장음표시 사용
31쪽
ideae , quas associatas ex institutione accepimus,
una sanaul omnes menti recurrunt.
5. Idea intelligibilis est, quae neque quidquam corporeum , neque specie corporea indutum menti exhibet , qualis . est idea cogitationis , ac voliti nis, potentiae, justitiae : vide quae s. s. diximus. Idea phantastica nominatur tum ea, quae aliquid corporeum, vel saltem sub corporeo simulacro repraesentat tum illa , quae prorsus fietitia est, Ma sola libera phantasia Pendet. i6. Ex dictis liquet , ideas intelligibiles aut ab interna refexione oriri, veluti sunt ideae cogitati nis, volitionis; aut abstractione, veluti sunt ideae potentiae , justitiae ; aut demum ex ratiocinio , qualis est Dei notio. Phantasticas vero ideas sen-1ibus, aut imaginatione haberi , est per se manifestissimum . I7. Num simplices sensationum ideae snt apud
omnes homines eaedam , an diversae , incerta res est ; & Μallebranchius lib. I. is inquir. veris. cap. I 3. in dubium id revocat ex gravissimis rationi-bns , quae Omnes eo redeunt , organorum nempe sensoriorum longe diversam sese in diverss hominibus constitutionem. A diversa vero orνnorum constitutione sensationum pendere diversitatem , axioma est quotidianis experimentis confirmatum .
Sapor dulcis v. g. in amarum statim evadit , si male affecta sit lingua , stomacho cruditatibus laborante , vel febri humores corporis nostri immutante . Hinc tam diversa de fensationibus solent esse hominum judicia . Sunt , quos dulcis delectat sapor , qui tamen aliis displket. Nonnulli odore aliquo impense delectantur, qui tamen aIiis mol fiam creat, & in praegnantibus mulieribus abortum producit. Sunt, qui musicam deperiunt, quam tamen alii fastidiunt.18. Quidquid si de simplicibus ideis , certum est , ideas compositas , Praesertim eas , quae eπ
32쪽
ratiocinio , aut educatione habentur , easdem non esse apud omnes : hinc videas , tot esse de iis hominum sententias , quot capita. Haec probe recolenda sunt , ne praecipiti judicio ex ideis nostris de aliornm hominum ideis facile decernamus.
De Ideis ex relatione ad objecta , quae
19. 'Bjecta nostrarum idearum sunt eae res , quae ideis nostris exhibentur : veluti si habeam circuli ideam ; eirculus ipse erit meae ideae objeetum. uo. Ρrima generalis objeetorum divisio est in existentia,'& possibilia . Obieeta existentia dicuntur , quae revera sutat ; possibilia vero, quae non sunt, sed est offont . Res autem existentes vel sub-1iantiae sunt, vel adjuncta, seu modi, vel relationes. Νam quidquid exiliit , aut per .se solum esse PO-test, & id vocamus substantiam; aut per se solum esse nequit , sed inest alteri , cujus est modus , atque id rei adjunctum, seu modum nominamus ;vel demum est: aliquid, quod ad aliud referri concipitur , idque relationem appellamus . Ita V. g. aurum rotundum seorsim a sua rotunditate, ac Perse solum consistere potest ; igitur substantia 'est . Rotunditas seorsim a quovis corpore esse nequit est itaque adjunctum , seu modus. Demum si ip- sana rotunditatem specto , ut modum proprium corporis, necessario me ducit in cognitionem cor poris; & id relatio dicitur . . u I. Rursus ideae pro varietate rerum, quas re- Haesentant, mystivae Possunt, Vel neRativae ; re
33쪽
'les , x et chimericae ; ab rac ae , vel concretae pinnulares , parricvhu es , uniuersales. 22. Positivae ideae sunt , quae menti exhibent id, quod res est , ut ideae saporis, doloris, col Tis : negativae, quae menti exhibent id , quod res non est; ut ideae insipidi, ignorantiae, silentii. 23. Ideae reales sunt, quibus extra mentem sua respondent archetypa , veluti sunt ideae hominis , maris: chimericae vero sunt, quibus nulla arch typa respondent , ut ideae montis aurei , maris
24. Abstracta idea est quae per mentis actioneni separatur ab aliis ideis , quibuscum conjungis tur. Cum enim Omnia, quae ab objectum aliquod examinandum complecti uno adtu , unoque obtutu nequeat mens ; idcirco necesse est , ut illud ipsum in partes veluti secernat , quo idem commodius perpendat: atque haec mentis actio passim ab ra- esse , & praecisio nominatur. Sic U. g. concipiunt Geometrae lineas , ac supellicies seorsim a corpore per mentis abstractionem . Ideae abstractae opponitur concreta , quae exhibet req, prout se habet ; veluti corpus habens supeisiciem . Graise- unius Introd. ais Philo . lib. II. cap. q. docet , quatuor modis fieri posse abstractionem . I. Cum examen instituimus , quod fit , cum partes veluti separatas concipimus, quae tamen in subjectio non
sunt separatae. Sic v. g. s numerus ex decem notis coalescens multiplicandus proponatur Pezalium ex novem notis connatum ; nulla sane ii minis mens quantavis capacitate praedita id totus ih
smul efficere valebit; sacile vero id praestabir singulos in singulos ducendo . II. Cum modum concipimus , non attendendo ad substantiam : v. g.
