Marci Antonii Nattae De principum doctrina libri novem cum aliis eiusdem generis ...

271쪽

13 PRINCI P. DOCTR. illa haberi debet,ac si nominatim expresse Age excepta fuisset Noneni spotest legislator laumanaS quascunq.;

comitatur subsequuntur, lege coplecti:prouidet tamen,Vt pol, genera evrum attingendo,accidit tame Viri in

uniuerso genere iubatur, id inspegie quada repudietur Veluti depositam reddere pecunia , bonae fidei cogruit,&iustissimum est , ω rib. gentium receptissimum, S eius rei cavis actio ciuilis constituta in eum, qui redderexecusat sed quid si reus capitalis iudicii deponat penes me pecunia, dei

Ceps damnetur,ri bona eius publicetur: num ei reddam repeteti,an inpublic in defcra Et magis est ut in publicum dererre debeam. Nam qui derci'. male est meritus, 't excplo suo alios a maleficiis deterreat,egestate laborare debet. Similiter si latro viatoris spolia ad me insciti detulerit, eaq; deposuerit, none reddam potius ibi resciero, Domino flagitati, qua latroniὶ nam etsi bona fides laoc exigat, ut fidei commissam remis recipiat qui

dedit,

272쪽

L DB. R VII. dedit, tamen si gestum est conteium plem ui iustitiae potius couenit,Vrdomino suo reddantur,alatroni qui ea sceleratissime ademit. HςcS his similia faciut vilegi liceat derogare: qua-do si lex seruaretur, id sententu legis repugnaret,S aequitas suadet,ut tunc

aliter, qua lege dispositusit, statuatur. Multa enim arbitrio magistratuum resemat legislator, inquis vult posse a legis scripto discedi, ubi scilic. ca occurrit species,staequitate tha legis sanctione sit potetior Cu Philip Macedonuaccinget plio Athenienses 5 socios in Chqronca Ffligasset libertas' non solu Atheniensiu, sed totius fere circiae in stimum adducta osset discrimessiuasit Hyperi es unus Rhctorum populo, Ut decretum faceret, quod incole ciuitate, S serui libertate donaretur, suasit insuper, ut urbem munirent, sacrari coniuges cum liberis in PisFaea Cportarent. Decreto

facto adductus in iudicium, Maccusa

tus, Vno decret in Cius sententiam

lato multas lege si istulisset , respondisse fertur Tantum tenebrarum inuexerant tunc Maccdonum arma, Vt

273쪽

leges inspicere non pinuerim. Non ego sic ripsi decretum illud , sed pugna ea quam in Chaeronea pugnauitianio. Sic vir sapiens censuit a legibus 'cliscedendum ubi eas seruari pernuciosum esset, Multa Vno terimporc sunt honesta, Vtilia, quae ali C antitatisrebus nec honesta sunt, nec

utilia Ista sent, Alberi in Iuris inrisultos postliaci ς

datur Principi, ut leges tein uersas, prout populi Comodum, subiectorum utilitas, haut starequirant Debet popuIus obtena perare legibus, lege, populi s r ςQmmodis. 5 poliunt vita linea ci tabilis esse, ut in magna ac prope i ifi nixa rerum temporum Iocor usu, persbnarum varietate:6tilatori si Ieges tulerit, quam plurima coimplectentes, quantiun fieri po' test,optimas: minutatim autem dc sigillatim insistere, etsi cupia non ΡΟ-test quia id supralit ae a legibus suis aliquid cxcipi facile

patitur, tolli etiam & abrogari nor nuit.

274쪽

nuit. Intclligit enim ea mortalem, A mortalcs legcs tuli sic , Ut quas non dem perfixa inconcussasquc manere oporteat, sed saepius ad varios Minco

stantes rerum motus CXpCdiat con1-

mutari.Istud est quod dicitur, Princi pem supra leges esse, non quia prolibidine sua euerrere eas de Deata c5-

mutare, sed ita si e re populi esse censuerit, eadem quoq; potestas plerunque competit iudicibus. Nam si quoque p. siti ut i ii torpetitione leges m ollires, ubicunque equitate suadente id

fieri debere cognouerint. Et hoc quidem tepore iudicii si fecerint , ratum est. Nam rem iam iudicatam rescin-dcretio permittitur, etiamsi tale quid emerserit, quod antea ignorarint, &' quod si in iudicio patefactum fuisset, aliter iudicassent, solus tunc Princeps reperspecta sententiam iudicum re tractabit,&aliam proferet iustiorem. Sed vide iudicum potestate in legum interpretatione dicere omittam,& ad

Principes reuertar disputatio legum edita est Principibus, no distipatio: tunc enim diibens a Princeps, cum

275쪽

ius suum unicuique distribuit, quod iustitiae est phoprium. Sin autem dis spensere est, ut quidam interpretatur, gratiam petentibus facere eius, quo

lege fieri iubetur, aut vetas, magnameerte haec dispositio desiderat cautio 'nem,ne sit temeraria, sed ratione . beat validam probabile,necessariam. BAP. Illud est, Marce, qRod nostridi eunt, posse Principesaduetius ius n. - turale& gentiu ex caussa statuere,& ius alter auferre. Illud enim verbum ex caussa temperat Principis potesta 'tem.Nolunt Principes vllat e tene xi,etiamne si ex 'sil eip. inducta sita b

etiam ne si naturalis ratio ui coopera

tur Tu mihi lege tollis publicis apta commodis nec cogitas quasi rationi contrarium,n6seruare legem cum qui xulit, vel qui seruandam omnibus proponit: non sitis est Principi iube re verbis legum custodiam, nisi uam , quoq; suo firme texeso Facta enim . etsi plerunq; tempore posteriora sint verbis, vim tamen temper obtinent an hortationibus priorem Nec dicis aliquando legem non esse soluedam,

