장음표시 사용
331쪽
habebant. Inserre radu: scilicet contra Volscos. Aeserere
scilicet pedestrem. cnituntur, id est in superiorem locum coim
tendunt Castris: id est Volscorum. Ductus i scilicet est. Deditur, id est Romanis. Ab, id est post infelice pugnanti Animi ceciderant: scilicet Volicis,qui amissa audacia se dos ere non poterant sortiter.
ducentesimo septuagesimoseptimo. usque ad finem secundi libri, complect- decem armos hic esto pro more instituto.
primo. sicut actiones sunt duplices: scilicet chilles & eri nitinales, ite iudicia quoq; sunt duplicia. Nam est iudicium ciuile,& ii
dicium criminale. Iudicham ciuile est,quo aliquis agitur reus debitio contrahita,ut emptionis,locati,5 c. & petitur ab eo, ut praestet id, quod in contractu se daturum promisit, aut struaturum. Iudicium
criminale est, quo agitur reus quispia delicti priuati aut publici. Privati quidem, ut damni dati aut iniuriarum: quia sertum aut rapina iam pro publicis habentur criminibus capitalibus. Crimen
cnim publicum est,aut non capitale,aut capitale. Non capitale est, quo accusatur aliquis ad retandam mulctam: id est, poenam pecuniariam. Capitale est, quo accusatur aliquis ad incndanti poenam capitis extremo supplicio, uel exilio, uel seruitute. Itaque Darmula loquendi antiqua, capitis anquirere est, accusare, inquirere & iudicium exercere de capite alicuius, quod nunc uocant iudicialiter pr cedcre contra aliquem reum, ad poenam capitalem. Sic de pecuniae anquirere, est accusare , & iudicium exercere contra reum ad munctam. id est pecuniariam poenam luendam. Insea in principio libri sexti de bello Punico. Valde autem sibi temperarunt Tribilia inamone contra Menenium , qudd iudicium capitale mutarunt in i uitis iudicium non capitale, poenamq; mitigarunt. Et ius quoque Romanum admittit hic scyaequitatem, ut capitale iudicium po nam capitis mutetur in non capitale iudicium,in pecuniariam pC nam : contra uero admodum raro,& non nisi propter aliquam insλ. guem rei linprobitatent, aetio non capitalis mutatur in capitale cuius exemplum habes in loco iam allegato de Cn. Fuluio eliqua a. Iureconsultis pete. Secundo. Nullo modo licet reos eripere iudicio ante latam sententiam,& ante peractum iudicium. Tum enim denique reos sententia
332쪽
fetilla uel condemnat, labsol uit. 'Tertio. Pessimi dc non tolerandi exempli res est, magistr tum tametsi malum, aliqua iniuria aut ui afficere, nedum occidere. Nam hoc exemplum sicile manaret ad nos quoque de imocuos istratus. Quarto. Improba uox est plebis conuitiantis, nihil contem plius ii iis infirmius esse ministris magistratuum, aut ipso quoque magistratu, si sim qui contemnan sibi quenque ea magna atq; homrerra iacere. Et hunc improbae uoci si parerent populares, nihil sancti& inuiolati haberent leges S magistratus, omniaq; laurei tur in pesiimam anarchiam ii qua nemo praeciperet recta, imo po
tius nemo praecipientibus obsequeretur, ncretq; tanquam beluarum
Olluuies. De hac thesi copiose dicit & Demosthenes, in prima
Qiunto. Non licet iure militari in ordinem redigere eum,qes semel gestetit magistratum castrensem. Ignominiosum cnim cem turioni uel tribuno esset, si rursum gregarius miles fieret, nullo suo
Sexto. Omnino decet magistratum,& quemlibet ciuem,to habere priuatos affectus publicae utilitati & charitati, ut supra si pisiime est diet n. Septimo. Comitiorum genera, ut supra quoque attigi in primo catalogo huius secundi libri, plura suere: scilicet, Curiata, Ce ruriata , Tributa Sc Tribunitia. Curiata, intra Vr in ex sing lis Curiis aliquot conuocatis ciuibus habebantur , plerimque propter auspicia dc sacra, iaci etiam propter leges serendas. Vnde&Curiatae leges uocantur. Onturiata comitia, ex omnibus ciuibus cuiuiq; Centuriae, secundum anatein & censima collectis labebantur extra Urbem in campo Martio, uocabanturq; magna comitia, tu rum indicendorum potestas no crat penes ullum magistratum praeter Consideς,uel Dictatorem, i Praetorem urbanum,cum minores
