Laudes inopiae

71쪽

De vi inopia etiam in imo sis fragmonto 28 Kock II p. 63)

quae sententia etiam irament Menandri 33 praedicatur:

harpuIiu up iro ou pe γε piov. Longum est omnia iragmenta aliquo modo huc pertinentia afferr0 Sed etiam 30ram agonis Aristophanei 40nientiam cincomoediis prolatam esSe optime nobis locus lepidus, qui in lauti Sticho legitur, demonstrat. Quem Deum paulo uberiuc tractem. Gelasimus parasitus in versibus 174 sqq. Me nomine suo loquitur: Gelasimo nomen mi indidit parvo pater, quia iam a pausillo puero ridiculus tui. propter pauperiem hoc adeo nomen repperei, e quia pauperias iecit ridiculus forem: nam illa artis Omnes perdocet, ubi quem attigit. ἡ Pauperta Omnes aries inomine. docet pauperta Ἐu0que, ut Gelasimus ridiculus fieret, i. e. parasitus, effecit Quomodo illa de paupertate artium magistra Sententia lepidissime hic est conformala. Hos autem versus 176 17S Goset Acta Societatis Lips VI p. 266 exposuit interpolatos esse et a vers 175 discrepare, aut nomen propter paupertatem aut propter mores pueri parvi

72쪽

ridiculos esse datum ). Concedo versus 176-17 non bene ad versus 174 17 aptos esse. Sed hoc mihi certum est versus 176 178 multo iacetiores esse quam versus 174, 175. Versus enim 174, 175 iocum non praebent, cum illi versus oeum valde lepidum exhibeant illa de paupertate artium magistra sententia Sollemnis ad artem parasiti facete adhibetur. Quod prorsus ad comoediam Allicam Spectat. Praeterea modo vidimus similes sententias saepius in comoediis mediis vel novis esse prolatas. Comoediae aulsem Atticae sententiam illam altribuendam esse ut Statuamus, maxime, si fragmentum lio Diodori comici legimus, adducimur

iudieat. Facile igitur ille locus depravari potuit Sed quaeumquero depravatio loci effecta est hoc certum mihi videtur versus 176 178 ex aliqua comoedia Alliea SSe promptOS. Ceterum unum notandum est. In hoc Stichi loco de parasiti oratione agitur atque etiam aliis in c0moediis potissimum monologos et oratione paraSitorum Sententia de paupertate praebuisse verisimile mihi est. Conferri fortasse possunt hi versus Phormionis Terentiani 904 9053, ubi Phormio parasitus de Suspicione Senum duorum iratus haec verba dicit: heus, quanta haec mea pauperta est, tamen adhuc curavi unum hoc quidem ut mi esset fides.

x antea iam Ladewi in Philologo T. p. 45 similiter iudicaverat, qui versus 176-128 diti0graphiam versus 17 esse censebat.' de sententiis similibus ad ευyngara pertinentibus conferas Leo, Plautinische Forschungen p. 137.

73쪽

CommuniS, SeeundUm quam paupertas acerba homines ad res

malas, velut ad infidelitatem cogere potest. Cogites quoque de comoedia Epicharmi, quae 'Eλari Πλουτος inscribitur hie parasitus parte prima egisse videtur ei. p. 20). Sed satis de eo-m00diis Graecis RomaniSque dictum sit. Nunc ver ad imOS

Mimi enim Romanorum non solum re comica in elRSque, sed etiam Sententias morale praebuerunt. Quamobrem O elinmin mimorum fragmpniis cogitationes aliquas de pauperiale inVenturos sperare eel. Atque traditum est nobis mimum aliquem Laberi Paupertas inscriptum fuisse ei Ribbeck, Scaen. Om. poes. D. II p. 290). Qua e fabula tria iragmenta sunt conser-Vata, quorum duo ad quaestionem nostram nihil asserunt, tertium autem alicuius est momenti tr. 1): nihilii refert mollem e lanilia Altica aut pecore ex hirto crassum vestitum geras γD hac igitur re certo in Laberi fabula actum esse videtur quantopere interesset hominis ratione praediti, utrum dives esset

