장음표시 사용
61쪽
fuerum in Noetica archa: intelligi id debet de aliquibus animantibus omnium specierum . Particul ris propostis est , cujus subjecmam voce particulari restringitur ; e. g. aliquae lineae fune rectae . Quod si subjectum est unicum individuum, propositio erit singularis ; e. g. hic homo es Petrus . Propositio demum indefinita universalis est ,. cujus subjectum nulla voce universali assicitur , universali tamen aequivalet; e. g. circulus es Mura , perinde est ac si dixeris , omnem circulum veta figuram . Indefinita singularis est , cujus subjectum indefinitum sngulari aequivalet ; e. g. homo ut υidit leonem, expalluit, significat unum aIiquem hominem expalluisse . n 84. Illud hic quaeri potest , quanta nempe sit attributi extensio Equidem in assirimativa enui eritione tanta est attributi extensio , quanta est
subjecti . Quare si attributi seorsim sumti extoeisio major fuerit subjecti ex*nsione ; accipi nequit idem attributum j xta totam sui extensonem in propofitione , sed juxta subiecti extensonem . Si dicame. g. hic circulus es Mura , vox Mara Pto una
dumtaxat figura accipirur, qualis est singularis hic circulus. Nam pet assirmatumem attri tum cum subjecto ne stitur , ac veluti identi catur, ejusque naturam induit; quare ab eodem 1ubjecto coareta tur, ut proinde particulariter sumi debeat . Contra vero in negante propostione attributum universalis ter sumitur ; .eluti s dicam , homo non es lapis , de quovis lapide intelligi debet . Nam negatio a tributum a subjecto absolute sejungit. Ss. Corollarii loco sequitur ex dictis , propositionis quantitatem a subsecti extensione unice esse derivandam. neque attributi eatensionem quidquam
86. Propositionum' quantitatem , earumque se
main quatuor symbolicis literis A, E Ι , Ο d fgnant Logici, ut ex appositis versiculis videre est.
62쪽
APerit A. , nerae E ; verum universalite
viserit I , negat O ; feci panticulariter
87. Si propositiones eosdem habetit terminos , idem nempe iubjedium ,- idemque attributum , a tumen quantitate , vel serina , vel utraque pugnant ; misitae dicuntur . Sunt autem quatuor oppositi rium genera : nam oppositae enunciationes conrr . riae , aut subcontrariae , aut contradictoriae , vel tandem subalternae esse possunt . Contrariae dicu tur Α , E , nempe si ambae fuerint universales , at pugnent forma : Vel uti omnis humo coditat ;nullus homo cogitat . Subcantrariae sunt 1, Ο, nempe cum ambae particulares sunt, attamen pugnant forma e. g. aliqua Murra es circvsvs ; alia a Mura non es circialva, . Contradictoriae sunt A, O, necnon E, I ; nempe cum earum una est, universalis. ajens ; altera particularis negans ; Vel earum una universalis negans , altera particularis 'Bjens e. g. Omne Raralytimammum es fora ; aliquod Uralleivrammum . nonnes Mura : Vel. nti Ia linea es fatu ; at via linea ess lata . . At sngula-.Tes enunciationes , quae sola, distrepant forma . ad contradictorias referuntur ἔ-ec. g. .Haeto fuit, 'hi,--phvs , Haro non fuit Philo ophus . Subalternae de- uinum sum A, I; aut E , Ο nimirum quae eat dem habent formam at quantitate pugnant nem-Pe earum. una est universalis , altera particularis; triangulum,s in ura C aliquos rrianeu tum m Mura ; vel nullus circulus es 9uadrarus ;-aliquisicircuius nou es quian. tus . Verum in subal ternis propositionibus nullam veram o positionem dialecticam agnoscunt Philosophi- gravi creo, Is prae sertim auctor artis cogitandi Part. II. caP. z. - oeCenuensis noster Insit. Log. lib. III cap. 5. Nain. Q um niversaris enunciatio particularem ivesudat, nulla inter utramque. esse potest vera Oppos tu . - b8. Alia
63쪽
88. Alia enunciatio triam proprietas est conversio, cum nempe subjectu in in attributum , atque hoc in illud convertitur ', e. g. s fuerit haec propositio ,
omne friangulum aequilaterum es etiam aequiandu-ium ; ejus conversa erit, Omne triavnium aequian
pulum est etiam aequilarerum . Ut autem reete fiat conversio , sequentes attendendae sunt regulae. I. Universalis negans , & particularis negans 1i convertantur , fer Vetur eadem quantitas ; e. g. nullus circulus es quadratus convertendo , nullum quadratum es circulus', vel aliquod cor tis es lucidum; convertetur , ali od lucidum es corpus . Hujusmodi conversio implex in scholis nominatur , cum
nempe in utraque conversa manet eadem quantitas.