quoque magistratus aliquando curiata comitia indicerent, ut Tribuni plebis & Augures, ut Pontifices atque alii. Centuriatis uero . suffragiis creabantur Consules, Praetores, Pontifices, Aediles,Quaestores, Censores, aliiq; maiores niagistratus, & ferebantur suffragia secundum praerogatiua classium, ut supra in primo lib. in cadalogo Semii Tullii satis est dictu. Tributa Comitia erant collecta ex civibus uocatis aliquot ex sua tribu, regionatim secundum genera hominum, causas & quaestus. Sic enim postea circiter a tun Vrbis
quingentesimum uagesini septimum, in uio & L.Manlio Consulib
333쪽
Consulibus, descriptae sunt tribus, ut non tantum quatuor localessent antea sub Servio Tullio,videlicet,Palatina,Exquilina, Collina, de Suburrana. Sed ut idem numerus tribuum qui & curiarum esset, .nempe ut triginta uinq; tribus numerarentur: icut trigintaquintae . curiae,& deinceps licui curiae differrent lacris a se inuicem, sic triabus differrent regionibus & censit. Vnde tributa comitia intra urbem quoque sicut curiata habebantur, cum certi homines exim quaque tribu suffragium ferrent, ut de capite ciuis, de lege aliqua. Rique adeo circiter aetatem Ciceronis, plane eadem constat fuisse comi pia curiata dc Iributa, ut est apud Asconium & Valerium M ximum aliquoties uidere. Tribunitia uero comitia erant,cum triabuniplebis tantum uocabant in concionem homines ex sola plebe,
praeteritis nobilibus & patritiis, & in talibus ferebantur plebiscita, creabanturq; plebei magistratus. Et haec de comitiis supra quoquς dicta, liac repetere libuit, cum istorum discrimina ualde referat in historiis obseruarentque aduerte etiam hoc loco,rectene Tribuni tum Tributa comitia pleriq; legant in Livio. Octauo. Militem magis decet arma tractare, quam leges de
sermonis elegatiam nouisse. Plus enim manu,quam uerbis pugnare
miles debet & ualere.Et solet plerunt sine eloquentia esse imbellis militiaq; illiterata,iuxta illud:
mentosa in lingua,pedibm fugacibus istu' De hac ineli uide concionem C. Marii apud Sallustium in Iugu thinoin Ciceronem in primo Officiorum,ubi inquit:
Nono.Tribuniplebis non habuere ius,ne uocandi quidem audiamouendi,nedum coercendi aduerium nobiles patritios sed tam tum in plebeios, quamuis postea ita est aucta ipsorum potestas, ut coercitionem quoq; eaercerent in nobiles & patritios, cuius pote xiae exempla multa reperiuntire. Verum L.Sylla Dictator ius trib
nitium ualde imminuit & debilitauit, Pompeius autem restituit in pernitiem & cxitium libortatis Romariae. De quo Uutarchum intsylla & in Pompeio consule. Decimo. Vcra est lententia imperii uim omnem in consensu
obedientixun esse, neque satis tutam maiestatem cile sine uiribus obsequentium: tametsi mirabiliter saepe conteruantur magistratus contra inobedientiam & uim popularium. Quia, ut Homerus to
statur is 3 reges & magistratus peculiari cureteitat Deo,& taquam alumni sunt deorum, communes ius habent cum diis, & conueruthoc
334쪽
. De Homericiam dictum cum sacris litoris, testantibus magisti tum esse ordinationem Dei,& incem Dei in terris gerere. Proinde velle Deum suam ordinationem, suoq; uicarios tueri&conse
Undecimo. Miles desertor est, qui signum suum, ordinem suum, arma sua reliquit & abiecit per ignauiam & metum, contra fidem militaris sacramenti, de contra disciplinam militarem. Poena uero desertoris est, non solum infamia , sed& capitale stipplicium. sin uero pleraq; acies fusa, & in fiagam sit uersa, tum piaculare non est,neq; ita infime abiicere arma fugere una cum aliis. Vnde &di te i extat Demosthenis:
Duodecimo. Si plures peccarint, quam ut ius sinat 3c sumanitas uniuersos punire, tum arcuitas suadet paucos Emultis luere poenam, ut ita paucorum exemplo plures deterreantur a flagitio, de aequitati aliquid condonetur, nihilominusq; peccata non impunita maneant.Et de hoc uide Ciceronem pro Cluentio.