an pauper. Certius quicquam constituere non OSSumu neque iam, Cuius generis sententiae in hae fabula de paupertate prO- latae fuerint, cognoscere. Celerum notandum Si nusquam niSi hic, si litteras Graecorum et Romanorum perSpiciamus, inScriptionem Paupertas nobis occurrere. Maioris autem momenti est

nobis ill Labseri semulus, Publilius Syrus. Cuius Sententiarum tempore antiquo corpu quoddam est compositum, in quod multos

tia lepidae in hoc corpore leguntur, quarum nonnullae etiam ad quaestionem nostram pertinent. Imprimi eSt dignus, qui respietatur, Versus 10 Ribbeck II p. 32S): hominem experiri multa paupertas iubet. Aliae de paupertale sententia valde cogitationibus librorum bene vivendi disciplinas praebentium appropinquant Sed afferam Ver- Sum 403: neceSsitas ab homine, quae vult, impetrat, ubi illa de studYxti sententia denuo nobis occurrit. Facile nobis Hesiodi sententiae in memoriam rursus revocantur, cum in VerS 613 haec verba legimus:

74쪽

Spe inopem, re avarum, mors miserum levat

et in versu 1T: solet sequi Laus, cum viam iecit Labor. Videmus igitur a14as sententias, quak in litteris Graecis tempori multo prioris invenerimus in Mim, Romano denuo

tempore illud carmen Αλicis es compositum, quod falso inter Tliseo erili poemata nobis est raditum' , Quod carmen est de

vita misera pisealorum, qui etiam no et euriS, quominUS quieSeant, impediantur. Re autem duorum pisealorum alteri Omnium, quo piSdem aureum venatu sit, nar al. Cui carmini hi versus est praepositus: πεvia Aio:avra, Iova θ τεχva εγεipεl. Quam Sententiam, quae eum cogitatione Aristophanea valde eo n- uit, Si eum argumento arminis comparamus, aede eam ad

mine de miseria piscatorum, qui ne noete quidem quiescant atque quo per omnia aure pisces fallant, agitur neque vero de utilitate paupertatis, quae aries effieiat. lque, ut iam reete Biri 0Stendit, oratio aliqua eum dii essitate a versu primo ad alterum traducitur: πεvia Aidit avrε, 10va st τε va εγεipe auro ob ox oi di degκGλος Ουξε α εθθεiv

Paupertas hominil)us eum mos me dormire quidem taliatur, miseriam raeerbam miseri Tum illa de piscatoribus et somnio eorum narratio insequitur, quae bene ad versu 2 3, neque ero ad Versum primum apta est Quam rem optime ita Xpli eam HS ut alatuamus poetam operam dedisse, ut sententiam quandam Sollemnem earmini praeponeret, quamquam non nisi eum aliqua difficultate irationsem id versum alterum traduceret Vidimus

in conferas . Wi amowitz-M. Texigeschichte de griechischen Bukoliker. Berol. 1906 p. 82 sqq. ' Biri, qui in libello Elpides de hoc carmine agit p. 24qὶ iam de

illo versu nonnulla dixit.

75쪽

T enim illam sententiam quasi locum proverbi obtinuisse esse Certum. Quam rem versus Stichi a me raelati, fragm0ntum illud Anaximeneum, Antiphani fragmenta 293 294 perspicue demonstrant. Eo autem aedius poeta carminis Δλieis sententiam hane praeponere potuit, quia in cogitationibus huiusmodi saepenumero etiam de curis aliquid dicitur, quae eliam in carmine magnRSparte agunt. Cuius rei exempla duo asseram. Penia apud Aristophanem in v. 33, 534 haec verba dicit:

di ritu peictu ut ii πεvia ζητεi orto ε pio Rei. Similis quoque sententia in Herma Eratosthenis praestieata esse Videtur contera quae supra, in pag. 49 sq. . de illo loco disputavi. apud Vergilium aulem curas hominum priscorum inVenimuS ,, euri acuens mortalia Corda μ) Sed eum his opis curae, quod artes similiaque Mitigiani. laudentur. in carmine Aλisis miseria pauperum, qui ne dormire quidem propter euras possint, deseribitur ') od adl0nus se carmine δελieri Videmus etiam in poesi hollenistica laudes paupertulis alicuius fuisse momenti .