cum motum corporis consideramus, non attendendo ad corpus quod movetur. III. Circa ipsos, modos abstracte consideratos haec ipsa abstractio locum habere potest; nempe cum modos natura sua
34쪽
conjunctos seorsim consideramus ; V. g. directionem motus Perpendimus , non considerata velocitate . IV. Cum plura inter se conserimus , & at tendendo ad illud tantum , quod iis commune est, essicitur tunc abstracta idea universalis : talis estidea humanita. is in genere , quam essicimus , collatis prius inter se pluribus hominibus , , alte dendo ad illud unum, quod iis omnibus est com-
25. Idea singularis est , quae rem unam Indi viduam representat ; qualis est idea sui ipsius . Socratis, Platonis. Particularis est , quae rem qui dem aliquam, non tamen definitam menti exhibet; veluti idea alicujus hominis. Universalis est, quae rem aliquam repraesentat pluribus individuis com
26. Non abs re fuerit modum indicare , qu intellectus noster a singularibus ad universalia progrediatur ; tum ab universalibus ad singularia λ scendat. . Quidquid in hac universtate existit, si gulare est , atque individuum. Quare cum primae nostrae id te adventitiae stat , nonnisi singulares esse possunt , & singularia individua exhibentes . Est autem individuum substantia quaelibet singularis suis omnibus proprietatibus , modis , circum-nantiis praedita , quae simul ad hoc individuum
constituenssum conspirant , quorum unum si auseras , individuum aliud fiet. Sic v. g. ad Socratis individuum non modo concurrere debent proprietates omnes , quae omnium hominum sunt communesia, sod etiam proprietates illae , quae sunt Socratis individuales, veluti ejus scientia, mores , acta , vita , patria &c. Iamvero si per mentis abstractionem proprietates individuales a Socrate auferas; supererunt proprietates, quae omnium hominum sunt communes , nempe idea sngularis in universalem abibit quae Decies , dicetur , quae
35쪽
sigitur philosophica illa loquendi ratio : cum ines
υiduum Doliamus graibus inaeoidualibus , Deciem conscimus . Quare species recte definitur in Scho Iis , norio universalis , quae tae pluribus enuncia rursolo numero Esserentibus . Ea vero dicuntur solo numero differre, quae eandem habent essentiam . eandemque proinde definitionem ; sed modis ita vidualibus differunt, ut idcirco numerum consciant. Socrates, & Plato v. g. sunt in eadem specie ; at diversas habent proprietates individuales , & n
27. Deinde species ipsae inter se diversae habent aliquid, in quo conveniunt veluti duae species hominii , & leonis in animalitate aequiparantur: si ad id attendamus, quod plurium specierum commune est , reliquis earundem specierum proprietatibus , ac modis non consideratis, ideam magis. universalem e*cimus , quod stentis appellamus. Idea animalis e. g. genus est , quippe quae homines , & bruta complectitur . Hinc definitur genus, noris universalis, quae de pluribus Uirmatur Decie distierantistis. Ea vero dicuntur specie differre , quae diversam habent essentiam , diversamque proinde definitionem . Rursus a genere minus unia versali ad universalius devenire possumus : velutis ideam inureris spectamus , genus isthuc universalius erit , quippe quod homines , bruta, & v
getantia omnia continet. Genus autem minus universale evadiu species, respectu universalioris: g nus animai e. g. evadit species, respectu viventis. Iterum ab hoc genere ad aliud quoque magis unia versale ascemere licet ; vel.ti si ab idea viventis ad universaliorem sub aliae ideam pergimus, quae homines , bruta , vegetantia , corPOIa omnia , mentesque cunctas comprehendit .. In universalesia mae tandem Enris idea acquiescimus, quae substa tiis omnibus , & modis existentibus , ac possibilia. hus convenit. I B 28.