Decimotertio.Optimates de prudentiores E consiliis subna ueri non debent, alioqui plus damni & probri perueniet ad ipsos submo rues, quam submotos, id quod patet huiusmodi exemplo
Honorii imperatoris,qui cum occidi curasset Aetium,uirum iuxta strenuum 3 prudentem, interrogaretq; patritium, quid sibi de cinde Aetii uideretur, respondit patritius improbare lane se bim tuum Imperator nolo,sed hoc sciens dico,quoa interfecto Actio, dextra tuam sinistra tibi manu abscideris.
Decimoquarto. Rei periclitantes in iudicio pullis & atrix uestibus lugubri habitu, supplici uoce & gestu miserabili utebantur
admisericordiam mouencum,quae humilitas sortem aut innocentem uirum parum decet,ut pro Milone Cicero quoq; testatur.
Decimoquinto. Mortui suis iustis& honoribus minime
sunt defraudanvi ultimis. Nam si ire in mortuos immane est. Vnde Solonis humanissima lex fuit Athenis, quae iubebat capite plecti,uel talem infames esse eo qui male obloquerentur mortuis. Decimosexto.Mendacium triplex est,scilicet iocosum, osmciosum&perniciosum. Iocosum, cum quis mentitur, uel mendacium dicit ioci causa,tanquam ludenuit ut facile deprehensas, nemini obsit cautiori. Officiosum, cum quis mentitur in gratiam &utilitatem alicuius. Sic poetae uera falsis permiscent, & filia ueris,ut oblectent & doceant letiores suos ista amoenitate, & fibularum iulecebris minime otiosis.Nam hae nugae seria ducunt. Sic bonus uir quo
335쪽
quoq; officiose mentiri,non duxerit sibi turpe, si maior inde com moditas aliis obueniata quam dicendo uera. dissimulare enim in rum aliquando, ualde utile est & honestum, cum non sui proprii commodi sed alienae utilitatis gratia fit. De hoc uide pli' a 'Fabium in quarto, capite secivio: & in duodecimo, & in tertio Officiorum. Peminosum uero mendacium est,qu ' dicit aliquis commodi gratia,ut adios decipiat,damnove afficiat,quod Minem decet bonum unquam. Decimoseptimo. Siis' st i e . rannici ili,nutus aua sunt uocalia, ut tubae, cornua, c 'alia sunt media Et hec ultimo huic catalogo seciuidi libri iustici tametsi ex omni ambimam librorum Historia Liuiam longe plura, imo plurima possesit an tari. Sed ea priuam meditationi committere eK utile, in babeat studiosus lecior plura c. . e standi&inueniendi materiam,m,si omnia pra- pomuntur astidium inde potius,quam .luptassem aut commodum sibi suma
nis Vescurionis in primum de se dum primae Decadis T. Livii
336쪽
ne Octauio quidem Augusto forturiatissimo Imperatori cum ubiuin Civile Pompeianum scriberct, gratific Mum esse putauerit,
quaedam aliter narrando, quam uol ari tessent, uel festa. I que
IssΕNsIO est inter ςruditos rectene, an secus,historia Liuiam in Decades, hoc est dee ria siue denos libros sit distributa Coelius R h diginus & alii quidam Itali. homines docti.exia stimant abi, autore in Decades diuisam esset hoc argumento moti, quod unicuim meadi in praefatio praeposita est nec autorem ita facturum fuisse, nisi singulis deradibus inchoandi cum paulisper interquieuisset, & quasi respirasset uelini noui operis exordio sumpto distinctionem iacere. atq; ita historiam diuidere uoluista Vt enim ipsos annales in libros,
ita libros eum deinceps in Decades partitum uideri. Hanc opini nem praecipue sabellicus quo nemo, meo quidem tu, io, mam orationis Liuianae,aut maiori diligentia est imitatus, aut expressit felicius adprobare uidetur et qui ut Liuius ab Urbe condita per Deciae ita ab orbe condito libros suos inscriptos ac denominatos, per Mneades distinxit. In contraria sententia sunt, Franciscus Petrarcha, Petrus Crinitus, Angelus Politianusqγropterra quod neque Florus qui singulorum librorum Livianorum argumenta seria psit: ncq Prisciatuis Grammaticus, cum libros Liuianos allegat: neque alii ueteres, ullam mentionem deradum faciunt, ac Liuiunt non per Decades, sed adscripto librorum numero citatu. Ac ri .
