Artis logicocriticae elementa auctore A. D. M. in usum suorum auditorum adornata

51쪽

oec. , quae nonnisi relativas ideas designant , Hine

et . quae ab his fiunt substantiva vocabula I elativis sunt accentenda , Veluti DNitmρ , venusas , Aocfriana : sive enim dicas aliquem esse doctum, sive δε- trina ornatum, perinde est. Hinc A. & inde de rivata adverbia fortiter, venuse , docte oec. nonnis relativa habenda sunt. Valde autem interest relativa vocabula ab abiblutis secernere : illa enim intelligi nequeunt , nisi ex relatione ad peculiares Tes, persbnas, loca, tempora, ad quae reseruntur.

Vide sis Clericum ioc. cit. c. . q.

. Sunt demum in omni idiomate permulta ab- fracta vocabula . quae nempe abstractas ideas lignificant, nempe aut modos sine subjecto, ut mo-rvs , vesocitiis , superficies , color , virtus , jussi-ria oec.; aut universales ideas exprimunt generum, ac specierum , veluti is humana , animali-ras . Cum abstracta Vocabula occurrunt, animad

vertat philosophus , iis designari ideas nostias ab- si racias, non vero res in natura existentes *. 25. Neque decipiatur ex eo quod hujusmodi ideae iubi stantivis nominibus exprimantur ; nam in lingua rum origine substantiva nomina solas substantia ruinqualitates notarunt , Pollea vero totas subitantias

signit carunt.

, 6 I. Nunc de re sto sermonis usu dicendum superest. Sermo aut ciuisis est , aut philosophicus :illo in civili Rep., isto in litteraria utimur . In civili sermone adhibentur verba temper sentu apud Populum recepto . In sermone philosophico , quo in omnibus utimur disciplinis , notiones nostras distincte ac praecise explicemus oportet; non Uero crasse , ac negligenter , quemadmodum in sermone civili facere solemus . 62. Primo igitur iis tantum verbis utendum , quibus certae ideae saltificatio adfigitur . Quare eliminanda sunt vocabula, quae nullam habent significationem, qualia sunt e. g. fortunae, & casus, . C ac

52쪽

t, LOGICAE ELEMENTA

ae fari vocabula . Hoc vitium admittunt ii, qui

' rationem reddituri, cur male res cesserit, sellas .fatum , fortunam ineatant . Fugienda quoque sunts verba ambigua, quae nempe vagam habent fgnitiai cationein . Sic vox anima ambigua est , quae ven

si . rum , halitum , mearem fgnificare potest. Itaque' ut praecise meas explicem notiones, si ventum si gnificare velim, ambiguam animie vocem omittam, ac νenti vocabulum adhibebo.

. II. Fugienda est affectata obscuritas, quae aut in ipsis vocabulis , aut in eorum nexu consistit. Obscura vocabula erant illa scholasticorum, entelechia, anto ris sir, antipathia, B aethia . Fama est, Hermolautia Barbarum ad daemonem interpretem confugisse, ut Rrillotelis en elechivin intelligeret. Obscuritas est in uerborum nexu, quando ea ita inter se ne fiuntur, ut quis sit. audiops sensus explicari nequeat : hujusmodi erant Gentilium oracula . Itaque s phil sophus exoticum vocabulum , aut ambiguum, aut quomodolibet obscurum adhibere cogatur, prius illud deliniat, ne moram legentibus, aut audientibus injiciat; secus fiet sermonis abusus: loqui enitri debemus , ut intelligamur . 64. III. Eadem vocabula, quoad fieri potest, cum eadem semper notione sunt adhibenda , non vero lcum varia & multiplici: secus enim audientes, aut llegentes nunquam intelligerent, de qua notione nos verba faciamus; aut facile deciperentar, unam Pro alia notionem accipientes. Esset igitur & hic se

monis abusus .

65. IV. Vocabulis communi sensu receptis utendum : ita enim exigit sermonis' finis, ti vocabulorum iustitutio. Quod si vero ad nostras ideas commodius explicandas nova cudere Vocabula, aut aritiqua cum diversa notione sumere cogimur; ea Prius

praemissis definitionibus clare explicentur . 66. V. A verbis tropicis, ac figuratis abstineridum. Tropi enim, ac figurae sermonis aut delecta

53쪽

etando , aut affectibus concitandis inserviunt; non autem docendo, ac demonstrando sunt aptae: iisque uti iolent ii, qui in mala cauta velaruatur, quique non ratione, sed animorum commotione auditorea in Ram sententiam Dertrahere conantur. 67. Haec quae hactenus diximus, sunt omni pretio cariora, & quantum aemolumenti afferant veristatis amatori, proprio experimento diicetis , optimi adolescentes , cum in profundioribus disciplinis 'versari incipietis. Atque haec de ideis, earumquos Bis . , '

' De Iudicio, o Ratiocinatione.