y conged paulum versum primum versibus ultimis esse c0niunetum cum narrati0ne alter enim piscator alterum adh0rtatur ut laboret et miseriam effugiat V. 6. P . . . ore Tov dpκ vo i dijv, μ' o devias is 10 ei es xpυσῶσι ovei-poisin Sed haec curarum pauperi laus non nisi leviter iungitur ' ceterum unum S uotai, dum 0 nullae mirae similitudine inter carmen αλ si et lutum Aristophati s exstant. Conferas βλicis v. 66. i

t0ribus v. 4 5 curae

Praeterea in universum descripti0nes cubilis pauperum sunt similes cf. tui. V. 540 sqq. et Pisc. v. 6 sqq.). Fortasse ille luti agon aliquid ad fabulas c0moediae mediae et n0vae valui atque ita similitudines sunt essectae Sed his in rebus percaute nobis est dicendum. Nimis audacter Biri Elpides p. 6sq. exp0nere mihi videtur inter illud piscatorum somnium et Plauti, i. e Diphili

Rudentem rati0nem arti0rem intercedere. Paucae enim comoediae nobis e per- magno numero Gnt 0DServatae Prorsus ultim incerta mihi est opini Birtii

76쪽

R0linquitur, ut de nonnullis locis disseram, qui apud eriptores quosdam Romanos inveniuntur atque etiam tempor imperatorum Romanorum illas de vi pauperialis sententias floruisse demonstrant. Quales cogitationes autem Persius in praefatione 1ibri sui pra0bel. Dubilalum est, utrum choliambi, quos OdiceS

0 L ante eo meses A et B pos saliras P0rsi habent, Persio ipsi tribuendi essent necne. Sed verisimile videtur eos a Persio

ipso esse conseriplos' . Duae partes in carmine non valde dilucido discernendae sunt priore poeta se e numero poetarum insignium X eludi atque e semipaganum ad aera Valum Carmina terre, i. e. Semipoelam esse praedioni, posteriore de eis hominibus loquitur, quo paupertas, ut carmina componant, adducat quae par Cum priore prorSUS non est connexa). Versus autem huius pariis, eum ad quaestionem nostram paulum Valeant, hie X-seriam

quis expedivit Sillae suum linere, quis elicuit e sillac humanum Oeem γmagister ariis ingenique largitor

quodsi dolosi spes refulserit nummi,

corVOS poetas et Oetridas picas cantare credas Pegasium nectar. Poeta igitur ventrem, . . iamem psittacum Voce humanas reddere docere neque aliter viros feminasque quamvi non ad carmina condenda in nati, ut carmina Conscribant, in ellare praedicat. Qua eum sententia eo iure illud Horatianum comparavit epist. I 2, 1 . . pauperta impulit, audax ut ver SuS facerem μ. Quibus verbis poeta paupertatem se ita audacem, ut versus faceret, effecisse di sero mihi vid0tur'). Habsemus igitur etiam apud Horalium illam de vi pauperialis sententiam. atque

p. 23. qui se similitudinibus luti et Piscatorum Epicharmi comoediam 'Eλπὶς ' Πλουros aliquid valuisse ad carmina de spe alexandrina c0ncludat cf. Supra pag. 19 Sq.). y qua de re conferas ea quae Leo Iermae 5 p. 48 de his h0liambis

exp0Suit Leo editores satirarum e0s ii scriptis Persi invenisse et satiris praeposuisSe cenSet.' conferas ea, quae in editione a Kiesstingi atque Heingi curata ad hunc Versum, cuius de Sensu permultum est disputatum, adnotata sunt.