II. Universalis aiens si convertatur , servari potest eadem quantitas, si subjectum praecise continet a tributum ; e. R. omnis homo es animans rationa praeditum , reete converti potest , omne animans ratione prae sitim es homo . III. Si in universaliajente attributum latius pateat subjecto , ut reetehat conversio , mutari debet quantitas ; secus falsa erit conversio ; e. g. Omne triandulum es figura , converti debet hoc modo , aliqua jiura es trian- Eulum . Haec conversio per accidens seri dicitur in scholis . IV. Si convertatur particularis negans , Particula non, quae adjacet verbo propositionis, ita conversa praefigi debet subietto , ut conversa vera Temaneat ; e. g, quidam lograentes non fui belluae psat converso , quidam non belluae sunt loquent . Hujusmodi conversio per contrapostrionem neri diacitur . Conversioni apud sophistas magnus habitus fuit honos ἔ apud nos eadem negligi coepit: verum quia in argumentationibus suum habere potest usumi idcirco eam paucis explicuimus. CA-
64쪽
De Enunciationism veritate , aut falsitare expendenda. 89- 1 Blsitatem logicam pro-υ prie judiciis , ac ratiocinationibus co Venire observavimus g. 45. . Est autem judicii Veritas Uusdem congruentia cum objecto de quo judicatur . Congruentia vero in judiciis peri ci aequalitas in quantitatibus: quemadmodum enim vel minima differentia quantitatum aequalitem aufert ; ita ti vel minima judicii a suo obJecto discrepantia statim ejusdem veritatem i 1rIngiv . Rursus aequalitas augeri , minuive nequitan quantitatibus : nec in judiciis congruentia maJor. aut minor haberi, aut dici potest. Secus se res h . I judicii tii: crepantia ab ob jecto lu' posita est, quaeque inaequalitati persimilis est. inaequalitas autem augeri , minuive infinitum potest ; ita & falsitas . Quare judicia magis , minusve falsa rectissime dicimus ; magis autem,
vel minus vera esse repugnat . Iudicia verbis expressa propositiones constituunt. Verae igitur enui clationes habentur, quae affirmanda affirmant, ne ganda vero negant: taliae contra habentur , quae negant affirmanda , aut neganda affrinant . Sane
judicium falsum est, sive falsum pro vero habe tur, sive verum pro selso; itaque & sella est propositiis, sive neget assirmanda, sue negat a amr
. Contingit persaepe , ut ehunciatio uno sensu accepta si vera, alio sensu intellecta sit falsa ; operae itaque pretium erit varios eos sensus hic indicare . Ac primo enunciatio vera esse potest in se u
65쪽
nurrarierit , aut formest: vera est in sensu materi li , crini attributum convenit vocabulo subjecti, Non iei , e. g. homo csnsar quatuor lireris; in se su sol mali , cum attributum convellit rei per υ cabulum expressae , e. g. homo es scientiae capax. 91. Scccndo vera dicitur enunciatio in fenyti l rerali, qui nempe simpliciter per verba propositio-asb eAPrimitur , e. R. prata virene . Sensui literati Opponitur metu oricus , ubi scilicet propositionis verba translate accipiuntur, ut erara rident . Ejuia inodi est illud Servatoris nostri, go sum viris v ra , oe Pater metis vricola es .
92. Tertio enunciatici vera esse potest in sensackvino , vel composito . Vera dicitur in sensu divisso, cum diversa tempora spectat , e. g. tacens POP res loqui ; non quidem quandiu tacet, sed diverso tempore . Vera dicitur in sensu ccmposio , cum attributum convenit subjestio, dummocis tamen sis jectum non mutetur, e. g. racenae loqui nom potes intelligitur , quandiu tacet . Tale est illud Christi Domini, qui natus es ex Deo, peccatum non facis , nimirum in sensu composito, quandiu filius Dei esse Perseverat; quamvis possit alio tempore justistiam deserere, & peccatum Patrare. 93. Quarto, Vera esse potest enunciatio in sensu convenientiae , vel in senisu necesurio. In sensu con-Venientiae, cum attributum fortuito convenit subje- fio; e. g. haec extensio es bipedalis. In sensu n cessario , cum attri tum subjecto suo necessario
convenit e. g. extensa ex partistis eoadescit. Adsensum necessarium resertur sensus identitatis, cum
nempe attributum idem sonat ac subjectum ; e. Drriavvlum es Astura trium laserum , ac trium
94. Quinto enunciatio vera esse potest in sensuri mo, vel accommodo . In sensu rigoroso, cum juxta totam verborum vim accepta est vera: e. g.