68. T Actenus prima veluti totius humanae eru-I I ditionis stamina prosequuti sumus, unde Cognitiones omnes nolirae proficiscuntur . Si mens nostra in solis rerum ideis colligendis tota detin retur , in assidua quoque ignoratione jaceret , nec ad veritatem , quam tantopere adpetit, unquam Pertingeret; quare ab ideis ad judicia progreditur; deinde cum judiciis adsueverit, ad . ratiocinia ascen dit. Postulat itaque ordo , ut de judicio , ac ratiocinatione dicamus.

54쪽

LOGICAE ELEMENTA

CAPUT I.

De Judicii natura , ac de generalibus judicandi regulis.

69. Udicare idem est , ac idearum conUenie J tiam, & connexionem, vel repugnantiam,ia oppositionein clare percipere . Quare judicium

est duarum idearum , earumque relationum clara Perceptio. Percipit U. g. mens summa Perspicuitate convenientiam inter ideas nivis , & coloris albi ; 1tatim positivum judicium ponit , nivem emalbam . Percipit deinde mens eadem perspicuitate repugnantiam inter ideas nivis , & rubri coloris :continuo negativum ponit judicium, nivem non es

. Perceptio convenientiae , aut repugnantiae inter ideas , actualis esse potest , vel habitualis :a tualis quidem, quando mens suarum idearum re se lationem actu intuetur ; habitualis vero , quandoniens eandem relationem jam olim percepit , atque ita memoriae assxit, ut eam , cum libuerit , xevocare facillime posmit. 7I. Generales recte judicandi regulas tres esse l Batuit Cartesius. I. Est, ne plus judicemus, quam perceptum sit . II. Ut omnis in judicando prae C pitantia fugiatur . III. Ut praejudicia omnia ab- sscindamus, priusquam ad judicandum accedamus . 7a. Principio non est plus judicandum , quam perceptum iit . Iudicium namque Perceptionem conseqititur , ut proinde latius , quam ipsa perCe- Ptio, patere nequeat. In hanc regulam offendunt, qui cum obscure, aut confuse rem aliquam perceperint, perinde tamen de illa judicant , ac si Claxe ditiincteque percepissent . In eandem Peccarit

55쪽

reoulam, qui percepisse credunt, quod reVera nota perceperunt . Sic ad Praeseruiam externorum cor porum variae in nobis excitantur lentationes; per cipimus igitur, iisdem corporibus inesse vim exci- standi illas sensationes . Interim credere solemus aliquid simile nostris iens tionibus contineri in iis .corporibus: id vero non percepimus; non iecus acicum acu pungimur, acui inelse vim dolorem producendi , non autem dolorem illum in aeu pra contineri percipimus . Offendunt quoque in eam re-:gulam. qui conjuneta phaenomena cam observant, unum iquoque alterius caui anI esse credunt ; atque

.sephisma illud admittunt , quod sic efferri ibi et ,

crum hoc , Vel POM Iroc ergo ex hoc . Hominum vulgus e. n. si post cometarum apparitio0em ali . quid aerumtiarum alicubi contigerit, cometas tuis se aerumnarum caulas sibi persuadent. Hoc vitium

n Physica mas urtim locum habere solat. 73. Deinde omnis inter ju licui utar fugieuda estvraecipitatula'. Iudicium praecipitare dicitur , qui Nimis inconsiderate selli neque judicat, nec ad om-Nes via. iguas Ira inutatque attendit resum circula se

nantias : veluti si quis turrim quadratam longi - quam ut rotundam videat ; statim praecipiti judicio concludat , eam turrim reUera esse rotundam .

Praecipitis judicii caussae esse solent aetas immatura ; non. satis persecta rei , de qua judicatur , cognitio ς ingenium Volatile ; impatientia laboris ;vehemens sciendi desiderium ; nimia ingenii sui conti dentia ; necessitas respondendi, cui tamen accedat propriae ignorantiae pudor . - Tq. DenMini praejudicia omnia abjicienda sunt . P fi autem praejudicium anticipatum quoddam ju- 'Eicium, quo mens nostra imbuta est ; unde sequitur , ut cetera judicia plane similia proseramus , Dec de re indicemus ex inerito Q suo sed ex Praejudicata opinione, quae in mentst radices egit. Uriri solent . praejudicia 1. exi consuetudine seriar

