generis,ex re videlicet, cuti is fruitio aut secundi usus desideratur,sic licet argumetari. ptas magna gener . Cotem ne igitur parua. Vis abunde meti re, ne parcὸ igitur semina:Vis turrim aedificare, priu S ergo computa sumptus: Vis bellum committere, vide num se tibi maior exercitus cogendus.Ex ipsa multione,vel Ex Mavis, quem finem tertium fecimus,lta colliges.Optas νενιθ ge Deum videre,cito igitur mundo corde: Vis esse par- nενis.
ticeps gloriae Christippatere igitur cum Christo.Ad locum finium reuocatur a quibusdam locus Ab usibus, eo quod usus est finiε ossicij,aut instrumenti, cuius est usus . verum cum nomen usus magis sonet efisctum quam causam, ad locum potius effectorum vudetur pertinere. Da msu Ioei causarum. Cap. X X III. VT tamen ad certam aliquam normam,iam varia Tribus ex hoc loco argumentadi ratione redigamus , modis es aduertendum est tribus modis posse e stum ex cau f. t' axis concludi iprimo quo ad potentia, hoc est, quo ad ea aes posse esse: altero quo ad altum , sue imperfectum, eluditullt quod est fieri, siue perfectu, quod est esse: tertio quoad aliquam affectionem ipsius, ut quoad esse bonum,uel malum. Primus probandi modus hoc prο- pνἐmtia nunciato praescribitur ab Aristotele . i modus is
Causa potens, ia effectus in potentia simul sunt, a phr.3 i
Hoc est , si iam extat causa ad effectum edendum alta, dubium non est quin effectus esse possit, mo- '
do non desint ilia cauta , quκ ut ας tus produc
266쪽
α o dissitutionum Dialecticarum.
tur,con curret re, ac couenire debet, quod si talis causa non Extat,mec effectus esse pote rit,sa item potetia propinqua, de qua loquor. Remota enim, ac distantipotenti a,pote state ue, dubium no est, quin cffectus, etia dum causin no extat, vere dicatur possibilis modo causa possit in rerum natura existere. Hinc suadebis, posse Sarac enos Mauritaniae incolas ab Hispanis debellari: ga no deest Hispanis materia, ex qua possint arma confiicere nec duces periti, aut milites strenui,& exercitriti, qui possint bellu inferre; nec ignorant optimam belli gerendi formam : nec causa, ob quam bellum snferendum sit, est iniusta. Hinc etiam probare quis nosset, Abel non potuisse interfici gladio, quia nullLis adhuc erat faber ferrarius, qui posset gladium cudere : vel quia nondum crat materia propinqua gladij, ferrum, videlicet, ex priori mate- Secudus ria conflatum. Secundus probandi modus hoc alte- modus. ro pronunciuto significatur ab eqdem auctore. a. Hr.3 Causa intactu, & cffectus in actu simul sunt, aut non fui, t.
Hoc est, si causa iam edit essectum, iam effectus
editur : s vero nulla edit e fimum , nec effectus edi tur. Haec plana sunt, ac similiter intelligeda in praete rito,& futuro tempore.Vt si causa. edebat effectum,
utique effectus edebat si edidit, editus est: si illa edet,
edetur hic: Si ederit, editus erit. Vtor autem edendi verbo, non alitem ess ciendi, ne de sola essiciente causa loqui videar: quanquam inter Vtrunque orbum, quod ad usum attinet, perparusn interest. Ex causa tamen actu edente effectum no semper cocluditur effectus in actu perfecto, noc. est,no semper colligimus effectum editum esse. Quanqua enim . . ex materia & forma semper sic liceat argumentari, Materia, aut forma edit compositum, ergo compositum editum est in eficienti bra tamen,& finibus no; valet, nisi earum editio sit ita p erfecta, ut edi & editum esse idem sint. Quo pacto sic licet concludere, DcuS creat nunc animam.ergo nunc anima perfecte est .