77쪽

Homerum s 285 legimus:

quae ut aquam transeant palea luntur, agitur iλη uarii xui patorerous vεπεiσεvc x ovos et Nup ias alvoreTOUS pετGS.I 0pidissim se hic illa d egestale sententia ad formicas navicula egentes adhibita est. Cum ersi sulsem verbis bene eomparari potest locus quidam, quem in Senecae epistula XV, 9 legimus. Ubi de exercitationibus corporis agens Seneca hae profert: Si vis quomodo debeas ambulare, discere se ad mille istos, quos OV artificia docuit fames μ. Quo loco famem pro paupertate SubSlitulam invenimus fames non solum, ut arti ei nota exerceantur, efficit, sed etiam homines nova artificia invenire cogit Fames

si quand in silvis urso deSunt opine, Scopulosum ad litus curri et prendens petram pilosa rura sensim demittit vado; quorum inter illos caneri simul adhaeserunt, in terram abripiens exculi praedam maris eseaque ruitur passim Ollecta Rier. ergo etiam si ullis aeui ingenium ames. Praeterea notem epigramma qu0ddam artialis non valde Urbanum, quod non vim ege Stalis salutarem, sed certe egestatis

artes efficientis vim demonstrat XI ST):

in hoc epigramma Pliilippo Thessalonicensi tribuitur.

78쪽

nunc Sectari anUS. O quantum cogi ege Stas.

illa fututorem te, Charideme, faeit. Videmus igitur illam de paupertate rerum novarum magiSira cogitationem plane Sollemnem fuisse, sed ab his scriptoribus di-Versae esse conformatam. Quam ad sententiam pervulgandam mores qui Romae cillis temporibus fuerint, quid valuisse non

negem.

Postremo autem nonnulla milii sunt dicenda de illo paupertatis neomio, quod Apuleius pologiae inseruit se. 18 sqq. atque quod Supra in pag. 14 sq. ad meam de Pluto Aristophanis disceptatiunculam adhibui. Atque iam dixi laudes pauppi latis ab Apuleio prolatas in

Verum neomium et in sententias de paupertate morales Sse

disgemendas. Priore autem parte laudationis utilitates, quas et singulis hominibus et civitati paupertas praebeat atque praebuerit, describuntur. Non solum enim ab Apuleio ostenditur pauperes

homines esse bonos, divite autem praVOS non Olum uetor numquam paupertatem quemquam corrupisse praedicat, sed etiam has sententia proieri , Pauperta pris ea pud Saecula Omnium civitatum conditri X, omnium artium repertrix, Omnium peceatorum inops, omnis gloriae munifica, cunctis laudibus apud Omnes nationes perlaneta. Eadem enim est paupertas

apud Graecos in Aristida iusta, in Phogione benigna, in

Epaminonda strenua, in Socrate sapiens, in Homero diserta H. Quas sententias cum Pluti agonis argumento Valde congruere iam Supra exposui; quattuor illa Virtutes principale paupertas in hominibus, ieil artium autem est repertrix. Sed unum est notandum paupertas hie . prisca apud saecula omnium civitatum conditrix nominatur. Qua cogi labio nobis facile memoriam illarum Cullus orientis deseriptionum revocat, in quibus egeStatem vel necessitatem homines antiquissimos in unum locum coire, leges Condere, urbe aedificare, artes inVenire coegisse explicatur Mi1'us

autem hic pulei locus est ea de causa quia hic illae laudes necessitalis vel gestatis ad pauperialem sunt translatae. Laudes

79쪽

igitur paupertatis et necessitatis hoc loco sunt coniunctae Quaeri autem potest, quo e fonte sententiae fluxerint Apuleio. Quam adissem diiudicandam aliquid valere mihi videntur verba,