trarena non per ipsum Liuium, sed per fastidiqnam legentium d sidiam, historiae in Decades distributionem famni esse arbitratur. Hoc nobis quoque placet, ut credamus hanc diuisionem famin aut a librariis, aut ab illis qui bibliothecis praesuerunt. Praeterea illud reticere in principio non possim, quin obiter dicam, mihi illas parum recte facere uideri, qui Liuium ut parum ueracem in historia arguunt, ac odio quarundam gentium nisi prodississe
asseuerant. Id ego propterea credendum non esse arbitror, quod
337쪽
clina perfectam totam historiam populi Rpinani edidisset, Austu
stimiecto inter caetera illo bello Quili ubi animaduertit, eum nihil offensioni cuiusquam aut gratiae dedisse, palam pronuncia ut ut Tacitus refert eum Pompeianum esse. inare qui Imperatorem potentissimum, qui cum & Pompeianis esset infensistimus, dc m xima cum illis bella gessisset, uel iratus plurii mim nocere, uel f
uens maxima ipsi praemia tribuere potuit,non respexerit: neque rerum gestarum expositionem ad eius beneuolentiain comparandam attemperauerit, atque inflexerit reum non est uerisimile Gallis, aut
ulli alii genti ita math uoluisse ut illius causa a uero discederet, aeret a se fiftiis in illius contumeliam ac infimiam narraret. Verba Cremutii Cordi apud Tacitum, Annalium libro . sunt haec.TNtus Liuius eloquentiae ac fidei praeclarus in primis, Cn. Pompeium
tantis laudibus tulit, ut Pompeianum eum Augustus appellaret: n que id amicitiae eorum ossecit. Scipionem, Afranium, hunc ipsum Casilum, hunc Brutum, nus iam latrones dc parricidas, quae nune uocabula imponuntur, saepe ut insignes uiros nominat. Haec ille.
Dignus profecto fuit Liuius, uel ob istam animi rectitudinem, amoremq; ueritatis, quem inciuili dissensione Pompeiana describenda ostendit, cui Deus lacteum illud eloquentiae flumen largir tur, quiq; principis terrarum populi res gestas perscriberet. Nullus uidem ceria historicus eum adhuc uiartare orationis & sple ore superauit. I llud uero dolendum est, uel praecipuam eius pasetem, qua tum illud Pompeii bellum, tum re imbella ciuilia, dc. Gracchorunc reliquaeq; insequutae se titiones urbanae continebam tur, interiisse. Interea quae etiamnum extant, nullum est dubiiun,
quin haec tertia Decas is longe praestantistima: ut in qua bellum maximiana, longeq; acerrimum,cuius belli uictoria tantum R . maiiis uirium dem ut illis postea diu nulla arma usquam obsistere possent, commemoreturnia ut in nulla historia, quod ego scia' llum acrius legatur. De cuius belli munitudine uideamus quid dicat Liuius ipse in principio huius libri.