267쪽
Iucet,ergo dies est Deus aperte videtur a beati S, ergo amatur. Licet quoque ex absoluta positione causae concludere effectum este in esse perfecto , aut imperfecto: verum hoc non fit, nisi cum argumenta mur ex causis necessariis, hoc est, necessarib edenti- hus effecta sua, ut ex materia omnino disposita, aut ex quaesique Dima c. duca, N: mortali,aut ex quibus . dam cssicientibus: ut si dicas;Materia est summo calore affecta,ergo ignis est : Anima leonis est in rerunatura,ergo leo est Sol est, ergo lumen productum est Motus cs li est,ergo sub c lo res gignuntur,di in
tali, quia in immortalibus non valet. Si enim dicas , Anima Socratis est, ergo & Socrates, nil concludes. D1ffert hic modus argumentandi a superiori, quod ibi argumentat, ur ex causa in actu , hoc est, ex causa edente effectum , lirc autem ex causa tantum absolute posita in rerum natura. Tertium modum concludendi effectum ex causis expresse aliquantulu tradit Aristoteles, in cau-dsisque essicientibus duntaxat: hIs nimirum pronunciatiS. Quorum efficientia sunt bona, ipsa sunt bona. Quorum effcientia sunt mala ipsa sunt mala. Quorum interimentia sunt bona, ipsa sunt mala. Quorum interimentia mala sunt, ipsa sunt bona. Idem dici de generationibus,& corruptionibus, seu tute ruptionibus, ut lupra rc tulimus, priora duo pronunciata cateris etia tribus generib ' causa ru, accommodari possunt, late tamen acceptis nomini, boni,& mali, ut nimiru no tantum bona, N mala in motibus, hoc est, laudada, & vituperada comprehedant, sed etiam bona, Ss mala tu naturae, tu artiS. EX pla .Hic seruus habet firma corporis constitutionei, ergo est utilis: Hic est valetudinarius , ergo Inutilis: Hic equus habet aptam formam, proportionemque me brorubigitur bonus: Hic impia ergo paria valet.
Milites sunt utiles Reipublicae,ergo bellum Venet
268쪽
fici sui perniciosi,ergo & veneficia: Bona est vita cglestis, ergo boni sunt labores, quos iusti pro ea Perpetiunturi Nil prodest superba vita, & diuitiaru iactantia nil cofert,vana est igitur omnis cura, M so Ilicitudo conquirendi superbos honores arrogantes diuitias. Ex arte similia exempla peti possunt,ut, hic paries est ex lapidibus,& calce costructus, ergo bonus: Hic ex luto, ergo nil valet, &c .Exempla reliquorum duorum pronunciatorum haec sunt,Reges, qui maleficos non patiuntur vivere, sunt,boni, ergo malefici mali:Τyranni, qui Christianos trucidabat, erant Christo detesta se , ergo Christiani amabi-Ies.Caeterv cum audis, Quoru causae sui bonae, ipsa esse bona, subaudi,qua ratione a bonis causis proueniunt.Nam & si a bonis causis mala quaeda nascuntur,ut a viris probis leuia peccati,non tame ab illis proueniunt,quae ex parte lunt bonae.Saepe etiam effectus,q ab una caula non malus nasceretur, ab alia mala vitiatur,ve si quis restituat alienu gladium , ut homicidium aliquod perpetretur. Quinetiam saepe
numero cum causae omnes sunt bonae,mala una circunstantia potest effectum reddere vitiosum .Itaque fi causa est bona,effectusq. ab ipsa prouenit, qua ex parte bona est,tum demum erit bonus,si aliunde novitietur.Hinc facile colliges, quo pacto reliqua pronunciata sint intelligenda. Aduerte tamen hoc loco sub his quatuor pronuuciam. generalibus, Plurima specialia contineri,ut Quorum causae iunt honestς, ipsa quoque sunt honesta: Quoru utiles,& ipsa tintvtilia: Quorum iucundae, & ipsa iucunda : Quorum in precio habitae,& ipsa in praecio habetur: Quorumagni constant causae,&ipsa magni constant,atque ita in caeteris pronunciatis .Quod utique dixerim,ne existimes;quod nonnulli Aristoteli obiiciunt;angustam valde, ac ieiunam materiam his pronunciatis Contineri.Aliae quoq; enuciationes proponi possent
alijs, atq; alijs effectorum coditionibus colligendis ; t. Ad cuius artis materiam peruaesi cat ad ean
269쪽
dem pertinent essesta: Quorsit usas facilius asse, quamur,e facilius scientiatehere possumus, εἴ aliae Genera- quanaphirimae. Scd he omnes in hoc generali pro- ἐς pronis
, Cuius conditionis est c*us 4 eiusdem suus quoia non se- . d immodo Cucffectu . , . g' Qused quo paceo spintelligendum, in alia atque nota . alia diducendum, ni dici o magis expondendum est, quam documentorum multi tudine explicandum. Sed iam effectorum locum , qui hinc proximus est,
breuiter lustremus . . . T, loco .ctorum. Cap. XXIIII. .