quae sententia modo a me prolata inSequuntur: eadem paupertas etiam populo Romano imperium a primordio fundavit '. Tum Apuleius nonnullo Romanos, qui magna uetoritate, Sed paupere fuerint, affert Cn. Fabricium, Cn. Scipionem ali0s'). Etiam hic illa d pauperiale civitatum conditrie sententia enuntiatur, sed ad Romae initia adhibita. Qua cum cogitatione loeus quidam bene comparari potest, quem apud Senestam in epistula ST 38 legimus ubi de syllogismis stoiei agitur): putemuS OS ad contionem Oealos. se de abolsendis divitiis sertur his inl01 rogationibus suasuri aut dissuasuri sumus his effeturi, ut populu Romanus pauperialem, undamentum et causam imperii sui requirat ac laudet γ' Seneca igitur cum amico se esse in contione atque populo Romano, ut paupertatem denuo appetat et divitias aboleat, persuadere cogitatione fingit. Qua fietis mihi vald ad schola rhetorum spectare videtur, in quihus discipuli res quasdam clas raelape diseant. Agitur aulsem hic de suasoria: quomodo aliquis populo Romano, ut paupertatem requirat, perSuadere potest 3- Quae suasoria est laudatio pauperialis prioris. Atque

quod Seneca pauperlatem fundamentum e causam imperii μnominat, hic sententiam Sua soriae principalem habemus Quae sententia congruit cum illa d egestale civitatum conditrice cogitatione praeclara, Cuius ad exemplum fortasse est Conformata'.

in de paupertate h0rum B 0manorum insignium saepius in litteris R0manis legimus, ut pud Horatium c. I, 2 v. 404qq.): hunc Fabricium et neomptis Curium capillis util0m bello tulit se Camillum

' ad han. quaestionem aliquid valere mihi videtur mira quaedam Carneadae de iustitia sententia, quam Cicero de re publica IIII l praebet et inferebat haec argumenta omnibus populis qui florerent imperi0 et 0manis qu0que ipsiS. qui totius rbis p0tirentur, Si iusti velint esse, 0 est si alienareStituant, ad eaSas SSe redeundum et in eges late ac miseriis iacendum μ. N0tandum est Carneadem et philosophum et rhet0rem fuisset Praeterea autem elegia R0mana liquid valuisse potest uespius enim in elegiis legimus R0mame initii patruis esse ortam, ut pud Tibullum II 5 21 sed tunc pascebati herbosa Palatia vaccae et stabant humiles in Jovis arce iubae.

80쪽

perta . . . in Homero diSeria μ nos, ut e Seholis helorum

Apulset laudationem inopiae fluxisse pulemus, adducere mihi

videlUI . Ad hoc paupertatis eneomium Apuleius, ut iam dixi, On- nullas sententia morale anne lit, quae laX inter se uni conivnelae. Valde autem hae cogitalione eum eis Sententiis, quaSin libris de recte iuvendo scriptis saepiSsime legimuS, ConSentiunt.

Cuiusmodi cogitationes in litteris huius temporis persaepe inVeni-mUS. Confera ea, quae Cicero in Tusc. III 1 dicit: sunt enim

certa quae de paupertate, certa quae de mi inhonorata et ingloria dici soleant ... ullae igitur sententiae, qua adhue invenimus seerelas, apud Apuleium coniunctae nobi Occurrunt. Apuleius sententias de paupertale omnium bonorum magistra et de egestate civitatum conditrice prolatas cum cogitationibus moralibus coniunxit. Valde diversas cogitationes hic scriptor empori posterioris confuditi Sed iam ad finem disputationem meam perduXi. Longa autem fuit via ab Hesiodi praeceptis atque a cullus humani ini-liorum deseriplionibus, ab Aristophanis Pluto se Euripidis fabulis usque ad pologiam Apulei Paulatim illae de vi salutari ge-Ρ0pulus pauper temporis prisci nobis apud Ovidium in Fastis Iob occurrit plures ope nunc Sunt quam prisci temporis annis, dum p0pulus pauper, dum n0va Roma fuit. Praeterea autem animum attendas ad verba Properti IV . l) Vesta coronatis pauper gaudebat asellis hinc sq. ex condici0ne tam misera)Tities Ramnesque viri LucereSque Oloni, quattuor hinc albos Romulus egit equos. Hic igitur populum Romanum ex initiis parvis ad condicionem meliorem ascendisse legimus Similiter autem Seneca dial Il 9, 3 dicit Romuli casa istud humile tugurium nempe virtutes recipiti