56쪽

nis, cui ex teneris unguiculis adsuevimus; cum tamen civilis sermo infinitis scateat ridiculis loquendi modis . u. Ex ignava quadam reverentia erga eos, in quorum disciplinana ruis dedimus: eos namque doctissimos habere Iblemus , unde sit , ut in eorum verba iuremus , at malo nostro evenit , ut Puerorum doctores impetitissimi plerumque sint , et roresque suos iiicein instillent . s. Ex frequenti lectione deteriorum scriptorum , qui suos errores incautis leotorihus inspirare solent. q. Ex consu tudine vivendi cum populo , quae est amplissima veluti omnigenorum errorum ossicina . Praejud,

ciis addi polsunt affectus, & inclinationes , quibus mens ad prava Judicia impellitur. 75. Interim quisquis bonam sibi mentem serma re cupit, duo haec constanter ob oculos habeat. I. Nihil deinceps admittat, nisi evidenter, & perspicue si verum: quod si aliqua suboriatur obscurisas , iudicium potius suspendat. a. Prout seret occasio , diligenti examini ea quoque subjiciat, quae ante

istae vitae consuetudine tanquam certa temere ii

huit : ita enim antiqua praejudicia paullatim ari

ciet.

CAPUT II.

De enunciatione , ejusque variis generibus

76. TUdicium cum verbis exprimitur , enunciatio , I di propositis vocatur . In omni enunciati ne s per una idea ad aliam refertur , hoc entina de altera assirmatur, aut negatur. Ea, de qua altera amrmatur, aut negatur , subjectum propositionis dicitur : quae vero de illa assirmatur aut M attribuitum , Vel Prines uum propositionis

57쪽

nominatur . Est praeterea nexus inter subie stam ,& attribuuum ; quo nexu tota judicandi vis continetur: hujulinodi nexus per verbum fum , O , es exprimitur, & enunciationis forna nominatur. Ita in hac propositione , virtus ess nobilis , subjeci umest virtus, de qua nobilitas assicinatur; attributum est nobilis, quia de virtute assirmatur ; Vocula et , quae attributum cum subjecto conne stit , forma propositionis , , a Scholaiticis copula nominatur . voces , quibus subjeetum M attributum exerimuntur , rer nini propositionis vocantur : hujusviodi sunt voces virtus, & nobilis. Ex terminis igitor , & nexu simul omnis propositio necessario constat. Verum tria haee non semper exprimunt' - sed i cite continentur in propontione: veluti si dixerim, mens co tale, tantundem valet , ac mens es co Arans; vel si dicam, coetro, idem prose sto est, ac τυ fum e Titans. Quaprπter celebre illud Caesaris, νeni, vidi, vici , tres integras enunciati canes complectitur.

77. In quavis propositione spectari . potest materia , seu ejus termini , subjectum nempe & attrisbutum ς forma , nempe affirmatio , aut negatio ;qvantitas, sea eius extenso. 78. Ratione materiae propositio vel smplex est, vel complexa, vel composita . Simplex est, quae uno subjecto , unoque attributo constat δ e. g. mens humana est immortalis . Composita est quae plura continet subjecta , vel attributa ; e. g. Ue nus , m Mars sunt planetae ; Luna es Planeta , ac Telluri proxima. Complexa demum est, cujus termini sunt complexi, alias nempe complectunturenunciationes, quae incidenses dicuntur , quaeque a

principali propositione sunt diversae . Ita e. g. si dicam Ara oteles qui erat Staryrifa , fuit Philo sophorum princeps ; subjectum AriWoteles , comolectitur incidentem hanc propositionem, quι eres Sta

gyrisaeaque diversa est a principali propositione,

58쪽

Ariri teles fuit Philosophorum princePS . Incide tes hujustia odi propositiones attributum et laiat ast cere possunt e. g. Hannibal vicit Romanos , qui erant omnium populorum fortissimi. 79. Compositae autem enunciationes duorum sunt generum vel enim compositio manifesta est , &tunc propositio dicitur explicite composita ; vel compositio latet, estque Paullo obscurior, & uino. Propositio in licite composita , seu exponilitis nuncupatur , quia nempe aliis Propositionibus latens' compositio est exponenda . 8O. Jam vero compositarum enunciationum explicitarum sex species recensentur , nempe coρυD- DVae , cfibvrisivae , ca ales , con Dionalesy, relati Mae , ac aiscretivae . Copulativae , seu conjunctae dicuntur, quorum membra particulis copulativis C nec, alit 1 milibus conjunguntur : veluti libido, saυarit a animum excruciant; nec libido, neque avaritia sunt homini bona. I inunctivae sunt, quarum membra particulis disjunetivis vel , atir , similibusque separantur ; e. g. Antica plana aur recillinea , aut ' cur Pilinea , avr mlatilinea eo . . Causales sunt , quarum Partes Particulis causalibus quia, nam, si milibus inie colligantur : veluti , mi eris fuccurrere duco , quia non sum ignara mali . Conditionales seu hypotheticae sunt , quarum partes particulis

conditionalibus mi , nis , assciuntur ; veluti , si

reianktilum fit i sceles avtilos ad insua habet a stiales. Relativae sunt, quarum una pars ad aliam refertur'; veluti , qualis arbor , talis es fi tiritus psuantum 6rri feci, rantum restruere coROr. Discre- Iivae demum sunt, quae de eodem sutieeio aliquid assit mant, aliud vero negant ; vestati , non formo jus erat, Dd eriar factinistis Vitios . 8 I. Compos tae propi sitiones exponibiles in alias sex classes tii buum uri , in excusuas scilicet , e ceptiνas , c myaran vas , inceptivat , Aestivas &reduplicativas. Exclusiva propositio est , in qua