O Vam multa sint effectuum genera, ex ipsa cau- 'sarum multitudine nullo negotio Antelligi potest. Cum enim causa & effectus mutuo se respiciat, . quam multiplcx fuerit causae nomenitam multiplex sit nome effectus,neces se est. Quin & usus loci idem νηπι est ac supcristris, ordine d tintaxat pronunciatorum φε obes Couerso .Nam ut ex causis sic argumentabamur,Da- δεαε . tur causae, que ad effectum ededum aptae sunt, ergo effectus esse potest,sic ex effectu possumus concIudere,Effectus esse potest,ergo dantur causae, a quibus Prouenire possit, atq. ita in cpteris proniiciatis, Nisi quod hoc plus virium, habet argumentu ex effectis , βες quod Cum non ex qua uis causa colligamus effectum esse,vel fore,ut ex Deo creaturam, ex quouis tameeffectu colligim' causam esse,vel fuisse, ut ex creatura.Deum,& ex pictura pictorem.Item cum ex bonitate, seu perfectione causae essicientis non possimus Colligere maiorem perfectionem effectus, nec neces sario aequalemi ex perfectiphe tamen effectus cocludimus aut maiorem, aut certe aequalem perfectioncessicientis causae.itaque .cum usus loci huius ex supe . xiori pateat, satis crit,si ex quatuor effectorum classibus nonnulla exempla lubdaciamus.
270쪽
res genita est, ergo ex alia praeeedente, quae interij. est Rentra.Interire potest, igitur materia constat.Eldensa, igitur haber muliti manaterip .Rara'ergo par
graniatica distinguit a Rhetorica, igitur oratio emdata, circa qua versat Gramatica,distinguis ab oratione ornata q sub Rhetoricae co fideration E cadit. Ex effectibus formae hoc modo .Conchilia sentis t habentque ex se quendam motu,ergo habet animit Alia est proprietas terrae, alia lapidis ,igitur alia e t' forma essentialis illius, alia huius. Haec area est mnium, quae aequalε ambitum habent, capacissima,eiligitur rotund a. Hi charate res sunt inaequa Iis magnitudinis,ergo &ipsorum typi. Τabernaculum Μ'i: 3 . habuit aureum candelabrum, ergo &'exemplar eiu quod Moysi in monte monstratum est,
Ex effectibus effcientis hoc modo , Deus produxit omnia ex nihilo, habet igitur potestate infinita Ex quo effectorum genere sunt quamplurima exemne . pla in sacris literis:)t est illud.No accipies persona,
nec munera i quia munera excecant oculos sapietuinat. ε3 & mutant verba iustorum .Et illud, Qui plantauit aua . CV, 3 rem, non audiet aut qui finxit oculum,n 6 co siderat Et illud, Cum enim sit inter Nos 1leluso contentio, nonne carnales estis,& secudu homine ambulatisρ). Ex effectibus finium, qui quidem proprie sunt media de stiriata in finem, sie lieet argumentari. Hic rex parat arma,& cogit exercitum, igitur vult bellu in. ferre, aut propulsare. Hic amieus arripit quamcuque occasonem expoliuiads eum amico, ergo cupit ad amicitia eius discedere. Unde illud, oceasiones qupProu. I. rit, qui vult recedere ab amico. Hinc etiam lieet co cludere, Hic homo seruat diligenter m data Dei, ergo proponit sbi chlestem vitam. Hic Christi consi uo persuasus distribuit omnia in pauperes, Vult di-
Uumν tur sequi Christum sa ex via Huc spectant argumeta exhsb. cuius hec iux capta, Fbaa. Cuius usus est bonus,lὸ bonum, est.