IN parte operis mei licet mihi praelari. Orditur a ca
ptanti attentione, quae propositionem huius totius Decadis
continet: dc ieruat regulam historicam,ut in exordio attentionem tantum & docilitatem, non etiam beneuolentiam captet: quae regula extat in Luciani Dialogo de scribenda historia his uerbis: Omnibus iam apparatis interdum absq; prooemio exordietur historicus,quando res non omnino postulat uti praeparetur quidpiam in proceimo,ati informetur. Initium uero uim prooemii habebit, si explanet,
338쪽
explanet,quibus de rebus sit die imas. Caeteriim quando prooemio utetur duabus rebus solis exordietur ii ut oratores a tribus, sed beneuolanti e loco omitta, attentos aut dociles reddet auditores. Attentos reddet,si ostenderit se de maguis aut necessariis,aut propriis is ,rum,aut utilibus rebus diibuum esse. Dociles auditores. Spe uua quae sequentur faciet,si antea causas exponat breuitem; complettitur capita, & summas rerum gestiirum. Huiusmodi procenatis praestantissimi historici usi sunt: Herodotus quidem, ne res gessi magnae & admirabiles Graecorum uicti rias, clades tam barorum continentes, diuturnitate temporis in obliuionem umirent:Thucydides uero,cum sperara etiam ipse magnum, & maxi- memorabile, & maius quam quae antea extitissent bella, fore bellum illud. Magnae enim in illo acciderunt calamitates. Ad haec exordia Graecorum alludit Liuius in principio.
Carthaginenses. Canhaginienses debere & scribi & pronuntiari, codices Liviani probe scripti aut excusi testantur: tum ctiam autoritate Prisciani libro quarto, de octo partibus orationis,capite de denominatiuis comprobatur, ita dicentis: si nomina inquit sunt tertiae declinationis, abiiciunta, extremam genitivi, Scadium t ensis: ut pistor pistorisa' istorientis Carthago,Carthaginis Carthaginiensis.. dficui ratio Prisciani non satis firma uidebitur is cogitet priscos poetas sic locutos esse, atque inde con , suetudineui ita scribendi & pronuntiandi apud ueteres initauisse Hoc ostend'nt Ciceronis pro Cornelio Balbo recitantis uersei lum Ennii,uerba ista: Neque ille summus poeta noster, Annibalis illam magis cohortationem, quam communem imperatorum v
Caeterum i tam nomm Carthago, Phoenicum lingua ciuitate Deis nificat. . .
Nam neque ualidiores opibus Hie dubitet alia
quis uerit ne eius uirium atque roboris Romanis posto,cum M cedoniam, A m, Gnaeciam,Hispaniam, Syriam, Galliam, Aegy- Pt inritwniam, Gurnianiam superiorem, Africam impcrio adiecissent.Nam exoriente hoc bello Italiam tantum, cum Gallia cisi cupina, eaque non.tota,& partem Illyrici non magnam, a sici liari sardiniana,Corsicamque tenebant. Liuius ipse prima Dec de hanc dubitationem tollit, ubi hoc ipsiim admirans,indicat non multo post exactos reges, Romanis, paucis uicinis talummodo oppidis imperantist maiorem exercitum ex delectu ciuium Ro-yy manor
339쪽
manorum consectum esse, quam sua aetate invia is hin mas me floruit, & latissimE patuit confici potuerit. Hoc igitur loco iniit dicere, non huius belli initio Romanos maxima multiti dine Aulum & sociorum abundasse. Aucto enim magis imperi maior utrorumque copia filii : sed inter ciues & socios nun vlures bellatores, nunquam Romanos bellicoriores nulle. Hane' opinionem Liuii confirmat Polybius,m libro s ndo stribit, niente in Italiam Annibale, Romanos peditum supra centum ma-ha & quinquaginta,equitum sex milia habuisse: o um autem mtota Italia quae ut ditam est iam tum Romanis paruit, arm torum numerum septies centena millia peditum,eqiutum ad septu ginta milliatam. Hoc potest Polybio tuto cie ,propterea quod
hie Seipioni minori familiaris, & cum eo Cartha nem obsistre fuit. Quare res Italicas sine dubio habuit notis imas, &tur ab eruditis pro historico ueracissimo, qui ut uera de R manis scriberet,non tantum tertio bello Punico interfuit,sedetiam omnes eorum, quas tunc habuerunt, Muit prDum, atque spectauit:& insuper nauigio stetiam Gaditanum, & uicinus ficto ilidas spectatum, Scipionis sumptibiniuit, quo uia pleraque, non audita tantum, aut apud alim lecta, in historia referret. Eum num rum bellatorum,& talium bellatorum poste quando imperium msimmo stetit non habuerunt Romani. .