Deus es in omni loco e in sensu accommodo, cum
66쪽
verba laxius, ac benignius accipiuntur ; ut est illud Didonis apud Virgilium , Omnibus timbra focisa sero : quod non de omnibus Cirmino locis eli intestigendum , sed de iis dumtaxat, in quibus Aeneas
05. Sexto po inrit enunciatio vera esse retitiue , non absoluω , si attributum conveniat subjecto non ab olute inspecto, I ed prout ad aliud refertur; veluti cum dicitur Palea et e levis , non quidem absolute , sed ad alia graviora corpora colu pa
96. Postremo ne in aliis minutioribus distin- quendi formulis i in moremur , propositiones aliquae
nequeunt esse verae , nisi attributum de re contenta , non de continente; de Partibus, non de toto, de re signiti cata , non de signo intelligatur ;& vicisti m. 97. Ad complexas enunciationes quod spectat , advertatur , propositionem incidentem explica riuam esse posse, aut restrictivam. Explicativa est, quae ad majorem explicationem adhibetur , qualis est illa 73. Arit oretes , qui erat Sta yrira , fuisphilo 'ophorum princeps : destrietiva est, quae jubjecti , vel attributi extensionem coarctat , e. R. rriavulum , quo l est Uosceles, habet anstulos ad hasim aequales οῦ ubi incidens propositio , quod est ij celes , coercet subjectu in , nempe Iriasulum , ad 1 ola is scelia. Explicativa incidens principalium veritati, aut filii tati non ossicit, ut ex adducto exemplo videre est : at incidentis restrictivae veritas , aut salsitas in totam propositionem redundat. Ita si quis dicat lin a , quae ramen es recita , nullam habet latitulinem ; incidens illa , quae ramen es recta, partem eis cit estantialem principalis propo stionis : ideoque licet principalis vela se per sesbia , nempe lineam profunditate destitui ; evadit tamen falsa, quia per incideiatein ad solam reetani lineam coarctatur , bc alteri huic propositioni ae-
67쪽
quivalet , sola recta linea non habes latitudinem pquae maniretto est salsa. 98. Praeter has regulas singulis propositionum generibus communes , sunt aliae , quibus compositarum enunciationum veritas regitur. Ac I. copulativae enunciationes verae sint, omnes earum
partes verae sint oportet : si una fuerit falsa , t tae falsae erunt. Nari assirmatio , aut negatio , quae una est atque individua , partes omnes complectitur. Quare falsa est integra isthaec enunciatio , Saturnus , Iuniter , Mara , Luna , Ven- , Mercurius sunt primarii planetae , qua Luna inter
planetas primarios non recensetur .
99. ΙΙ. Disjunctivae propositionis veritas pendet a Iartium oppostione , ita ut inter membra opposta n il sit medium ; quod si medium aliquid reperiatur ,
ea falsa erit. Quare vera est, omnis linea avr recta aut curva , Muia rectam lineam inter , tacurvam nihil medium intercedit : salsa vero haec altera, omnis avultis ratione .latorum restitiaeva es, adit curvilineus I est enim medius angulus ma-xtilineus. IcM. III. Ad veritatem causaIis propositionia non modo requiritur , ut utraque ejus pars verast , sed di earum partium una alterius causa , vel ratio eme debet : quare falsum est illud Poetae, Rex fuit infelix , tali quia sidere noeeus i non
enim vera infelicitatis ratio indicatur. - . IOI. IV. Conditionalium veritas oritur ex recito
partium nexu , & consequutione , sive partes v xae fuerint, sive falsae . Itaque vera est enuncia tio, se Deus Alectit innocentes es iniustis'. quam- .vis enim ambae illius partes Osae sint; una tamen ex altera rite sequitur. IO2. V. Relativae propositionis veritas ex recti relatione pendet, quae si salia, vel inepta fuerit, propo-stio quoque falsa erit, vel inepta. Itaque vera est , sturiis visa, radia oe mors , quia reeta est relatio: . D falsa
68쪽
falsa vero , ubi pulchra es facies , ibi rasa es
meas, qui, relatio falsa est .ios. VI. In discretiva enunciatione partes verae esse debent, necnon aliquam oppositionem continere : secus illa falsa erit. Quare vera est , ac xeeta, nore formosus erae, hae erus facundus inules, quia inter partes aliqua interccedit oppositio, adeout una alteram evertere quodammodo videatur : inepta tamen esset haec altera, homo sum, sed tamen ambtilo ; quia nulla habetur partium oppositio . IO4. Dicamus modo de propositione compost, exponibili. Principio verae sunt exclusivae, atque exceptivae enunciatione4 , si quae a subjecto, ver praedicato excludantur aut excipiuntur , recte excludantur , aut excipiantur . Hinc persaepe exclusivae propositionis veritas aegre cognoscitur .