276쪽

sei caussa requiritur,4 vehemes quidem caussa, gratiis, S potcnS, Vt a te, Marce, quoquc positum est vi veteres ante Iurisconsulti posuertit, occationem autem pro caussa rapi moleste ferendι est: non cnim si non obstatur,propterea etia permittitur. Legi derogat rescripto. Curian quia potestatem habent abrogandi, id sum ut pro cauisa At non solum potestas illis data, sed etiam fides, ut bonis viris habita. Nemo conqueritur tantam illorum esse potestatem, sed tale fuis

se voluntatem Detur disputandi locus. Quaeram, no cur id facere potuerint,sed cur facere volucrint cur denique fecerint Quid manc legem,

cui derogatur, qualem esse volui ho- nam ne an malam Si mala est, danda opera est ut ea sublata melior alia scribatur: Si in bona, seruent, custodiri iubeant. An ideo in uniuersum lex scribitur Onanibus , ut quod scriptum est , deinceps, sigillatim pretio, vel prece delere possit, & id existimant regni Vendere ius publicum quibuilibet , vel condonare

277쪽

1Λ DE PRINCI P. DOCTR. Nesciui isti Principes, nesciunt, quantaviss1t iustitiae, quataue pulcritudo. Quod ii scirent honiam temere conistra leges aequisliine scriptas rescriborent in alio tu gratiam inec tam inesta ipsi cum cotem tu hptihaarum legum peccarent ignorantia igitur mater, ut in ceteris, ita ha* in re peccatoruin omnium Tollunt animos, quiatioti est , qui ab illis exigat gestorum

'rationeri aiunt nullam legem sibi imperare: nec falluntur, si de lege haescripta loquuntur non est enim im- periurnillumicripta legis in Principem, sicut nec manus iniectib. At imperat tamen illis aequi bonique ratio, quan humanis mentibus impressit Deus, cui lex scripta innititur, quae si nulla esset, nihil fere inter hominem

pecudenique interes et ALB. Nolo vos moleste ferre si inuectus sum a

petie in quosdam Iurisconsultos qui hoc ordine indigni nimis assentantur Principibus, quos aiunt solutos penitus esse legibus, non distinguentes, quibus legibus. Nam iis legibus, quae ex fonte deductae sunt naturae, dero

278쪽

L i in VII 1 igare minimc licere dc a veteribus di ctum est; SC ego alaica satis perspiciebam nisi forsitan huic Marco aliud videatur. M A R. Qui possim aliter, Alberte, dicere Θ nemo hominum quacunquet taeditus potestate naturam commutavcrit, nec ius eius im-mmuerit. Nortitae enim ius est, quod

anon opinio genuit, sed quodam vis

inseruit. Nam colere Deum amare patriam Tarente , liberos, fratres, cum omnibus homi Iatibus concordiam pacemque copulare, insidiari nemini, vim vi repellere , honeste vivere, Ut quae sunt huiusmodi,nemo est qui dubitet, quin a naturam eliore, id est, Deo inulta sit hesmanis montibus. Itaque iustitiae initium a natura de ductum est. Deinde quaedanain consuetudinem ex communi utilitatis ratione ab omnibus fere gentibus rea

cepta sunt. Postea res&a natura prorisectas,&a consuetudine ubique probatas legum scripto includi placuit,Vt earum firmior redderetur custodia: quae fine omnia sunt supra principatum nec ea princeps auferre potest

279쪽

1 1 DE PRINCIPADOCΤR. iure: nisi vel Communis deposcat uti litas vel idonea alia suffragetur ratio. Veluti rem mihi quaesita aereditate, vel emtione, vel alio legitimo titulono auferet Princeps, nisi iniuste face ire velit auferet ramen iuste ibi deliquero,criminis puniendi gratia haec potetior suadet ratio, ususte auferre

possit A . B. Non est in istis longus te, rendus sermo. Nam eade mihi quoq;

antea videbatur,ned omnino hortina ignarus eramudq, vos existimare velim. B M T. Si eade antea, Alberte,Vidisti idq; nos existimare vis, petimuSate nos quoque,ut vicissim ipse existi mes,nos ea dixisse non, quod ea non

intelligeres,sedit memoriam Corum. quae tibi iam influxerant CXCltaremus. A L B. Quid Z quoniam de puniendis criminib'illatus est sermo, haec criminum remismo, indulgentia,

quae quotidie Principum escriptis

Conceditur, num eam quoque licite fieri dicemus Ego vero licere dicerem, nua ex causta, ut tu modo in derogatione legu, Baptista dicebas Istud verbum ex caussa moderatur omnia dir

280쪽

ex eo veluti scienti iniectu principum potestati, sinio do illud recipiat nam pleriqtie fraenuna momorderunt CX inscitia scilicet, ut pe iam diximus . . R P. At no in aliare peccant facilius principes, quam in criminum remi Dsione capti falsa virtutissimilitudine: quasi ea sit clementia ignoscere in ac-

licto cum publici iuris id sit distblutio

Meffusio. Clementcna eum Voco, qui suis opibus subuenit misero, aducr fam alterius subleuat fortunam,quantum potesta quem etiam misericordem licet vocare Clementis etiam animi est non irasci, in iniuria parcere inimicis debitorem pecuniae aut alicuius officii non urgere , sed expectare eius commodum. Sunt tamen nonnulli , qui Clementiam pro moderatione quadam accipiunt. Hinc apud Comicum clemens cr-uitus,&apud Caesarem in commin- rariis Clementer ius dicere in Cicero se Clementem vocat in disputandori eam moderationem si quis

adhibeat in animaduersionibus , ne nimis dura aut aspera poena in reos