36쪽
cs. Hinc genus summum , ac medium disti . guunt Scholastici : sui nuni est , quod nulli subjicitur universaliori , ut Ens ; medium est, quod subest universaliori , ut sub antia , cujus notio minus universalis est , quam.notio entia. Quare genus summum nequit evadere specier A. 27. ) . quemadmodum quae species aliam sub se inseri
xem non continet, genus evadere nequit, ac Proinde Decies in at vocatur : hujusmodi est in adductis exemplis idea homi-s , quae infima species est , quia nullam sub se inseriorem speciem continet . Rursus genua proximum , ac remorum e
Potest: proximum est , quod proxime speciem c tinet, eique adhaeret veluti animal , quod statim consequitur speciem homo : remotum eii , qu0d aspecie longius abeii , nec eam attiogit , nisi per aliud genus medium ; e. g. vivens , quod a jectis homo longius distat, neque eam attingit , nita Peggenus medium, de interius animal. Hactenus a sngularibus individuis ad unia vertatissimum genus conscendimus . Quod si vero
ordine praeposiero ideis universalibus per mentis auctionem addantur. modi, ac circumstantiae, quae Mucioribus conveniunt individuis ; net idea minus universalis , donec tandem in singularem desinat .
Ita. sit emis ideae superaddituna intelligatur ese per se solum , fiet tunc sub initae idea ; s. si uantiae idea virae , fiet idea viventis ; si viventi idea sensus , fiet animalis idea ; si animali ratio , fiet hominis idea; si homini proprietates om-Bes , de circumstratiae Socratis individuales , orietur Socratis idea . Gradus itaque inferior coi tinet semper superiorem cum adjuncta aliqua Pr trietate , seu majorem habet compr henso , ut
uitur Auctor artis cogitandi Part. I. cap. 5. ylicet minorem habet extensionem , quia pauci ribus individuis convenit.
3o. Interim ex dictis sic colliges. I. Ideae uni
37쪽
ve ales a mente nostra fiunt sola abstra Mone ; . nec ullum revera existit universale in rerum n
tura , sed existunt tantum singularia individua . a. Idea individui plus continet , quam idea speciei , seu majorem habet compreheomaem prae specie ; necnon idea speciei plus continet , quam idea generis . a. Hinc species de individuo affr-
mari potest; non contra : e. go vere dicam , S erates est homo ; male dixerim , homo es Socrates. . . Eadem ex causia genus de specie affrmari potest; non contra : e. g. reete dixerim , homo es mimans ; mala vero , animans es homo. s. Facile intelligitur, quid si es erentia numerica , quidque speci a. Illa habetur inter duo individua Dusdem speciei ,
veluti inter Petrum , & Socratem; haec vero inter individua duarum specierum , quae tamen species sub eodem genere proximo continentur : veluti inter Socratem , de leonem datum, quae duo individua eidem generi proximo animalis subsunt . Quod si individua essent duarum specierum eidem generi remoto subditarum , differentia dici posset genericu ; veluti inter duo individua leonis, ac lupidis , quae sub remoto genere subsannae, contue
3t. Faucis complexi sumus , quae Scholastici de universalibus ad ravim usque , ac rabiem disputant , & libros suos tot sutilibus quaestionibus aspergunt: nos quae scitu erant utiliora delibavi mus , ne quid philosophum nostrum lateret. Exempla etiam usitatiora adhibuimus , ne ullum .fieret
su. Priusquam huic capiti finem imponam, logicas aliquas obfervationes subtexere juverit. Ac primo de ideis relativis 'adverto , earum mutro prima fronte absolutas videri , quae tamen rei tivae sunt . Sic e. g. paupertatis idea relativa est , quae non reete consideranti abibluta videri solet. Eleganter id expressit Seneca in Troia. v. IOI6. B a i Fer
38쪽
. Ferre , quam fortem patiuntur Omnes , , . Nemo recusae, Nemo se credit Amserum tirae sit. Tolle felices, removero multo Diuires auro ; removeto, centum Hura qui scindunt opulenta bubus rPauperi surdent animi jacentes .