Nam ux pateat veritas propositionis de subiecto excluso , nota esse debent omnia subjecta quae excluduntur ; veluti si dixeris , fota tellus est is bitabilis, noti esse tibi debent reliqui omnes globi mundani , atque constare debet, eos non esse ha-hitabiles . Deinde ut innotescat veritas propositionis de exςluso praedic to, nota esse debet subjecti essentia ; veluti si dicas , munaeanum spatium omensum es iamraxme , sciri debet ejusdem . spatii essentia, eiquo nullum aliud attribut9m convenire, Praeter solam extensionem. Utrumque autem istus plerumque dissicillime innotescit ; ux proinde non tam sicile proferendae sint ejusmodi enunciationes. am. Ad eo grativae propositionis veritatem vulgo requiri clunt , ut res. quao comparantur , eoni nune habeant attributum , in quo fit compa- Tatio , veluti eum dicitur , melior es Iapsentia suam vires, supponi debet , tum si pientiam, tum vires esse bonas. Verum id non probat Auctor
artis cogitandi e. Fart. ΙΙ. ca'. 8. , ubi muItis exemplis contrarium ostendit. dic in sacris eloquiis habetur , melius es abitare cum dracone .
69쪽
quam cum muliere litigiosa ; attamen habitatio cum dracone bona non eli. Virgilius quoque eum desci ipsisset morbum, qui homines adigebat ad proprios artus dentibus dilaniandos, subdit, m meliora piis; quamvis morbus ille valde esset malus. Ita- que ad veritatem ejusmodi enunciationum excommuni loquendi usu suificere ait laudatur auetor, fi uni comparationis membro insit attributum , quod alteri deest membro . Ego quidem sic censeo , commune nimirum Logicorum scitum vertia simum esse; exceptionem tamen pati, ubi coniis rius obtinuit loquendi usus, quem penes arbitrium
est , & jus, & sorma sermocinandi . Illud tamen
certum est, constare debere comparationem , ita- ut quod majus in uno esse ponitur, revera sit maius . Quare salsum erat illud Epicuri estatum , is
ior es malorum maximum : non enim constat
eomparatio , cum omnes animi morbi longe sine
IO6. Inceptivae ac desitivae propositiones Verae sunt , cum verum rerum initium , verusque finis indicatur . Reduplicativae demum ad cauiales reducuntur ex Logicorum do strina : veluti si dicatur aetimal Prout animal es senstivum , perinde est , ac si dixeris , animal quia animal, est sensitivum. Earum proinde veritas ut in propositionibus causalibus est exploranda. I . De oppositarum propositionum veritate, ac falsitate superest dicendum . Ac I. contradictoriarum propositionum aliena xera sit Oporter , altera filia , utut contingentes sint, aut necessariae . Ea
enim est illarum indoles , ut quod una Ponit , altera tollat: veluti si dixeris , omnis linea es lon signiheare intelligis, ex omnibus lineis ne aliquam quidem reperiri posse , quae longa non sit ;illius vero propolitionis contradictoria est , aliqua linea non es Iono , quae Prorsus tollit quod prima posuit. Igitur si earum una vera est , alte ae
70쪽
falsa sit , oportet ; & contra: nam idem non potest simul esse, ac non esse. Ira. II. Pro .sitiones contrariae ambae verae esse nequeunt . Nam si verum fuerit , omnis circuus es sura ; falsum erit ex lege contradietionis *. 1Or. ) aliquis circulus noo es Mura : Proinde longe magis falsum erit, nullus circulus es μgura ; quare earum una falsa st, Oportet. Verum s contingentes fuerint, ambae queunt esse falsae ;veluti omne corpus es lucidum ; nullum corpus esiticiatim : quod enim fortuitum est , non omnibus convenit subjectis , neque ab omnibus abest . Si vero necessariae fuerint , earum una debet vera esse, altera falsa. Nam quod necessarium est, Omnibus convenire debet subjectis ; igitur vera erit universalis enunciatio Mens, quae necessarium eam convenientiam Ponit , e. g. omnis circulus es μgvra : altera Uero enunciatio universalis negans
falsa erit ex lege contradictionis , ut nuper oste
3Oq. III. Duae pro Istiones subcontrariae possunt esse simes verae , ubi contingentes fuerint ; e. g. quaedam lineae funt rectae; quaedam lineae non funeroetae: quod enim fortuitum est , aliquibus convenire potest subjectis, ab aliis abesse . Verum am- hae falsae esse nequeunt. Pone enim, falsam esse, fi fieri potest , utramque propositionem , aliquis homo est sapiens aliquis homo non est sapiens . Quoniam selsum esse dicitur , aliquis non es δε-piens ; Verum esset ex lege contradictionis , omnis omo es sapiens ἰ quare verum quoque esset , alia quis homo es sapiens ; quod tamen falsum esse Ponebatur . Itaque una eademque propositio aliquis homo es sapiens , ve a si inui , ac sella esset; nempe idem simul esset , ac non esset, quo a repugnat . Domum si necessariae fuerint , earum una debet esse vera , altera autem falsa . veluti