59쪽

aut omne aliud attii butum a subjecto excluditur .; aut onine aliud subjeet L ni ab alti ibuto. Ita in hac propositione, linea es .rantiam lonna. , sulum longi tudinis attributum lineae convenire astarniatur, ab eaque omne aliud excluditur , ideoque de exesuto praedicato dici s.let . in hac altera propositiciae , jolus Deus es aeternus , lyraeter hoc lubjeelum Deus , cinne aliud excluditur subjeditani , cui a ternitas4convenire possit, & de exesuro JAbjecto nominatur. Exceptiva propositio eii, in qua attribu tum ita de s i. hJecto assi matur , ut simul pars ali qua e idem iubjecti excipiatur ; e. homo es immortalis , eaecepto ULS c Orfore . Comphra diva Pr positio est , in qua inter duo pitu aueti tantiparatio instituitur, eOrim: que unum aliis uaajus, aut minus ci-

se asso itur; veluti Achilles suis Deciore sirrior: ubi Achillem , & IIeeiorem fortes fuisse aiiirmati trAchillis tamen sultitudinem Hestoris sorti nidine suisse majorem asieritur . Inceptiva propositici eli fin qua rei alicii jus initium fatuitur ; e. g. Latina lingrua yub2iberii Prine harin corrumpi coe it . Iaesitiva est.., in qua rei alicujus finis iudicatur; u. g. Larina ii pua circa decimum sectilum d uit esse νυχaris. Ommnis inceptiva enunciario desitivam , continet, nempe est alicujus rei destiva ;b& conti a. Re plicativa demum est,'quae geminat subjectu in aut attributum, ac duo continet jodicia, alter uim expressam, alterum tacitum e. p.rcor us , qua cor ubi es , uspiritu disserimn hac pioimsitione praeter judicium

Expreisum continetur tacituni aliud, et ita nen Pe in corpore aliquid , quod cum spiritu commune ii

82. Ratione sormae dividitur propolitio inrost.

. maiiVam, bc ne riυ- , proiit attributum de iubjecto amrmatur , aut neratur . At ero serii a Vacia

esse potest attributi cum lubjelio coujuni: tu , ibi circo & ratione seria e potuit esse propositio ne- mssaria , aut ςqnungena; possibilis, itu Iib

60쪽

lis. Necessaria dicitur , ci)m attributum necessario connectitur cum suo subjecto ; veluti circulus estroruntaus : contingens , cujus attributum ita subj isto convenit, ut possit etiam non convenire ἰ v Iuli Aristoteles fuit philo vhtis. Possibilis nunc patur , cum attributum non convenit quidem sis te sto , ita tamen ut eidem convenire possit; veluti adolescens erit : impossibilis cum attributum Oninino repugnat subjeeto ; veluti homo es lapis ;rrianktilum est qua rarum. 83. Ratione quantitatis dividitur propositio intiniversalem , parricularem , ivvlarem , oe inde nitam . Sane propositionis quantitas est ejusdem extenso ad plura aut pauciora comple 'tenda .

Universalis est , cujus subjectum signo universaliasticitur , omnis , nullus ; veluti omnis Mura Darium claudit ; nulla Mura Drritim Verrum reli suit . Illud hic tamen sedulo est advertendum ,

voces nempe universales omnis , nullus , non eat

dem semper extensionem subiecto tribuere . Nam quandoque significant, subjectum accipi pro omni-hus omnino individuis , ne uno quidem excepto IZe tunc proposito dicitur mathematice , aut mera physce universalis ἰ e. g. Omnis circulus es rotun-dtis . Aliquando sy'ificant, subjectum quidem pro omnibus individuis accipi , ita tamen ut quidam

excipiantur casus extra naturae ordinem conti

gentes ; & tunc propositio dicitur physice uniue salis ; veluti omnis homo haber duos oculos , duosque pedes : ubi de ordinario naturae cursu sermo est, prodigiosique aliqui homines excipi intelliguntur'. Quod si vero subjectum universale pleraque dumtaxat complectatur individua , dicetur propositio moraliter universalis r tale est illud Apostoli , omnes quaerunt quae iva sunt, non quae Iesu Chri :quod de plerisque intelligit. Tandem praedictis vocibus universalibus indicantur quandoque aliqua tantum individua omnium generum, veluti omnia animantia