Et adeo uisa belli fortuna Facit lectorem di
cilem , ostendendo breuitcr fortunam, & wrcipuas Guias
' 'Odilaeuam propὸ maioribus M. Onininienses
ad suseipiendum hoc bellum impulerunt caulae . Hic ima a tineitur. Hoc enim inprimis eorum animos irritavit,quod c
to eum Romanis primo Punico o, cum incidi si em in calamitatem, ut per meremarios milites, quo opera illo bello fuerant usi, ademptis propterea quod sti ea illis non usrunt solucre, omnibus praeter urbem quae in Astica habuerunt, curbem ab illorum ut tuerentur r Romani per eam occanonem contra conditiones pacis,Sardiniam ipsis adcinerant,&sedato tumulum Asticano,conquerentes ipssis de empta sardinax, stimo milla& ducenta talanta adiicere, superbh, auare, & imust ausibrant, nisi bellum sibi indici illent. Post deletos igitur me enarios milites Carthaginienses quando pace decem &nouem annorum uires dc collegerant S toto illo tempore in Hispania bellando exercu rant,coruulucrant illas iniurias Romanorum non inultas
340쪽
Fama etiam est, Annibalem annorum sermὰ nouem pueriliter blandientem patri Amilcari, ut duc retur in Hispaniam &c. Nunc finito exordiolo, ingreditur
in tionum,expriinitque sectandam caulam belli. Fuit autem secunda belli cause, indignatio A milcaris incitantis Annibalem filium ad suscipiendunt, cum primitin per aetatem posset, cima Romanis bellum. Annibal gratiosi mi uirum:sicut Amilcar hebraichvselchino regem illustrem, Mago delatorem, Hanno gratiosum, Ridrubal Gutace Esdra & Bal sicut GraecE Alexander, iuuantem uirum significat. Hi tres fiatrer Annibalis merunt,quorum Asdr bal ad Metaurum flumen ab Livio Salinatore, & Claudio Nerone, Hanno in Asti a Scipione maiore cum exercitu caesus est: Mago in ardinia ex uulnere, quod in Liguria cum Romanis sub finem huiuς belli dimicans acceperat,mortuus est.
Nam de Siciliam dcc. Nam etsi primo bello Punico elim
P is uitia a CLuctatio consule ad Aegates insulas eorum classe, debellatum erat mari,tamen Amilcar adulac egregium exercitum in Sicilia ad Erycem montem habebat incolum m: cum ea insula. Carthaginieses constituerent Romanis cedere,ac ipse cum suosxerciti ut inuictus a Romanis,ex Sicilia diicessit. Et Sardiniam is c. Inter motum Africae, id est flagraim to illo bello, qpod Carthaginienses, continuo post primum bellum Punicum,cum suis militibus mercenariis Ne quibus paulo ante dia mimus gesserit . Fraude Romanorum. Contra foedus siciliense,siue conditiones primi Punici belli compositi, quibus relinquctatur UASardinia. Nulla iusta de causa, sed tantum per occasionem seditionis Africanae, cum Carthaginiciases tum contra Romanos nihil deliquissent Sardiniam Romani interceperunt.
, Stipendio etiam superimposito. Adiectis ad stipendium I quo stipedio in Sicilia inter eos conuenerat,mille ducitis talentis,quae averrendi tantum belli Romani causa,iniquis limo suo rempore quia propter tumultuna mercenariorum militum, tunc scdosendere contra Romanos non potuerunt) pendere sunt coacti. Vulgo dici sola Fortior in saccum detrudit debiliorem.
Quod filii sub recentem Ro. pacem. Quω ex0rtum
statim pomedatum primum bellum Punicum. Per qui iique annos. Tot enim annos bellu conduruit rum militum,qui Galli,Ηilaia,Ligures, Asti, Baleares fueriint, a s iraersus Carthaginienses durauit. Polybius tres annos id,&-γ γ y : tuor