3 miser nemo , nisi COMPARATUS . Relativae quoque sunt ideae magnitudinis , venu- satis , fortitudinis , persectionis , imperfectionis ,
doctrinae, aliaequae multae , quae nonnisi ex relatione ad loca , tempora , persunas , morra , alias ae res dicuntur Mus e. g. est magnum animal, si cum formica comparetur; exivum 'ero ,s eum elephante conseratur. Quae Romuli tem-POre mQuae coriae videbantur , nunc temporis Vix moipuli haberentur . Qui barbariei tempore fictus dicebatur , nunc ienarus audiret. Cum in res depravati sunt , qui minus es corruptus , Pro 'bus. M sanctus reputatur . Qui relativas ideas absolute accipiunt , hi aut nihil prorsus intelligunt ,
33. Secundo de abstractis ideis aio, eas esse valde utiles, praesertim ubi, primo abstra stionis genere utimur j. 25. ), in objecto aliquo examinando , quod ut bene perpendamus, in varias illud partes distribuimus. Utilissimum quoque est quam tum abstractionis genus cii. g. 25. ) , quo ideas gener es conficimus, disciplinarum principia st hitimus, & scientifica sistemata conteximus, quae in generalissimis veritatibus consistunt; quemadm dum in axiomatis, ac theorematis geometricis videre est. Neque duobus aliis abstrahenssi. modis suam utilitatem deesse distiteor ; at satendum quoque est, abstractas generalesque illas ideas in
multiplices errores nos deducere. 34
39쪽
LIBERI. C A P. III. arsq. Qui primo abstractionis genere g. 25. b
utitur, illud caveas, ne parti illas tribuat propristates , quas habet ex unione sui cum aliis , quibustum est juneta. Qui altero, ac tertio utitur a Braetionis genere, cavere debet I. ne credat, moridos per se solos existere posse, eo quod illi seo sim a substantiis concipiantur , ac substantivis no minibus explicentur . Hinc certe proiluxisse tratur Lockius figmenta fortunae, atque idoloria, quibus templa etiam e reeta sunt. Cavere debet ne autumet ς modos realiter a substantiis distingui. Qui ultimum adhibet abstractionis genus, I. ne sibi persuadeat , ideis generalibus exprimi' omnis alicujus rei proprietates, sed illas dumtaxat designari teneat, quas mens abstrahit. Sic animalitatis idea non exprimit omnes alicujus animalitatis proprietates , sed solum esse animatum denotat. Int rim naturalis nostra inertia incit, ut ideis universalibus acquiescamus , , per generum nomina
nobis si ti,saetum credamus: veluti si sciscitantibus, quid si chiliagonus, respondeatur esse quandam geo metricam figuram; responsioni acquiescere ibi ent, qui patum sunt veritatis studiosi ; neque eius figurae Proprietates quaerunt. 2. Ne retur , ejusmodi ideis universalibus reale aliquod archetypum respondere: nulla enim res universalis existit f. so. 3. Huic scopulo illisere Platonici, multique e Schola Philosophi , qui pro universalibus a parte rei, ut ipsi loqui amant, dimicarunt. Igitur universalium idearum objecta sunt tantum in nostro intellectu .s5. De relativis ideis duo sunt animadvertenda. Primum attenti esse debemus, nunt idea nostra occultam aliquam serat relationem , quamvis primo aspectu absoluta esse appareat. Audias V. g., juUenem aliquem brevem vixisse Vitam , eo quia vix vigesimum secund9m annum attigerit . At eccurvita isthaec perbrevis est , cum sint animalcula , quorum vita longissima viginti duas horas non ex
40쪽
cedit, spatioque tam brevi filios, n*potes, ac pro
nepotes nasci vident' Nempe respectu aliorum hominum intelligi debet vita illa est e brevis. p. Ubi constiterit, ideam ese relativam , relationis su damentum probe attendatur nempe intelligatur , ex ea, quam habet, ad temPus , locum, Perso- uas, aliasque res relatione.
De Ideis relate ad modum , quo objecta
repraesentant. s6. π deae inspectae ex modo , quo objecta repra
I sentant, clarae esse possunt, vel obscurae ἔ H inritae , aut confvsae ; adaequatae , vel inadaestuarae ἰ verae, aut falsae . v. Idea smplex clara est , quae in sensatione , aut Perceptione bene ordinata menti exhibet Tem, ut proinde mens eandem probe cognoscat , atque a ceteris omnibus facile discernat. Idea e. g. coloris navi clara est, si in sensatione rite ordin ta ita menti exhibeatur, ut eundem colorem bene intelligat, eumque a ceteris omnibus distinguerpualeat. Hujusmodi idea claritatem suam retinet , quandiu eam memoria eodem modo conserrat, M menti exhibere valet, quoties lubitum fuerit. Idea savi coloris e. g. clara perseverat, quandiu illam memoria eadem perspicuitate retinet. Idea composita clara est, quando simplices ideae , quibus coi sat, clarae sunt , earumque numerus certus est , ac determinatus . Hujusmodi est idea trianguli aequilateri, cujus idea trium aequalium laterum , totidemque aequalium angulorum, necnon triangularis are/e ideas complectitur. 38.